Узбек гурури 2

 Сулаймонлик даъвосида романининг давоми...

          Тушимда жудаям кук сувда чумилиб юрибман. Сув жуда тиник-у, лекин чукур эмас.
           Кискаси 12 томлик Миллий энциклопедияни сканерлаш, ундаги расмларни олиб, электрон вариантини яратиш буйича ишлаб кетмокдаман.
            Иш куним деярли шундай тахлитда. Эрталаб бомдоддан кейин бошланиб, куёш чиккан бироз дам олгач тун соат 1 ёки 2 гача, балким тонггача, шу тахлитда март ойидан бошлаб май ойигача ишладим. Хар бир маълумотни тахлаётган пайтда «узбек» деган сузни алохида файлга олиб куя бошладим.
Вакти-вакти билан бу файлларга куз ташлаб куяман. Аммо, энциклопедиядаги бир жумла, мени газабимни кузиб, тинчимни кочирди.
–Кайси жумла экан?
– «Узбек» сузининг келиб чикиши хакида фанда якдил фикр йук,-деган жумла.
– Шундайми?  Мен бу масалада умуман муаммо йук деб юрардим.
– Мен хам худди шу фикрда эдим. Май ойининг охирида бу масала билан шугулланаётганимга 90 кун, деярли кунига 16 соатлик (жами 1440 соат, агар Конституциямизга мувофик хафтасига 40 соатлик иш соати деб олсак, 36 иш хафтаси буларкин) ижодий ишдан иборат, квартал якунида,  жиддийгина пойдеворли, таг замини мустахкам хулосага келиб «УЗБЕК» сузи «УГУЗ» ва «БЕРК»  сузларидан ташкил топади ва бу суз пайдо булганига 4000 йилдан ошган деган хулосага келдим.
–Фанда сенсация буп кетибди-ю!
–Шошмай туринг.
–Нега?
–Менинг фикрим, нуктаи-назарим хаммагаям ёкмади. Энди каранг, республикада шунча филолог булса, шунча тарихчи булса, унча фан номзоди, бунчафан доктори булса-ю, «узбек» деган атаманинг келиб чикиши хакида, бир хукукшунос фикр билдирб утирса.
–Сиз тарихчиларни санамадингиз.
–Тарихчиларни энди айтмокчи эдим. Уларга хам бу холат ёкмайди, албатта. Шу уринда кадимги Хитойдаги бир  ривоятни айтсам уринли булади.
–Канака ривоят экан?
–Буддавийлик мактаби муаллими укувчиларига жуда ибратли бир ривоят айтиб берибди. Унинг эшитган укувчилари роса таъсирланибдилар.
Шунда укувчиларидан бири устозидан сурабди:
–Устоз бу ривоятни ким айтди?
Шунда устози бундай дебди:
–Агар бу ривоятни, аллома Ли айтди десам, хаммаларинг у кишига таъзим киласизлар. Агар бу ривоятни мактабимиз муаллими Ли айтди десам, хайрон коласизлар. Агар бу ривоятни ошпазимиз Ли айтди десам, унинг устидан куласизлар.
–Жуда ибратли мисол.
–Куръонни, суннатни билмаган, тушунмаганлар учун жуда ибратли, хайратомуз мисол. Аммо, бизнинг мазхабимиз учун эмас.
–Яъни?
–Гап шундаки, охирзамон пайгамбари китоб укишни хам, хат ёзишни хам билмаганлар, аммо у кишига дунёдаги энг гузал, хикмат тула ва мураккаб Китоб берилди. Бунинг маъниси шуки, билимни факатгина Аллох беради. У узи хохлаган кулига берилади. Дунё тарихида бундай вокеалар жуда куп. Милоддан олдин курилган, кейин кумилиб кетган Миср Фиръавнларининг пирамидаларини итальян цирк артисти 19-асрда топганлиги хакида, пирамидалардаги ёзувларни франциялик оддий олим топгани хакида киноларни курдингизми?
–Албатта, телевидениемиз бу масалада жуда савоб иш килди-да.
–Албатта.
–Илм кимга туширилиши хакида Куръонда бирон-бир умумий формула борми?
–Илм, тугрироги илму хикмат кимга туширилиши мумкинлиги хакида Куръондаги энг яхши формула, деганда Юсуф сурасидаги, 22-оятни айтган булардим
Когда Йусуфу зрелый возраст подошел,
             Ему Мы даровали знание и мудрость, -
             Так воздаем Мы тем, кто делает добро.
             –Чиройли амал деганда нима назарда тутилмокда, нега оятда Биз дейилмокда?
              –Жавобни иккинчи саволингиздан бошласам, Биз деганда Аллохнинг хукмини сузсиз бажарадиган фаришталар назарда тутилмокда. Хукм тушгач, фаришталар уша бандага илм-у хикматни турли йуллар билан курсата борадилар.
              –Бу гап тугри. Мен «Зули дарахти» асаримни ёзаётганимда, бир абзацни тугатгач, шу гапни «тугри ёздимми йукми?» деб иккиланиб тургандим, компьютер бир учиб ёнди ва мен иккиланган жумла учиб кетди.
             –Мендаям кейинчалик шундай булган. Бунака холатлар жуда куп булган, кай бирини сизга айтишга кийналяпман хам. Сиз узингиз гувох булган экансиз, гапни шу ерда кискартирсак-да, саволингизга кайтсак. Чиройли амал деганда нима тушунилади? Бу ерда энг «чиройли» сузини мураккаблаштириш керакмас. Албатта, бунда биринчи навбатда такводор кишилар назарда тутилади. Чунки, Куръонда «Сизнинг хурматлирогингиз – такводоррогингиздир» дейилади. Мана хаётий мисоллардан иккита келтираман.
       Биринчи вокеа. Алихонтура Согунийнинг ёнига бир киши келиб, 2000 сум карз сурайди. Шунда Согуний, у кишига «бир оз кутиб туринг»- дейди. Бироздан сунг бир киши келиб, «сизга бир хадям бор эди»-дея, бир уроглик когоз ташлаб кетади. Очиб куришса, у ерда айнан 2000 сум пул турган булади. Согуний хайратдан донг котган кишига пулни хадя сифатида бериб юборадилар.
         Иккинчи вокеа. Уруш. Киш.  Ойбек бозорга тушиб эгнига пальто сотиб олмокчи булади. Бир аёл билан савдолашиб, унга пулни беради ва шу пайтнинг узида пальтони кийиб куради. Пальто Ойбекка лойик келади. Аммо, пальтони сотган аёлнинг кузларида ёш. -«Нима гап?»-сурайди Ойбек.
–«Биласизми, бу эримнинг пальтоси эди, эрим урушда, кийналиб колгач ноиложликдан сотяпман».
     Ойбек пальтони ечиб аёлга бераркан, дейди:
–Бу пальтони хеч качон сотманг ва кета бошлайди.
      Унинг оркасидан олган пулни бермокчи булган аёлга эса –«Бу сизга хадя»,-дейди.
   Марказий Осиё худудидан чиккан урта аср олимлари айнан кайси миллат вакиллари булишганлиги хакида жуда куп гаплар бор.
  Куп боболаримизни бошка миллат вакиллари «узлариники» килиб олишди. Майли уларнинг фахрланишларига эътироз йук. Лекин, улар энг зурлари аслида биз, узбекларнинг боболаримиздир.
            Чунки, динимиз таълими буйича, кимнингки чиройи очик булса, ушандан яхшилик кутиш лозим. Кимки – Аллохнинг ягоналигига, охиратга ишонадиган, мард, сахий, сабр-каноатли, тугрисуз, самимий булса, айнан ушалардангина дунё тан олган олимларни Аллох Таоло юзага чикаради.
             Бу кретерийларнинг купчилиги Марказий Осиёда яшовчи, кайси миллат вакилларида борлигини охирги 22 йил курсатиб турибди-ку.
             Узбек гурурини тиклашнинг жуда куп йуллари бор. Аммо, энг макбули фан сохасидир. Европадаги куп халклар 10 асрдан кейинги калъаларини, шахарларини, биноларини курсатиб, фахрланишади. Бир кисм мамлакатлар спортда эришган ютуклари билан фахрланишади.
              Динимизда «олимлар-пайгамбарларнинг меросхуридир» - дейилади. Пайгамбарлик эса илм-у хикматдан иборат булиб, у ер юзидаги  бошка мол-у давлатдан устун хисобланади.
             Шунинг учун хам барча пайгамбарлар куй бокканлар, бозорларда оддий одамлардек савдо килганлар, узларини бошкалардан устун куймаганлар. Чунки, сажда деган сузнинг асл маъноси хам «узини бошкалардан пастрок тутиш» деганидир.
           Имом Бухорий, Мусо ат-Термизий, Мотрудий, Замахшарий, Ал Хоразмий, Беруний, Ибн Сино, Фаргоний, Маргиноний, беруний, Каффол Шоший, Кошгарий, Ахмад Югнакий, Юсуф Хос Хожиб ва яна юзлаб, балки минглаб олимларимизнинг меросини урганиш буйича манзилли ишлар килиниб, тез-тез илмий конференциялар утказиб турилса, Европа ва Америка халклари хозирги узбекларнинг боболари кимлигидан хайрон колиши тайин.
       Нега бундай мушохада юритяпман? Менимча «узбек» атамасининг сири 21-асрда очилишига сабаб, бу сузни узида жамлаган халкнинг «келажаги буюклиги»дадир.
       Энг кизиги, Узбек атамаси «Угуз» ва  «Берк» сузларидан ташкил топиши хакида иккита миллатпарвар олимларимиз Аскад Мухтор ва Пулат Зохидовлар хам фикр юритишган эканлар. Уларнинг бу фикрларини кейинчалик топиб укигач,  тугри йулда кетаётганимга ишонч хосил килдим.
        Устоз Аскад Мухтор Мугилистонда топилган битигтошдаги эрамизнинг VII асрида ёзилган Урхун хатида «Эй, угуз беклари» деган жумла оркали шу гапни айтадилар.       
        Мени бу хулосага келишимга сабаб булган «жилга» Чингизхон даврида хозирги Озарбойжоннинг отабеги-хокимининг исми Узбек булгани, буям хеч гапмас эрамизнинг 1000 йилларида Суриянинг Мовсил шахри хокимиям Узбек исмли киши булган эканлиги хакидаги маълумотлар эди.

         Архитектор олимимиз Пулат Зохидов эса Рабгузий сузи «Работ» + «Угуз» сузларидан олинганини эътиборга олиб шу фикрни айтадилар.
        Рим тарихчиси Курций Руфнинг эрамиз бошида скифларнинг кадимдаги бир жахонгир подшоси  булгани, хозирги пайтда (бундан икки минг йил аввал!) скифларнинг жуда куп шахобчалари ушанинг номида эканлиги хакидаги маълумоти мени яна уйлантира бошлади.
       Айникса, Геродотнинг бундан 2500 йил олдин колдирган Тарих китобидаги «Шох скифлар» хакидаги маълумотлар эди.
       Кейин солиштириш, фикр юритиш эвазига, Узбек сузидаги Уз, козокларда Жуз, киргизларда Гиз, туркманларда Угуз, туркий кавмлардаги исмларда турганлигини, жумладан Аз, Ай, Ас, Оз, Ой, Сур, Сар, Газ, Гат, Гит, Гот, европадаги Гет, Гот, Окс, Ойлар хам угизлар эканлиги хакидаги хулосалар миямга куюлиб кела бошлади.
       Кискаси, узбек халкининг даври келаётганлиги хакидаги Куръонда келтирилган аломатлар курина бошлади.
       –Канака аломатлар.
       –Биттасини айтаман, бизнинг ривожланишимиз маънавият оркали булади. Маънавият эса тафаккур дегани. Тафаккур эса Куръон, хадислардир. Расули Акрам даврида хам, у кишининг динларига карши туриши мумкин булган ракиблари калбига аллох томонидан хавотир солинади ва уларнинг узлари Маккани, Мадинани ташлаб чикиб кетадилар.
        Галдаги вазифа усмирларимиз ва ёшларимиз футбол буйича жахон чемпиони булишлари кераклигини уйлаш керак. Улар агарда менинг «У, жиян» асаримни, «Зафар формуласи», «Футболчи болаларимга», «Оптимист» номли маколаларимни укишса ва амал килишса иншоАллох жахон чемпиони булишлари мумкин.
        Улар хозирги пайтда чемпион булишлари учун бири Туркияга, бири БАА боришади. Футболда, жамики барча ишда Аллохга суянишни билган киши галабага эришади.
        Шундай килиб Аллохим, менинг Лайлатул Кадр кечасида килган дуои илтижомни ижобат килганини куриб турибман. Мен килган хулосаларим халкимнинг юзини ёруг килиб, каддини кутарса, бошка миллатлар ва элатларни хам бирдамликка, кариндошлик ришталарини боглашга хизмат килса, менга хам, оиламга хам, халкимга хам берилган хадя шу эмасми?
        –Жуда яхши орзу-истаклар. Сизнингча, бутун европа халклари бизнинг юртимиздан кетганлар.
         –Узимизда чиройли бир макол бор: «Буладиган эл, бир-бирини ботирим дейди, булмайдиган эл бир-бирини этини ейди» деган. Менга колса, бу ерда яшовчи барча халклар, элатлар ердаги подшо – Одам Ота авлоди, Нух алайхиссалом авлоди.
          Лекин, уларнинг баъзилари, узлари шу мартабадан тушишга «орзуманд» булиб, подшолар авлодига мос булмаган ишларни килса, уз номини саклашдан кура нафс кулига айланишни устун билса, гадойликка талпинса,  хамманинг хам жигига тегади ва улар узларининг киликлари билан шохлар авлоди эмасликларини билдириб куядилар.
        –Жуда тушунарсиз жумлалар.
        –Келинг оддийрок тушунтираман. Бу дунёдаги энг катта бойлик – каноатдир. Якинда, Россиянинг ОРТ каналида Швециянинг собик «АВВА» ансамбли вакили иштирокида курсатув булди.
           Маълум булишича, европалик продюссерлар бу ансамбл вакилларига кайта бирлашиб (гурух 1982 йилда таркаб кетган), бир йил давомида, европа мамлакатлари буйлаб концерт берсалар, уларга бир миллиард доллар таклиф килишибди.
            –Демак, хар бирига 250 миллион доллардан. Кариган чогларида бахт куши кунибди.
– Аммо , бу таклифни улар рад этишибди!
– Калласи жойидами? Бир йил давомида факат маишат, яна пулданам воз кечиб буладими?
– Ха, улар воз кечишибди. Уларнинг аргументи жуда оддий, «агар улар бир йил давомида тинмай, мехнат килсалар, яна 15 йилга каришлари мумкин эмиш, (уларнинг барчалари хозирги пайтда олтмишдан ошган) шунинг учун пул уларга мухим эмас экан.
– Кеча СССР халк артисти латвиялик Банионис Будрайтис “агар яхши рол ва яхши маблаг беришса, 89 ёшга кирганига карамай кинода роль уйнаши мумкинлигини айтди-ку”.
– Будрайтис хам битта роль хакида гапирди. Бу мухими эмас. Мухими бу кишиларнинг «вазиятда узларини шохларча тутишида». Шведлар хам скифлар, улардаги Гетеборг шахри этимологияси бизнинг тилда «Готлар Калъаси» маънисини беради. Энг мухими шундаки, мен узбеклар ичида, номини саклаш учун, мол-дунёдан воз кечган жуда куп кишиларни биламан хам, курганман хам. Куръон хам хар кандай кишини олийжанобликка, сахийликка, сабр-токатлиликка, тугрисузликка, мулойимликка, бошка бирон бир шахс ёки бут-санамларга бош эгмасликка чакиради. Бу конуниятларнинг кай бирини бутпарастлар, иудаистлар, насронийлар, мусулмонлар, узларининг давлатлари, жамиятлари хаётида куллаб келмокдалар.
Узбек халкининг якин орада юксак чуккиларга кутарилиши хакида аломатларни куряпман десам хато эмас.
–Канака аломатлар?
–Якинда пешин намози пайтида Чигатой мачитига кирдим. Пешинни укиб булгач, жанозаям бор дейишди.
Ташкарига чикдик. Тобут йук эди. Имом суз бошлади.
–Мана бугун фалончи аканинг 2 ойлик фарзандлари жанозасига йигилдик. Киёматда бу гунохсиз бола, ота-онасини шафоат килувчи буларкин,-деб жуда куп ва хуп амру маъруф килди. Факат шундагина маййит кафанга ураб куйилган болача эканлигини билдим. Ахир узингиз айтинг икки ойлик бола учун унлаб кишининг жанозада туришининг узи бу халкнинг канаканги олийжаноб эканлигидан дарак бермайдими?
–Инсон кадрини биладиган халк шундай булади-я. Шафоат дегани нима?
–Шафоат дегани, бу бола ота-онаси дузахгами, жаннатгами кетиши саволи куйилганда, уларни жаннатга хакдор эканлигини Аллохга айтиб, уларни жаннатга утказишни сураш дегани.
–Воажаб!


Давоми бор.




 
      


   

      


            

            


Рецензии