Авой, Паляндра

Я,  бацюхна, Хрыстом-Богам клянуся – у карчме надысь быў, але не піў, ані кроплі! Вінцэсь ды Ёська з цагельні са мной былі, вось яны пілі, але ж Бог ім суддзя. А што я з карчмы без грошай ішоў – ну дык гэта я за Вінцэся па-сяброўску шынкару заплаціў, а перад Ёськам у мяне даўжок быў, вось я і разлічыўся.

З карчмы выйшаўшы, развіталіся мы ды пайшлі кожны ў свой бок. А вулка, дзе карчма стаіць, самі ведаеце якая. Не брукам выкладзена, а гнілымі дошкамі, пад нагамі гразь чвякае, дамкі наўкол нягеглыя, прысадзістыя, паабапал вуліцы туляцца, нібыта ў спалоху. А ліхтароў там няма, адзін толькі на рагу стаіць, дый той пабіты і не гарыць. А ночка цёмная, бацюхна, па небе хмары бягуць, месячык на якую хвіліну вызірне – ды зноў хаваецца, быццам патухае. І цёмненька наўкол, хоць вока выкалі, адно карчма жаўтлявымі вокнамі з глыбіні вуліцы тарашчыцца, як той чорт з багны.

Іду я, значыцца, у цемрадзі, ледзь не на вобмацак, цішыня наўкол, толькі чутна, як дзесьці сабака брэша, ды гразь пад падэшвамі  “чвяк-чвяк”. Раптам чую – удалечыні на плошчы гадзіннік зазваніў. Ну, вы ж ведаеце, у нас там вежа з гадзіннікам стаіць, тамака цяпер афіцэры кватаруюць, а раней, кажуць, гэта ратуша была. А гадзіннік, бацюхна, акурат поўнач адзваніў. Я як пачуў, аж засмуціўся, нішто сабе, думаю, у карчме заседзеўся, зараз жонка будзе сварыцца, трэба хутчэй дадому ісці. Паскорыў быў я крок – і раптам знерухомеў, як ішоў так на месцы і стаў, як той слуп егіпецкі. Бо я, бацюхна, такое ўбачыў, што і ў страшным сне не прымроіцца.

Ехаў мне насустрач чорны вазок, накшталт драбін, на якіх труну возяць. У драбіны запрэжаны быў конскі шкілет…  Так, бацюхна, ні конь, ні кабыла, а менавіта шкілет. Чаму не развальваўся? А ў яго косткі, пэўна, нейкая д’ябальская сіла разам трымала, рассыпацца ім не даючы. А ў вазку тым сядзела страшная баба.  Згрыбелая такая, худая, жоўтая, з галавы да пятак захутаная ў саван, а тканіна ўся счарнелая, згніўшая, сям-там кранутая цвіллю, быццам яе з зямлі выкапалі. Як у цемрадзі разгледзеў? Дык месячык на хвілінку засвяціў, светла зрабілася, як днём. У адной руцэ баба трымала драўляную люлечку і, як цыганка, дымком зацягвалася. У другой руце сціскала яна пугу і раз-пораз гультаявата ёй узмахвала ды конскі шкілет хвастала – злёгеньку так, нямоцна. А шкілет адно азадкам тузаў ды голым чэрапам матляў.

Убачыла мяне баба, нацягнула лейцы, спыніўся вазок. Паглядзела яна на мяне страшнымі вачыма, вышчарылася – а зубы ў яе жоўтыя, рэдкія ды вострыя, як у гарбара шыла – і кажа:
– Дабранач, Яську!
І воблачка дыму мне проста ў твар выпусціла. 

Тут, бацюхна, так страшна мне стала! У галаве шуміць, сэрца тахкае, а ногі слабыя-слабыя зрабіліся, быццам анучамі напханыя. Спужаўся я, зусім як сёлета ўвесну, калі  мяне на вуліцы жандар схапіў і ў аддзяленне павалок, за каўнер узяўшы. Ды нізавошта, бацюхна! То бок,  за тое, што я не ў той час не на той вуліцы стаяў. Па той вуліцы губернатар ў экіпажы ехаў, а свавольнікі, нархісты, пад капыты коней пакет з вапнай кінулі. А я што, я ж нічога. Я там проста так стаяў, хацеў на губернатараў экіпаж паглядзець. І адзін вінаваты аказаўся. Дзякуй Богу, адкараскаўся тады, сунуў жандару ўвесь свой заробак, што надоечы на цагельні атрымаў. Жандар грошы ўзяў ды адчапіўся. От тады і мусіў я ў Ёсіка запазычыць, каб з голаду не сканаць. Так, бацюхна, усведамляю, што грэх. Але ўсё ж лепей, чым ў астрозе. Суддзі ж зараз такія, прысуды выпісваюць не гледзячы...

А цяпер, бач ты, зноў “пашанцавала”. Стаіць перада мною ці то вядзьмарка, ці то шатанка з Пекла, ці то сама Старая-Смерць, ды яшчэ па імені мяне кліча.  А  шатанка, ці хто яна там, не жандар, грашыма ад яе не адкупішся. Дый грошай у мяне ўжо не было.

Сабраўся я, значыцца, з думкамі… А зрабіць гэта, бацюхна,  было не так проста, бо з перапуду думкі мае блыталіся, і скакалі, і каціліся ва ўсе бакі, як яблыкі з кошыка.  Але, з Божай дапамогай, думкі свае разбеглыя я ў кулак сабраў,  зняў з галавы шапку, пакланіўся і кажу:
–  Дабранач, ваша ягамосця! А ці з пані мы знаёмыя?
Баба  задумалася, пачухала патыліцу.
–  Пэўна не, – кажа. –  Вось далібог, першы раз цябе бачу.
А я:
–- А скуль пані маё імя мае ведаць?
Але, бацюхна, менавіта так і сказаў. Неяк я сцяміў, што баба тая важная асоба, і размаўляць з ёй трэба, як з начальствам. Па-шляхетнаму.
А баба люлечкай сваёй зацягнулася, заўсміхалася.
–  Ну, у вас жа тут гэтак. У каго пальцам ні тыркні – абавязкова Яська. А калі не Яська, дык Янка. А не Янка, дык Сцёпка. Цяжка памыліцца. Бачыш, і з тобой здагадалася.
Тут я так наўпрост яе і спытаў:
–  А ці пані ёсць Смерць?
Тая  галавой пакруціла.
–  Ды не-е-е, –  кажа, –   Паляндра я. Ну, Чума, калі па-мудрагелістаму, па-навуковаму. А са Смертачкай у нас працоўная дамова. Спачатку я іду, сею зерне пошасці. А следам ідзе Смерць, ураджай збірае. Абодва бакі задаволены. Прынамсі, ад Смерці на мяне скаргаў пакуль што не паступала, а-хха-ха!... 
І зарагатала, рот разявіўшы. А язык ў яе распухлы, сіні,  з зубоў  сліна сцякае цягучая, бурая. Я ледзь не самлеў ад агіды.
А Паляндра, адсмяяўшыся, руку за пазуху сунула, выцягнула палатняны мяшэчак, а на ім чорнай фарбай чэрап намаляваны і пара перакрыжаваных костак. Як ў аптэкара на склянках. Тыцнула яна мне мяшэчкам пад нос і кажа:
– Вось яно, маё зернейка! А пасеяна яно мае быць да світання,  уночы, пакуль цемра наўкол. Інакш не ўзыдуць мае зярняткі, і Смерць-Жняя без працы застанецца. Таму трэба мне спяшацца, часу не марнаваць, сеяць смяротнае зерне. Вось лягуць мае зярняткі ў халодную глебу, у месяцовым святле ажывуць, абудзяцца,  пацягнуцца да зорнага неба, і зацвіце, разгуляецца пошасць – вох, як разгуляецца! Людзі мерці пачнуць – усе, усе, і старыя, і малыя, і грэшнікі, і праведнікі. І ў смерці ўсе роўныя зробяцца, усе лягуць разам ў агульны дол – жабрак і ліхвяр, суддзя і злачынец,  стары распуснік і дзяўчо цнатлівае.

Так і гаварыла, бацюхна. Тьху, брыдота, грэх нават такое чуць!
А Паляндра, нібыта забаўляючыся, мяшэчак на далоні падкінула, пагладзіла яго  з пяшчотай, быццам якое кацянё,  ды зноў за пазуху схавала. Потым узялася за лейцы і кажа:
– Паеду ўжо, Яська, зерне пошасці буду сеяць, пакуль не развіднела.  Ну, прэч з дарогі!
Хвастанула яна пугай конскі шкілет, чорны вазок зрушыўся з месца, зарыпелі колы, загрукаталі конскія капыты па гнілых дошках.

І тут, бацюхна, падкраўся да мяне нячысцік ды пачаў думкі дурныя нашэптваць. А думкі былі такія: ну пошасць і пошасць, і халера яе бяры! І калі паразважаць, дык не такое ўжо зло тая пошасць. От калі памрэ, напрыклад,  Ёсь-Забанеўскі, брыгадзір мой з цагельні, гарлапан гэты з пунсовым рылам, дык я пэўна не засмучуся. Ці кульгавы Грыня з Ніжняга Кірмашу, які заўсёды пакупнікам гніллё падсоўвае, а грошы дзярэ, як за свежаніну. Альбо Канашыха, суседка мая, што летась мяне  “п’янай свіннёй” аблаяла і выліла мне пад ногі ночвы памыяў, боты мае  навюткія запаскудзіла. І той жандар, і суддзі-хабарнікі,  і скуралупы-чыноўнікі, якія толькі і ведаюць, што кровачку з народа смактаць, і нават пальцам не паварушаць, каб нешта карыснае зрабіць. Вось няхай іх усіх Паляндра і забярэ!

Але, бацюхна, ведаю, што грэх гэтак думаць. Я ж кажу – нячысцік нашаптаў. Ды, дзякуй Богу, да мяне з процілеглага боку Анёл Боскі падышоў і пачаў іншае шаптаць:  “Ты  ж, Яська,  таксама можаш ад пошасці  памерці. І Марылька, жонка твая. І трое тваіх дзетак. Хіба ты дзетак сваіх не любіш,  жонку не шкадуеш? Хіба іх не песціш,  падарункі ім не купляеш, калі грошыкі заводзяцца  – то стужачку ядвабную, то салодкі пернік, то ляскотку драўляную, размаляваную?  Не, не павінны яны памерці! Рабіць нешта трэба. Неяк Бабу-Паляндру затрымаць, хоць да світанку!”. Паслухаў я, бацюхна, Анёла Боскага, пабег услед за вазком. Дагнаў, за аглоблю аберуч схапіўся. “Стойце, крычу, чакайце!”.
Паляндра ўзлавалася, штурхнула мяне ў плечы, пугай выцяла, а я ўчапіўся ў вазок, як клешч, трымаю, не адпускаю. Паляндра, нарэшце, здалася, спыніла свой вазок і кажа:
– Ат, прыстаў, як лайно да чаравіка. Ну, чаго табе яшчэ?
А я ёй адказваю шчыра, амаль не хлусячы:
– Як вашмосць паехала, дык я стаяў, усіх сваіх ворагаў да крыўдзіцеляў узгадваў. І так усцешыўся, што яны ад пошасці памруць! Усе за адным разам. За гэта, ваша ягамосця, я вам надта ўдзячны. І ў знак падзякі дазвольце вас пачаставаць.

Паляндра, бачу, зацікавілася. Пэўна, бацюхна, любіла яна гэтую справу! Пытаецца ў мяне:
– А чым, Яську, частаваць будзеш?
А я:
– Манаполькай, пані, чыстай, ядранай, іншай не трымаем. Тут недалёка, я вам дарогу пакажу!
Паляндра ў апошні раз люлечкай сваёй зацягнулася, попел на зямлю вытрасла ды ў складках савана люлечку схавала. Потым на лаве пасунулася і кажа:
– Залазь, Яську, у воз, сядай побач. Будзеш дарогу паказваць.
Што ж, нічога не зробіш. Залез я ў воз, сеў на лаве поруч з Паляндрай – а лава там выгодная такая, як у фурманцы. Паляндра конскі шкілет пугай хвастанула, і паехалі мы да Брычкевіча-Манапольшчыка.
Чаму яе ў карчму не павёў? Дык зачынена было, бацюхна! Мы як з Вінцэсем ды Ёсікам за парог выйшлі, дык шынкар за намі дзверы і замкнуў. А да Брычкевіча прыходзь хоць удзень, хоць уночы, у яго дзверы заўжды адчынены. Чаму не арыштавалі? А пра яго, бацюхна, усе судзебныя ведаюць, але не чапаюць, бо ён судзебным задарма налівае ды яшчэ прыплачвае. Згодзен, бацюхна, згодзен, то грэх вялікі. А што зробіш? Ён жа людзям сілком гарэлку ў горла не залівае. Самі просяць.

Ехалі мы, значыцца, квартальчыкамі, дзе нашы, фабрычныя, жывуць. А дарога тамака паганая, спрэс калюгі ды калдобіны, наўкол платы, як гнілыя зубы,  у дварах бруд, ды  ямы, куды памыі выліваюць, ды калодзежы, з якіх ваду чэрпаюць, і ўсё побач. І людзі, бацюхна,  мруць там, як мухі, нават без Паляндры. Ну, а конскаму шкілету хоць бы што. Па калюжынах бег борзда, як па роўнаму, і вазок каціўся раўнютка, не гайдаўся. Мінулі мы фабрычныя кварталы,  выехалі на пустку Кашарскую, дзе казармы пабудаваны. Там, кажуць, раней нівершытэт быў, кніжнікі ды студыёзусы хадзілі, а зараз пустка ды жаўнерчыкі. То й добра.

Праехалі мы, значыцца, казармы, ды выехалі на самую ўскраіну, дзе Брычкевіч у доме “пад шыбеніцай” жыве. Раней там, кажуць, і напраўду шыбеніца стаяла, потым прыбралі яе, а назва засталася.

Спыніліся мы, значыцца, каля дома, з воза злезлі, Паляндра конскі шкілет да слупка прывязала, каб не ўцёк. Я ў дзверы пагрукаў, чую – “Адчынена!”. Зайшлі мы ў дом, а там Брычкевіч за сталом сядзіць, перад ім бутэлька адкаркаваная, напалову ўжо пустая, шклянкі стаяць, і кілбаса ляжыць, кавалкамі парэзаная. А побач з Брычкевічам сядзіць на лаве шатанка, ну, чарціха. Босая, у дзяружку брудную захутаная, валасы непрыбраныя, касмылямі вісяць, а сама тлустая, адрузлая, твар азызлы, брыдкі. Сядзіць яна, Брычкевіча абняўшы, ды ў шклянку яму з бутэлькі лье. Я, бацюхна, гэтага Брычкевіча і раней недалюбліваў, быў у мяне падазрон, што ён  нячыстай сілай знаецца. І, бачыце, не памыліўся.

А Чарціха, як нас з Паляндрай убачыла, аж завішчала, ды ў ладкі запляскала. “І-і-і, крычыць, Паляндрачка, швагерка мая!”.  Саскочыла яна з лавы, да Паляндры кінулася, і пачалі яны абдымацца-цалавацца, а Чарціха ўсё выпытвае: “А  Цётухна-Воспа як там маецца? А Сястрычкі-Ліхаманкі? А Багнік з іржавага балота?”.
Пакуль бабы паміж сабой плявузгалі, адвёў я Брычкевіча ў бок ды кажу яму паціху: так і так, трэба неяк Паляндру да раніцы затрымаць. Ён глянуў, кіўнуў:
– Зробім!
Крутануўся ён на абцасах, пстрыкнуў пальцамі – і палезлі з-пад усіх масніц, з усіх цёмных кутоў чэрці. Але, бацюхна, чэрці, сапраўдныя. Усе ў  барвовых мундзірчыках,  на галовах шапкі казацкія, на нагах боцікі, а ў боцікаў насы падвойныя, бо не ногі ў чарцей, а капыты. Цягнуць чэрці хто бутэльку, хто закусь – тут і кілбасы, і дзічына, і рыжыкі салёныя, і шчупакі смажаныя, і пірагі з вязігай. І гэта ў самы пост! Вокамгненна сабралі чэрці на стол, бутэлькамі, стравамі заставілі – стальніца аж трашчыць, ледзь не ломіцца.
Брычкевіч паглядзеў, галавой паківаў. “Усяго ў нас, кажа,  досыць, адно музыкаў не стае. Зараз паклічам!”. Свіснуў Брычкевіч, грымнуў абцасамі – і расхінуліся аканіцы, ды палезлі ў пакой вупыры. Самі шызыя, слізкія, быццам толькі што з долу, а ў кіпцюрах трымаюць скрыпкі, бубны, дуды, і яшчэ гэтыя, гарфы. Паселі яны на падлозе, як у тэатры, і давай вальсы граць… Не, бацюхна, у тэатры я не быў. Адкуль ведаю? Дык людзі кажуць.
А Брычкевіч усміхнуўся задаволена, вус падкруціў і кажа:
– Гэта, пані Паляндра, у ваш гонар бяседа. Прашу за стол, госці даражэнькія!
А я, бацюхна, хацеў быў ад граху збегчы неўзаметку, пасунуўся да дзвярэй, але Брычкевіч заўважыў ды хоп мяне за рукаў.
– А ты, Ясь, куды намыліўся? За стол сядай!
Ну, што тут зробіш. Сеў. І распачалася, бацюхна, бяседа-баляванне. Усе рагочуць, гамоняць, скрыпкі, гарфы равуць, вакол чэрці завіхаюцца, гарэлку падліваюць, стравы падносяць. А я, зніякавеўшы, сяджу на краёчку, ні ежы, ні пойла не кранаю. А Брычкевіч, падлюга, да мяне падсеў, локцем піхнуў. “Чаму, пытаецца, не п’еш?”. А я:
– Не магу, братка, пост!
Ён прыжмурыўся, глянуў на мяне не па-добраму:
– Не шануеш мяне, Яська. Ды што мяне. Саму Паляндру, пані нашу яснавяльможную, не шануеш!
Сам бутэльку ўзяў, наліў мне паўнюткую шклянку.
– Пі!
 А я:
– Не буду, братка. Не магу!
Тут чэрці бутэлькі, талеркі пакідалі, на мяне вышчарыліся. І вупыры кінулі граць, на мяне вочы вылупілі. І ўся гэтая навалач зашыпела, зарыкала, зарохкала:
– Пі! Пі!
І Паляндра з Чарціхай побач сядзяць, рагочуць, на мяне пальцамі паказваюць.
–  Пі, Яська, пі!
Зразумеў я, бацюхна, што няма куды мне падзецца, плюнуў ды выпіў. Закусіў цыбулінай, бо ўсёткі пост.
Брычкевіч заўсміхаўся, па плячы мяне паляпаў.
– Вось і добра. Малайчынка!
І зноў мне ў шклянку лье. А сам да мяне схіліўся ды на вуха мне шэпча:
– Так трэба, Яську! Будзеш адмаўляцца, Паляндра пакрыўдзіцца ды пойдзе, і ўсе ў горадзе ад пошасці перамруць. А я згалею, жабраваць пайду, бо не будзе каму ў мяне манапольку купляць.
От, бацюхна, з якой прычыны ён згадзіўся мне дапамагаць. Не аб людзях рупіўся, нехрысць, аб грошыках сваіх!

Колькі часу мы гэтак балявалі, не ведаю, колькі чарак я выпіў, ужо не ўзгадаю. Было ўсё, бацюхна, як у сне ці ў трызненні. Памятаю, як Брычкевіч з Паляндрай танчыў, а я з Чарціхай абдымаўся ды з вупыром нейкім на скрыпачцы рэзаў. Праз той тлум ды гвалт закруцілася ў мяне ў галаве, здурнеў я зусім, страх згубіў, пра грэх забыўся. І чарговую чарку асушыўшы, пытаюся ў Брычкевіча:
– Даўно я жадаў пацікавіцца – а скуль ты, братка, манапольку бярэш? Да цябе прыходзь хоць удзень, хоць уночы, заўсёды ў цябе ёсць. Тут, напэўна, сакрэт нейкі.
Той смяецца:
–  Але, Яська, ёсць у мяне адмысловая мятода.
А я здуру вазьмі ды скажы:
– Ты пакажы мне, братка, тую мятоду. Мне ж цікава!
Брычкевіч аднекваецца, галавой круціць, а сам, гадзюк, цвярозы як шкельца, хоць і выпіў не менш за мяне. Я, бацюхна, яго ўвогуле ніколі п’яным не бачыў, ён тую манапольку жлукціць, як ваду, і хоць бы што. Тут, напэўна, таксама нейкае вядзьмарства ёсць.
А Паляндра шклянкай аб стальніцу бухнула ды кажа:
– Мне таксама цікава. Пакажы, Манапольшчык!
Тут і Чарціха загігікала, Брычкевіча па спіне ляпнула:
– А сапраўды, Брычкевіч. Давай пакажам госцейкам, як мы манапольку робім!
Той рукамі развёў:
– Ну, калі паненкі просяць, не магу адмовіць.
Падышоў ён да сцяны, неяк па-адмысловаму па ёй пальцамі пастукаў, і адчынілася сцяна, а за ёй сходы, нібыта ў сутарэнне.

Узяў Брычкевіч Паляндру пад ручку, Чарціха ў мяне на плячы павісла, і пайшлі мы па сходах уніз. А сходы тыя доўгія, вузкія, прыступкі слізкія, павуцінне да твару ліпне, і цёмна там, як ноччу ў лазні. Я б калі цвярозы быў, нізавошта туды б не палез.
Доўга мы спускаліся, і нарэшце пасвятлела наперадзе, быццам там паходні ці свечкі гараць. Увайшлі мы ў аграмаднае сутарэнне. І там, бацюхна, я такое ўбачыў, што ўвесь хмель з мяне ў адно імгненне выляцеў. Здалося мне, што трапіў я ў самое Пекла. Пасярод сутарэння стаіць велічэзны кацёл, акурат як у нашай царкве на выяве, дзе Страшны Суд. Пад катлом дровы гараць, вакол чэрці завіхаюцца, усе ў пальчатках і скураных фартухах, а ўздоўж сцен бутэлькі стаяць, адны пустыя, другія ўжо паўнюткія, закаркаваныя.  А над катлом лесвіца і дашчаны памост, як на шыбеніцы, а на тым памосце быццам бы людзі ляжаць. Прыгледзеўся я – вой, Божухна! Я ж іх усіх ведаў калісьці, і ўсе яны, як адзін, ад манаполькі сканалі. Тут і Зылік, сусед мой, якога з месяц таму жонка па п’яні зарэзала, і Цімох,  які летась п’яны ў калодзеж уваліўся, і стары Юзэф-Прапойца, што пад Раство у сумёце замёрз, і  Антось з цагельні, што ў мінулую восень, манаполькі напіўшыся, розум страціў, на пажарную вежу палез ды разбіўся. Ляжаць яны ўсе, ні жывыя, ні мёртвыя, а паміж імі чорт у фартуху ходзіць, а ў кіпцюрах у яго вілы. Чапляе чорт іх на вілы, як падсвінкаў, і кідае проста ў кацёл. У катле вар кіпіць, чэрці апалонікамі размешваюць, а ўнізе там адтулінка, і з яе, быццам з раўчука, манаполька цячэ. Чэрці толькі паспяваюць бутэлькі падносіць.

Блага,  млосна мне зрабілася, у вачах пацямнела, і я дзе стаяў, там і паваліўся. А Чарціха на мяне зверху навалілася, абляпіла, як жаба, а сама смяецца, аж заходзіцца: “Што ж ты, Ясечка, засмуціўся? Хіба не ведаў, як манапольку робяць?”.  Тут, бацюхна, я і самлеў. Апошняе, што памятаю – цёмна наўкол, толькі бутэлькі звіняць ды Брычкевіч з Паляндрай рагочуць.

Апрытомнеў я у Брычкевіча на лаве. За вокнамі пашарэла ўжо, раніца надышла. У пакоі разгром, мэбля перакулена, паўсюль пустыя бутэлькі, пабітыя талеркі параскіданы, чарцей ды вупыроў ужо няма, і Чарціха кудысьці падзелася. А на суседняй лаве Паляндра ляжыць, рукі раскінуўшы, і стогне. Адзін толькі Брычкевіч цвярозы ды бадзёры, як агурок. Штурхае мяне, крычыць: “Уставай, Яська! Развіднела ўжо, час надышоў  госцейку нашую выпраўляць!”.  Злез я з лавы – а падлога пад нагамі гайдаецца, ходзіць то ўверх, то ўніз, і пакой круціцца перад вачыма, як кірмашовая карусель. Схапіўся я за стальніцу, зажмурыўся, стаю, чакаю, пакуль млосць пройдзе, а Брычкевіч падганяе, крычыць: “Хутчэй, хутчэй!”. Сяк-так мы Паляндру расштурхалі, з лавы сцягнулі, на двор вывелі ды на воз пасадзілі. А яна адно стогне, ды войкае, ды лаецца апошнімі словамі, як той шавец. На свежым паветры ачуняла яна трохі. Глянула на нас, галавой пакруціла і кажа:
– Лайно вашая манаполька, адна нуда з яе. Больш у рот яе не вазьму!
 
Узялася яна за лейцы, хвастанула конскі шкілет, паехаў, пакаціўся чорны вазок па дарозе – і неўзабаве знік з вачэй, у ранішняй смузе растварыўшыся. 

Тут я, бацюхна, уздыхнуў з палёгкай. Сышла Паляндра, не будзе ў нас сёлета мору! Павярнуўся я быў да Брычкевіча, хацеў яму шчыра падзякаваць, бо ён хоць і нехрысць,  але ж горад ад пошасці выратаваў. Гляджу – няма ўжо Брычкевіча! Вось быў і знік раптоўна, як скрозь зямлю праваліўся. І дома “пад шыбеніцай” таксама няма. Замест яго руіна нейкая, навокал дзікі хмызняк, крапіва ды блёкат. Куды ўсё падзелася? А халера яго ведае. Напэўна, Брычкевіч хуценька гаспадарку сваю сабраў ды разам з чарцямі і вупырамі ў іншы горад паляцеў. Будуць зараз там народ спойваць.

А я, бацюхна, адтуль напрасткі да вас пабег, спавядацца. І цяпер як перад Богам прашу – адпусціце мне гэты грэх! Даруйце, што я падчас посту п’яны напіўся. Ведаю, што зграшыў, але ж пад прымусам і дзеля ўратавання горада ад пошасці.

А манапольку тую праклятую больш піць не буду. Хрыстом-Богам клянуся, не буду! Калі нават уся вада з зямлі знікне, адна манаполька застанецца, усё роўна ані кроплі не вазьму, лепш ад смагі сканаю. Сапраўды, адна нуда з яе. Вось няхай Паляндра яе і п’е.