Христосик

Анатоль Кудласевіч
Х Р Ы С Т О С І К
        (Гісторыя вар’яцтва або споведзь цвярозага чалавека)

Ты ніколі не быў Богам? Дзіўна. Няўжо ніводнага разу за жыццё так і не адчуваў, што творыш гэты свет, што ён створаны для цябе і дзеля цябе: і сонца ўзыходзіць, і зямля круціцца толькі таму, што ў гэты час так хочаш ты! Ты — стрыжань, на якім трымаецца светабудова. З табою так ніколі не было? Тады ты, пэўна, з гэтых просценька-прымітыўных, дакладней, прасцейшых і аднаклетачных, якія не могуць увабраць у душу сусветы. Амёбы, нікчэмныя стварэнні. Ім бракуе ўяўлення, тае адметнае ўласцівасці, якой чалавек адрозніваецца ад жывёліны.
Што хачу сказаць… я быў Богам. Так, і не аднойчы. Некалькі разоў адчуваў сябе паўнаўладным гаспадаром гэтага і таго свету. Так-так, хоць даволі дзіўна гучыць такое прызнанне, але гэта праўда. Праўда ў тым, што я так пра сябе думаў. А як насамрэч адбывалася, тое сапраўды нікому не вядома.
Свет звар’яцеў… Апошнім часам часта чуем гэтую фразу. А ты ведаеш, што калі чалавек прыходзіць у здаровы розум, то заўважае раптам, што ўсе паз’яджалі з глузду. Так бывае. Калі падладжваешся пад шмат’языкую шэрую масу мільярдаў звычайных і просценькіх людзей, нікому не замінаеш, нікому не пераходзіш дарогу — нікому і не перашкаджаеш, але як толькі табе ўдаецца зразумець штосьці крышку іначай і па-іншаму, больш аргінальна, чым астатнія, становішся раптам папярок іхняй дарогі, як костка ў горле, ні праглытнуць ні выплюнуць ім цябе не магчыма…
 Што такое прыйсці ў здаровы розум? Словы самі прамаўляць сябе… У здаровым розуме ты ўсё можаш, на ўсё хапае моцы і на ўсё гатовы адважыцца, пачынаеш ведаць усё пра ўсіх і пра сябе, адчуваеш неімаверную моц: нават зоркі можаш пазрываць з небасхілу. Вось тады ты і разумееш, што ты не проста сабе чалавечак плюгавы, а ты – Бог! І людзі пачынаюць цябе пабойвацца: страшна становіцца ім, раптам ты сапраўды што-небудзь такое ўтворыш і ўсё абрушыцца… Скончыш адным махам усё і яны знікнуць раптоўна. О, як яны баяцца смерці! Ім жа так хочацца жыць. Не ўцямяць яны, дурныя, таго, што ведаеш ты і што яны ніколі не змогуць уведаць, таму што не дарасла да здаровага розуму іхняя ведалка. А ты ж ведаеш, што смерці няма, бо ты ж Бог – і не зразумела табе: чаго яны так трасуцца над сваім худасочным жыццейкам? А ўсё таму, што яны не ўвайшлі ў здаровы розум і лічаць, што смерць праглыне іх без астатку. Калі ёсць Бог, і гэты бог — ты, то чаго табе баяцца? Ты ж – Усеўладарны і Ўсемагутны, як і належыць богу, ты канец і пачатак, Альфа і Амега… Ты ва ўсім і ўсё ў табе. Хаця Бог і Адзіны, але зусім не адзінец ён у сусвеце, як вош на лэбе. Бог-Айцец, Бог-Сын і Бог Дух Святы. Бачыш, Адзін але ў трох асобах. Нават калі,  ты толькі Сын, то ёсць жа яшчэ і Айцец, Ён абароніць сына. Або, напрыклад, ты Айцец, а ў цябе ёсць сын — і зноў жа ты не сірата на зямлі, бо ёсць яшчэ і Дух Святы — таксама Бог, і ён не дасць цябе ў крыўду. Заўжды ёсць хтосьці на небе акром цябе на зямлі, калі ты і Бог. Сумна было б Богу ў адзіноце. Я ведаю гэта.
Думаю так: калі ты ніколі не быў Богам, то і чалавекам цябе цяжка назваць. Не вырас яшчэ ў чалавека. Аднаклетачнае. Ведай, калі ты становішся богам, свет людзей раптам вар’яцее, але ж яны ніколі не прызнаюцца ў гэтым, яны пакажуць на цябе пальцам і скажуць: “Ён з’ехаў з глузду!!” Скажуць, што ты звар’яцеў, падцверджваючы тым самым, што яны разумныя. Іх шмат. Вельмі шмат аднаклетачных, безліч, іх — легіёны. Але не па сіле ім увабраць у свае мікраскапічны душонкі ўвесь сусвет, як гэта зрабіў ты. Вось і падазраюць, што ты даведаўся  пра іхнюю ўбогасць і забітасць, пра іх безпадстаўныя страхі, таму і робяць цябе дурнем. Так ім лягчэй, так прасцей для многіх. Бо калі ты разумны, то выходзіць, што дурныя яны? Цяжэй за ўсё  прызнацца, што яны чагосьці не могуць разумеюць, не могуць на штосьці адважыцца, а больш за ўсё баяцца яны выглядаць дурнымі. А ты ж ведаеш, што не дурны, бо вельмі шмат зразумеў, чаго яны ніяк не хочуць уцяміць. Ты пазбавіўся страху і ўсё можаш. І ўсё ведаеш пра іх і пра сябе. А яны скручваюць табе рукі і вядуць на Галгофу. Кожны па рознаму. Хто на што здатны, такую прыгалгофскую ролю і выконвае. Аднаго на крыжы распінаюць, а другі атрымлівае свае трыццаць серабром. Аднаму цвікі забіваюць у далоні, а другі яму воцат на дзіце падносіць і ў рот пхае... Кожнаму сваё. У кожнага свая галгофа.
Першы раз я стаў Богам у дваццаць тры. Нарадзіўся па-новаму. Да гэтага часу быў такім жа, як і ўсе астатнія, нічым не вылучаўся — звычайны вясковы хлопец. А вось прыйшоў з войска і закахаўся. Безумоўна, яна была самай лепшай сярод жанчын. Самай прыгожай і… самай-самай-самай… Яна была багіняй. Ёй лёгка было ператварыць мяне ў бога. У цябе хіба так ніколі не было? Было… Калі ты сапраўдны, то безумоўна, што было. Тады ты ведаць павінен, што багіні нараджаюць толькі  багоў. Калі б каханне было шчаслівым і, як належыць яму, закончылася шлюбам, магчыма, я ніколі і не даведаўся б, што ў маёй душы спіць Гасподзь Бог, спіць і бачыць сны пра мяне сапраўднага: калі ж гэта я абуджуся да высокіх здзяйсненняў. Апускаю акалічнасці, каб захаваць сюжэты для будучых аповесцяў, распавядаю толькі што чалавек адчувае, калі становіцца богам. Або хаця б толькі думае пра сябе, што ён – Бог. Што адчувае такі чалавек, калі яго душа прачынаецца да ўсеабдымнай Любові, а ты ўжо сам глядзі: ці сапраўды гэты чалаваек звар’яцеў, ці свет прытрымліваецца такіх дурных правіл у штодзённым жыцці, што не можа цярпець побач з сабою жывога і нармальнага чалавека. Так. Яны і Хрыста не сцярпелі. Цяжка было аднаклетачным з Богам Сынам. Яны і Ісуса палічылі вар’ятам, але ўсё ж круціліся-сумняваліся, думалі-гадалі: “А раптам гэта акажацца праўдай? Бо адкуль ён узяў такую ўпэўненнасць і дзёрзкасць?” Вось і прыбілі да крыжа: “Калі ён гаворыць праўду – нічога з ім не здарыцца”. Спужаліся, усё ж такі, калі ён узяў і ўваскрэс: да цяпершняга часу  ратуюцца яго словам. Вось такія яны людзі. За дзве тысячы гадоў нічога не змянілася, хіба толькі што цяпер тых, хто прыходзіць у стан Хрыста, не распінаюць на крыжах, не прыбіваюць цвікамі да дрэва. Баяцца. А табе можа і лягчэй было б, калі б прыбілі. Гэта дало б іншую сілу. Страшна ім: раптам ты зноў уваскрэснеш і яны пераканаюцца, што ты гаварыў праўду. Ты нічога не баішся, ты ведаеш: смерці няма. Ведаеш: Айцец нябесны не дасць у крыўду таго, хто жыве па запаветах. А яны жахаюцца апошняга суда, баяцца агаліць сваю душу, праўду гаварыць саромеюцца, таму што брудная іхняя душа. Яны, магчыма, і не кахалі ніколі, таму і не разумеюць цябе.
Каханне абудзіла шмат пытанняў, узняло многа праблем, якія раней не заўважаліся і не з’яўляліся для мене ўвогуле праблемамі. Жыў сабе і жыў, як і ўсе людзі. І вось мой розум прачнуўся. Калі чалавек абуджаецца да жыцця, на ўсё спрабуе самастойна знайсці адказ. Вечныя пытанні паўстаюць на яго шляху, як бастыён, які ён павінен зраўняць з зямлёю, разабраць па цагліне,  каб ачысціць сабе дарогу ў будучыню. Вось так і я ў той час: усё намагаўся вытлумачыць, ва ўсім разабрацца, раз і назаўсёды вырашыць усе праблемы, не разумеючы таго, што жыццё не стаіць на месцы а кожны новы дзень падкідае ў топку розуму, як паленне ў агонь, новыя пытанні. Я спрабаваў знайсці адказы ў кнігах: ад кніжкі да кніжкі, дабраўся да Вечнай Кнігі, да Евангелля. І ўсё раптам стала зразумелым: Хрыстос такі ж чалавек, як і я. Яго таксама ніхто не разумеў. Ніводная душа, нават родная маці. Людзі сцвярджаюць, што ён — Бог. А калі мяне ніхто не разумее, то што ўжо гэта значыць: што я таксама бог? Не. Я чалавек. Але гэтак жа як і Хрыстос, хачу каб усім было добра і нікога не хачу крыўдзіць і зневажаць. Хіба гэта дрэнна? Усе гавораць, што гэта добра, чаму ж тады яны так раздражняюцца, калі ўпадабляюся Хрысту? Чаму тады я ўсім перашкаджаю? Няўжо дабром можна нашкодзіць? Патрэбна быць злым, жорсткім, думаць толькі пра сябе, рабіць так, як гэта штодзённа робяць яны? Ілгаць кожным словам і дзействам? Дзе ж тады праўда і ісціна? Гаварыць адно, думаць другое і рабіць зусім іншае? Што дрэннага ў тым, што я хачу каб мае ўчынкі не разыходзіліся з маімі словамі і пачуццямі? Каб пачуваць сябе цэльным, каб розум не быў разадраным на часткі. Я хачу праўды! Чалавек з дваістымі думкамі не можа ісці прамым шляхам, не можа спазнаць ісціну. Хачу жыць так, як б’ецца сэрца. Хіба гэта дрэнна? Добра, кажаце вы. Чаму ж тады не робіце так, як гаворыце. Вы замешаны на ілжы. А я хлусіць не ўмею і хачу застацца праўдзівым чалавекам. Жыць па праўдзе, гаварыць па праўдзе, рабіць па праўдзе і адчуваць па праўдзе, хіба такое жаданне робіць чалавека вар’ятам? Тады скажыце, дзе вы падманваеце і дзе вы праўдзівыя? У словах ці ў дзеях?
Вось такія супярэчнасці паўсталі перада мною ўпершыню ў 1984 годзе. Як ляціць час… 30 гадоў прайшло. А ўсё не залячыў час маю душу, не загаіў развярэджаныя раны — баліць і баліць душа, таму што яшчэ жывая. А ў  вас жывая? Хоць і не такая ўжо няўрымслівая, не такая даверлівая і безаглядная, як была некалі, не такая неўтаймоўная — паспакайнела з гадамі, але ўсё ж такі яшчэ жывая.
Я даўно чакаў вялікага кахання.  Прадчуваў яго ўсё юнацтва. І яно прыйшло. Так заўжды: калі прагнеш чаго-небудзь, яно надыходзіць. Абавязкова здзяйсняецца. Калі не наступае жаданае, значыць, жаданне было не надта вялікім, кволенькім. Кволы парастак не прабіваецца праз асфальт.

Але мая каханая мяне не разумела. Яна жыла ў Гомелі, а я ў Янаў-Палескім. Некалькі разоў ездзіў у Гомель каб выясніць адносіны, але яны толькі яшчэ болей азмрочваліся і заблытваліся. Пакіну акалічнасці адносін для іншай аповесці, скажу толькі, што нейкім невытлумачальным чынам я прыйшоў да высновы: яна павінна прыехаць да мяне. “Яна ж таксама кахае!” — думаў я і знаходзіў падцверджанне яе каханню ў яе паводзінах, у інтанацыі сказаных слоў, ва ўсмешцы, бадай ва ўсім. Палкае жаданне сустрэчы ператварылася ў цвёрдае перакананне.
Я працаваў тады ветфельчарам на свінагадоўчым комплексе “Баравіца”, што ў Іванаўскім Раёне. “Яна прыехала ўжо! — гэтая думка падпаліла маю душу, — яна зараз у маёй сястры ў Іванава”. Зайшоў у аптэку і набраў нумар тэлефона:
— Надзя, Ірка прыехала?
— Якая Ірка? Толя, што ты вярзеш?
— Ну якая-якая… Мая Ірка зараз у цябе?
— Няма ніякай Іркі. Чаму яна павінна быць у мяне? Выкінь нарэшце ты яе з галавы.
— Надзя, — не верыў я, — не падманвай мяне, гавары праўду. Я ведаю, што яна ў цябе. Дай ёй трубку, — патрабаваў я.
Тое, што я праз адлегласць даведаўся, што Ірка прыехала, павінна было стаць самым-самым яўным сведчаннем і вялікім доказам маёй любові. Уяўлялася, як здзівіцца Ірка і сапраўды паверыць, што я кахаю яе так, як ніхто на свеце нікога не кахаў.
Але сястра толькі смяялася ў трубку, а мне здавалася, што яны проста разыгрываюць мяне. Верагодна, яны ўжо пасябравалі з Іркай… Яна ж у мяне такая цудоўная, мая Ірка, ды сястра мая — таксама малайчына, у іх вельмі шмат агульнага.
Я адпрасіўся з работы і паехаў у Іванава. Вось будзе здзіўляцца Ірка і нарэшце ўпэўніцца: як моцна я люблю яе. Ніхто не будзе яе любіць так, як гэта магу я.
У кватэру сястры ўляцеў на крылах і радасна закрычаў з парога: “Ну, дзе яна? Дзе ты яе схавала?!” Аббегаў усе пакоі. Яе не было нідзе. Паадчыняў нават дзверцы шафаў. Сястра хадзіла следам за мной і намагалася растлумачыць, што няма ніякай Іркі, што яе не павінна быць тут. Але я не мог паверыць, што падмануўся ў сваіх прадчуваннях. Яна, мая Ірка, якую я гэтак моцна кахаю, павінна быць тут. Не магло ж маё сэрца так падмануць мяне.
— Трэба ехаць на вакзал, — заявіў я, — напэўна, яна ужо там. Чакае. Яна ж не ведае тваю кватэру, толькі адрас…І як я не здагадаўся раней.
— Толя, з чаго ты ўзяў, што Ірка павінна прыехаць сюды? Яна званіла табе?
— Не, не званіла. Яна хоча зрабіць сюрпрыз. Я ведаю, яна прыехала.
— Можа калі-небудзь і прыедзе.
— Не калі-небудзь, а сёння. Паехалі на вакзал. Спытаем у кассе, ці не прыязджала такая прыгожая дзяўчына з Гомеля?
— На які вакзал? Адумайся! Што ты вярзеш. У каго ты там будзеш пытацца?
— Ну яна ж магчыма не ведае твой адрас.
— Не выдумляй абычаго. Ірка-шмірка. Ты пісьмамі увесь Гомель закідаў. Мой адрас хутка ўся Беларусь ведаць будзе. Калі і прыедзе твая Ірка, яна ж не дзіця, знойдзе. На кожным канверце пісаў мой зваротны адрас. Знойдзе. Кладзіся лепей і паспі. Табе трэба адпачыць. Ты нейкі занадта ўзрушаны.
— Надзя, які сон? Як я магу спаць, калі Ірка тут. Я столькі чакаў і зараз легчы спаць? Ты што? Трэба рыхтавацца да сустрэчы. Пагаліцца. Слухай, а што мне лепш апрануць. Можа гэты касцюм? І гальштук… Белую кашулю.
— Вось гэта разумная думка. Прывядзі сябе ў парадак. Папрасуй штаны, пагаліся. Душ прымі. А я табе пасцель падрыхтую. Ты спаў ноччу?
— Надзя, які можа быць сон, калі я чакаў Ірку.
— Дык табе прыснілася, што яна прыехала? — радасна спыталася яна.
— Спачатку гэта быў сон. Але ж сны бываюць прарочымі. Уяве ўбачыў гэта: яна стаіць на вакзале ў Іванава і распытвае ў людзей, як знайсці мяне. І калі яна яшчэ і не прыехала, я ведаю, што абавязкова прыедзе.
— Адкуль такая ўпэўненнасць? Адкуль ты ведаеш? Яна званіла?
— Ну канешне званіла: так прама ў сэрца і пазваніла. Мне сэрца падказвае.
Сястра рассмяялася і сказала, што яе сэрца гаворыць, што ніякай Іркі сёння не будзе і няхай Толя кладзецца спаць.
Я пагаліўся, прыняў ванну. Надзя разаслала пасцель. Амаль сілком  прымусіла мяне легчы. Дала мне выпіць таблетку дымедрола.
Дык хіба ж можа супакоіцца ў адзін момант вулкан, калі ён раптам абудзіўся. Расплаўленай магмай вырываліся з маёй душы пачуцці. А яна ўгаворвае, каб я спаў днём.  Што гэта за сястра ў мяне такая не разумная? Як можна? А раптам Ірка прыехала ўжо? Трэба бегчы сустракаць яе. “Ты сапраўды мяне кахаеш, — скажа яна, — калі адчуў сэрцам, адчуў што я прыехала, то напраўду кахаеш. А я наўмысна хацела праверыць”.
— Толя, нікуды не трэба бегчы! – гэта зноў сястра, а я думаў: Ірка. – Калі і прыедзе яна, то сама знойдзе, не малая.
— Надзя, ведала б ты, як я кахаю яе.
— Можна падумаць, што да цябе на зямлі ніхто ніколі не кахаў. Адзін ты выдраўся, як піліп с кнапель: кахаю, кахаю, кахаю…
— Так, як кахаю я – ніхто і ніколі не кахаў нікога.
— Добра-добра… Адпачыў бы лепш. Я пайду на кухню, а ты прыляж яшчэ…
Якое там прыляж, калі сцены пакоя ціснуць мяне. Хочацца вырвацца на волю з гэтай турмы. Бегчы насустрач сваёй каханай. Хутчэй да яе, хоць на хвіліну раней. Але куды бегчы?  З якога боку чакаць яе? Ноччу я таксама не мог заснуць. Калі душа ўзрушваецца пачуццямі, розум пачынае працаваць як шалёны, каб знайсці найлепшае выйсце. І знаходзіць. Палкае і прагнае жаданне задае рытм і накірунак роздуму. Думка б’ецца выкінутай на бераг рыбінай, каб паспець за няўрымслівым сэрцам, зладзіць з ім, прыйсці ў суладдзе і гармонію, каб наталіць смагу жывой вадой шчасця. І шчасце прыходзіць. Здаецца, што я знайшоў сакрэт шчасця. Адкрыў нейкі закон, які зрабіў мяне шчаслівым. Якая гэта слодыч: дыхаць гармоніяй сусветаў! Трэба расказаць пра гэта людзям, навучыць іх, прыадкрыць перад імі таямніцу любові, каб і яны адчулі сябе шчаслівымі. Які прыгожы ў такія моманты чалавек, як высока сягаюць яго думкі. У якія недасягальныя сферы падымаецца крылатая душа. У такія моманты чалавек здольны на подзьвіг, на самую вялікую ахвяру дзеля шчасця ўсіх людзей. Чалавек сапраўды становіцца богам, няхай і з маленькай літары, але – богам!!!
Паўшар’і майго мозга сонцамі ўзыходзяць у начной цемры і саграваць, лашчаць  думкамі-промнямі далёкіх і блізкіх, усіх каго ведаў і з кім сустракаўся. Прыходзіць разуменне адзінства ўсяго жывога. Мой далёкі-далёкі продак, сучаснік Атлантыды, як разумею цябе цяпер, жаданне шчасця і гармоніі тваёй душы думкай даляцела і да майго сэрца. Я здзейсню ў жыцці тое, аб чым ты толькі марыў.
* * *
І быў элемент гульні. Здавалася, усе даўно ведалі і ведаюць пра тое, пра што я толькі нядаўна здагадаўся. І быццам бы ўсе ведалі, што адзін я не ведаў пра гэта. Якім чынам і калі пачалася гэтая гульня? А з самага майго нараджэння і пачалася. Не проста ж так сабе я нарадзіўся ў 1961 годзе. Пачатак касмічнай эры. Чалавек паляцеў у космас. Значыць, гэты год нейкі асаблівы. Тысячагоддзямі глядзеў чалавек на зоры, мільёны гадоў развіцця і пошукаў і вось космас стаў бліжэй. Запусцілі ў космас Гагарына, Юрыя Аляксевіча. І хіба гэта выпадкова, што першы касманаўт носіць птушынае прозвішча? Не. А я ж таксама Аляксеевіч. А можа і не лятаў Гагарын ні ў які космас? Хітрушчая і ўмелая інсцэніроўка. Хто можа праверыць гэта? Можа, зямля ўвогуле плоская і трымаецца на трох кітах? Усё — тайна і невядомасць. “И отвернется сын от отца и матерь своей и прилепится к жене, и тайна сия — велика есть». Усё падвяргаецца сумненню. Я ёсць. І не проста ёсць, увесь сусвет у маім сэрцы. Можа, мне толькі здаецца, што ёсць яшчэ нехта. Не, ёсць яшчэ Ірка і наша каханне. Гэта дакладна. Але адкуль я ўзяўся? І чаму мне такое шчасце? Каму я павінен аддзячыць за такую радасць? Ну, канешне, я павінен навучыць астатніх людзей быць шчаслівымі.
Елізавета Пятроўна падаіла групу кароў, не проста групу, а як любіць яна падкрэслена паўтараць падаіла дванаццаць кароў і нарадзіла мяне 12 хвілін дванацатага 5-га верасня 1961 года. Так я быў народжаны як і збавіцель свету Хрыстос, лічы што ў яслях на саломе. Вучоныя падлічылі ўсё і разлічылі, думалася мне, і распачалі тым самым вялікую гульню пад назвай жыццё, маё жыццё. Мне спецыяльна стваралі спрыяльныя ўмовы, выхоўвалі, рыхтавалі, каб я змог адшукаць страчаную ісціну і вярнуць яе людзям. Яны наўмысна зладзілі такую вялікую гульню, кожную ролю дакладна разлічылі і распісалі, адзін я нічога не ведаў. І яны чакаюць другога прышэсця. І вось ён я –  прыйшоў! А вы і не пачулі. “Ці будзеш ты нас судзіць?” – хто і калі пытаўся ў мяне пра гэта? Дакладна помню: нехта ўсё ж такі пытаўся. Ці буду судзіць? А за што вас судзіць? Кожны сам сябе судзіць. “Правільна, — чую адказ, — не судзіце і не судзімы будзеце. Бо якім судом судзіце, такім жа судом і вас будуць судзіць”. А за што мяне судзіць? За тое, што я не збаяўся і ўпадобіўся Хрысту? Каму і калі я што-небудзь зрабіў дрэннага? Каго пакрыўдзіў? Знайдзіце на мне бруд! Няма яго. Я чысты, як ранішняя раса. Чысты, як першы снег.
Такого снегопада, такого снегопада
Давно не помнят здешние места.
А снег не знал и падал, а снег не знал и падал,
Земля была прекрасна, прекрасна и пуста.
Снег кружится, летает, летает…
И поземкою клубя….
Цяпер зразумела, чаму Ірка ўсё лета круціла гэтую песню, асабліва з таго часу, як мы пасварыліся… Нічога не ведае снег. «И мы напишем на этом листе повесть, повесть нашей любви». Маўчыць цяпер. Нічога не адказвае на пісьмы. Але я ведаю, яна ўсё ж такі кахае мяне. Я знайду яе. Я ўтрымаюся на гэтай вышыні. Як сонца слепіць вочы! Хто сказаў: трымайце зямлю, а то ўпадзе! Я трымаю цябе, Зямля! Я — твой сын. Пакуль стаю босымі нагамі і адчуваю тваё жывое цяпло — ніхто не прыйдзе з космасу, ніхто не будзе цябе судзіць. Я не сарвуся ў бездань, пакуль трымаеш мяне. І вы, людзі, дапамажыце мне трымаць зямлю, цяжкая гэта работа: быць аднаму. І вы трымайце… Тры майце! Майце тры: Айца, Сына і Духа Святога.
* * *
— Ты хоць ведаеш, дзе ты знаходзішся?
— Чаму ж не. У гарадзішчы, у дурдоме. Але ж я не дурны.
— Канешне, канешне. Ты разумны, вельмі разумны. Але ты, Толік, стаміўся. Табе проста трэба адпачыць.
— Так, напэўна… Надзя, тут аказваецца няма ніякіх дурных. Калі тут ляжаць дурні, то якія ж тады разумныя? Усе, хто ляжыць тут, усе яны не з’ехалі з глузду. Яны іншы раз такія разумныя рэчы гавораць. Яны значна разумнейшыя, чым людзі, з якімі я раней сустракаўся.
— Ты меньш прыслухоўвайся да іхніх размоў. У кожнага свая хвароба.
— А што я па-твойму хворы? Што я неяк не так думаю як усе, ці што? У мяне не такая думка? Не тыя пачуцці? Чым, скажы, я вінаваты, што мяне сюды запіхнулі? Што я нейкі ненармальны?
— Я гэтага не гаварыла. У цябе вельмі светлая галава. Ты душэўна хворы. Душа ў цябе ранімая.
— Чаму гэта мая душа хворая?!
* * *
За тыдзень да гэтай размовы, калі я ўсё яшчэ чакаў Ірку і парываўся некуды бегчы, шукаць яе па вакзалах, неяк пад абед сястра і гаворыць: “Сходзім у адно месца, добра?”, — і глянула мне ў вочы.
— Да каго?
— Якая табе розніца. Трэба схадзіць.
— Ну пайшлі, калі трэба.
Праз паўгадзіны мы былі ў паліклініццы. На дзвярах кабінета, каля якога мы спыніліся, было напісана “Псіхіатрычны кабінет”.
— Надзя, навошта мы сюды прыйшлі? Ты што лічыш, што я дурны?
— Нічога я не лічу, я не ўрач. Проста трэба пракансультавацца. Ты не спіш ужо трэцція суткі. Зойдзем, адкажам на некалькі пытанняў і паедзем дамоў.
Спачатку яна зайшла сама. Была за дзвярыма не доўга, выглянула праз некалькі хвілі і паклікала мяне. Я зайшоў у пакой. За сталом сядзеў чалавек у акулярах. Вельмі доўга ён глядзеў на мяне і нічога не гаварыў. Першае, пытанне, якое ён задаў, здзівіла мяне.
— Ну, што здарылася?
— Дзе? – не зразумеў я.
— З табой, што здаралася?
— Нічога. Са мною нічога не здарылася.
— А чаго ж прыйшоў сюды?
— Я не ведаю. Сястра сказала, што трэба адказаць на некалькі пытанняў. Што вы звалі мяне. Яна і прывяла.
— Дык з табой нічога не здарылася, усё нармальна?
— Канешне, — нічога не разумеў я, — а што павінна нешта было здарыцца?
— Ведаеце, ён амаль не спаў трое сутак, — умяшалася сястра.
— Чаму не спіш? — строга цяпер запытаў чалавек у укулярах.
— Не хочацца. Не спіцца і ўсё тут.
— А што цябе турбуе?
— У якім сэнсе?
— Па якой прычыне ты не спіш? Што табе не дае спакою? Можа што-небудзь вынайшоў такое, адкрыў штосьці? Знайшоў ці зразумеў тое, што іншыя ніяк не могуць знайсці і зразумець?
— Так. Ведаеце, усё вельмі проста. Трэба проста быць дабрэйшымі крыху. Трэба разумець адзін аднаго. Не рабіць таго іншым, чаго сабе не жадаеш. І тады ўсе будуць шчаслівымі. Некаторыя людзі не разумеюць гэтага. А я зразумеў. Усё проста. І мне хочацца растлумачыць гэта іншым.
— А якія-небудзь галасы ты чуеш?
— Галасы?
— Так-так. Голас як бы знутры нешта гаворыць, нашэптвае, ці падказвае. Або відзежа якая-небудзь, прывід?
— Не, нічога такога не чую і не бачу.
— А табе не здаецца, што людзі неяк па-асабліваму на цябе глядзяць?
Я задумаўся над гэтым пытаннем, прааналізаваў паводзіны людзей і адмоўна паківаў галавой.
— Не. Яны не звяртаюць на мяне ніякай увагі. У кожнага свае праблемы.

* * *
— Ленін дурань! – закрычаў баптыст.
— Сам ты дурань! Хто ты такі, што абзываешся? Што ты зрабіў? Ленін рэвалюцыю зрабіў, даў шчасце ўсім людзям, — запярэчыў я: мае аргументы здаваліся неаправяргальнымі.
— Лысы дурань, Лысы дурны, дурань, дурань! – крычаў баптыст, — дурань Лысы, дурань!
— Чаму гэта ён дурань? – не здаваўся я, бо ніяк не мог змірыцца з тым, што гаворыць гэты баптыст.
— Таму што сказаў: няма Бога. Ён Бога адмовіў, значыць дурань.
— Так, дурань. І праўду дурань, — пагадзіўся Кібаліч.
— Дурань, дурань, дурань! – закрычаў здохлік-дахадзяга, шкілет, абцягнуты жоўтай скурай, што ценем прасоўваўся  міма.
Да яго  падляцеў санітар з дубінкай і штосілы ўрэзаў па спіне: “За што?!” — зароў дахадзяга. Чамусьці яго вельмі часта білі. Білі ўсе, чым не попадзя і ўсе каму ўздумаецца.
— Было б за што – забіў бы.
— А ты ў мяне яшчэ папомніш. Заб’ю цябе! Убачыш, што заб’ю! — закрычаў здыхляк, падскочыўшы на месцы, — будзеш спаць на табурэтцы, вазьму і выб’ю пальцамі вочы, а станеш сляпым, задушу як сабаку.
— Ах так! – санітар падляцеў да яго і пачаў лупцаваць дубінкай па галаве, па нагах і плячах, па чым папала біў яго з усяе сілы, пакуль той не зароў штосілы: — Забіваюць! Людзі, дапамажыце, мяне забіваюць!!
* * *
Машына спынілася. Мы выйшлі. Сястра ўзяла мяне за руку: “Дзе тут мяне можа чакаць Ірка? — падумаў я і аглядзеўся. Сятра гаварыла, калі ехалі сюды, што яна тут, і бдзе чакаць мяне. Іркі нідзе не было відаць. – Ну, пайшлі.
— Надзея Аляксееўна, а нам што рабіць? — спыталіся з кабіны.
— Можа пачакайце, раптам яго не возьмуць? Бачыце, зусім паспакайнеў. — Міліцыянер пераглянуўся з шафёрам. – Хаця, напэўна, усё ж такі едзьце дахаты. Я ж вас сама папрасіла, едзьце, чаго вам чакаць.
— А вы як жа, калі што раптам?
— Прыедзем аўтобусам.
Убачыўшы надпіс “Пакой спатканняў” я адразу здагадаўся дзе павінна знаходзіцца Ірка.
— Пайшлі! – узяў Надзею за руку. – Яна там.
— Не, нам не сюды. – Паказала вачыма на надпіс, што быў з другога боку: “Прыёмны пакой”. – Напэўна сюды.
— Што ты гаворыш! Яна павінна быць там. Напісана ж “Пакой спатканняў”, няўжо не зразумела, што яна там.
— Толя, нам трэба ў “прыёмны пакой”. Куды не заходзіш, адразу трапляеш у прыёмную. Нас жа павінны адразу прыняць. Можа, месцаў няма. А ў пакой спатканняў мы потым зойдзем.
— Як ведаеш, — пагадзіўся я, — ты ж мяне сюды прывезла. Табе відней. Павінны ж табе былі выдаць інструкцыі як сябе весці ў падобных выпадках. Ты хоць чытала інструкцыю?
— Чытала, чытала… Усякіх за жыццё начыталася, — усміхнулася яна, — а вось на такія выпадкі не выдаюць ніякіх інструкцый.
* * *
Уся бяда ў тым, што многім людзям у прынцыпе нічога не трэба. Па вялікім рахунку ім нічога не хочацца. Яны і самі не ведаюць: чаму  жывуць і што хочуць ад жыцця? Нібы перакаці-поле  праносяцца яны вятрамі  праз жыццё, быццам прывіды-здані праходзяць, не пакідаючы не толькі следу, але нават ценю не адкідаюць за сабою. Не ведаюць яны, што можна жыць інакш. Як жывецца, так і добра – хоць калок гастры на галаве такіх, а ім усё роўна, яны – абыякавыя.
Я тады не ведаў гэтай ісціны: усе людзі розныя і па рознаму ўспрымаюць жыццё, па-рознаму перажываюць і перадумваюць яго. Я думаў, людзі такія ж, як і я. Такі падыход быў памылковым. Такую памылку робяць даволі часта: судзяць іншых па сабе. Вельмі глыбока сядзела ўва мне перакананасць: людзі аднолькавыя як дзве кроплі вады. Рукі, ногі, галава ёсць у кожнага, кожнаму баліць і кожны можа радавацца, значыць, думаў я, людзі аднолькавыя! А калі аднолькавыя, то і рэагаваць, думаць у тыповых абставінах павінны аднолькава. Я лічыў, калі мяне штосьці радуе ці злуе, значыць, гэтае ж самае “штосьці” павінна выклікаць адпаведную рэакцыю і ў майго суседа. І вельмі здзіўляўся, калі на справе аказвалася не так, як меркваў я. У такім перакрыўленым поглядзе на самога сябе і людзей была стартавая супярэчлівасць, якая безумоўна магла прывесці толькі к трагічнаму фінішу, які быў не пазбежны.
* * *
— Разумееш, адбудзецца ланцуговая рэакцыя шчасця. Ядзерны выбух у чалавечых сэрцах на планеце. Усе стануць шчаслівымі. Патрэбен прыклад. І гэтым прыкладам стану я.
— Навошта?
— Што навошта? Не разумею цябе.
— Навошта ты хочаш усіх ашчаслівіць?
— Таму што ўсе імкнуцца стаць шчаслівымі. Пустое пытанне. Усе імкнуцца да шчасця. Хіба гэта не так?
— Зусім не. Нельга прымусіць людзей радавацца. Што ж гэта тады атрымаецца: рай з-пад дубінкі? Хочаш не хочаш — а радуйся! А я можа не хачу радавацца. Я плакаць хачу! Не хачу шчасця, ты разумееш мяне? Я, напрыклад, люблю боль. Можа я садыст які ці мазахіст. А ты хочаш каб усе былі шчаслівымі, каб усе смяяліся. Не атрымаецца так. Людзі пазбавяцца свабоды. Свабода — самы каштоўны дар. Воля! Вось яна: хачу галавою аб сцяну б’юся, хачу гарэлку п’ю. І над гэтым маім “хачу” ніхто не мае ўлады, гэта маё асабістае. Вось тут яно, — пастукала пальцам у вобласці сэрца, — унутраннае. Маё! Так што выкінь гэтую прыдур з галавы. Гэта ідэя абсурду. Мы праходзілі гэта ўсім грамадствам. Нам гаварылі: будзеце жыць пра камунізме. Дзе ён? Дзе ён, я ў цябе пытаюся, гэты камунізм? Няма яго. Адмовіліся. На вачах развальваецца. Тупіковы шлях развіцця.
— Ты ж ведаеш, я ніколі не быў партыі.
— А якая розніца быў ты, ці ня быў, насіў партыйны білет ці яго насілі іншыя, сутнасць у тым, што зараз ты мне тут прапаведуеш камуністычныю ідэю усеагульнага шчасця. А гэта рэгрэс, шлях назад.
* * *
— Што вы робіце? Не разумею! Навошта звязваеце рукі?
— Так трэба.
— Што трэба, навошта мяне прывязваць?
— Табе трэба адпачыць. Трэба паспаць. Зараз табе зробяць укол і ты заснеш.
— Не трэба мне ніякага ўкола. А вы ведаеце Ірку? Яна прыедзе сюды?
— Канешне ведаю, у мяне жонка Ірка.
— Праўда? Мне здаецца, што Ірка — самае прыгожае імя.
— Чаго ж гэта я буду падманваць.
— А мая Ірка прыедзе сюды?
— Безумоўна  прыедзе. Але спачатку трэба паляжаць. Вось так. І супакоіцца.
— А-а-а, разумею, — здзівіўся я нечаканай здагадцы, што наведала мяне, — разумею. Гэта ўсё гульня? – звярнуўся я да санітара.
— Канешне гульня. Жыццё гульня і людзі ў ім акцёры. Шэкспір сказаў.
— О, я люблю Шэкспіра. Ведаеце, мінулым летам усяго прачытаў.
— Быць ці не быць – вось дзе пытанне, — прадэкламаваў санітар, завязваючы прастыню тугім вузлом на нагах.
— Быць, канешне быць, — з трывогай і спадзяваннем падхапіў я.
— Вось зараз прыйдзе сястра і зробіць укол.
— А Ірка, Ірка калі прыедзе? Заўтра яна прыедзе?
— Заўтра? Не знаю, — паціснуў ён плячыма, — калі-небудзь прыедзе. А хто табе такая гэтая Ірка?
— О, Ірка! Ірка – гэта… Дык вы не ведаеце яе? Не бачылі ніколі? А-а-а… А я думаў… Яна такая прыгожая. Так хочацца ўбачыць яе. Яна, напэўна, прыехала ўжо. Развяжыце мяне, калі ласка. Навошта вы прывязалі?
— Ляжы! Ляжы. Куды ты падымаешся, ляжы я сказаў!
— Гады!! – пракрычаў нехта, забег у пакой і уціснуўшыся спіною ў вугал, выставіў уперад кулакі. – Гады!!! Паплачаце вы ў мяне. Усіх пазабіваю. Спалю ўсё планету датла. Ушчэнт спалю.
— Зафіксіраваць Длузко! – загадным тонам данеслася з калідора.
Той чалавек з якім я толькі што размаўляў і які прывязаў мяне да ложка, кінуўся да таго, што стаяў у кутку з выстаўленымі ўперад кулакамі.
— Не падыходзь, заб’ю!
— Я табе зараз пакажу, — немаведама адкуль уверх узвілася дубінка і разоў колькі хвастанула па выцягнутых руках.
З калідора на дапамогу майму знаёмаму прыбег яшчэ адзін чалавек, а той, што стаяў у куце кінуўся на ўцёкі, але яго збілі з ног, наваліліся зверху і пачалі звязваць рукі прастынёй. У адказ ён адбіваўся, выкручваўся і, калі рукі нарэшце звязалі, зароў як звер.
Мне здрабілася уждасна: “Што тут робіцца? Што гэта за месца?”
* * *
Ці ёсць мяжа самаўдасканальванню чалавека? – спытаўся я ў Колі, калі нас вывелі на прагулку.
— Няма! – цвёрда прагаварыў ён.
— А мы зараз гэта праверым, — сказаў і лёгка падскочыў, учапіўся рукамі за перакладзіну: — Колькі разоў падцягнуся?
— Тры.
— Мала.
— Тады сем.
Я лёгка падцягнуў цела, крануўся падбародкам метала, другі раз, трэцці: “Чатыры, пяць, шэсць…” – лічыў услед Коля, а мне здавалася: калі няма мяжы самаўдасканальвання і развіцця чалавеку, пра што мы разважалі толькі што, то я гатоў падцягвацца цэлую вечнасць. “Дзесяць, адзінаццаць, дванаццаць” — лічыў ён далей і раптам выгукнуў: “Ёсць!”
— Што? – перапытаў я.
— Ёсць мяжа.
Рукі мае зрабіліся ватнымі, цела аслабла, мая моц і сіла некуды раптам прапалі, я паспрабаваў падцягнуцца яшчэ і не змог гэтага зрабіць. Рукі задрыжалі, не хапала паветра. Расціснуў далоні і цяжка грукнуўся нагамі аб грунт. Аддыхаўся і сказаў:
— Канешне ёсць мяжа развіццю. Мы ж не багі, — людзі. Усяго толькі чалавекі.
— Чарвякі! – заключыў Коля.
— Чалавек у прынцыпе вялікая гніда, — заключыў я, — мяшок з лайном, зварухні яго, тут жа разваняецца на ўсю акругу.
— Так. Тыфозная гніда. Ад тыфусу мая бабця памерла ў вайну. А мы з табою па сённяшні дзень у акопах кормім вошай. А чаму толькі дванаццаць? — спытаўся ён і паказаў вачыма на перакладзіну.
— Чаму? Зразумела ж: “У нас сем дней, у нас часов двенадцать. Не прожить себя длинней. Смерть не умеет извиняться”.
— Ваше слово, товарищ маузер!   
— Магу і трыццаць тры.
— Не! Трыццаць тры  не зможаш! Небяспечна.
— Я не змагу?! — закрычаў я з выклікам. — Я ўсё магу! Я табе зараз дакажу, — сказаў я і, скочыўшы, зноў учапіўся за перакладзіну.
— Толя! Нельга так. Не балуй!
— Чаму?
— Гэта небяспечна.
— Ты ж гаворыш, што я не змагу, а я ўсё магу.
— Смерть не умеет извиняться.
— Я не баюся смерці. Яе няма.
— А цвікі ў рукі… Не баішся?
— Цвікі? — выдыхнуў я. — І цвікоў не баюся. Нічога не баюся. Цвікі яны самі збаяцца забіваць.
— А мне што ж тады, станавіцца Юдам? – амаль усплакнуў ён. — Я павінен прадаць цябе за трыццаць срэбранікаў.
— Не! Не трэба. — Я скочыў на зямлю. — Не буду трыццаць тры. Няхай застаецца дванаццаць. А мы проста апосталы, праўда?
— “Дванаццаць месяцаў” — казка такая ёсць.
— Усё жыццё казка.
— А з другога боку, што такое трыццаць тры? Толькі і ўсяго, што дзве тройкі. А тройка — нават не выдатная адзнака, траяк ён і ёсць траяк.
— Трайчаткай сэрца лечаць.
— Не толькі. Тройка – гэта яшчэ і Русь. Помніш у Гогаля: “Эх, птица-тройка… Не так ли и ты, Русь?»    
— А дзве тройкі – гэта Русь і Беларусь.
— На абед! На абед! Усе дружненька на абед. Прагулка скончана. – Закрычала надзіральніца.
Хворыя сцякаліся да дзвярэй і збіваліся ў вялікую гурбу, чакаючы, калі яна падыйдзе, пералічыць усіх і адамкне дзверы.   Многія ад няўседлівасці пераміналіся з нагі на нагу, рушылі крокам на месцы, ці мясілі свае думкі нагамі, заганяючы глыбей у зямлю. Нехта размаўляў сам з сабою, жэстыкуляваў, няхта звяртаўся да некага нябачнага, быццам размаўляў з жывым чалавекам. Усе гэтыя людзі штосьці зразумелі, ці нешта знайшлі, ці нешта страцілі… Ніхто не ведае тайны чалавечай душы.  Але ва ўсіх гэтых людзей, душа ячшэ была жывая, не гледзячы на тое, што іх травілі лекамі, пічкалі транквілізатарамі, але душы не хацелі паміраць.
* * *
Што гэта было і зараз не магу дакладна растлумачыць. У свядомасці пераблыталася яўнае і ўяўнае, рэальнасць са сненнямі,  думкі зблыталіся з пачуццямі, ява перамяшалася з мроямі.
Я ляжаў прывязаны да ложку, а за сцяною (можа тэлевізар быў уключаны, можа радыёпрыёмнік, а можа ўсё мроілася і чулася ў маім розуме?) за сцяною адбывалася нейкая містэрыя. Ішла вялікая вайна. Па-першае, уяўлялася мне, я не проста прывязаны да ложка, а ўкрыжаваны на крыжы ў цэтры светабудовы, а ў гэты момант, у залежнасці ад маёй рэакцыі, маіх дуцмак і пачуццяў, вырашаўся лёс сусвету, лёс усяго чалавецтва. І лёс гэты таямнічым чынам залежаў ад мяне. І вось агульнае лікаванне. “Сонечнае чалавецтва перамагло! Перамога!” — чуўся ўзрушаны гул чалавечых галасовў: пе-ра-мо-га! Ура-ра! Ура-ра! Перамога…
* * *
— Не тронь! Не тронь! – паўтараў, як заклінанне як абарончую мантру, пасылаючы словы ў далёкі космас: — Не тронь! Не тронь! – круцілася ў маім розуме, у такт біцця сэрца, калі неўгамонныя думкі-вобразы прабіваліся звонку ў маю свядомасць. Але штосьці знешняе мацнейшае за мой дух, ці станоўчае ці адмоўнае, аднаму Богу вядома – настойліва пранікала ў маю свядомасць. І раптам я заўважыў, што даўно ўжо гавару зусім іншыя словы, быццам словы прызыў, словы загад: “На трон! На трон! – паўтараў слова за словам і здзівіўся: калі адбылася падмена паняццяў? Якім чынам укруцілася памылка? Што яна значыць? Даўно прыкмеціў, што вельмі часта, дзякуючы памылцы, прабіваецца сапраўдная сутнасць. “На трон!” – гэта загад? Накірунак дзеяння, пакдказка? Ці псіхолаг Алёна загадзя ведала прадвызначаны збой свядомасці? Ці гэта падказка майго Анёла ахоўніка, ці спакушальніка? "На трон!" — гэта значыць, я павінен пайсці да прэзідэнта. Сустрэцца з ім і ўсё растлумачыць. Ён зразумее і выправіць памылкі нацыянальнай палітыкі. А хто ж мяне пусціць туды? У яго ж там ахова… А што яны могуць зрабіць, калі са мною Гасподзь, калі на маім баку праўда зямлі і неба: “Усе дзверы расчыняцца перад табою” – быццам прамовіў нехта ўслых. Усе дзверы расчыняцца… Дзесьці і калісьці таксама чуў гэтыя словы. Нехта некалі гаварыў мне іх. Калі не я, то хто? Хтосьці павінен адважыцца і зрабіць гэта. Выбар упаў на мяне. Не сваю волю выконваю, а Таго, хто паслаў. “Зачем ты послан был і кто тебя послал…” Ён у маім сэрцы, ён за маёю спіною — нічога дрэннага са мной не здарыцца.
Яны, усе тыя, што служаць антыхрысту, не змогуць спыніць мяне. А калі прэзыдэнт і ёсць антыхрыст? Тады я заб’ю яго. Той, хто паслаў, будзе ісці побач і расчыніць для мяне ўсе дзверы. Уявілася, іду я праз увесь Мінск басанож, іду прама да прэзідэнта. І усе людзі сочаць з цікавасцю за развязкай. Усе быццам бы ведаюць куды я іду. Не дарэмна ж прэзідэнт так падобны да мяне тварам, а можа і праўда, што мы родныя браты? Вучыўся ж мой бацька ў Магілёве якраз у той час, калі цяперашні прэзідэнт нарадзіўся. Значыць, зайду да яго і задам усяго два пытанні... І, зыходзячы з таго як ён на іх адкажа, зразумею: хто ён? Божы чалавек ці д’яблаў паслугач? Калі акажацца служкам антыхрыста – заб’ю яго адным указальным пальцам. Духам вуснаў сваіх насмерць заб’ю! Я ведаю што сказаць.
Раніцай закінуў за плечы гімтару, якая ўяўлялася маёй сакрэтнай непараможнай зброяй і басанож выйшаў на вуліцу. У грамадскі транспарт не заходзіў. Быў упэўнены, што адлегласць ад сваёй кватэры да прыёмнай прэзыдэнта я павінен адмераць босымі нагамі, прайсці басанож па зямлі. Па гарачым асфальце, брусчатцы, нацянькі па траве… Адчуць дыханне роднай зямлі. Чаму? Я і сам цяпер не ведаю, чаму так здавалася. Такія абставіны нададуць моцы, упэўненнасці, цела насыціцца праўды зямлі і неба – і гэта ўсё сукупна адчыніць перада мною дзверы усіх чыноўніцкіх кабінетаў і надасць майму дзейству закончанасць і неаправяргальную пераможнасць. Так павінна быць. Так будзе. Так і ёсць.