Ruska Ch 9. Таварыш

Мы сядзелі на тэрасе кавярні ў квартале Верхняга горада, дзе не чуваць было шуму натоўпу. Над тэрасай звіваліся плеці дзявочага вінаграду, якія ўжо пачыналі чырванець, у падвесных вазонах квітнелі петуніі. Унізе, пад гарой, віднелася набярэжная з ветранымі скульптурамі і гарбатымі мосцікамі. Таварыш Жур быў вельмі абыходлівы. Пры іншых абставінах я палічыла б, што ён са мной...фліртуе. Я піла чорную каву без цукру, не адчуваючы смаку, у горла проста лілося штосьці гарачае. Сабе таварыш Жур нічога не заказваў. Ён сядзеў насупраць, паклаўшы фуражку на стол, і глядзеў на мяне – з цікавасцю? Агідай? Спачуваннем? Мне не ўдавалася счытаць яго пачуцці.
– Вікторыя, – сказаў ён, склаўшы пальцы домікам. – Паверце, гэта гутарка мне непрыемная, як і вам, але адкладваць больш немагчыма.
Я адпіла апошні глыток і павольна апусціла кубак на стол. Вось яно. Пачынаецца.
– Абсалютна зразумела, што гэта вы забралі кнігі са спецсховішча, – сказаў ён тонам, які не цярпеў пярэчання. – Не трэба апраўдвацца, я вас не асуджаю. Магу я толькі спытаць – навошта? З выгадай прадаць?
– Канешне, не! – выклікнула я і прыкусіла язык, ды было позна.
Таварыш Жур здаволена ўсміхнуўся.
– Вось вы і прызналіся, што гэта вашых рук справа. Значыць, не дзеля грошай? Дзіўна, за гэтыя выданні нацыянал-адраджэнцы заплацілі б вам шчодра
 – Я не знаёмая з нацыянал-адраджэнцамі.
– Станіслаў Воўчак не ў лік?
У мяне ўпала сэрца. Станіслаў Воўчак. Сташак.
– Воўчак тут ні пры чым, – сказала я паспешліва. – Ён адседзеў сваё, і нацыянальнае адраджэнне яго не цікавіць.
Таварыш Жур пахітаў галавой.
– Хутка ж яго зламалі. Што гэта за змагар, які так лёгка здраджвае сваім ідэалам? А вы мужная жанчына – правярнуць такую справу, адной, без памагатых. Трэба аддаць вам належнае, вы па-майстэрску падрабілі дакументы. Я не заўважыў бы каверзы, калі б не справаздача прафесара Сямашкі.
Я маўчала. Мне не было чаго сказаць. Таварыш Жур прыпёр мяне да сценкі.
– Я хацеў бы, каб вы давяралі мне, Вікторыя. Вось я вам давяраю і буду з вамі шчырым.
Ён агледзеўся як быццам з асцярогай, што нас могуць падслухваць, хаця наведвальнікаў, апроч нас, у кавярні не было, і прамовіў, панізіўшы голас:
– Справаздача захоўваецца ў архіве Цэнтральнага ўпраўлення. Доступ туды ў мяне ёсць. Я магу знішчыць гэты дакумент.
Я ўтаропілася на яго, не верачы сваім вушам.
– Чаму вы мне дапамагаеце? – спытала я пасля кароткай паўзы.
– Мы з вамі абое беларусы, – сказаў ён урачыста. – Узаемадапамога – наша стратэгія барацьбы з дэзынтэграцыяй. Ведаеце прымаўку: "Беларус беларусу сябар, таварыш і брат"? Я хачу быць вам таварышам, Вікторыя. Хачу прапанаваць вам дапамогу, па-братэрску, як у часы апошняга Паўстання. Ну як, прымаеце?
Я не знайшлася, што адказаць. Калі б таварыш Жур ускочыў на стол і прыняўся паліць лезгінку – гоп, гоп! – прысягаю, я была б меней ашаломленая. А прымаўку ён пераблытаў, у арыгінале яна гучыць іначай.
– Вы, пэўна, думалі, што я канторскі сухар, пачвара без усякіх пачуццяў? Пачуцці ў мяне ёсць, я проста ўмею іх хаваць. Нацыянальная рыса беларусаў, ці не так? Я вось што вам скажу... – ён перахіліўся цераз столік і зашаптаў, прыставіўшы далонь да рота: – Я ненавіджу Расію, праўда! Агідная краіна, усе яны імперцы, шавіністы. Зірніце, што яны зрабілі з нашай Вялікай Літвой!
– Госпадзе... – выдыхнула я.
Таварыш Жур адкінуўся на спінку крэсла і ўсміхнуўся, задаволены эфектам.
– Спадзяюся, вы не пойдзеце зараз у службу бяспекі з даносам на мяне? – спытаў ён ці то жартам, ці то ўсур'ёз.
– Я не збіраюся ў службу бяспекі.
– Я верыў у вас, я ў вас не сумняваўся! – працягнуўшы руку, ён дакрануўся да маёй шчакі. Я адхіснулася. – Бог мой, я думаў, вы мне давяраеце. Запэўніваю вас, вам няма чаго баяцца, усю адказнасць я бяру на сабе.
– А што патрабуецца ад мяне? – спытала я.
– Даверу, Вікторыя, толькі даверу. Проста дазвольце мне паклапаціцца аб вас. Можа, яшчэ кавы? Афіцыянт! – закрычаў таварыш Жур. Да століка падскочыў маладзён у мятліку і белым фартуху. – Што вам замовіць, капучынку?
– Плоскі белы, – адказала я.
– Цудоўна. Нясіце! – загадаў ён афіцыянту.
– А вы? – спытала я.
– Устрымаюся. Кава ў Мінску проста жахлівая, мяркую, уся справа ў якасці вады. Адкрыю вам сакрэт, па каву трэба ехаць у Пецяргоф, дзе яе гатуюць па рэцэпце Кацярыны Вялікай... Дык усё-такі, дзе вы хаваеце кнігі? – пацікавіўся ён, калі афіцыянт пайшоў.
– Я аддала іх аднаму чалавеку, – адказала я ўнікліва. Выкласці ўсю праўду новаспечанаму "таварышу" я не была гатовая.
– Што за чалавек? Не з адраджэнцаў, часам?
– Наўрад ці. Ён рускі.
Яго бровы падскочылі.
– Сур'ёзна? Вы мяне здзіўляеце. Як вы маглі аддаць каштоўныя выданні ворагу?
– Ён мне не вораг.
Размова раптам стала мне агідная.
– Прабачце, мне пара, – сказала я, устаючы з-за століка.
– Чакайце, а кава?
– Мне трэба на працу.
– На дарогах заторы.
– Паеду на метро.
Калі ён зараз пацягне мяне ў машыну, я закрычу, вырашыла я пра сябе. Гэты чалавек мяне палохаў.
– Справаздача, Вікторыя, – нагадаў ён. – Як мне паступіць са справаздачай?
– Вы далі мне два дні на роздум. Помніце, учора, калі аглядалі спецсховішча? У мяне ёсць яшчэ дзень. Заўтра я дам адказ. Дзякую за клопаты.
Я паклала на абрус грошы за каву. Таварыш Жур схапіў маю руку і прыціснуў яе да стальніцы.
– Адно толькі слова, прашу! Спытайце пра мяне ў прафесара Сямашкі. Мы з ім добрыя знаёмыя. Днямі ён паказваў мне сваю аранжарэю. Калі мае довады гучаць для вас непераканаўча, спытайце прафесара, ці варта мне давяраць.
– Да заўтра, таварыш Жур, – вызваліўшы руку, я выйшла з тэрасы. Ён канчаткова збіў мяне з тропу.
Я спусцілася на Нямігу па лесвіцы з балюстрадамі і маленькімі круглымі ліхтарамі, якія так прыгожа свецяцца, калі надыходзіць ноч. У саборы на вяршыні груда ўдарыў звон – пачыналася літургія. Каля ўваходу ў метро дзяўчына-паслушніца гандлявала з латка абразкамі і свечкамі. Падземку я недалюблівала, бо саставы часцяком спыняліся ў тунэлі з-за непаладак. Зрэшты, цяпер я палічыла б за лепшае захраснуць пад зямлёй, чым зноў апынуцца ў машыне з казённымі нумарамі. Перажыць бы сённяшні дзень. Заўтра ўсё вырашыцца, у горшым выпадку пачнецца ядзерная вайна, і тады ўжо пра мяне дакладна ніхто не ўспомніць.