Букар

Новелла.

- Исятда за ваз са кьиса ахъайда,дуст кас, къала зи гъилерал яд илича,-лагьана к1валах акьалт1арай яшлу уст1ар Шамсудина, эцигзавай к1валерин патав туьк1уьрнавай  алачухдин вилик акъвазна.Алачухдилай вад камунин мензилда, жумун тарцин к1аник, тади гьалда туьк1уьрнавай къулал Гюлагъа - дидеди хуьрек гьазурзавай. Июлдин вацран ракъини к1валахзавайбурун беден, ц1ай эцигайда хьиз, кузвай.

  - Сятдин пудалди чавай мад к1валахиз жедач,фу т1уьрдалай кьулухъ вавай са вил ахвар авурт1а жеда,- зарафатна уст1арди,- чухсагъул,ша,за ваз хиве кьур кьиса ахъайин...Патав гвай хъуьцуьган кьуьнтек кутуна, уст1арди эхтилат башламишна:

  -Гьа и куь хуьре,Кепкирдал,(Шамсудин-буба вич дибдай Цуьлерин хуьряй тир), са Букар т1вар алай лежбер итим яшамиш жезвай. Са сеферда хквезва ам яхдиз  Магьсумхуьрелай. Адан къаншардиз винидихъай акъатда ламни гваз са дарвазви савдагар(Дарваз им дегьзаманайрин ч1ехи шегьер тир. Ана савдагарар ва савдагарвал гьамиша гурлу тир). Алатай вахтара гуьне хуьрериз Дарваздай савдагарар къведай, абуру, алиш-вериш ийиз, савадсуз халкь алцурардай. Яргъалай ам акурвалди, Букаран фикирдиз хуьруьнвийри и касдин мут1лакьвиликай, гьиллебазвилерикай авур ихтилатар хкведа. "Агь кяфир, агь мердимизар,-тикрарда вичи вичик Букара,- за ваз са кар такьуна тач!"

    Ламран иес кефи къулай яз рекье гьатнавайди яргъа амаз чир жезвай. Ихьтин фендигарри садрани чеб алцурриз тадач, амма гьалтай кас хеб хьиз алажда. И сефердани савдагар вичин савдадал рази тир. " Авам лезгияр,-лугьузвай ада вичи вичик,- абур завай са къуба къалурна алцурариз жеда!".

 -Рик1 т1арай касдиз:"Вал валайни фейиди гьалтрай"-лагьай къаргъиш ваз ван хьана жеди! И кьисадин мана-метлеб гьадакай я,- Шамсудинан чиник айгьамдин хъвер акатна.

-Салам алейкум, хванаха,-лугьуда Букара, гъилевай  лашни къуьневай гьебеяр чилел эцигна, савдагардин гъил кьуна.- Гьик1 я кефияр, гьинай хквезва, ахъая вуч хьанат1а, вуч акунат1а.

 
   Рекьевайбур хушвилелди рекьин къерехда авай ч1урал са жизви ял аладарун патал ацукьна.Яхдиз физвайдаз рекье инсан гьалтун шад жедай к1валах тир: жузун - качузунни жезвай, ял ягъунни!Шамсудин -бубади, яйлухдалди пелеллай гьекь михьна,къулайвилелди ацукь хъувуна, ихтилат давамарна.

-Валлагь-биллагь, пис хьанач,хванаха,-лугьуда савдагарди,- и сеферда за къулай савда авуна - парчаярни гана, амай куьлуь шуьлуьярни дагъвийри ашкъидалди маса къачуна... Зи т1вар Мелех я, а ви т1вар...

    И ихтилатрик кумаз Букара, хкадарна, ламран гардан кьада ва лугьуда:
-Агь, гьалал гьайван, ик1 жуван мал жуваз гьат хъийида кьван!

- Я хванаха,-теспача хьана Мелех,- им вуч тамаша я вуна къалурзавайди?

- И лам зиди я, хванахва, зун адахъ къекъвез кьве йис тир.Гена, аллагьдиз шукур, кьисметдай акъатнач, гьат хъувуна. Заз акьван шад хьана хьи, ма вахчу жуван гьебеяр, лам за хутахзава!

-Ша вун дели жемир,я инсан-мусурман,-гьарай акъатна Мелекай.- И лам аваз заз кьуд-вад йис я, ви квахьай лам жува жугъура, зи лам алай чкадал тур!

- Ваъ,ваъ,лам шаксуз зиди я , ваз за гьинал к1андат1ани субут ийида,- Букара вич гафунилай элкъвен тийидайди мад сеферда тестикьарна.- Алад, ваз низ к1андат1ани арза ая!

- Гьуьжет эхирни квел кутягь хьанат1а чидани ваз? Алад кварцяй цана, са цип1инавай яд гъваш бубадиз, валлагь и къарасудин яд акьалт1ай абукевсер я,-тарифна агъсакъалди.-Ваз яд кьван мурадар жагъурай, чан хва, чухсагъул,- гъилевай ц1иб къвалахъ эцигна,Шамсудин-бубади давамарна:

- Фидайвал жеда абур элкъвена Магьсумхуьрел къазидин патав суд-дуван ийиз. Амалдар Букара фидай рекье ламран лишанар дикъетдалди чирна. Савдагар лагьайт1а, вич гьахъ тирдак умуд кваз, гьебеярни къуьниз вегьена, секиндиз физвай.

 Лам нинди ят1а кьил акъудун патал къазиди гайи суалриз Букара гьич галк1унни тавуна жавабар гана. Савдагардин жавабар, акси яз, акьалт1айбур тушир. Ам " Я къази, аллагь калам къалумрай, лам зиди я",-лугьуз акъвазна. Эхирни къазиди, гьайвандин иес Букар яз акъатзавайди тестикьарна.

 Вахчуна ламни, Букар хуьруьз рекье гьатна.

 Рик1 рик1ел алукьай савдагарди, Букаран гуьгъуьна гьатна, минетар ийиз башламишна: "Я чан стха, ша вун аллагьдиз килиг, на зи аялрин сивихъ галай фу ат1умир, за ваз вуч к1андат1ани гуда, зи лам вахце",- лугьуз хьана. Эхирни хтана агакьда абур Хандин муькъвел.

 - Эгер ваз лам гьакьван герек ят1а,-лагьана Букара эхирни,- кьве жуьт гамишдин хамуникай авунвай шаламрихъ и лам за ваз багъишда!"

 А заманада гамишдин хамуникай авур шаламриз пара къимет авай. Кьве шаламрихъ са лам къачуз жедай!
    Чара- иман ат1ай савдагар Мелех, гьикьван нарази тирт1ани, Букаран истемишунин рекьиз атана. Вахчуна ц1ийи шаламарни,Букар, кьил к1арц1и ягъайди хьиз, к1вализ, Кепкирдал, рекье гьатна. Мелех лагьайт1а, ара-ара кьулухъ вил ягъиз, "хуп1 мердимазар гьалтначни зал!"-лугьуз амукьна...

-Куь ихтилат куьтягь хьанани?- хабар кьуна  Гюлагъа-дидеди.-Къала са бисмиллагь ая, хуьрек къурмир!