Судьяга ёрдам килиш учун

Хар кандай сиёсий гоя остида сиёсий бошкарувни кулга олиш ётади. Глобализация деган терминнинг тагида англо-саксон мамлакатларининг сиёсий элитаси томонидан католицизм кадриятларини бутун дунё мамлакатларида тан олдириш ва шу оркали дунёни бошкариш назарда тутилади.
Бунинг ажабланарли жойи йук. Чунки, англо-саксон хукук тизими хакикатда давлат бошкарувида маълум маънода бошкаларга урнак буларли, етарли тажрибага эга булдилар. Коммунистик тизимда яшаган, роман-герман хукукини совет хукук тизимига киритишга уриниб курилган даврда укиган кишилар учун хукук тизими уша давр учун мукаммаллик даражасига хеч качон етган эмас.
Бунинг сабаби шуки Маркс, Энгельс, Ленин, Сталиннинг асарларида процессуал хатти-харакатлар, инсоннинг онги-тафаккури кай йусинда ривожланиши хакидаги бир томонлама тасаввурлар, хукук тизимининг давр вокеа ва ходисаларига мос жавоб топиб беришига пойдевор булолмасди.
Мисол учун Европа мамлакатларида Иккинчи жахон уруши юз бериб, миллионлаб одамлар кирилиб, шахарлар вайрон булгани билан, тез орада улар узларини унглаб олдилар.
Утган асрнинг 60-70-йилларида улар узларини тиклаб, 80-йилларида етакчи кучга айландилар. Биз эса марксизм-ленинизмнинг котиб колган, шу икки дохийнинг асарларидан ташкарига чиколмай оркада колиб кетдик. Айникса, Лениннинг интеллегенция хакидага бемаъни сузи ёки “бойтесь добренких” деган репликасига мувофик, мулойим, инсофли, диёнатли одамларга зулм утказишни байрок килиб  иш юритдик. Худонинг тан олмаган, одамларга ёмонлик килаётган киши мансаб пиллапоясидан кутарилиб келаверарди. У эса барча халкимизнинг минг йиллик кадриятлари хисобланган, мехр-окибат, соглом фикр, мантик асосига курилган колипларини бузиб келаверарди.
Гарбий Европа ва Америка Кушма Штатлари эса хозиргача яшаган, бошкарув тизими хакида окилона фикрлар айтган прогрессив инсониятнинг катта бойлигидан унумли фойдаланди.
Бизникилар эса тор фикрли, тор гоялар яратган туртта-бешта чала-чулпа дохийларнинг чегараланган илмларидан фойдаланиб, жамият хаётиниям чегаралаб ташладилар.
Утган асрнинг саксонинчи йилларида юртимизда бир хофизнинг “ёмонннинг яхшиси булгунча, яхшининг ёмони бул” деган мисралари жойлаштирилган кушиги бор эди.
Бу мисраларни хар ким хар хил тушуниши мумкин. Сиёсий хаётдан мисол билан тушунтирсам. Суннатга асосан инсон учун энг кадрли неъмат:
 “калбингиз хотиржам булиб, уйингизда бир кунга етарлик озик-овкат булса, етарли” деган тушунча буйича атеистлар мамлакати Собик Иттифок давлатлари ичида тугри йулда энг илгорлаб кетаётгани Узбекистон давлатидир.
Собик Иттифокнинг купгина мамлакатлари, давлат бошкарувида маънавият энг асосий йуналиш эканлигини энди тушуниб етмокдалар.
СССР таркалишидан олдин социализмнинг энг илгор давлати ГДР булса, капитализмнинг уртамиёна давлати ГФР эди. Яъни, кушикда куйланганидек “ГДР ёмоннинг яхшиси” эди ГФР эса “Яхшининг ёмони эди”.
Собик Иттифокнинг мустакил давлатлари ичида хозирги кунда бизнинг холатимизни ёмоннинг яхшиси деса булар, балким.
Бизга бу – биринчи лига мусобакаси керак эмас. Биз дунё мамлакатлари уртасида олий лига мусобакасида катнашишга тайёрмиз ва унда муваффакият козонишга ишонамиз.
Яхшининг ёмони деганда ёки олий лигага чикиш учун шу мамлакатда яшаётган хар бир киши хотиржам юриши керак.
У килаётган иши, хатти –харакати учун АДОЛАТЛИ СУД тизими борлигини хис килиши лозим. Суд тизимига хеч ким тазийк утказиши керак эмас. Суд ижтимоий адолат принципига асосан, жамоатчилик куз унгида бошкарилиши лозим.
Бу ишни АКШ ва Европа мамлакатлари бир неча ун йиллардан буён куллаб келмокдалар.
Мана бутун прогрессив инсоният томонидан куллаб келинаётган энг кадимги Нух пайгамбарга туширилган етти конун   
   
                Семь законов потомков Ноя

1. Запрет идолопоклонства — вера в единого Бога
2. Запрет богохульства — почитание Бога
3. Запрет убийства — уважение к человеческой жизни
4. Запрет прелюбодеяния — уважение к семье
5. Запрет воровства — уважение к имуществу ближнего
6. Запрет употребления в пищу плоти, отрезанной от живого животного — уважение к живым существам
7. Обязанность создать справедливую судебную систему

Иброхим пайгамбаргаям, Мусо ва Исо пайгамбарларга хам адолатли Суд тизими хакида оятлар туширилган.
Худди шунингдек, Куръонда хам Довуд пайгамбарнинг иккинчи тарафни эшитмасдан хулоса чикариб куйиши кораланиб, хар бир холат хар томонлама урганилиши лозимлиги уктирилади. Куръонда, хатто унинг оятларига кур-курона эргашиб кетиш кораланади.
Кискаси, демократиянинг бир хил колипи йук. Уни хар бир мамлакат уз менталитетини хисобга олган холда яратади.
Яъни хар бир янгилик, “мехр гиштлари” билан курилсагина умрбокий булади.
Хаётий бир мисол.
Эрталабки ошга бордик. Яхши ваъз насихат булди. Ошни бизнинг столдагилар еб тугатишди. Лекин, даврабоши “турманглар”-дея ишора килди.
“-Э, хамма бирданига ташкарига чикса, кейин кудаларга тун кийдириш маросими булади, ишгаям кеч коламиз, шекилли” –деган хавотир мени чулгади.
Ошни хамма еб тугатди, шунда даврабоши уртага кудаларни чакирди-да, тунларни уларга кийдириб, утирган кишиларнинг дуосини олиб омин килди. Ташкарида буладиган тадбир куз-очиб юмгунча ичкарида содир этилди.
Бу янгилик эди. Вакт хам иктисод килинди. Барчамиз туйхонани яхши кайфият билан тарк этдик. Бу ислохот хаммага маъкул тушди.
Халкимиз вакиллари кайсидир мамлакатларга иш излаб кетишмокда. Уларнинг айримлари, уша ерлардан турли юкумли касалликлар юктириб келишиб, турмуш уртогини касал килиб, узининг хам, турмуш уртогининг хам хаётига зомин булмокдалар.
Махатма Ганди кинофильмида Ганди “ишсизлик ва кашшокликни энг ёмон террор”- дейди.
Иш урни яратган, ишлаётган кишиларимизнинг бизнеси йук булиб кетиши жуда ёмон тенденциядир.
Америка, Европа мамлакатларидаги осмонупар биноларни айтмайман. Осиёдаги –Гонгконг, Таиланд, Малайзия, Сингапур деган мамлакатлардаги биноларнинг жуда купчилиги хусусий тадбиркорларникидир.
Мулкдорлар давлатдаги хотиржамликдан манфаатдор кишилардир. Бундан ташкари мулкдорлар конунга буйсунувчилар хам, энг яхши кадрлар хамдир. Чунки улар бехуда гап хам, бехуда амал килишдан хам манфаатдор эмаслар.
Тугри улар фойдани мулжаллайдилар. Лекин, халол фойда булса уларгаям, давлатгаям кони фойда. Йил тадбиркори деган конкурсларимиз бор. Бу конкурсда номзодлар кандай танланади?
Менимча давлат бюджетига кушган хиссаси энг биринчи талаблардан бири булиши керак. Тадбиркорларга яратилган шароитлар, улар учун амал килаётган баъзи соха мансабдорларининг буйруклари, конунга хилоф хатти-харакатлари амалда булаётганлиги, уларнинг келиб чикиш сабаблари, ечими барчаси судда аникланиши, мухокама килиниши жамоатчиликка етказилиши лозим. Кейин эса конунларга тегишли узгартишлар киритилиши керак булади. Кискаси, буларнинг хаммаси бир колипга тушиши учун суд тизимининг роли катта.
Бизда судьяларнинг макоми жуда катта. Уларнинг баъзилари Президент Фармойиши билан тайинланса, баъзилари Сенат сессиясида сайланади.
Аммо, уларнинг ичида журъатсизлари, тажрибасизлариям учраб туради. Баъзи ишларда ташки кучлар таъсириям булади. Камчиликлар хар жойда бор. Хуш улар кандай бартараф этилади?
Бунинг энг яхши йули оммавий ахборот воситалари оркали судда курилаётган ишлар мухокамасини ташкил этиш. Эсимда бор, бир вактлар Швеция бош вазири Улоф Пальме иши буйича курилаётган суд иши (хали хукм укилмасидан) китобча шаклида нашр этилиб, Швеция фукаролари огох этилганди.
Биз хали Швециядай эмасмиз. Бизда, даъвогарнинг даъвоси, жавобгарнинг фикри, суднинг хулосаси тугрими ёки йукми, бу холатларнинг мухокамаси барчага курсатилиб мухокамаси йулга куйилсаям хозирча булади.
Яна хаётий бир мисолни айтиб утсам.
Бир судья танишим узимизда 2000 йиллар атрофида содир булган вокеани сузлаб берганди.
Энди хосилини оламан деб турган фермернинг ерини хокимият олиб, бошкасига бермокчи булади. Хокимият карор чикарадиям.
Бу карордан норози фермер хокимиятни судга беради. Суднинг карори билан фермернинг хукуки тикланса-да, хокимият ерни эгасига кайтармай келаверади.
Хоким “келиб-келиб битта фермерга кучи етмаётганлигидан” аламзада эди. У конун юзасидан эмас, принцип учун, аччик устида суд карори ижросини пайсалга солиб келаверади. Орадан бир йил утади, ер хеч кимники булгани туфайли, экувсиз колиб кетади.
Олий хужалик суди топширигига биноан, суд хокимятини янада мустахкамлаш тадбири юзасидан “фермерлик харакатига тускинлик килаётган мисолларни “Ахборот”дан курсатиш лозимлиги хакида курсатма вилоят хужалик судига келади.
Вилоят хужалик судидагилар айни уша иш буйича азият чекаётган фермер ва экувсиз колиб кетган ер майдони хакида курсатув тайёрлаш учун тасвир гурухини, чекка туманга юборадилар.
Тасвир гурухи суратга тушириш пайтида видеокамеранинг батарейкаси тугаб колади. Устига устак якин китшлокдаям электр чироги булмайди.
Суриштиришса туман буйича электр энергияси дон махсулотлари корхонасида булади. Операторлар у ерга борсалар, уларни хокимият вакиллари куриб коладилар. Ана, хангома-ю, мана хангома. Тасвир гурухи ёнига туман хокимининг узи келиб, “фермерга ун эмас, яна эллик гектар ер бераман, бу вокеани суратга олманглар”-деб туриб олади.
Мухбир рози булмагач, икки-уч кишини унинг оркасидан юборади. “Ахборот”нинг мухбири жуда виждонли киши булганидан хокимнинг хеч бир шартига кунмасдан, курсатувни Республика телевидениесига жунатиб юборади. Тасвир “Ахборот”дан курсатилгач, суд карори ижро этилиб, фермернинг ери узига кайтариб берилади.
Шундай килиб адолат тантана килади.
Оммавий ахборот воситалари, халол, покиза, адолатли судьялар учун энг яхши ёрдамчидир. Шу билан бирга журъатсиз, билимсиз, тажрибасиз судьялар учун имтихон майдони хам.
Тадбиркорларнинг хак-хукукларини тиклаш, зулмга учраётганларига ёрдам бериш, уларни куллаб кувватлаш, бир суз билан айтганда жамоатчилик назорати хам оммавий ахборот воситалари оркали булса, ислохотларимиз “мехр гиштлари” купая боради.


Рецензии