Эх шапка, тушунмайсан гапга

    Бизнинг болалигимизда “Эх шапка, тушунмаймайсан гапга, тушунсайдинг гапга, киймас эдинг шапка” деган жумлали хиргойи булгич эди.
Буни хазиломуз кушик деб юрар эдим. Аслида ундай эмас экан. Маълум булишича, НКВДнинг, кейинчалик КГБнинг одамлар орасидаги айгокчилари 50-70-йилларда худди шундай кийинишиб, одамларни пойлаб юрган эканлар.
    Уларнинг фаолияти нимадан иборат булган? Энди “шапка” сузи “пойлокчи” маъносида тушуниб, хиргойининг магзини чакиб курамиз:
–Эх пойлокчи, тушун бу ёмон иш, агар килаётган ишингни ёмонлигини тушунсайдинг пойлокчилик килмасдинг.
    Георгий Жуков хакида россиялик киноижодкорлар томонидан яратилган реал вокеликни акс эттирган хужжатли-бадиий фильмни кургач, уша хиргойи ёдимга тушди.
Сталиннинг яратган бошкарув усули “гап ташувчи-айгокчилар”нинг берган маълумотларига асосланган эди. Бу Сталиннинг кашфиёти эканлигини, олдинги маколаларимнинг бирида айтган эдим.
    Пролетар дохийлари Маркс, Энгельс, Ленинлар социалистик давлат курилиши айгокчиларнинг маълумотларига асосан бошкарилади, деб уйлаганмикинлар? Хай билмадим-а? Маркс билан Ленин хукукшунос булишган. Улар ишчи-дехконлар хокимиятини яратишдан олдин, хак-хукуки поймол этилган оддий мехнаткашларнинг айбларини судларда химоя килишган. Хар холда христиан динига асосан яратилган Конунларни яхши билишган. Менимча, улар социалистик давлат бошкаруви, аввал бошда диктатура (зуровонлик)га асосланади, кейинчалик диктатура урнини ижодий мехнат эгаллайди, деган шоирона шиорларга ишонганлар. Хакикат эса умуман бошкача булиб чикди.
    Бенихоя гигант социалистик мамлакат кулга киритган биринчи тепалигида колиб кетиб, диктатурага суяниб колди. Диктатуранинг отаси иктисодий-хукукий, маданий саводсизлик булса, унинг онаси хар кандай эркин фикрни бугиш, жамиятни танкид килган хар кандай шахсни душманликда айблаб, берахмларча ушлаш хамда йук килиш эди.
    Нима давлат хизматида юрган киши, умуман танкидий фикр билдирмаслиги, гапирмаслиги керакмиди? 50-60-йилларда барча “катталар”нинг автомобилларига эшитгичлар куйилган экан! Хозир дунёнинг деярли барча мамлакатида АКШдан тортиб Германиягача, Кубадан тортиб, Кореягача булган давлатларида телефон сузлашувлари эшитилади. Шахсан мен эшитишга карши эмасман. Лекин АКШ ва Европа тизимида эшитувчилар Одил судловдан куркишиб, нималар учун кимни кандай айблаш мумкинлигини ёки мумкин эмаслигини. Келтирган далиллари судда иш бермаса, узлари чув тушишлари мумкинлигини билишиб, масалага эхтиёткорона ёндошадилар.
Эркин суд тизими булмаган мамлакатларда эса сталинизм мафкураси хамон умргузаронлик килмокда.
    Фильм вокеаларига кайтсак. Айгокчилардан бири, ёшгина йигит, бутун дунёга машхур, Иккинчи жахон уруши кахрамони Жуковга зугум утказмокчи булади-ей!
Фиск фасод муаллифи, Сталингаям гохида ачинасан. Уям яратган машина бошкача ишлаётганини, Жуковга нисбатан адолатсизлик булаётганини хис килиб турибди. Лекин, на чора.
    Бир вактлар Семен Будений бировларнинг гапига учиб, Сталинга карши каолицияга кушилиб колади. Лекин, Сталин уни кечиради. Аммо, НКВДнинг бошлиги Ежов барибир уни кулга олмокчи булади. Шунда Буденний уйига пулемёт келтириб, уни ушлаш учун келган НКВД ходимларини укка тутиб, Сталинга кунгирок килади.
Урал харбий округига бадарга килинган Жуков бу фактдан хабардор эди. Шунинг учун у харбий штаби ёнига тиш-тирноги билан куролланган холда сокчиларни куйиб куяди. Бу гап Сталинга етиб боради, албатта. Аммо, Сталин ОГПУ бошлиги Абакумовнинг келтирган “хужжатлари”га ишонмайди.
    Хуш Абакумовга гап етказган айгокчилар кимлар эди?
    Буфетчилар, мехмонхона навбатчилари, телефонисткалар, котибалар, хайдовчилар, ошпазлар, официанткалар, коровуллар, баъзида угриваччалар, фохишалар.
    Мантик билан уйлаб каралса, НКВД ёки ОГПУ-КГБнинг мафкуравий асосини мана шунака тайини йук айгокчилар бошкарган булиб чикади.
Буни Сталин тушунмаганми?
    Менимча тушунган, шунинг учун Абакумовнинг турли фиск-фасодлари унинг жонига теккач, Абакумовнинг устози, кейинчалик ракиби Бериянинг устомонлиги оркали унинг узиниям каматворган.
    Куръондаги “Шоирлар” сурасида, Пайгамбаримизга “якин кариндош уругларингизни, дунёни Аллох бошкариб турганлиги хакида огохлантиринг” деган гоя хам бор (демак бу мен учун фарз).
    Айнан мана шу сура барча мафкураси зулмга асосланган подшохларнинг, халкларнинг килган саъйи харакатлари нотугри эканлиги ва улар албатта Аллох томонидан маглуб этилиши хакида насихатларни уз ичига олади.
Бу сурада “тарозини тугри улчанглар” деган оят хам бор. Яъни, адолатли булинглар, одамлар хакида уларнинг айтган гаплари билан эмас, килган ишларига асосан фикр юритинглар дегандек ишора бор.
    Мен бу сурада “Мамлакат учун жуда катта ишлар килган, эл ичида мардлиги, халоллиги билан обру топган одамларни, кулини совук сувга урмайдиган, «кристально честный» КГБ ходими ёки оддийгина бир айгокчи-угри ёки фохишанинг фикри, гапи учун берахмларча жазоламанглар дегандек ишораларни кургандек булдим.
   Фильм ижодкорлари Совет Иттифоки маршали Чуйков тили билан КГБ бошлиги Серовга бундай гапларга муаллифлик мартабасини беришади:
–Эх, Серов. Биттагина сенинг фамилиянгни эшитибок (Серов сузининг маъниси “Серый”, яъни “Кулранг” ёки “рангсиз”) осмонда ёруглик йуколиб колади.
Фильмда Совет Иттифокида утакетган даражада машхур булган, рус кушикчиси Русланованинг хам аянчли такдири акс эттирилган. У бечоранинг айби, куп пул топишида ва чиройли яшашни хохлашида эди. “Кристально чистый” ОГПУ ходими, кулидан келган ягона иши – каматиш тадбирини амалга оширади.
   Чакимчилик, биров-бировни пойлаб, уларнинг айтган гаплари учунгина “шпионлар ясаш” уша шапка кийиб, узича бировлардан панада юрган айгокчиларнинг  иши булган.
   Буни оддий халкимиз яхши тушунганидан, ижодий мехнатни бугадиган, ташаббускор, мард жасур кишилар хаёти, ишига зомин буладиган бундай кишилар хакида “Эх шапка, тушунмайсан гапга, тушунсайдинг гапга, киймас эдинг шапка” деб, Куръон оятларига хамоханг шеър тукиган экан.
   Савол тугилади. Жуков хам, Русланова хам, машхурлик шухратини кутаролмай колишган, шунинг учун улар жамиятдан четга суриб куйилганлар.
Сизда бошкача таклиф борми?-деган.
   Жавоб бераман. Менда бунга жавоб бор. Хар кандай жамиятнинг бошликлари нияти хох у кулдорлик булсин, хох социалистик, капиталистик булсин уз фукаролари яхши яшаши ва уни севишларини исташидир.
   Александр Македонский хам, Юлий Цезар хам, Чингизхон хам, Амир Темур хам, Наполеон хам, хатто Гитлер хам уни уз фукаролари севишларини истаган. Лекин, уларнинг баъзилари бу ишни бировларнинг бахтсизлиги эвазига амалга оширмокчи булган.
   20-асрга келсак, социалистик гояларни практикада тугри куллаган кишилар жумласига америка Президенти Теодор Рузвельтни киритса булади. У машхурликни иктисодиётга боглай билган. Масалан, у Сталиннинг урнида булганида ёки Лидия Русланова америкада булганида унинг кушиклари ёзилган пластинкалар миллионлаб тиражда чикарилган, тушган маблаг эса иктисодиётга хизмат килган буларди.
Худди шундай Жуковнинг уруш хакида ёзган китоби хам миллионлаб тиражда давлат буюртмаси асосида чоп этилган, ундан тушган маблаг эса Жуковнинг узигаям, америка иктисодиётига хам хизмат килган, канчадан-канча киши ишли булган, канчадан-канча кишининг косаси окарган буларди.
   Эътибор беринг, бу холатда Русланова хам, Жуков хам эркин ижодий мехнат килган, ундан келадиган окибат хам хайрли булган буларди ва хоказо...
Огир саноат ва гигант корхоналар монополиясини кузлаган “режа”ли, кул рангли совет иктисодиёти дахолари, кичик бизнесни тан олмаган хавойи дохийлари бу тадбирларни куллашни билмасдилар. Йук гигант корхоналар замони 18-19-асрларда иш берган аммо, давр 20 аср иккинчи ярмида узгариб кетди.
   Хамма гап тафаккурда. Дунёни Аллох бошкариб турибди. У хар бир миллат учун, унинг акли етадиган даражада мураккаб синовларни куйиб турибди.
Гап ана шу давр куйган муоммоларни урганиб, уларни чиройли амаллар оркали, иложи булса хаммани рози килиб ечишда ва бошка мамлакатлардан илдамлаб кетишда...
   Шунинг учун хам Куръондаги дуолардан бирида ( Раббано, отино, фид дунё хасанатан ва фил охирати хасанатан) бу дунё саодатини хам, охират саодатини хам сурашлик фарз килинади.



 
   
   
       


Рецензии