5. Узбек гурури

        Кеча интернет сахифаларида Саудия Арабистонида том маънода остонаси тиллодан булган метро станция курилиши мулжалланаётганлиги хакида хабар эълон килинди. Саудияни тушунса булади. Кимнинг бой булиши, кимнинг камбагал булиши Аллохнинг кулида. Саудияликлар каддини урсинлар. Минг бой булгани билан бизни юртимизни улар хурмат килишларини хам биламиз. Мустакилликдан кейин бизнинг хожиларимиз у ёкка борганларида, «сиз Узбекистонликсиз, шунинг учун юкорирокдан утиринг» кабилида муносабат килишганлигини эшитганмиз. Буларнинг хаммаси боболаримиз хизмати булганини хам эсдан чикармаслик керак. Саудияликларнинг бойиб кетишини тушунса булади, кеча-ю кундуз ибодат-у, Аллохга хамду санолар айтилавергач, шукроналик билдирилавергач, барака уларга ёгилмай кимга ёгилсин?
Телевизорни куйсам Россия-2 каналидан Россиялик репортернинг Кореядаги бир хусусий компания рахбари билан сухбати берилмокда.
      Компания кабинетида Насронийларнинг хочи урнатилган. Демак компания рахбари насроний.
–Сиз нима деб уйлайсиз,-суради журналист рахбардан,-Кореянинг (албатта, Жанубий Кореянинг) ютуги нимада?
–Биласизми, биз биржон-у, бир тан булиб, худди кушикда айтилганидек “яхши яшашга харакат килайлик” шиори остида ишлашимиз булса керак”.
Репортернинг кейинги эътирофи, тугрироги тахлили, мени Кореянинг ютуги нимада эканлигини узил-кесил тушунишимга олиб келди. Маълум булишича, Жанубий Корея иктисодиёти экспорт, четга махсулот чикаришга йуналтирилган булиб, хозирги пайтда Жанубий Корея дунё экспортёрлари ичида 13-уринда бораётган экан. Бутун дунёга нефт ва газ экспорт килувчи Россия нечани уринда эканлигини айтсам, ишонмайсиз. Бутун дунёга нефт ва газ сотаётган Россия Кореядан турт погона пастда, 17-уринда тураркан!!!
Бир вактлар мана шу Жанубий Корея, социалистик Шимолий Кореядан хам ночор ахволда булган. Кореянинг собик Президенти Лё Мен Бакнинг “Муъжизалар булмайди” асарини укиб чикинг, ушанда менинг айтган гапларимни яхширок тушунасиз. Кореянинг ютуги ижодий мехнатнинг химоя килиниши, ишлаб чикарувчиларни сузсиз куллаб-кувватлашда эди десам хато эмас.
Аммо, бу ишларнинг барчаси миллий гурурни шакллантирмасдан юз бермайди. Бу ерда биринчи уринда уша миллатнинг тили туради.
Узбек телевидениеси ривожига бекиёс хисса кушган, таникли журналист рус опамиз шундай деди:
–Уша куни метрода кетаётсам, бир гурух чет эллик кариялар метрога киришди. Шу захотиёк, бизнинг болаларимиз урниларидан туриб уларга жой бердилар. Бундай олийжанобликни куриб, мехмонлар аввалига хеч нарсани тушунишмади. Кейин узларига келишиб, хурсанд булишиб, бушаган уриндикларга утирдилар.
Мен хам бу холатни куп кузатаман. Метро поездидаги диктор, «хурматли йуловчилар, илтимос. Ёш болали, ногирон ва ёши катта йуловчиларга жой беринг» деганиданок узбек тилини тушунувчи ёшлар йигитлар, кизлар дархол уринларидан туриб, дикторнинг айтганини бажаришга шошиладилар. Бу менталитет. Узбек «харгиз илтимосга, кунинг колмасин»-дея яшайди. Хар ким, хар жойда илтимос килавермайди хам.
Марказий Осиёлик мусулмон халклар билан русларни битта макол ажратиб туради. Буям булса, уларда «чакирилмаган мехмон  ... ёмон», бизда эса «чакирилган мехмонни пайгамбар, чакирилмаганни Аллох жунатади» мана сизга кадрият, мана сизга мехр-окибат.
Узбек тилини билмайдиган узбекистонликлар давлат тилини урганиш баробарида узбек кадриятларини, хурмат-эхтиромни, мустахкам оила, садокат ва вафони хам узбеклардан ургансалар хечам юткизмайдилар.
Узбек тили, давлат тили макомини олгани конунда мустахкамланган ва аста-секинлик билан бу конун ижроси амалга оширилиб келинмокда. Конун ижроси тулик амалга оширилгач, ривожланишда боскичга чикамиз, ИншаАллох.
Аммо, хозирги кунда, бу тил каердан фойдаланиляпти? Кишлокларда. Якин атрофимиздаги мамлакатларда яшовчи узбеклар хам шу тилда сузлашадилар. Аммо, иш хужжатлари у ёкларда узбек тилида юритилмайди.
Хуш узимиздачи? Шартномалар, кургазмалар, конференциялар, кучадаги дуконлар, дуконлардаги нархномалар, эълонлар, ресторанлардаги таомномалар, техник хизмат курсатиш устахоналаридаги, машиналар гилдирагига дам солувчилар хам барчаси узбек тилидан фойдаланаётгани йук.
Рус тилини хурмат киламиз, бизга куп нарсани ургатди. Аммо, инсонда миллий гурур хам булиши керак. Уша Россиянинг узидаям, автоном бирликларнинг купчилиги уз миллий тилларида иш хужжатларини олиб борадилар, менимча. Тугри Якутия, Бурятия, Тувада ундаймасдир, аммо, иктисодий курсаткичлари буйича Европа мамлакатлари шахарлари билан тенглашаётган Татаристонда ундай булмаса керак.
 Хужжатларнинг русча расмийлаштирилиши, Россия иктисодиётидаги мухитини хам олиб кираётганлиги алам килади. Масалан, коммунал туловлар, газ, электр, сув туловларида, канча карзни туламагин яна карздор булиб чикаётган истеъмолчиларнинг дод-войини Россия телевидениесидагилар деярли хар куни курсатишади. Кимдир кимни судга берган ва хоказо. Умуман тартиб йук, хуллас.
Бизда хам газ, электр туловлари жуда катта фожеа сифатида кабул килинмокда. Энг мухим томони шундаки, бизда Россиядагидек ЖКХлар, хусусий булиб кетган. Бу Европа билан тенглашув, чунки Конунимиз хам бор, “Хусусий уй-жой мулкдорлари хакида” деган. Карзлар масаласини мана шу хусусий мулкдорлар ва таъминотчилар уртасида ечилиши керак. Аммо, мен бирон-бир жойда “Хусусий уй-жой мулкдорлари йигилиши булиб утди, унда истеъмолчи билан таъминотчи уртасидаги муаммо ечилди” ёки “Хусусий уй-жой ширкати хисобот сайлов йигилиши булди, унда янги таркиб сайланди”, деган хабарларни ОАВда курмаяпман, эшитмаяпман. 
 Миллий гурурнинг энг биринчи шарти бу миллий тил десам, адашмайман. Хуш ишни нимадан бошлаш керак.
Аввало конунларни узбекча ёзишни бошлайлик. Нима интеллектимиз камми? Ишонмайман. Бир таниш шоир дустим, “рус шоирлари, уз шеърларининг узбек тилидаги таржимасини эшитганларида жуда миннатдор булардилар” деб гапирди ва С.Есениннинг шеъри русчасини ва узбекчасини солиштириб берди. Узбекчаси дилбар шеърият эди.
Купам узокка бормайлик, совет замонида русча фильмларнинг узбекча дубляжи кандок гузал чиккарди.
Иш одатлари, расмий хужжатлар уша миллат тилида тулдирилиши, мажлислар, конференциялар уша миллат тилида олиб борилиши керак. Чунки, усиб келаётган ёш авлод гап нимадалигини тушуниб етиши керак. Истеъдодлар кишлокда тугиладилар, Парижда уладилар деганидек, биринчи иш тилга эътибордан бошланмоги лозим.
Иккинчидан, кинофильмлар. Олтмишинчи, етмишинчи йилларда Афгонистонга Узбекистоннинг “Тохир Зухра” ёки “Мафтунигман” кинофильми куйилаётгани хакида хабар таркалиб, узбекча сузлашувчи ахолининг дув этиб, кинотеатрга келишига сабаб булади. Аммо, уларнинг хафсаласи пир булади. Чунки, кинофильм русча эди. Ха, энди совет эди, руслар хукмрон эди, дейиш мумкин.
Аммо хозирчи? Хозир узимизнинг хусусий киноларни курсангиз, у ердаги тилдан ёка ушлайсиз. Шева, шевадан ташкари русча сузларни аралаштириб гапиришлар.
Мени ташвишга солаётган нарса, иктисодий жараёнлар, иш одатларини билдирувчи хужжатлар факатгина давлат тилида тулдирилиши, барча чет элликлар Узбекистонда иш олиб бораётганларида ёнларида узбек таржимонига эга булиши керак ва хоказо. Узбек миллати толерантлик, мехр-окибат, байналминалчилик, самимийлик, мехмондустлик бобида дунёдаги, ха айнан шундай, барча миллатга урнак булолади. Ахир, Европаям, Америка(АКШда)ям кечагина иркчилик боткогида эди-ку.
Шу йил ФИФА юртимизга кубок бераётганида Мираброр ака “узбек тилида миннатдорчилик билдирганида канийди” деб футбол ишкибозларимиз армонда колишди.
Хозир биз болаларга чет тилини ургатмокчи буляпмиз. Вахоланки, бола чет тилини мукаммал урганиши учун аввало уз тилини яхши билиши керак! Бу аксиома...   
   
 


Рецензии