Ruska Ch 13. Краiна-Мроя

 – Вікторыя, Вікторыя, вы мяне расчаравалі, – гаварыў таварыш Жур. – У час, калі наша квітнеючая Радзіма знаходзіцца ў кроку ад вайны, калі да меж спаўзаюцца, ляскаючы зубамі, варожыя полчышчы, што робіце вы? Стасуецеся з нацыянал-адраджэнцамі, глядзіце экстрэмісцкую літаратуру, ведзяце дэструкцыйныя гутаркі. Не адпірайцеся, я ўсё чуў, у прафесара дом на праслухоўцы. Эх, Лявон Сцяпанавіч, і чаго яму не хапала? Пенсія, хата ў элітным раёне, жыві сабе, кветачкі вырошчвай, дык не, папёрся ў адраджэнцы на старасці гадоў. Будзе, значыцца, цяпер вошай вырошчваць на голых нарах. А вы як хацелі? Турма не санаторый.
У машыне пахла дублёнай скурай. Я сядзела, уціснуўшыся ў спінку сядзення і паклаўшы сабе на калені сумачку, у якую я ўчапілася так, што пабялелі пальцы. Па правую руку ад мяне размяшчаўся таварыш Жур, які паспеў пераапрануцца, змяніўшы цёмна-зялёны чыноўніцкі мундзір на камінтэрнаўскі чорны гарнітур "з іскрай", дапоўнены белай кашуляй і сінім гальштукам. У такіх гарнітурах фарсяць супрацоўнікі спецслужбаў, калі з'яўляюцца на публіцы без устаўнога кіцеля. Злева сядзеў, насупіўшыся, тып, апрануты як для вулічнай бойкі – скуранка вольнага крою, спартыўныя штаны, берцы і салдацкая кепка. Яго вочы з-пад насунутага казырка глядзелі люта, нібы са шчыліны танка, твар здаваўся высечаным долатам з кавалку шлакаблоку.
Перагародка паміж кіроўцам і пасажырамі адсутнічала. На правым пярэднім сядзенні віднеўся дзяцюк у чорнай куртцы з паднятым капюшонам, на твар была нацягнута балаклава з прарэхамі для рота і вачэй. Уніформа штурмавікоў "гестапіка". У яго ў руках была аўтаматычная вінтоўка, палец ляжаў на курку, а дула глядзела мне проста ў лоб. Поруч за стырном сядзеў шафёр у ваеннай фуражцы і кіцелі з пагонамі лейтэнанта.
Страху я не адчувала. Усе пачуцці неяк прытухлі, тое, што адбывалася, здавалася нерэальным, як сон наяве.
– Я прафесара месяц распрацоўваў, – не без гонару прамовіў таварыш Жур. Ад яго былой ветласці не засталося і знаку, у гутарцы з'явіліся грубыя звароты, якіх ён старанна пазбягаў, калі разыгрываў ролю канторшчыка з Упраўлення культуры. – Зладзіў цэлы спектакль – букіністы, спецфонды, маляўнічая, маць яе, гісторыя, апошні экзэмпляр. А ён усё не калоўся, асцярожны трапіўся, гад. У мяне тэрмін выходзіў, ну я і выцягнуў туза з рукава, прынёс кніжку гэту фашысцкую. Вось тут прафесар і паплыў, тут усё нутро яго адраджэнскае і ўзыграла. Чыстая работа. Сёння ж сяду за справаздачу, а заўтра пакладу яе на стол таварышу генералу. Ён ад пачатку лічыў гэту справу сумніўнай, маўляў на бібліятэкарак мы нічога не маем. А я ведаў, я адчуваў, што тут дзейнічае цэлая хеўра нацыяналістаў. Не памыліўся.
– Профі, – сказаў тып у кепцы, без асаблівага, праўда, захаплення, а проста канстатуючы факт.
– Што з Лявонам Сцяпанавічам? – спытала я глуха.
– Вас праўда непакоіць яго лёс? – скептычна адказаў таварыш Жур. – На вашым месцы я падумаў бы аб сабе. Перспектывы ў вас незайздросныя, скажам шчыра.
– Нарад да яго выехаў, вырашаць кватэрнае пытанне, – прагыркаў тып у кепцы. На жаргоне "гестапікаў" гэта значыла ладзіць вобшук з пагромам.
– Акрамя таго, проста зараз у Заслаўі ладзіцца вобшук у Станіслава Воўчака, – нібы няўзнак сказаў таварыш Жур.
"Бог мой, Сташак", – падумала я. Навіна не абудзіла ніякіх эмоцый, усё ўва мне як быццам замёрзла, і гэта раптам набытая нячуласць трохі палохала.
– Ён арыштаваны? – спытала я амаль абыякава.
Таварыш Жур павёў падбароддзем – жэст падаўся мне нявызначаным.
– Так ці іначай арышту яму не пазбегнуць, – сказаў таварыш Жур. – А на расстрэльны артыкул ён сабе напрацаваў. Мала што рэцыдывіст, дык яшчэ ставіцца па-сяброўску да ўсякага роду збачэнцаў, ухваляе дэвіянтны лад жыцця.
– Дэвіянтны? – перапытала я.
Таварыш Жур зірнуў на мяне холадна, ледзь не з агідай.
– Я чытаў вашае дасье, Вікторыя. Вы аформілі шлюб са Станіславам Воўчакам, калі ён адбываў тэрмін па палітычным артыкуле. Гэта дало вам права на перадачы і спатканні, але па факце вы ніколі не жылі як муж і жонка. З мужчынамі ў вас выключна платанічныя адносіны. Вы не рэагуеце на флірт. Абсалютна зразумела, што вы маеце лесбійскія схільнасці.
– Свят-свят! – сказаў тып у кепцы і адсунуўся ад мяне, наколькі дазваляла даўжыня сядзення. – Нічога, у турме гэта выправяць.
– У турму мяне везяце? – пацікавілася я.
Тып у кепцы заржаў:
– У Курапаты, бляха, балазе недалёка. Там цябе і закапаем.
Таварыш Жур паморшчыўся.
– Мікалаіч, не пужай паненку. Да вас дадому едзем, Вікторыя, кіно будзем здымаць.
Машыну падкінула на выбоіне, шафёр чартыхнуўся, штурмавік на пярэднім сядзенні ледзь не выпусціў з рук сваю зброю – дула захадзіла з боку ў бок. Таварыш Жур і тып у кепцы прыгнуліся.
– Ой, ё! – вылаяўся штурмавік.
– Палунчанка, ты аўтамат трымаеш, як гаршчок з гаўном! – раўнуў тып у кепцы. – Глядзі, куды цэлішся!
– Вінаваты, таварыш палкоўнік, – спалохана адказаў штурмавік.
Я ўважліва паглядзела на тыпа ў кепцы. Дзіва што гэта фізіяномія здавалася мне смутна знаёмай – ягоны партрэт пастаянна мільгаў на старонках газет, у адрозненні ад супрацоўнікаў спецслужбаў, ён не хаваў сваю асобу. Як я не сцяміла, што гэты гамадрыл – начальнік "гестапіка"?
– Дык дзе, нагадайце, вы трымаеце кнігі? – звярнуўся да мяне таварыш Жур.
– У сумцы пад кушэткай, – адказала я.
– Я так і думаў. Вось на камеру ўсё і раскажаце: як планавалі сваё злачынства, як выкрадалі экзэмпляры са спецсховішча, як зладзілі схованку ва ўласнай кватэры. Здымаць будзем без дубляў, таму рэкамендую вам пачаць рыхтаваць пакаяльную прамову проста зараз.
– Уладзімірыч, а можа, спачатку кватэрнае пытанне? – улез з прапановай таварыш палкоўнік.
– Усяму свой час, Мікалаіч, – сказаў таварыш Жур, ківаючы галавой. – Усяму свой час.
Машына чорным воранам ляцела па кальцавой. Насустрач несліся ліхтары, як шыбеніцы ўздоўж дарогі. Асфальт пабліскваў у электрычным святле. Рэдкія аўтамабілі шарахаліся і туліліся да адбойнікаў, калі мы праязджалі міма. На павароце ў горад машына рэзка спынілася, прапускаючы калону бранятэхнікі. Нейкі "корч", які цягнуўся следам, ледзь не ўляцеў нам у карму. Віскнулі тармазы.
– Крэціны! – пракаментаваў шафёр.
Прапусціўшы бэтээры, машына рушыла па праспекце Пераможцаў. Калі мы праміналі царкву на Вясёлкавай, таварыш палкоўнік здзеў сваю кепку і размашыста перахрысціўся. Супрацоўнікі сілавых структур увогуле вельмі набожныя, кажуць, штурмавікі перад кожным выездам прымаюць благаславенне ад штабнога бацюшкі. На Цімяразеўцы машына павярнула, і хвілін праз дзесяць мы былі на месцы.
Па лесвіцы мы падымаліся ўчацвярых. Наперадзе ішоў таварыш Жур, потым я, за мной штурмавік з аўтаматам напагатове – раз-пораз дула ўтыкалася мне між лапатак, замыкаў шэсце таварыш палкоўнік. Шафёр застаўся ў машыне. У пад'ездзе і на лесвічнай пляцоўцы панавала магільная цішыня, але я проста скурай адчувала, што жыльцы пільна сочаць за намі з-за дзвярэй кватэр, прыпаўшы да вочак. Зрэшты, мне было ўсё роўна. Мы зрабілі, што маглі. Шкада толькі, што мы кожны раз прайграём.
Колькі часу прайшло пасля задушэння Паўстання – дваццаць гадоў, дваццаць пяць? Цэлае жыццё. Я была дзіцём і мала што помню. Галоўным чынам колеры, вобразы. Мора белых і чырвоных стужак, яны былі ўсюды – на вуліцах, на машынах, у вокнах дамоў, іх здзіралі і ўтоптвалі ў бруд, у дамах білі шыбы, а стужкі паяўляліся зноў. Яркія карціны, намаляваныя на сценах будынкаў: палацы ў сцяжках і валошках, буслы з расхінутымі крыламі, віцязі на ўздыбленых конях, прынцэсы ў вышываных кашулях – яны ствараліся невядомымі мастакамі за адну ноч і існавалі некалькі гадзін, пасля іх замазвалі шэрай фарбай, а часам выпальвалі паяльнымі лямпамі. Што яшчэ? Блок-пасты, калючы дрот, аўтаматчыкі ў масках, браніраваныя фургоны з закрачанымі вокнамі. Ноччу ўспышкі і стрэлы, раніцай плямы крыві на асфальце. Увечары імпрэзы ў дварах пры святле каляровых ліхтарыкаў, суседзі выносілі на вуліцу сталы і накрывалі іх талакой – чай, ласункі, потым музыка, спевы і танцы ў коле. Нам здавалася, што мы святкуем народзіны Краіны-Мроі, дзе наш народ будзе жыць шчасліва і свабодна, а насамрэч гэта былі хаўтуры. Штонядзелі людзі выходзілі ў горад гуляць, а потым перасталі, таму што адных забілі, другіх забралі, рэшта ўцяклі, а тыя, што засталіся, маўчаць, як мёртвыя. Краіна-Мроя праіснавала некалькі месяцаў, з жніўня па лістапад, і памерла, закатаваная, у мурах астрогаў. Усяму свету было напляваць. Заходнікі выказалі глыбокую занепакоенасць, на гэтым усё. Неўзабаве пачалася вайна, і пра нас папросту забыліся. Мы так і не здолелі падняцца пасля той паразы. Сёння мы народ з перабітым хрыбтом – паўзі, як рак, скачы, як жаба, не смей падняць вочы, не ўздумай узвысіць голас. Мы не кахаем, таму што хочам памерці, маўчым, бо ненавідзім сябе. Які сэнс ратаваць старыя кніжкі, калі краіна больш не жыве? І на што я разлічвала, калі рушыла супраць Імперыі? Мацнейшых за мяне гэта пачвара ломіць цераз калена, а такіх, як я, душыць адным пазногцем. "Прынамсі, я паспрабавала, – казала я сабе, адлічваючы прыступкі. – Жыла, як дзярмо, хаця б памру не як быдла. Ай, к чорту! Гары яно ўсё ў пекле. У пекле. У пекле!"