Чиганок ичра гавхар-узбек

Бу туркий кавмлар хакидаги жуда кадимги ривоятдир. Гурури топталган узбек халки хакида совет замонида ушбу ривоятнинг мазахомуз варианти бор эди.
Ривоятни иккинчисидан бошласак. Эмишки дузахда яхудий, армани ва узбеклар тандирга солинган эмиш-у, дузах курикчилари вакти-вакти билан армани ва яхудийлар тандири ёнида огох булиб, гох-гохида ундан чикаётган одамларни кайтариб тандирга ташлаб турармишлар.
Курикчилар узбеклар солинган тандир ёнига бормасмишлар. Шунда бир рус кишиси келиб, курикчилардан:
–Нега учинчи тандирга нисбатан бепарвосизлар?-деб сурармиш.
Шунда дузах курикчилари:
–Учинчи тандирдан хотиржаммиз у ерда узбеклар бор-ку,- дермиш.
Шунда рус киши сурармиш, уларнинг яхудий ва арманидан нима фарки бор?
–Армани ёки яхудийларнинг биронтаси дузахдан кутилиб чикса, бошкалариниям тортиб, дузахдан чикиб кетишади. Узбеклар эса юкорига кутарилаётган тандирдошини куриб колсалар, уни пастга туширишга узлари кифоя,-дермиш.
Узбекка уша пайтларда имкон беришдими узи? Якинда Марям Ихтиёрованинг гапларини эшитиб, гурурланиб кетдим. Опа бу гапга унча тухталмаган булса-да, мен унинг канчалик ахамияти кучли булганлигини дархол тушуниб етдим.
1957 йилда Москвада бутунжахон ёшлар фестивали булади. Шунда узбекистон жамоаси фестивалда иккинчи уринни олади. Эътибор беринг иккинчи уринни! Биринчи урин сиёсат учун кимгадир берилганлигига шубха килмайман.
Бунинг исботи шуки, фестивалда катнашган узбек ёшларини дархол “Узбек филармониясига ишга олиш лозимлиги, чунки улар профессионал даражасида эканлигини кайд этилиб” Москвадан йулланма берилади.
Якинда бир танишим Шахрисабзлик полвон, рахматлик Эркин Холиков хакида материал туплаш учун унинг уша пайтдаги ракиблари билан Россия, Белоруссияда булиб кайтди.
Маълум булишича, Эркин полвон Самбо буйича жахон чемпионати финалида 7-4 балл билан олдинда бораётган булади. Хисоб шу тахлитда тугаши, полвон кулини кутариш пайтида табло бир учиб ёнади ва Эркин полвоннинг бали 3, ракибининг бали 4 лигича коларкан. “Бу сиёсат учун керак” дея ушанда унга таскин берарканлар. Уша пайтдаги СССР спортчилари, собик ракиблар, хозирги кунда Эркинннинг уша пайтда энг зур полвон булганлигини тан олишиб интервью беришган. Айтмокчи, халкаро самбо эмблемасида айнан Эркин полвоннинг ракибига усул куллаётган пайти акс эттирилган экан.
Бунака талантларимиздан канчаси совет тоталитар – харбий тизимининг курбони булишган-а! Хабиб Абдуллаевчи! У киши Нобел мукофотига лойик киши булганлар. Мени “Утган кунлар”, “Мафтунингман” каби фильмлар учун унинг ижодкорлари бошига ёгилган игво тухматларни кимлар уюштирганлиги хакида фильм олиш кераклиги жуда кизиктиради. Кани имконият булса-ю, шу ишни килсанг-у, баъзи бир эски саволларга жавоблар топсанг.
Энди туркийларнинг кадимги ривоятини айтиб берсам. Буни купчилик билади. Агар бирон жойда хатоликка йул куйсам, олдиндан узр сурайман.
Турк деган халк денгиз тагида ётган чиганок ичида ётган дурга ухшармиш. У чиганок ичида булгани туфайли, аввал кузга ташланмасмиш. Имкон булиб, чиганок ичидан чикса борми, бутун дунёга нур сочиб, жахон султони тожини безармиш.
Имом Бухорий, ал Хоразмий, Ал Фаргоний, Форобий, Беруний, Ибн Сино ва бошка юзлаб, балким минглаб боболаримиз шу ривоятнинг исботидир.

Туркий кавмлар ичидан, айнан шундай гавхарлик масъулиятини СССР даврида артист Муслим Магомаев, ёзувчи Чингиз Айтматов 20-аср охирида амалга оширди. Утган йилими, Чингиз Айтматовнинг Жамила киссаси Британияда энг куп укилган асар сифатида кайд этилди.
Шу ривоятни билибми, билмайми туркий кавмлар уз дур-у-гавхарларини чиганокдан ташкарига олиб чикиш учун харакат килишмокда. Козоклар Олжас Сулаймоновни олиб чикмокдалар. Турклар Орхан Помукка Нобел мукофоти олиб беришди.
Бошка туркий кавмлардан татарлар бу борада жуда куп ишлар килишяпти. Улар гапни анча чукурдан бошлашяпти. Амакиларнинг тасдиклашларича, дунё тан олган олимлар – Менделеев, Бердяев, Циолковский хам айнан татар булганлар!
Эсимни танибманки, шеърият деганда форс шеъриятининг устунлиги хакида гапирилади. Якинда бир танишим форс шеъриятидан узбекчага угирилган бир китобчани курсатди. Унинг айтишича, хозирги пайтда узбек шеърияти юкори чуккида эмиш. Демак, узбек шеърияти чиганок ичида ётибди-да. Хуш, кайси шоиримиз хакикатда дунёга олиб чикадиган даражада! Бир ижодкор дустимизнинг бундан бир неча йил аввал газетада интервьюси чикканди.
Унинг айтишича, узбек шеъриятида “Навоийдан кейин яхши ижодкор булмаган”. Нахотки.
Дунё тан олган кушикчимиз Муножат Йулчиеванинг олимп чуккисига чикиши юкоридаги ривоятни такрорлайди. Эсимда бор уни Иттифок тан олишидан олдин, у хакидаги макола Италиянинг Миландаги журналида макола чоп этилгач тан олинганди. Бу энди 1980-82 йиллар эди чамамда.
Классик кураш буйича жахон чемпиони, рахматлик Сайфиддин Ходиевни Англия кироличаси шахсан кабул килган.  Дунёдаги энг мард халк ким деган савол куйилса, мен балким инглизлар деб жавоб берган булардим. Хар холда улар узларининг шундайлигини бошкаларга курсатолган халк дейишим хам мумкин. Доира буйича мохир ижрочи рахматлик устоз (исм фамилиялари хозир ёдимга кеомаяпти)нинг кулидан намуна олишни буюрган хам айнан шу Англия кироличаси эди.


Давоми бор...


Рецензии