Ышаныч. Гилязова Светлана

(Ул) м;рх;м;тле, р;химле. [1:3 Фатиха с;р;се]
Ч;лт т; ч;лт я;гыр тамчылый. Бер коеп яуса ;теп кит;р иде д; бит, юк инде, ;ч итк;нд;й тамчылап кына, аз-азлап явып тора. Т;мен белг;нд;й ява, шуны; бел;н берг; к;пме кешел;рне; планнарын боза. Мондый чакны кем кая барырга базнат итсен инде? Бет;м-бет;м дип ышандырган була да, я;адан ныклап яварга тотына. К;н озынына шулай. ;иле д; ничек кен; сызгырып тора. Бер д; ;;йге к;н дим;ссе;. Август башы гына булса да ;ава торышы к;зне х;терл;т; иде. Бер айдан да кимр;к вакыттан со; инде т;мам к;з хакимлек ит;ч;ген сиздереп куя диярсе;. Ашыга ;ле быел к;з. ;лл; табигать т; ;зене; акылсыз балалары кебек д;нья куа башлаган инде? Я;гыр ;лл; нинди уйлар тудыра ик;н. Т;р;з;ге тамчылар кебек алар да берсе эрер;к, м;;имр;к, икенчесе – кечкен;р;к... Л;кин ахыр чикт; алар барысы берг; тоташа.
Гом;р иске плащына ныграк сыенып, кыскарып бетк;н ;и;н;рен суза т;шеп, кулларын сулышы бел;н ;ылытырга тырышып еш-еш ;р;-;р;,  подъезд каршында утыра. Йортны; т;б;се д; ки;р;к т;гел ичмасам. Таш тупсага инде ;ит;рлек су да ;ыелды. Х;зер мен;-мен; тулып, ярыннан ташкан елга суы сыман Гом;рне; болай да чыланып бетк;н аяк астына ыргылам дип тора. Шуны к;теп утыра ул. Авыр да ик;н со; ул: шулай булачагын бел;се;, ; туктатырга ;м;ле; юк. Кулы;ны кушырып ;з ;;за;ны к;теп утыр инде. Б;лки ;теп кит;р, б;лки бер;р ;ае табылыр дип ахыргача ;метен ;уймый ад;м баласы. ;лд; ;мет диг;не; бар ;ле – югыйс; бу ;зг;реп торган д;ньяда ничек яш;м;к кир;к?
Гом;р д; х;лсез, авыру, кулыннан эш кил; алмастай егет т; т;гел инде. Х;ер, ш;;;рг; килг;нче т;гел иде, х;зер кем белг;н... ;зе д; буталып бетте.
Ул туган авылыннан китк;нн;н бирле азмы-к;пме ;иде ел ;тте бит инде. ;ти-;нисе берд;нбер улларына к;п ;метл;р багладылар. Югыйс; 18 яшьлек малайны я;а м;кт;пне т;мамлаган килеш зур ш;;;р, кала чаклы калага – М;ск;;не; ;зен; ышанып ;иб;рерг; базнат итм;сл;р иде. Ышанмаслык та т;гел иде шул! Берд;нбер малайлары укуда да, спортта да гел беренче иде. Ул ярышлар, олимпиадалар дисе;ме! М;кт;п кен; т;гел, район горурлыгы булды Гом;р. ;ти-;нисене; куанычы, шатлыгы иде аларны; нарасыйлары. Шу;а к;р; д; м;кт;пне т;мамлагач кая укырга барырга диг;н сорау тумады да. Барысы да бертавыштан акыллы, у;ган егетк; башкалага юл ачык дип ;йт; тордылар. ;ти-;нисе д;: “Ничек т; акча юн;тербез, стипендия алып та укыса;, диплом алып чыгарсы;, улым” – дип хупладылар. Ни дис;; д; М;ск;;д; алган югары белем б;генге к;нд; кир;клер;к булып чыгар дип уйладылар. Эшк; урнашканда да ;и;елр;к булыр, аннары хыял диг;н н;рс; д; бар бит ;ле д;ньяда. Гом;р ;зе д; бик к;пт;н инде М;ск;; дип саташып й;ри иде.
Озак к;тк;н к;н д; килеп ;итте. Август ахырларында К;язебаш урта м;кт;бен кызыл аттестат бел;н т;мамлаган егетне башкалага озатырга ;ыелдылар. Ул озатулары со;! К;не буе  диярлек аларны; йорт ишекл;ре ябылмады. Б;тен авыл халкы: яше д;, карты да, ире д;, хатын-кызы да кил; тордылар. Яшьл;р ипт;шл;ре бел;н к;решеп, бераз гына а;а х;тта к;нл;шк;н кыяф;тт;, л;кин Гом;р кебек дуслары булганга горурланып, саубуллашып кулларын сузсалар, ;лк;нн;р ис; ;з ки;;шл;рен биреп калырга ашыктылар. Х;ерле юл тел;п, ак хыялларыны; тормышка ашуын, зур кеше булгач та, кечкен; туган авылы  - К;язебашны онытмавын тел;п калдылар. К;п кеше килде: кулын да кыстылар, кочаклап ;птел;р д;, аркасыннан кагып алучылар да аз булмады, л;кин ике ген; кеше аны; кулын кысып, кочаклау т;гел, ; бары тик якынрак кына килеп хушлаштылар. Юк, бу аны; дошманнары (андыйлар Гом;рд; б;тенл;й юк иде, ;;рх;лд; ул шулай дип уйлый иде), к;нл;шк;н яки ;пк; саклаган кешел;р т;гел иде, ; х;тта киресенч;... Берсе – к;рше Бибизин; карчык, икенчесе – югары оч М;рьям, а;ардан бер ген; класска кечер;к укыган М;рьям. К;рше Бибизин; карчык а;а х;ерле юллар тел;п догасын укыды, дисбе т;йм;л;рен кат-кат санап, кулларын кушучлап куеп, Ходайга ялварды. Со;гы с;зл;ре д; аны; шул булды:
- Гом;р, балакаем, Ходай сине беркайчан да х;теренн;н чыгармаган кебек, син д; аны; турында онытма. ;;рвакыт а;а р;хм;тл;ре;не белдереп, аны; барлыгы турында ;;м сине; кылганнары;ны к;реп торуы турында белеп яш;. Ходайдан сора. Ул – м;рх;м;тле. Ул сине беркайчан да ташламас. Авырлыкларны ;и;ел;йт дип сорама, аларны ;и;еп чыгарга ми;а к;ч бир дип ялвар. – диде д;, кулындагы дисбесен Гом;рг; тоттырды.
Кайда ик;н х;зер ул дисбе? Кем белсен ик;н аны...
Озатучылар арасында тагын берсе М;рьям иде. М;рьям, М;рьям... Шомырт кара к;зле, алсуланып торган ап-ак й;зле, озын кара ч;чле к;з явын алып торырлык бер кыз ул М;рьям. Озаткан чагында ул Гом;рг; бер ген; с;з д; ;йт; алмады. Бары тик кып-кызыл булып янган бит очларын качырырга тел;г;нд;й муенындагы к;шемир яулыгын ;ск;р;к к;т;реп куйды да, машина кузгалыр алдыннан аны; кулына бер язу кис;ге тоттырып, ;зл;рене; ;йл;ре ягына й;герде. Гом;р, билгеле инде, т;зм;де, шундук язуны укырга кереште. Д;фт;р битен ачуы булды – й;р;ге ш;бр;к тиб; башлады.
- Н;рс;, улым, м;х;бб;т хатымы ;лл;? – дип ;тисе д;, шаяртып куйды.
Гом;р бу с;зл;рне ;лл; ишетм;де, ;лл;  а;ламады – ул тулысынча хатта язылган с;зл;р эчен; кереп югалган иде инде. ; хат – кош телед;й кыска гына, л;кин анда бер артык та, бер ;итешм;г;н с;з д; юк иде, ; бары тик: “Гом;р, мин сине яратам!” дип язылган. Д;рт с;з, ; нинди и;г; канат куя! Д;рт с;з, ; б;тен й;р;кне актарып ташлады. Ник ирт;р;к ;йтми й;рег;н ул аны?! М;рьямне ул бит инде к;пт;н ошатып й;ри, л;кин кызны; а;а карата битараф булуында шикл;нми иде д;, ; мен; си;а м;! Эх, М;рьям, М;рьям, кайда син х;зер? Б;лки, кия;г; чыккандыр, б;лки баласы да бардыр, матур гына гаил; корып ятадыр. Казанга китте диг;нн;р иде бит со;гы алган хатында. ;з ти;ен тапкандыр, М;ск;;д;ге Гом;рне к;теп ятмас бит инде! Инде ;иде ел вакыт ;тте шул. ;иде ел ул си;а ;иде к;н т;гел. М;рьям кебек мен;-мен; ;зелеп т;ш;м диг;н пешк;н чияд;й кызны ;иде к;н д; ялгыз тотмаслар шул! Гом;р ген; ялгышты. Ялган л;зз;тк; алданып, тозакка барып эл;кте. Беренче м;х;бб;тен д;, ;ти-;нисен д;, авылдашларын да, туган К;язебашны да, Ходайны да онытты... Ул аларны алыштырды. ; н;рс;г;?! Эх...
Б;генгед;й исенд;... Вокзалга барып ;итк;нче Гом;р уйланып килде. Башта ме; д; бер уй. Й;р;к т; ешрак тиб;. Кит;м дип ;йт;л;ре ансат булса да, юлга чыккач ;лл; ни ген; шул – к;;елд;ге к;тгый карары; да, ныклы тел;ге; д; ч;лп;р;м; кил;. Бары тик бер ген; хис кала: м;х;бб;т хисе. Бу – туганнары;а, якыннары;а, туган ;ире;; булган м;х;бб;т хисе. Гом;р д; К;язебашны; ;;р сукбаен, авылны; ;;р тыкрыгын, алачыкларын х;теренн;н кат-кат барлады. Сагынмам дип уйлаган иде д;, юк ик;н. Сагыначак ул аларны, ;ичшиксез сагыначак. Ул арада поезд да килеп ;итте. Кил;че-кит;че рейслар турында х;б;р бир;че хатынны; ягымлы тавышы Гом;рг; гаять ;ш;ке тоелды. Поездга кереп утыргач к;;елл;р тагын сиск;неп китте. Бугазга бер т;ер килеп тыгылды. Йотып ;иб;реп кен; булмый бит. ;ебеп т;шм;, Гом;р, егет кеше бит син! Балавыз сыгар вакыт т;гел – алда М;ск;;! Й;р;к рельслар ритмында тиб;. Башта бер ген; уй да калмады. Барысы да томан кебек. ;ле я;а гына ул газизл;ре янында басып тора иде, х;зер инде б;тенл;й чит бер кешел;р янында. Озаккамы бу аерылышу, тизг;ме? И; авыр сорауларны; берсе шул иде, бугай. Х;ер, бик ;к тиз кайтып булмас. Кыш ;ит;р, могаен. ; ;ле августны; со;гы к;нн;ре ген;. Поезд г;елд;п тимер рельслардан алга ыргылды. Вагон т;р;з;л;рен; эре-эре я;гыр тамчылары килеп ябыша башлады. Тораташтай утырган Гом;рне; битен; салкын су килеп б;р; башлагач кына ул айнып китк;нд;й булды. Купедагы таныш т;гел ипт;ш т;р;з;не; фортачкасын ябарга дип ;релде.
Х;зер инде боларны; барысын да сагынып иск; ген; т;шер;се калды. Туган авылга гомерлекк; кайтмаска диг;н карары нык иде Гом;рне;. Инде ;иде ел ;тк;н, калганы да ;теп кит;р. Тормышта ;лл; нил;р ген; булуы бар. Гаять чуар бит ул.  Дуслык, туганлык, м;х;бб;т кебек т;шенч;л;рне; д; ;зг;р;е бар, югалуы бар. Д;ньяда ялган бар. Зур ялган бар. Хисл;рне алдау бар, ;з-;зе;не алдау бар. Буталчык д;ньяда башкага гына т;гел, ;з-;зе;; хыян;т бар. Мен; бусы инде ахыр нокта була. Кешелекне;, тормыш м;гън;сене; и; ахыргы ноктасы. Шуны; бел;н берг; тормышта х;тер диг;н н;рс; бар. ;з-;зе;не алдаудан коткаручы берд;нбер чара ул х;тер! Ад;м заты матур хатир;л;рне ген; никад;р сакларга тырышса да, тормышта булганнарны сызып атып булмый. Гом;р д; б;ген булганнарны ни кад;р ген; исен; т;шерм;ск; тырышса да, бу берничек т; килеп чыкмый иде. ;йтерсе; л; ;;р табигать к;ренеше хатир;л;рне я;артуга булышлык кына ит;. Я;гыры да бит аны; К;язебаштан китк;нд;ге кебек ;ст;н явып тора. Асфальттагы я;гыр г;рл;векл;ре кебек ми т;пкеленд; нык уелып калган хатир;л;р д; ;з агышын эзл;п бимазаланды. Шуны; бел;н берг; я;гыр ш;;;р асфальтыны; пычрагын ничек юса, х;тер д; бар булган-;тк;нн;рне ч;пл;рг; тотынды.
II
Зур ш;;;р зур проблемалар тудыра ик;н. Авырлыклар к;п булды булуын. Барысын да кешег; с;йл;п бетереп булмый шул. ;;рвакыт ;зен; ген; ышанырга ;йр;нг;н, м;кт;п елларында ук инде ;итди ;;м м;ст;кыйль кеше буларак формалашкан Гом;р кир;к-кир;км;ск; ;ти-;нисен борчырга базнат итм;де. Шалтыраткан чакта да х;лл;р ;йб;т, укулар ;йб;тт;н башка с;з чыкмады а;ардан. ; н;рс; дип нич;м; чакрым ерактагы газизл;ре;не; ;анын ;зг;л;рг;? Аларны; анда ;зл;рене; д; проблемалары ;ит;рлек. ;стердел;р, т;рбия бирдел;рме – ;итте. Х;зер инде син ;з-;зе; ;чен ;аваплы, кир;к-кир;км;г;нг; аларны борчып торма. Р;хм;тле бул да, кил;ч;кк; аларны; й;зл;рен; кызыллык китерм;слек итеп бу тормышта ;з юлы;ны ;зе; яр. ;з-;зе;; д; ышанмагач бу д;ньяда тагын кемн;н ярд;м к;т; кир;к? ; проблемаларга килг;нд; алар к;п булды. ;зе ген; бел;. Б;ген бу я;гырда ;зе кайчандыр торган подъезд буенда утырмас иде. Т;л;м;г;н ;чен б;лм;сенн;н куып чыгардылар аны. Йорт ху;асыны; т;землегене; чиге ;итте кебек. Бер с;гать т; торасы; булма, югыйс; милиция чакыртам дип янады. К;пме ген; ялварса да бу юлы инде ул Гом;рне; ялваруларына ышанмады, с;зенд; нык торды. М;ск;; шул бу, авыл т;гел! Монда сине; кадере; – сукыр бер тиенг; д; юк! Монда ;;ркем ;з-;зен ген; кайгыртып яши. Ш;;;рне; кануны шул – бигайб;, туган! 
Акча,акча. ;лл; нинди ген; шайтан котырткысы булып чыкты бу акча диг;не;! Ансыз яш;; юк, аны; бел;н д; яш;; юк. Аз булса начар, к;п булса тагын да начарырак. ; шулай да булмаганыннан булуы х;ерлер;к. Шул “шайтан к;газьл;ре” сине кеше ит; диген инде! ;;рх;лд; башка кешел;р янында. Эш акчада т;гел, эш принципта дис;л;р – ышанмагыз!  Эш – акчада! Ансыз сине; башкаларга кир;ге; д;, кадере; д; юк.
Кес;л;р буш. К;;ел д; буш. ;лл; ничек кен; бит ул: акча; булганда к;;ел д; тулы кебек. Син ;зе;; ген; т;гел, башкаларга да ху;а кебек. Баш та югарырак к;т;рел;, й;решл;р д; ;зг;р;. Шайтан котырткысы дим; инде! Кес; буш чагында ис; ;зе;не; ник туганы;а ;кен; башлыйсы;. Кешег; т;гел, ;зе;; д; ;з кадере; калмый. Кызганыч булып яш;;г; караганда бу д;ньяга тумавы; х;ерле. Бер чемоданы;ны тотып х;зер мен; утыр инде шушында. Кызык ик;н, я;а гына иск; алды Гом;р – б;тен ;йбере мен; шушы зур булмаган чемоданга сыеп бетк;н. Б;тен тормышы. Шулай ук кадерле дип санаган ;йберл;ре аз мик;нни аны;? К;р;се;, шулайдыр.
Гом;рне; х;зер башында бер ген; уй: кайда барырга. Монда утырып булмас бит инде. Дус-ишл;рен эзл;штерерг; кир;к – к;н кичк; авыша л;баса! Ул иренеп кен; эск;мияд;н торды, юешл;неп бетк;н ;и;н;рен сыкты. Чемоданын к;т;реп, урыныннан кузгалды. Кая барасын ул ;лег; ;зе д; ачык кына белми иде. 
III
Урам буйлап озак кына й;реде ул. ;ле бер очка килеп чыга, ;ле икенче. Кая барырга, кемг; эч серл;ре;не с;йл;рг;? Аны; х;лен а;лаучы булырмы? Х;ер, кемг; кир;ге бар аны;. Монда ;;ркемне; ;з кайгысы ;з;кт;. Бер ген; чара кала – вокзал. Б;ген шунда кунса, ирт;н к;з к;рер ;ле. Ирт; кичк; караганда х;ерлер;к.
Бер-нич; минуттан инде Гом;рне; тузып бетк;н кедалары к;нбагыш тышы бел;н чуарланган пычрак вокзал ид;нн;ре буйлап атлый иде. Кызык, вокзал ул ;зе бер манзара кебек бит. Кемдер ашыга, кемдер к;т; залында тыныч кына ;з рейсын к;теп утыра, кемдер инде б;тенл;й йокыга талган. ;н; шул йокыга талганнар арасына кереп сыенганда т;ртип саклаучылар к;зен; чалынмый калуы; да бар. Х;ер, ;лл; бер Гом;р ген;ме монда шундый? ;н; ич алар – ярты вокзал халкы шуны; ише сукбай. Гом;р алар арасында яхшырак киенг;н ;ле. Бер а;а гына килеп б;йл;нм;сл;р. Аннары – ул бит монда бер ген; т;нг;. Ирт; бел;н таячак ул бу ялыктыргыч к;т; залыннан. Аны; к;т;р кешесе юк, аны да к;т;че калмады инде, ахыры. Бу урында уйлары кин;т ;зелде, керфекл;р авырайды ;;м ул йокыга талды.
К;п вакыт та ;тм;де кемдер килеп а;а т;ртте. Гом;р сиск;неп куйды. Чиб;р ген; ханым иде бу. Туктале, исемл;п д;ш; т;гелме со; ул а;а? Каян ул аны; исемен бел;? Колагына ишетел;ме со;? Юк, т;г;л: “Гом;р, Гом;р, тор, нишл;п ятасы; монда?” – ди бит! Туктале, бу бит... бу бит... М;рьям?! Нишл;п й;ри М;ск;;д;? Ул аларны; очрашуын ме; кат к;з алдына китерде, л;кин болай итеп т;гел. ;ич кен; д;! Бер ;зг;рм;г;н, м;рх;м;тсез еллар аны; чиб;рлеге алдында к;чсез, ахыры. Бары тик тагын да матурырак, инде ;итлекк;н ханымнар т;се керг;н а;а. Шул ук елмаю, шул ук к;зл;р, шул ук ч;чл;р, ;мма ул аларны элеккед;й туздырмаган, ; матур итеп ;еп, ;ск; ;ыеп куйган, бер ч;ч б;терк;се ап-ак й;зен; д; т;шеп тора. Бу а;а шундый килеш;! Бит очлары ;аман шулай ук алсуланып тора. Нидер с;йли – Гом;р инде аны; с;зл;рен ишетми, ; бары тик аны; г;з;ллеген; сокланып тора иде. Шул чакны ул Гом;рне кулыннан тотты да, балалардай аны ;стер;п платформа ягына й;гер; башлады. “Киттек, нишл;п утырасы; монда? Киттек, Гом;р!” Аны; я;гыравык к;лг;н тавышы б;тен платформага ишетелеп тора иде. Шул чакта Гом;р сиск;неп уянды.
Керс; д; керер ик;н мондый т;ш! Каян гына килеп керде ;ле бу М;рьям. Н;къ шул вакытта кил;че-кит;че рейсларны ;йт;че ханымны; тавышы я;гырады:
- Уважаемые пассажиры! Продолжается посадка на поезд экспресс номер 289 Москва – Казань. Отправление в 23 часа 57 минут. Поезд находится у платформы номер 6, правая сторона. Нумерация вагонов начинается от Москвы. Благодарим за внимание!  Ladies and gentlemen….
Казан... Й;р;к жу итеп куйды. Туган як турында ишетк;ч кеше ;;рвакыт шулай сиск;неп куя, аеруча чит ;ирд; чагында. Туган ;ирд; булган вак-т;якне читт; сиз; ;;м кадерли башлыйсы;. ;йтик, шул ук 116 регионлы машиналар ;теп китк;нд; д; Гом;рне; к;;еленд; ;лл; нил;р булып куя иде. Якташ бит! Таныш т;гел, ;мма якташ! Б;лки, н;къ мен; шушы машинаны; т;г;рм;чл;ре кайчандыр К;язебаш урамнарыннан ;илдереп узгандыр, алай ук булмаса да Казанда булгандыр. Барысы да ;з ;ире; бит. Читт; ген; аны сиз;се;...
Ни дип кен; бу т;ш керде д;, ни дип кен; бу рейсны игълан иттел;р? Кайтып бер ;йл;нс;; ничегр;к булыр ик;н диг;н уйлар кер; башка. Юк, юк, ;ич т; ярамый! Ни дип кайтып керерг; кир;к? Мескен х;лд; якыннары;ны; к;зен; ничек к;ренерг;? Ни диярл;р алар? Шуны; ;чен ;иб;рдел;рме алар Гом;рне М;ск;; чаклы М;ск;;г;? ;з хыялы бел;н берг; нич;м; кешене; якты хыялларын ;имерде бит ул. Я;а дуслар бел;н т;нге клубларда й;реп, эчеп, тартып, наркотиклар бирг;н л;зз;т моны; б;раб;рен; тора идеме? Эчкечег; ;йл;нермен дип эчм;де, наркоманга ;йл;нермен дип тартмады. Барысы да вакытлыча гына булыр, “тормышка бер ген; кил;без бит – барын да татып карарга кир;к, яшь чакта да татымагач аны кайчан тагын татырга!” - дип “д;ртл;ндереп” торучы “дуслары”ны; с;зл;ре ялган булып чыкты. Аларга бит Гом;р бел;н к;;ел ачу т;гел, ; югары стипендия алып, бераз эшл;п т; к;сеп чыгарган Гом;рне; акчасы гына кир;к булган! Тормыш баскычыннан т;г;р;ве ;и;ел, кире ;рм;л;;л;ре ай-;ай авыр ик;н. Биекк; ;рм;л;г;нд; дуслары; сине; кемлеге;не белс;, т;б;нг; т;г;р;г;нд; син аларны; кем ик;нлеген а;лыйсы;. Шу;а к;р; д; менг;нче ничек т;ш;се;не, керг;нче ничек чыгасы;ны уйлап эш ит;рг; кир;к ик;н ул! Х;зер мен; шушы х;лд; ничек кайтып керсен инде ул. Нич;м; елга югалганын ничек а;латсын? Нинди с;зл;р табарга, каян к;ч алырга? Кызганыч булганнан онытылуы; х;ерле! Чынлап та оныттылар мик;н аны туган ягында? ;ти-;нисене; хатлары килеп торды, шалтыратып тордылар, кайт дидел;р бит. ;мма ничекл;р кайтып керм;к кир;к? ;ти-;ни, улыгызны укудан кудылар, бер-нинди магистратурада белем алмый ул, аны т;л;м;г;н ;чен йорттан куып чыгардылар ;;м мен; шушы кыяф;тт; ул сезг; нич;м; ел ;авап бирми торды-торды да, б;ген кайтып керерг; базнат итте, диярме? Кире куып чыгармаслармы? Ояты бит ни тора...
Озак уйланып утыра торгач – булса ни булыр, бер кайтып китим дип, касса ягына атлады. Билетлар бар. Т;нге д;ртт; шул якка тагын рейс бар ик;н. Билетка акчаны каян аласы? С;гать нич; булды со; ;ле? Кулындагы с;гатьк; к;зен салды. Вакыт бар ик;н ;ле... С;гать! Улын М;ск;;г; озатканда ;тисе б;л;к итк;н командир с;гате! Яхшы гына хакка сатып булыр аны! ;;рх;лд; бер яклык билет хакы гына тора инде ул. Якындагы ломбардка барып карарга кир;к. Акчасы булгачтын да ул с;гатен кире алачак! ;ти б;л;ге бит – болай гына сату ярамый. ;мма башка чара юк. Билгеле, ломбардта с;гатьне алдылар алуын, ;мма Гом;р к;тк;н хакка т;гел, ; к;пк; арзанрак. Нишл;т;се;? Башка чарасы булган кеше ломбардка ;йберен китерми. Билетлык ;ит;ме – ;ит;! Х;тта вак-т;яклек т; кала ик;н ;ле.
Поездга билет алынган. К;пт;н инде кес;д; ята. С;гать т;нге д;ртне ген; к;т;се калды. К;т;л;ре авыр ик;н ул. Нич;м; кат ул ;лл; билетны кире кайтарыйм мик;н дип т; уйлады, х;тта урыныннан да торып басты, касса ягына да атлады, ;мма билетны кире кайтармады. Кайтара алмады. Шушы штамп сугылган к;газь кис;ге бик т; кадерле иде а;а. Сак кына ул аны кес;сен; сала, тагын бер алып карый, я;адан салып куя... Б;хет ;чен кешег; к;п кир;кми ик;н - туган ;ирен; ;иткерерд;й бер билет та ;ит;!
Игълан бир;чене; тавышы ян; я;гырады. М;ск;;-Казан поездына утырту башлана. Гом;р чемоданын тартып платформага китте.
Вагонга кереп урнашу бел;н, ул йокыга талды. Вакыт со; иде шул. Поезд тимер рельслардан ипл;п кен; т;г;ри башлады, машинист бер озын гына гудок бирде.
IV
Юлда вакыт тиз ;т;р кебек иде, ;мма ул киресенч; булып чыкты. Уйлар барган саен артты гына. К;;елд;ге борчу хисе д; тир;н;я барды. Кайтып ;итк;нче уйлар й;зг; т;рл;нде. Бер;р станцияд; т;шеп калыйммы со; диг;н уйлар да булмады т;гел – булды, ;мма чит ;ирд;, бер д; белм;г;н урында калып ни чара? М;ск;;д; аны ни к;т;? Я;а тормышны я;а ;ирд; башларга ки;;ш итс;л;р д;, бер казыгы; да булмый торып ничек башларсы; ул я;а тормышны? ;и;елме ;лл; ул? Поезд тимер рельслардан т;г;ри, уйлар ис; а;ардан да алда чаба. Поезд ахыргы станцияг; барып ;итк;ч туктар, ; уйларны; барып тоташыр ;ире кайда ик;н?
Кич ;итте. Ирт;г; кичен ул инде Казанда булыр. ; аннары?
- Эхем, спускайтесь к нам. Чаю не хотите? – диг;н тавышка Гом;р сиск;неп китте. Аны; урыны ;ске полкада иде. Плацкартта ;лл; ни иркенл;п булмый шул, и; м;;име – к;ршел;ре;не; яхшы булуы. К;не буе бер с;з д; д;шми барган Гом;р ;чен бераз борчылган бер олы яшьт;ге ирле-хатынлы пар а;а беренчег; д;ш;л;ре иде. Бу с;зл;рне ишет;г; Гом;р урыныннан сикереп т;ште д; ;зе д; бу тиклем вакыт энд;шми баруына бераз кыенсынгандай:
- Гумар. – дип ир кешег; кулын сузды.
- Татарин?  В Казань? – дип сорады ир кеше Гом;рне; с;ламен алып.
- Да, татарин. В Казань.
- Татарча а;лыйсы;мы со;, Гом;р? – диде елмая т;шеп ханым.
- А;лыйм, апа, а;лыйм, ;лб;тт;! – дип ;авап кайтарды Гом;р шатлана т;шеп. Туган телд; с;йл;ш;че бел;н ул инде к;пт;н мен; шулай кара-каршы утырып, к;зг;-к;з с;йл;шк;не юк иде. Татар теленд; с;йл;шк;н кешене ишет; аны; туган ;ирен, туганнарын сагынудан ши;г;н й;р;ген; шифа бир;че майдай ятты. К;зл;ре д; х;тта нид;ндер дымлангандай булды.   
- Бик яхшы. Карале, С;вия, ;зебезне; егет ик;н – татар! Минем исемем – Гадел була.
С;з аша с;з, берг;л;шеп ч;й эчеп, юлдашлар т;мам танышып, дуслашып киттел;р. С;вия ханым бел;н Гадел абый М;ск;;д;ге кызларыннан кайтып барышлары ик;н. ;зл;ре Казанныкы. К;ефл;ре бик яхшы иде аларны;. Кызларын к;реп, атнадан артык аларда кунак булып кайтып баралар картлар. Т;эсоратлары бел;н уртаклашып, балаларча куанып, ;зл;рене; М;ск;;г; с;ях;те турында озын-озак итеп, бер-берсен б;л;-б;л; с;йл;дел;р алар. Гом;рне; эчл;ре жу итеп китте. Аны; да бит мен; шушылай итеп ;ти-;нисен кадер-х;рм;тт; й;рт;се иде! Алар ;лл; мо;а лаек т;гелме? ;ти-;ниг; к;п кир;кме ;лл;? Баласыны; аякка басып, кеше булуын к;р; алса – шул ;итк;н. ;н; бит кызлары бел;н ничек горурланып с;йлил;р юлдашлары! Мондый куанычтан м;хр;м итте аларны Гом;р. Гафу итегез, ;тк;й, ;нк;й! Ышанычыгызны аклый алмады сезне; Гом;регез. Гафу ит; к;регез!
Эх, буталчык д;нья. Кем со; сине бутады? ;зебезме, башкалармы, якыннармы, дошманнармы? Х;зер ни ген; дис;; д; аклану булып я;гырар. Юк аклану, юк! ;зе; кылган гам;лл;р ;чен бары тик ;зе; ген; ;авап бир; аласы;. Гом;р ;чен д; шундый к;н килеп ;итте кебек.
Поезд Казанга якынлашканнан-якынлашты. Юлдагы ике т;;лект;н артык вакыт  ;н; шулай ;тте.
V
Казанга кайтып т;ш; бел;н Гом;р автобус вокзалына юл тотты. Авылга кайтарып ;иткер;се автобусны озак к;т;се т;гел иде. Юл чатыннан тагын унбиш чакрым авылга кер;се бар. Бер;р машина тотасы булыр. Зур юл ;сте – машина булмый тормады. Берсе туктап, Гом;рне авылга чаклы алып барырга да риза булды.
Туган ;ирг; к;з ;з сулышын ;реп ;лгерг;н. Бу матурлык юлда чагында аеруча сизел;. Туган якны; каеннары гына ни тора со;! Бер;р авыз с;з ;йтеп, тынычлыкны бозарга базнат ит;че кеше юк. “Умырзая” к;ен ты;лап, ;;ркем ;з уена талып, т;р;з;д;н к;зен алмый. Шулай яхшырак та. Б;ек матурлык алдында барысы да телсез кала. Монда с;зл;р урынсыз ;;м м;гън;сез я;гырар. Монда башка хис ;стенлек ит;: соклану, горурлану. Туган ;ире; бел;н сокланып горурлану! Нинди ген; матур ;ирл;р булмасын, л;кин шушы ;ирне ;ичн;рс; д; алыштыра алмас. Гом;рне; х;терен; кайчандыр укылган шигырь юллары килеп т;ште: “Бер ;ирд; юк андый каеннар...” Юк шул, юк! Башка ;ирд; тынлык та мондагыча я;гырамый. Шу;а к;р; д; шул бормалы, чир;м т;ш;лг;н юлдан ;теп, ш;;;р асфальтына аяк баскач ;лл; ничек булып кит;. Ни ген; дис;; д; авылда туып-;ск;н, и; матур балачак, ;смер чакларын шунда ;тк;рг;н кешене; к;;еленн;н авыл беркайчан да чыгып бетми. Туган ;ир ;;р кешене; й;р;гене; и; т;ренд;, ;тк;й бел;н ;нк;се янында.
Мен; ул туган авыл. Газиз К;язебаш. ;йе, елганы; башы шушында.  Зур ш;;;рл;рг; озын юллар да шушы кечкен; тузанлы авыл юлыннан башлана. Гом;р д; кайчандыр шушы юлдан чыгып китк;н кеше. Зур д;ньяны к;рерг;, зур тормышны башларга. Ничек булса булды, ;мма башланган бит ул. Начармы, яхшымы, ;мма башланган. Туган йорт. ;н; ул яп-якында. К;ренеп ;к тора. Бусаганы атлап керерг;ме, юкмы? Ул инде елга буена ук ;итк;н иде. Туган йорты бел;н аны; арасы - басмадан ;теп, бер ун метр чамасы. Гом;р шул вакытны туктап калды.  К;язе елгасы. Кемн;рне; ген; серл;рен сакламый ик;н бу челтер;п аккан елга? Кемн;рне; а;-зарлары, к;з яшьл;ре, бетм;с-т;к;нм;с яшьлек газаплары? Шу;а к;р;дер д; ул ;зе д; уйчан, тын. ;;в;лгеч; ташып, ашкынып акмый ул. К;пне ишетк;нг;дер инде - тир;н тетр;н; хисе катыш уйларына чумган. Кичл;рен ул аеруча тын. К;р;се;, кичл;рен к;бр;к кеше аны; янына т;шеп, серл;рен чиш;дер. Барлык тереклеге д;, х;тта камышлары да сулык-сулык елаган к;;елне; тавышын б;лерг; курыккан т;сле тып-тыныч. Алар ты;лый бел;. ;йе, алар ты;лый бел;. Б;лдерми д;, каршы с;з д; ;йтми, к;лми д;, р;н;етми д;. Шу;а к;р; д; к;пл;р аны ;з серд;шчесе итеп сайлаган. Бер тапкыр ;;м гомерлекк;. Шулай ;и;елр;к т;, гаять ;и;елр;к. Гом;р яр буендагы яшел чир;мг; утырды. Кес;сенд; калган т;м;кесен чыгарып, кабызды. ;пк;сен; керг;н т;тен ;йтерсе; л; аны; к;;ел газапларын баса. Ул ныграк-ныграк сулыш ала, еш-еш тарта башлады, куллары т;м;кесен тоталмыйча т;шереп ;иб;рде. Бугазга т;ер утырды – т;зм;де: ул калтыранып еларга тотынды. ;ирд;ге кылганнарны, м;тр;шк;л;рне ;з;-;з;, т;г;р;п-т;г;р;п туйганчы елады ул. Ниг; кайтмый й;рег;н? Ник болай озакка югалган? Торып утырды, тагын бер т;м;кесен кабызды. Шул вакыт су буена т;шеп баручы бер ш;;л;не к;реп калды. И;башларына к;янт;л;рен салган, бу – хатын-кыз ш;;л;се иде. Кем кичке якта суга т;ш; ик;н? Х;зер аны; бер кешене д; к;р;се килми иде, авылдашларыны; ;зен д; к;р;ен тел;м;де ул.  Тыныч кына утырса;, б;лки иск; алмас бу ад;м дип бераз кулбашларын ;ыя т;шеп тынып калды. Яшь ханым басмага килеп ;итте, иелеп су алды. Шул вакытны яулыгы арасыннан бер ч;ч б;терк;се ап-ак й;зен; т;ште. Юк, булмас! Бу бит – М;рьям! Н;къ т;шенд; к;рг;нч;, л;кин затлы киемн;р урынына ул гади ген; к;лм;кт;, авыл хатын-кызларыдай яулыгын артка б;йл;п куйган, аягында ;и;ел ген; кием. Мен; ул – якында гына, К;язед;н иелеп су ала. Тураеп, к;янт;сен и;башларына салды, чил;кл;рен к;т;р;м диг;нд; карашы теге ярга т;ште. Ул бераз куркынган кыяф;тт; артка чигенеп куйды да, тиз ген; :
- Кем бар? –дип сорады. Гом;р ни дип ;йтерг; д; белм;де. ;мма шунда ул бераз игътибар бел;н карагач ;зе ;к ;йтеп куйды. – Гом;р диимме со;? Гом;р? Синме бу?
- ;йе, мин, М;рьям.
- Нишл;п монда утырасы;? – диде д;, бу сорауны; урынсыз булуына кенсынып, - Гафу...
- Юк, юк, бер ни т;гел. Гафу ;тенм;. –диде Гом;р ашыгып, аны тынычландырырга тел;г;нд;й.
- Кайчан кайтты;? – дип тизр;к саксызлык бел;н ычкындырган алдагы соравын т;з;терг; ашыкты каушап калган М;рьям.
- ;ле ген;. Кайтып барышым. Мен; арып киттем, бераз х;л ;ыеп алырга дип туктаган идем. – дип Гом;р, чемоданын тартып басмага килде.
- Алай ик;н. Ничек со;... М;ск;;?
- Урынында. К;язебашка ;итми инде. – диде чил;кл;рне к;т;решерг; ярд;м итм;кче булып Гом;р.
- Юк, кир;кми. ;зе;не; д; чемоданы; авыр. Р;хм;т. – диде ашыгып М;рьям.
- Килешми. Ярд;м итим. Мин бит ихластан. – диде Гом;р аклангандай.
- Чынлап. Кир;кми. – дип М;рьям ;зенекенд; нык торды.
Бер мизгелг; алар бу тартынудан со; урнашкан тынлыктан кыенсынгандай икесе д; тизр;к басманы чыгып, авыл юлына таба ашыктылар. Гом;р ;зе д; сизм;ст;н ныклы карар кылган кеше сыман тизр;к ;ен; атлый башлады. Болай с;зсез бару килешми диг;н уй икесене; д; башыннан ;тс; д;, берсе д; беренче булып с;з башларга базнат итми иде. Гом;р шул чак бу у;айсыз тынлыкны д;вам итм;ск; була:
- Сезд; коры ик;н. – дип, с;зне ;ава торышы турында с;йл;ш;г; бормакчы булды.
- ;йе шул, бу ;;й ;лл; ни коры килде. Мен; кыяр-кишерг; сиб;рг; д; су ;иткереп булмый. Елгадан ташыйбыз. – дип аны; с;зен хуплады М;рьям. Гом;рне; башыннан дим;к, авылда тора диг;н уй ;тте, л;кин шундук, ; б;лки, ярд;м ит;рг; ген; кайткандыр диг;н шик т; килеп керде. Х;ер, а;а ни инде. Кайда торса да бер т;гел мени?
- Сезд; ;лл; я;гырлар мени? – дип сорады М;рьям.
- ;йе шул. Я;гырлар.
- Я;гыр ;йб;т инде ул.
- Гел т;гел. Чамасы бел;н ген; яуганда ;йб;т.
Шулай с;йл;ш;-с;йл;ш; М;рьямн;рне; ;йл;ре янына да ;иттел;р.
- Ярый, хуш, Гом;р! Х;ния апага с;лам ;йт. Улларын к;пт;н к;т;л;р инде. Шатланырлар. – дип, М;рьям капка ягына борылды.
- Р;хм;т, р;хм;т. Хуш, М;рьям!
Капкадан бер шук кына 3-4 яшьл;р тир;сенд;ге малай й;гереп чыкты да:
- ;ни, ;ни, мин д; сибеш;м! – дип М;рьямг; ияреп, алар ик;;л;шеп кереп киттел;р.
VI
Кояш Б;лл; тау артына батып бара. Маллар да к;пт;н кайткан инде. Мулла кичке азан укый. Аны; догасы бар авылга я;гырый. Авыл кичке эшл;рен бетереп, йокларга ятарга ;ыена. 
Малае ;зен; охшаган. Б;хетле М;рьям. Ансыз да б;хетле булган. Гом;р ген; ансыз б;хетле була алмады. Юк, ул М;рьямне ;ич кен; д; гаепл;ми иде. Бер;к, б;хетле була к;рсен. Шулай яхшырак та, Гом;р бел;н ул ни к;рер иде? М;рьям к;бр;кк; ;;м яхшыракка лаек, ;ичшиксез! Аннары – ул бит яшьлек шуклыгы гына. ;иде ел ;тте! Балалыктан чыгып бетм;г;н яшь;смер чакта кем ген; хат язышмаган да, кем ген; шул шуклыкларны м;х;бб;т дип белм;г;н?
К;пт;н к;т;л;р диде М;рьям. Туган йорт. ;н; теге тимер капка артында аны; газизл;ре. Керде. Этл;ре ;рерг; тотынды. Танымады.
- Ч;, ч;, Акбай.
Эт аны; саен ныграк ;рде. Йорттан аны; ;нк;се килеп чыкты.
- Балам! Гом;р!
- ;ни!
;нк;се Гом;рне кулларын ;;еп а;а таба ташланды. Кочаклап ;пте, к;з яшьл;рен тыя алмады. Гом;р д; инде елап ;иб;р;м диг;нд; тыелып калды. ;нк;се алдында еларга ярамый. ;ниг; аны; саен авырырак кына булачак. ;иде ел эченд; д; шулай ;зг;рер ик;н кеше. ;нк;се картайган. Ч;чл;ре д; агара т;шк;н, ма;гаендагы ;ыерчыклары да хасил булган. К;зл;ре ген; ;аман шул ук якты, куллары шундый ук йомшак. ;йе, Гом;р и; яхшы балалардан булмады, л;кин ул – аналарны; и; яхшысы, монсында ул бер ген; мизгелг; д; шикл;нми иде.
- Балам, кайтты;мы? – дип сорады Х;ния ханым яшьл;рен яулык очы бел;н с;рт;-с;рт;. Шул чакны йорт болдырында Гом;рне; ;тисе к;ренде.
- Гом;р? Улым? – дип ир бераз аптырап калды.
- Ис;нме, ;ти.
- ;ай, улым кайткан! Тот бер егетл;р кулын! – дип ;;в;лгеч; шаяртып, Гом;рг; кулын сузды. Тегесе шап иттереп сукты. Атасы Гом;рне; к;зл;рен; бер тутырып карады да, улын кысып кочты. – Ник озак кайтмады;, улым?
- Килеп чыкмады, ;ти.
- ;ай, ;аныем, ник малайны кертми торасы;? Уз, улым, уз! ;йг; ;тик, ;тисе. – дип Х;ния ханым кабаланырга тотынды. Берг;л;шеп йортка ;ттел;р.
- С;йл;, улым. Ни х;лл;ре; бар? – диде ;тисе табын артына утырып.
- Ч; инде, ;тисе, бала ерак юлдан кайткан, ачтыр. Бимазалама. Улым, ник кис;теп куймады;? Алдан ;зерл;неп, мунча ягып, б;леш салып торыр идем. ;тие; каршы алыр иде. – дип ;нисе ;ст;лг; ;йбер тез;-тез; кабаланды.
- ;ни...
- Аша, аша, балам. Ачсы;дыр. ;ст;лд; булганнарны; барысын да капкалаштыра тор. Х;зер бер;р н;рс; х;зерлим. Х;зер! – дип тиз-тиз ;ст;лг; ;йберл;рне тез;ен д;вам итте.
- Ну, Гом;р, с;йл;. Ничек сине; х;лл;ре;? Укулар ничек? Эшт; ни х;лл;ре; бар? Озаккамы?
- Б;тенл;йг;, ;ти.
- ....
- ;ти, мине к;пт;н инде кудылар. Укудан да, эшт;н д;. Каршы килм;с;гез – мин монда калыр идем. ;зебезд; бер;р эш табып булмасмы. – дип Гом;р ;йтеп салды. ;йт;е булды – й;р;генн;н таш таулары т;шк;нд;й булды.
Х;ния ханымны; кулыннан т;линк;се ид;нг; т;шеп китеп, ч;лп;р;м; килде.
- Я, Аллам! – дип, ул ;зе д; яндагы урындыкка шап итеп утырды.
- Туктале, Гом;р. Нишл;п болай булды со; ;ле? Ник безг; х;б;р итм;де;? – диде ;тисе бераз ушка килг;нн;н со;.
- ;ти, сез каршы т;гелсездер бит?
- Бу ни диг;н с;з инде, улым! Нишл;п каршы булыйк ди инде! Нил;р булганын с;йл;рг; тел;м;се; алай булгач... С;йл;мисе; ик;н – ;з ихтыяры;. Дим;к, шулай яхшырак – ;зе; бел;се;. И; м;;име,улым, яшерен-батырын т;гел, шуны ;йт ;ле: башкаларга зыяны; тим;г;ндер бит?
- Юк, ахырсы. – диде Гом;р, ;ти-;нисен уйлап. – Сезг; ген;.
- Юк с;з с;йл;м;, Гом;р! Безг; сине; нинди зыяны; тисен ди!
- Минн;н юрист чыкмады. Хыялларыгызны акламадым. Гафу итегез мине!
- Ч;, улым, ч;! Тормыш без тел;г;нч; ген; бармый шул ул. К;тм;г;нд; тез астына китереп суга торган гад;те бар аны;. Барган юллар кайсыбер чакта без тел;г;н ;ирл;рг; алып чыкмый. Андый чакта борылып, юлны башлаган ;ирг; кире кайта белерг; кир;к. Си;а ;ле 26 гына! Тормыш башлана гына, улым! Башка чарасын табарбыз. ; М;ск;; – дим;к, безнеке т;гел.
- Шулай дисе;ме, ;тк;й? Дим;к, ;ле барысы да югалмаган?
- ;лб;тт; юк! Безне; Казанда да уку йортлары аз т;гел!Тел;с;; – укып чыгарсы;. Борыны;ны т;шерм;, капитан! ;н;, М;рьям узган к;з аварияд; ирен югалтып та, ялгыз ;мире бел;н калса да боегып т;шми! Эшл;рг; д;, читт;н торып укырга да, малаен ;стерерг; д; вакытын ;иткер;! Бер абынса;, кире тор да я;адан атлый башла! ;и;ел т;гел ул д;нья, ;и;ел т;гел!
М;рьям! Аны; да и;н;рен; нинди газаплар т;шк;н ик;н! Эй, Гом;р! ;з кайгы;ны гына уйлап, кешенекен к;рми д; башлагансы;! Кайтмый й;рег;н булды, ; монда тормыш кайнаган ик;н! Монда аны; кир;ге ныграк булган ик;н. А;ладылар бит! Кичердел;р бит! Гом;рне ;ти-;нисе кичерде! Бу к;нне ул шундый озак к;тк;н иде, ;мма булачагына ышанычын т;мам ;уйган иде инде. ;итте бит бу к;н! ;итте! ;й, м;рх;м;тле ;аннар – ахыр чикт; д; балаларына аклау таптылар. Гом;р аларны кочып ян; бер кат ;пте. 
Мулла азанны ;йтеп бетерде. Авыл ;стен кичке ш;факь каплады. Авыл йортларында утлар с;нде. К;язебаштагы бары тик ике йортта гына ут с;нм;де. Бу – Гом;рл;рне; ;;м М;рьямн;рне; йортлары иде.