Салтанат чегараси ёхуд яна одил судлов хакида

    Тарих энг яхши муаллим. Унинг хурматга сазоворлиги шундаки, сизнинг кунглингизга караб булган вокеаларни суйламайди. Биз тарихни узимиз хохлаганча бузишга уриниб катта хатоларга йул куямиз.
Узбек халки охирги юз йил ичида уз салтанатининг жуда катта худудидан айрилди. Жуда катта худуд Хитойга утиб кетди, козоклар, туркманлар, киргизлар, тожиклар алохида давлат булиб кетдилар. Бир кисм худуд Афгонистонга утиб кетди.
Унгача бу худуд Кукон, Хива хонликлари, Бухоро амирлиги оркали бошкариларди. “Тузумдан нолиманг, дунёни Аллох бошкаради”-деган хадис бор. Яна бир хадисда “Дунёни мехр бошкаради”-дейилади.
Ушбу хадисларни замоналаштирган (!? Минг йил аввал-а) менимча Абу Бакр Ал Хоразмийдир.
   У бундай дейди:
–Салтанат чегараси, мурувват чегараси билан тенг.
Канаканги буюк мантикий хулоса!
Англия карамогида дунёнинг турли бурчакларида ороллар бор. Шулардан бири хакида курсатув буляпти. Бошловчи, ушбу оролни саклаш харажати Англия Хукумати учун иктисодий жихатдан тула зарар эканлигини айтяпти. Оролнинг асосан кора танли фукаролари эса “биз Англия фукароларимиз” деган мазмунда яшашяпти.
Агар оролдагилар “мустакил буламан” деса, Англия бунга карши эмас. Аммо, оролдагиларга мустакиллик керак эмас! Чунки, улар мустакил булгач узларини боколмайдилар. Пенсия, энг кам иш хаки сифатида туловлар ва бошка ёрдамларнинг кети узилади. Бундан ташкари, Англия уларни харбий томондан хам, хавфсизлик томонидан хам куриклашга мажбур булмай колади.
    Айни мана шу гап “мехр дунёни бошкариши”га яккол мисол эмасми?
    Юкорида айтган боболаримизнинг уч салтанати уз худудидан ажралишига асосий сабаб, дунёда булаётган “Мехр-мурувват ахбороти”дан бехабарлиги эди.
Масалан, кул бозори Европа мамлакатларида бекор килиниб кетганди. Россия бундан 1861 йилда воз кечди. Ихтиролар авж олиб кетди. Европа кул кучидан, от кучидан воз кечиб, заводлар, фабрикаларда дастгохлар пайдо булди. Темир йул ёткизилиб, отлар урнига поездлар хизмат кила бошлади ва хоказо...
Бизнинг подшолар маишатпарастликка берилишдан ташкари, бир-бирлари билан хам урушиб турардилар. Мусулмон кишлокларининг мусулмон ахолиси кул килиниб сотиларди! Жабрдийда халкни тинглайдиган Одил суд тизими Европаникига нисбатан жуда колок эди. Хукмлар тугрими, нотугрими давлат фойдасига чикариларди.
Шу уринда Европа суд тизимидан битта мисол келтирай.
Мустакиллигимизнинг бошларида Европа бошкаруви билан яхширок танишиш максадида бир гурух давлат хизматчиларимиздан иборат делегация Германияга боради.
Шунда сайёхларимиз Германиянинг кайси бир шахридаги гузал паркнинг ичида парк умумий куринишини бузиб турган тегирмонга эътибор каратадилар.
–Нега бу хунук тегирмон, гузал паркнинг ичида турибди? – сурашади, бизнинг ватандошлар.
–Бунинг тарихи узун,-дейди гид ва бундан икки юз йиллар аввалги вокеани суйлаб кетади.
   Маълум булишича, уша пайтдаги Германиянинг подшоси (исми ёдимга келмаяпти, ёлгон гапиришдан уялаяпман) парк куришни ният килади ва шу атрофдаги уй эгаларининг биноларини давлат хисобидан сотиб олиб, курилишни бошлаб юборади.
Купчилик фукаро подшонинг эзгу ниятига хайрихохлик билдириб, уз уй ва иморатларини давлатга сотиб, турар-жойларини ташлаб кетадилар. Аммо, бир инжик тегирмончи кари чол “тегирмонимни сотмайман” деб туриб олади. Сарой аъёнлари ундок деб хам, бундок деб хам, катта пул таклиф килиб хам мижгов чолни кундиролмайдилар.
   Вокеадан хабар топган подшо, вазирларини йигиб маслахат сурайди. Йигилиш якунида инжик чолни судга беришга келишадилар.
Буни карангки, суд чолнинг фойдасига хукм чикаради!
Подшо нокулай ахволда колади, аммо парк курилишини давом эттираверади. Бир неча йил утгач эса подшога хушхабар етказишади: “Инжик чол оламдан утди!”.
Бундан хурсанд булган подшо,  дархол хазинабонни тегирмонни сотиб олиш учун чолнинг угиллари олдига юборади.
   Буни каранг, чолнинг болалариям кайсарликда отасидан колишмас экан. “Отамиз тегирмонни сотмасликни васият килган”-дейишади улар.
Газаб отига минган подшо, чолнинг ужар угилларини судга беради.
Аммо, суд тегирмонни давлатга утказиш учун асос йуклигини билдириб, яна подшонинг зарарига хукм чикаради.
   Бу эртак эмас! Бу вокеани ёлгон гапирмайдиган давлат арбобимиздан эшитганман. Худо хохласа, подшонинг кимлигиниям, парк Германиянинг кайси шахрида жойлашганиниям аниклаштирарман. Мабодо Сиз, мухтарам укувчи Германияда яшаётган булсангиз ёки бу вокеани билсангиз менинг электрон почтамга хат юборинг. Савоб булади.
Ибратли бу вокеадан подшонинг мардлиги, конунларни хурмат килиши, уз фукароларига мехрибонлиги,  Германияда суд хокимиятининг икки юз олдин хам мустакил булганлиги хакида хулоса килиш мумкин.
   Икки юз йил олдинги бизнинг боболар эса суд тизими буйича илмсизлик боткогига бота бошлагандилар. Агар Куръон укиганларида эди, Довуд пайгамбар битта куйни бошкага бериш оркали, узи чикарган нотугри карори учун нега Аллохдан танбех олганлигини биларди. Сулаймон пайгамбар эса, чумолиларнинг гапларини эшитиб, аскарлари чумолилар уйини вайрон килмасликлари учун, бошка йулдан олиб утганлигини биларди. Хеч булмаса, “Аллох адолат килувчи кишиларни севади”-деган оятни укиган, тафаккур килган булардилар ва “бировга кули ва тили билан озор бериш катта гунох” эканлигини тушуниб, кул бозорларини йук килган, фукароларига эркинлик бериб, вазир-у вузароларини, кози-ю, аъламларини  Европа мамлакатлари суд тизимидан урганишга чакирган буларди.
    Аммо, бундай булмади. Мана шу гапларни улар тан олмаганликлари (узларини иймонли, диндор хисоблаб, уларни кофир (хакикатни яширувчи)лар деганликлари) учун хам уз худудларидан махрум булдилар.
    Шунинг учун уларнинг урнига бизнинг авлод келди. Бизнинг авлоднинг вазифаси эса хар ишда адолатли булишдир. Агар бу ишни килмасак, бизнинг урнимизга бошка, янада адолат килувчилар келади. Бу Аллох учун кийин иш эмас.
Бундан бир неча йил, балким ун, йук ун беш йил аввал идора рахбари булиб ишлаётган  рахматлик булган танишим (жойи жаннатда булсин) узаро сухбатда, ходимларидан бири унинг устидан юмалок хат ёзаётганини айтиб колди.
–Урток, биласанку ойлик маош билан кун куриш кийинлигини, сен унга кушимча даромад килиши учун имконият яратиб куй, вассалом,-дедим мен.
Кушимча даромад килиши учун рахматлик нима иш килганини билмайман-у, аммо юмалок хат ёзилиши тухтаганини айтувди.
    Агар биз яхшиликларга шошилсак, адолатли булсак, зулм ва зуровонлик килаётган кишиларимизни мустакил суд оркали тийиб куйсак, судимиз мустакил булиши учун ОАВ оркали уларда курилаётган ишларни тахлил килсак, танкид килсак, адолатли карор кабул килинишига эришсак , мурувватимиз чегараси кенгайиб, бошкарув чегарамиз давлат чегарамиздан хам ташкарига чикиб кетиши мумкин.
    Судни мустакил килиш хозирги кунда факатгина оммавий ахборот воситаларида уларни очик ёритиш оркали булади. Оммавий ахборот воситалари зуровон назоратчиларни хам, чаласавод, куркок судьяларни хам тугри йулга солади.
Бу усул энг синалган, самарали барча ривожланган давлатлар муваффакиятининг гарови булган усулдир.
            


Рецензии