Конституция кушик эмас, у Конун

    Тугриси, мамлакатимизда фаолият олиб бораётган судлар тугрисида аччик гапларим куп, аммо утган хафта Самаркандда булиб утган халкаро конференциядан буён эйфорияда (илхом париси десаям булади) юриб, ушбу макола “енгилрок булиб”, юзага келди.
   Мазкур маколадаги эркин фикрларнинг узиниям Конституцион тараккиёт йулидан тугри бораётганлигимизнинг хаётий мисоли деб кабул килгайсиз.
   Иккинчидан халкимиз илм ахлини жуда хурмат килади. У Гомерниям, Геродотниям, Аристотелниям, Лукмони Хакимниям, Конфуцийниям, Рабиндранат Тагорниям, Гандиниям, Эйнштейнни хам, кайси миллат ёки кайси дин вакили булишидан катъи назар хурмат килади ва эъзозлайди.
   Узбекистон Республикаси Конституцияси, дунёнинг барча демократик мамлакатларидаги каби Бош Конун. Яъни, унинг эътироф этган нормаларига, шу мамлакатда истикомат килувчи барча кишилар амал килишлари шарт.
   Мана Конституциямизнинг 7-моддасини укинг:
   Халк давлат хокимиятининг бирдан бир манбаидир.
   Узбекистон Республикасида давлат хокимияти халк манфаатларини кузлаб ва Узбекистон Республикаси Конституцияси хамда унинг асосида кабул килинган конунлар ваколат берган идоралар томонидангина амалга оширилади.
   Конституцияда назарда тутилмаган тартибда давлат хокимияти ваколатларини узлаштириш, хокимият идоралари фаолиятини тухтатиб куйиш ёки тугатиш, хокимиятнинг янги ва мувозий таркибларини тузиш Конституцияга хилоф хисобланади ва конунга биноан жавобгарликка тортишга асос булади.
   Конституцияни, кушик эмас деганимнинг сабаби. Агар, конунга амал килинмаса у норма конун эмас, кулокка яхши эшитилувчи кушик каби булиб колади, деб аввалги маколаларимнинг бирида айтгандим.
   Модомики, биз демократик тараккиёт йулини танлаган эканмиз, Конституция нормаларини амалиётда куллаш учун барча имкониятларимизни ишга солишимиз керак.
   Конституциямизнинг 11-моддасида Узбекистонда хокимият учга булиниши кайд этилган. Булар:
1. Конун чикарувчи;
2. Ижро этувчи;
3. Суд хокимияти.               
   Конституциямизнинг тегишли моддасида Оммавий Ахборот воситаларида Цензурага йул куйилмайди деб курсатиб утилганлиги эса Журналистика сохаси норасмий туртинчи хокимият деб юритсак хам булаверади.
         Хуш уларнинг бундай туртга булиниши нима учун зарур?
         Гап шундаки, хокимиятни уч тармокка булиб бошкариш Европа мамлакатлари тажрибасидан келиб чикади.
         СССРгача, бизда, хусусан Бухоро амирлиги, Кукон ва Хива хонликларида хокимият иккига булинган эди. Булар ижро хокимияти ва суд хокимияти.
         Ижро хокимияти уз ичига конун чикаришни хам киритиб олган эди. Суд хокимияти эса Шайхилислом томонидан амалга оширилар эди.
         Аммо, “Утган кунлар” бадиий фильмини курган кишиларнинг эсида булса Хоннинг узи Отабек ва унинг кайнотасини суд килади. Демак, Хон уз ваколатига Олий судьялик лавозиминиям киритиб олган эди.
       Хива хонлиги, Бухоро амирлигидаям деярли шу ахвол эди десак янглишмаймиз.
       Суд тармогининг алохида булиши, Конун чикариш функциясининг алохида булиши, Оммавий Ахборот воситаларининг алохида булиши Европада бухронлар, революциялар, кон тукишлар оркали юз берганини биламиз.
       Биз бу холатни амалда куллашнинг ахамияти зурлигини англаб етишимиз учун бухронлар, революциялар шартми?
       Илмни хурмат киладиган халкимизнинг маънавий потенциали, бу ишни тинч йул билан амалга ошириш мумкинлиги хакида хулоса беришга умид уйготади.
       Ха, хокимиятнинг тармокларга булиниши уни яна самарали ишлашига ёрдам беради. Оддийрок тушунтирсам. Битта автомобилни ясаш учун барча деталларни битта уйда аввал ясаб, тергандан кура унинг моторини битта уйда, кузовини битта уйда, колган деталларини учинчи уйда ясаб, туртинчи уйда факатгина уни йигиш билан шугулланилса, ишлаб чикариш самарадорлиги ошади.
        СССРда бошкарув Россия империясининг эмас, балки, биздаги Хонликларнинг, озгина прогрессив (СССРнинг иккинчи жахон урушигача булган даври мустасно) давоми эдиёв. Чунки, давлат бошкарувида ухшаш холатлар куп-да.
        Хокимият тармоклари бир-бировининг устидан назорат килиши ва уларни уз иродасига буйсундириб олиши, уларнинг функциясини бажариш деганидир.
        Яъни, фалончи ишни, Вазирлар Махкамаси ёки Прокуратура, ИИВ ёки тергов органи уз назоратига олганлиги кабул килинаётган Конун лойихасини мухокама килмасдан утказиб юбориш сифатида кабул килиниши ёки Суд ишининг бирёклама курилишига олиб келса, Вазирлар Махкамаси ёки Прокуратура, ИИВ ёхуд Тергов органи Олий судьялик функциясини хам бажарган булиб колади.
       Балким, Вазирлар Махкамасининг ёки Прокуратура, ИИВ ёхуд Тергов органининг, яъни Ижро этувчи орган карори адолатли ва конунийдир. Доим шундай булишига кафолат берайлик. Розимиз.
      Факат бу холатда Конституцияга узгартиш киритайлик ва бизда Хокимият тармокларга булинмайди, хокимият битта ИЖРО этувчи органдан иборат дейлик. Шунда Конституция кушик эмас, конун булади. Аммо, биз яна Бухоро амирлиги, Кукон, Хива хонликлари замонига кайтиб келамиз-да.
      Яна бир ухшатиш. Юз килолик гурунч дамланадиган козонни бир километр масофага битта киши кутарса манзилга тез борадими, турт киши турт кулогидан бир хилда кутариб борса манзилга тез борадими?
     Бир киши, хатто у буйи икки метр, огирлиги юз эллик килолик полвон булсаям кутарганда козоннинг огирлигидан хам, уни кутариш нокулайлигидан хам роса чиранади, терлаб пишади.  Вахоланки, унинг ёнида, ёрдам беришга тайёр учта дусти бор. Улар козонни кутарсаям, кутармасаям, шу пулни олиб юришибди.
       Нега полвон дустларини козон кулогини ушлаб кутаришига йул бермайди?   Бу илмсизликданми ёки Алпомиш достонида Коражоннинг Алпомишга айтган сузи каби, Полвоннинг нияти бузукми?
      Ха, уша холатни эслатиб куяйлик. Алпомиш кудукка тушиб кетганида, унинг дусти Коражон кудук тепасига келиб, дустини куткариш учун узун аркон ташлайди. Алпомиш арконга осилиб чика бошлайди, аммо “агар Коражон мени куткарса, эртага менга миннат килади”-дейди ва арконни пичоги билан кесиб ташлайди.
       Аркон узилиб кетганидан хайрон булган Коражон Алпомишдан “нима булди, дустим?”,-дея сурайди.
       Шунда Алпомиш, “-билмасам-э, дустим ипинг чирик экан, узилиб кетди”-дейди.
       Унга жавобан Коражон шундай, дейди:
       –Аслида, менинг ипим чирик эмас, дустим сенинг кунглинг ирик (ириган, сасиган).
      Тугриси бизда бошкача холат, козонни Алпомиш кутариб кетяпти, аммо унинг ёнида юрган учта дусти козонни кутаришга харакат килмасдан, полвон, “узингиздан колар гап йук”-дея  мактаб унга барча огирликни юклаб, узлари таралабедод килиб юрганга ухшайди, менимча.
      Юртбошимиз томонидан Конституциямиздаги хокимиятнинг тармокларига булинишига амал килиш, бир-бирининг ишига аралашмаслик буйича бир неча конунчилик ташабусслари киритилди, айтиляпти. Лекин, партияларимиз хам, ОАВ хам, судлар хам узларининг функцияларини айнан Конституцияда айтилганидек, бир-биридан алохида, самарали бажараётгани йук.
      Шунинг учун судларда одамлар норози булаётган карорлар, хукмлар купаймокда. Баъзи ишлар олти-етти йиллардан буён давом этмокда. Баъзи ишлар саккиз йилдан (Ялонгоч эркак маколамни укинг)сунг(!!!) “янги очилган холат” буйича кайта курилмокда. Судларда оклов хукмлари охирги беш-ун йилларда умуман йук, десаям булади.
      Аслида, бу гапларни мен эмас, бюджет “нонини еяётган” партиялар гапириши керак. Менинг ушбу сайтдаги “Севармишлар” маколасида буни кайси партия  килиши кераклигини айтганман.
     ИншаАллох кейинги маколамда “туя гуштини еяётган” суд карорларидан бир-икки мисол келтираман.   


Рецензии