Узбек менталитети. Эхтиёткорлик

Альтернатив энергия манбалари масаласида янги, тугрироги юкори боскичга кутарилаётганимизни хис килиб, бундан илхомланиб, озгина булса-да бу ишни тезлатиш учун  нималар килиш кераклиги хакида эркин фикрларимни баён этишни ният килдим.
Узбекнинг табиатида эхтиёткорлик хисси жуда чукур. Узбекнинг бу кирраси яхши урганилмаган. Тугрида. Бир юз эллик олтмиш йилдан буён, биров узбек учун жон куйдирдими? Бошка миллат вакиллари узбек халки учун мехнат килганликларини тан олиш керак. Миннатдорчилик хам билдириш керак. Аммо, узбекнинг калбини улар билмайдилар-ку. Бошка миллат вакилидан узбекнинг калби кулф-калитини очиб беришни сураш адолатданми? Йук, албатта.
Бу  киррани очиш нега керак? Эхтиёткорлик яхши нарса. Аммо, меъёр бор. Меъёрдан ошиб кетса, тараккиётга тусик булиб колади. Эхтиёткорликнинг чегарасини билиш ва ундан чикиб кетмаслик учун тарихий илдизларни урганиб чикиш керак.
Тарих отаси Геродотнинг айтиб берган бир вокеаси ана шу тарихий илдизимизнинг томирини очиб беради.
Хуллас вокеа бундай.
Доро бошчилигидаги Форс кушини кемаларга миниб, Кора ёки Каспий денгизи оркали скифлар юртига бостириб киради ва уларни жангга чакиради. Кучманчи скифлар эса жангга кирмасдан араваларида кочиб юраверадилар. Шунда Доро уларга  “нега куркиб кочяпсанлар, жанг килмайсанларми?” деган мазмунда хат юборади. Маккор скиф(бобо)лар эса Дорога бундай дейишади.
–Биз, сендан кочаётганимиз йук. Хар йилги ишимизни килиб, араваларимизда “сайр килиб” юрибмиз. Нега энди сен билан жанг килишимиз керак? Ахир бизда утрок яшайдиган шахар булмаса, уз ихтиёримиз билан яшаб юрибмиз.
Иккинчи маротаба шу тахлитда ёзилган хатга эса скифлар бундай, дейишади:
–Агар сен ростаданам биз билан жанг килмокчи булсанг, бизнинг боболаримиз ётган мозорларни вайрон кил, шунда бизнинг кучимизни курасан.
Доро хам фахм-фаросати жойида одам булган. Унинг армияси кундан-кун кийналаётгани, скифлар эса утлокларни ёкиб, кудукларни кумиб ташлаётгани, скифларнинг асл максади куркоклик эмас балки, унинг армиясини толиктириш ва кучсизлантириб, уларни йук килиб юбориш эканлигига амин булгач, индамайгина оркага караб кетади.
Эхтиёткорлик киррамиз илдизи жуда чукур эканлигини курдингизми!!!
Баъзи бир муаммоли холатларда собик СССРнинг Конунлари, СССР Ички Ишлар Вазири Шчелоковнинг инструкциялари амал килаётганини куриб, худди боболаримиз каби душманидан (муаммо деб укинг) от-аравада кочиб юраётгандек хис киласан киши узингни. Бу каби муаммоларни кандай ечиш мумкин?
Жуда оддий. Мухокама, мунозара, тафаккур килиш керак. Ечими топилмайдиган масала борми? Лекин уларни мухокама килишдан аввал бу муаммолар борлигини кимдир айтиши керак-ку! Кани уша мард инсон!
Совет замонида бундай масалани узбеклар кутариб чиколмаганлар (мен утган аср 70-82 йилларни назарда тутяпман). Энг етакки куч русларчи? Улар хам дим-дирс эдилар. Об-хавони украинлар килардилар. Бирок ватанпарварлик, совет кишисининг халоллиги, мардлиги, инсонпарварлиги масалалари, сатира ва юмори оркали рус ижодкорлари анча илгарилаб кетишганди ва улар баъзи муаммоларни шу асарлари оркали айтолганлар. Бизникилар уша пайтлардаям ута эхтиёткор булганлар.
Советлар пайтида бирон бир муаммоли масалани кутариб чикиш кандай амалга ошган? Хрушчев замони “оттепель” – “иликлик” деб бежизга айтилмайди.
Бу даврда калам ахли, ижодкорлар узларини бирмунча эркин хис килдилар. Модернистик гояли асарлар фильмлар олинди, суратлар чизилди. Телевидениеда ижодий курсатувлар, эркин фикрлар авж ола бошлаган. Аммо, вактинча. Буларнинг хаммаси  Хрушчев кетгач камая борди ва телеведениега КГБэшник Панинми деган рахбар булиб  келгач тамоман бархам топган. Уша пайтда телевидение ходимлари хатто хушчакчак юролмаган хам эканлар. Россия телевидениеси бу хакда жуда эътиборли фильм берганди.
Муаммоларни факатгина ГЕНЕРАЛЬНЫЙ СЕКРЕТАР ЦК КПСС  кутариб чикиш мумкин эди. Чунки, у энг доно ва тажрибали киши хисобланарди. Куръонда “охиратдан куркмайдиган киши, энг ёмон хулк эгасидир” деган оят бор. Бу атеистик рахбарларнинг барчаси айнан шундай шахслар эдилар.
“Ахмок калладаям, доно фикр булади”-дейишни отам рахматлик куп такрорлардилар. Советлар мамлакатидаги рахбарларнинг ичида ушандайларидан бири Хрушчев эди.
У коммунизм хакида бундай деган экан:
–Йигирма йилдан кейин совет халки коммунизмда яшайди.
Яъни, унинг айтган муддати 1980-84-йилларга тугри келади. Чунки, Хрушчев 1964 йилдан ишдан кетган.
Кимнинг ёши катта булса уша даврларни яхши эслайди. Ха, айнан 1980-1982 йиллар уша давр рахбарлари учун, чинакам коммунизм булган. Уларнинг “егани олдида, емагани кетида”, “узлари хон, куланкалари майдон эди”. 1967 йилги “олти кунлик” урушдан сунг, Якин Шарк давлатлари Европага нефт ва газ сотишни тухтатадилар. Гарб совет газига мухтож булиб уни сотиб ола бошлайди. Кискаси СССР “оёкка” туриб олади. Уша пайтлардаги совет партия ходимини ташвишга солган нарса нимайди? Совет Иттифоки Коммунистик партияси сафини илкор партия ходимлари билан тулдириш эди. Хамма коммунист партия уставини ёддан билиши, КПСС съезди материалларини пухта урганиши, уни хаётга тадбик килиши керак эди. Партия узи ягона куч сифатида иктисодиётга хам бошчилик киларди. Кандай бошчилик киларди? КПСС МК Сиёсиё бюроси тепадан пастга РЕЖА тушириб берарди. Туширгандаям КПСС съезди материалида акс эттирарди. Бу режа конун эди. Эсимда бор иккинчи ёки учинчи синфлигимизда дарсдан кейинги машкулот утказадиган синфимизда шундай шиор бор эди:
–1980 йилга келиб совет болалари мактабларда бепул овкат билан тулик таъминланади.
Бу матнга биз тулик ишонардик. Ишонмасак дарсни узлаштирмаган хисобланардик.
Лекин, бу натижага кандай эришилади? Бу хакда совет болалари билмасдик. Катталар билганмикан? Улар хам ният килишган холос. Лекин, бош линияни чизиб берган эмаслар. Энг билагонлари бу ишлар четга хом ашё сотиш эвазига амалга ошишини билган, албатта.
Косигинга ухшаган “тукма” ишлаб чикарувчилар, бу ишларни хом ашё сотиш, чет элдан озик-овкат махсулоти импорти эвазига амалга ошивуга карши чикиб гапиргандирлар.
Партия линиясига ранг-баранглик киритмокчи булгандир-да. Эхтиётсизлик килган-да. Унга маслахат, муаммони билмаганга олиб, кочиб юраверишни хеч ким маслахат бермаганда. Мана, Молотов, Калинин, Каганович, Микоян, Хрушчевлар Сталин даврида мик этмай жим юришди-ку. Нима уларнинг тили йукмиди? Мустакил фикр юритувчи Фрунзе, Оржоникидзе, Киров ва бошкаларнинг кисмати нима билан тугади...
Яна уша 80-йилларга кайтамиз. Хар кандай муаммо, хох катта, хох кичик булсин Брежневгача бормаса ечилмаган. Аммо, Брежневга кириш мумкинмиди? Абсолютно мумкин эмасди. Хужжатларга асосан ишланган фильмга кура Брежневга кириш учун, чтн маънода шпионлик килиш керак эди.
Биздачи? Рашидовнинг узи Ёзувчилар Уюшмаси аъзоси булгани учун ижод ахли билан унинг мулокоти жуда куп булган.
Тукри Рашидовнинг “кули киска” булган. Жуда куп масалаларни у “мен буни ечишга ожизман” дея эътироф этган.
Лекин, яна тарихий хотирага кайтайлик.
Кукон, Хива хони ёки Бухоро амирининг олдига кириш осон булганми?
Уткан кунларда Отабекни куткариш учун Кумушбиби Кукон хони олдига осонликча кирдими? Бу албатта, бадиий ухшатиш. Хакикатда аёл киши Хон олдига киролмаган-ов.
Бухоро амирлигидачи? Кизил аскарларга карши кураш олиб бориб, бирмунча зафарга эришган ва озгина мадад берса, улар устидан калаба тайинлигини айтгани келган Шермухаммад (КурШермат)нинг элчиларини Бухоро амири кабул килиш нарёкда турсин камаш хакида буйрук берган-ку.
Бухоро амири Худо бехабар советларнинг кунглини олмокчи булган-эй! Кейин Кизиллар уни Бухородан кувиб солганларидан сунг, уз киличини Шермухаммад (Кур Шермат) курбошига топширади. Аммо, амирнинг акли жуда кеч кирганини тарих яхши билади.   
Узбекистон киска давр ичида нафакат иктисодий, балки, ахолиси онгида узгариш буйичаям жуда катта янгиланиш боскичини бошдан утказмокда. Кимларгадир, бу жараён оркага кетаётгандек, кимларгадир бу жараён тухтаб колгандек туюлиши мумкин. Гапим бехудага ухшаб колмаслиги учун бир мисол келтирай.
Хозирги пайтда оммавий транспорт воситаларида китоб укиётган фукароларни кам куриш мумкин. Купчилик ёшлар мобил телефонига уланган кулоккарнайчаларини такиб олишиб, биров билан иши йук холатда кетаётганини кузатиш мумкин. Улар мусика эшитяптими ёки бирон-бир дарсни эшитишяптими айтиш кийин. Тахминимча, улар купинча мусика эшитишади. Болаларимиз, хусусан талабаларимиз умуман ахборотга кизикишадими? Яна “йук” деган жавобни берган булардим. Улар кизикишмайди. Нега? Чунки, юз бераётган узгаришларни биз кизикарли килиб еткизолмаяпмиз. Тукрироки, бирон бир муаммони ечиш керак булса, унинг ечимини узок чузяпмиз. Роса эхтиёткорлик киляпмиз. Эхтиёткорликнинг роса чузилиб кетиши эса маккорликка ухшаб коляпти.
Масалан, куёш энергиясидан фойдаланиш буйича куни-кеча утказилган форумнинг ахамияти канчалик катталигини биламизми? Ахир бу 51 миллиард кубометр газни тежаш дегани экан!
Бу масала 2005 йилларда жуда каттик кутарилганди. 2008 йилда битта партия бу тадбирни уз дастурий максади сифатида эълон килди. Лекин, улар партия булсаям бу ишни Хукуматга долзарб масала эканлигини етказолмади. Качонки Юртбошимиз аралашганларидан сунггина, бу масала Хукумат даражасига етказилди.
Маблак ажратилган холдаям, унинг самараси оддий фукарога етиб келиши яна эхтиёткорлигимиз туфайли чузилиб кетадими, деб куркаман.
Хукумат топширикини бажариш учун келишувлар, режага солиш, тадбир белгилаш, амалга ошириш бир суз билан айтганда, мажлисбозликлар-у,  кокозбозликлар купайиб кетмайдимикин?
Албатта, бу тадбир буйича таклифинг борми, демокчисиз-да? Таклифим булмаса, кулимни клавиатурага олиб борармидим!
Аввало, бу иш тезда амалга ошишини истайман. Кандай килиб? Бу дастурни хусусий капитал ихтиёрига топшириш керак. Факат бу шахс республикамиз фукароси, хамда миллий курури баланд инсон булиши керак. Мен ишонаманки, иншо Оллох бу муаммони ечса булади.
Аллохим узинг ниятимнинг амалга ошишида мадад бер!
Илохим республикамизнинг хар бир хонадонида куёш, шамол энергияси билан электр куввати ишлаб чикарилишини амалга ошириш, худди хозирги кундаги мобил телефонлари каби арзон, кулай ва фойдали булсин.
Юртбошимиз рахбарлигида бошланган ушбу хайрлик ишни амалга ошишида бош-кош булаётган барча рахбарларимизнинг ишларида узинг файзу-баракот ато эт, уларга инсоф, диёнат, фидойилик, халк фаровонлиги йулида ижодий мухит бахшида эт.
Омин Аллоху Акбар!


Рецензии