Zulkarneyin kim?

               
       Tarihchiler ve dilciler skiflere chok o’nem veriyorlar, ama esas skifin adina dikkan etmiyorlar.
CHok eski rum tarihchisi Diodor Sisiliski (milat o’ncesi 90-21yy) 2000 sene o’nce «Tarihi Kyutyuphane» eserinde skif halklari etnonimiyle ilgili sho’yle demish:
XLIII. SHimdi skiflere do’nelim, komshu devlete (hintlerle) yerleshmish. Onlar o’nce okadar byuyyuk olmayan bir alanda yashamishlar, daha sonra yavash yavash kendi cesaret ve harbi kyuvvtelerini gyuchlendirerek genish alanlari ele gechirmishler ve bo’ylece kendi kavimlerinin sho’hret ve eg’emenliklerini yayginlashtirmishlardir. (2) O’nce onlar Araksa (Amudere) deresi civarlarinda az bir sayida yashamishlar ve okadar gyuchlyu olmadiklarindan dolayi (ïðåçèðàåìû çà ñâîå áåññëàâèå; ama chok eski do’nemde cengaver ve harbi strateji yetenekli bir Padishahin yo’netiminde onlar kendileri ichin Kafkaz dag’lari hemde Okyanus ve Meotis (Azov) go’lyu chukurlug’u kenarlarindan ta Tanais (Don) deresi bo’lgesine kadar vatan edinmishlerdir. (3) Sonuchta skif rivayetlerine go’re bedeninin yust kismi beline kadar bayan go’ryunyushlyu, alt kismi yilan go’ryunyushlyu onlarin yer tarafindan kizi dog’mush. Zevs ona kavushunca Skif adinda bir chocug’u dyunyaya gelmish ve o saleflerinden de byuyyuk sho’hret kazanarak halki kendi adi – Skifler diye isimlendirmish...
Pek chok zaman gechtikten sonra  ishte bu Padishahin evlatlari yavuzlug’u ve strateji yeteneg’iyle Tanais (Don) deresi ardindaki genish memleketi ta Fraki’ye kadar kendilerine tabi etmishler ve dig’er yulkeye harp yyuryuyyushe bashlayip, Misir deresi Nil’e kadar hyukyumdarlik yyuryutmyushler. (5) Ayni sinirlar icherisinde yashamish pek chok kabileleri esaret altina alarak onlar skiflerin hyukyumranlig’ini bir taraftan dog’u okyanusa kadar, dig’er taraftan Ta Orta Yer denizi ve Meoti go’lyunyu kadar uzatmishlardir; zira bu kavim chok genishlemish ve baya padishahlara sahip olmushtir. Ishte bu padishahlarin birinin adi saklar, dig’erleri massagetler, bazileri arimasplar ve buna benzer pek chok dig’erleri... 
Asrimizin VII yyuzyili bashi Tora, Psaltir, Bibliye’yi bilen dyunyanin en iyi din yetkilileri Medine’ye yerleshmishlerdir ve yerel araplara yer yyuzyunde tyum insanlig’in son peygamberi dyunyaya geldig’ini so’ylemishlerdir. Kutsal kitaplarin metinlerine go’re chok gechmeden yagudilerden olan peygamber Medine’de dog’ar. Ve yahidiler tekrar tyum dyunyayi yo’netmeye bashlarlar.
  O zaman araplar Mekke’de  hach yapanlar ve go’chmenlik yaparak hayatlarini sag’lamishlardir. CHog’u zaman araplar aydin insan – okuma-yazma bilmemishler ve Iran’in bir parchasi sayilmishlar. O zaman araplar cheshitli putlara tapmishlar, onlara kurbanlik kesmishler ve ayni putlara tapanlari Tek Tanri – Alallah’a go’tyureceg’ini so’ylemishlerdir.
Mekke hyukyumdarlari ve boyarlarina chok kisa zamanda yahudilerin arasina Allahin peygamberi geleceg’i haberi ulashtig’inda onlarin hepsi buna inanmishlardir. Ve boyarlarlarin pek chog’u yuzyulerek sho’yle demishler: «Ya, eg’er o araplardan dog’acak olsaydi, biz hepimiz ona gyuvenle uyardik».
Biraz zaman gechtikten sonra onlardan – araplardan sayilan Muhammed (s.a.v) onlara kendisinin Allah’in peygamberi oldug’unu belli eder ve Tek Tanrilig’a ait syureler okumaya bashlar. Ama chok hayret uyandirici yo’nyu onun okuma yazma bilmemesidir.
 O yyuzden ona bayat edenlerden bazileri chok gechmeden ondan chekinmishlerdir. O ise kendi itikadina go’re davet etmeyi syurdyurmyushtyur. O zaman Mekke’nin yo’neticileri sinsice plan kurmushlardir. Onlar kendi temsilcilerini Medine’de bulunan yahudi din adamlarina go’nderirler ve onlara yuch chetin soru hazirlamalari ichin ricada bulunurlar.
Ishte bu teklife merak eden yahudi din adamlari en chetin yuch soruyu istekle hazirlamishlar. CHyunkyu peygamberin ortaya chikma olayi onlar ichin de o zamana kadar chok byuyyuk muamma sayiliyordu.
Onlar cevabi gizlemishlerdir. Ama sho’yle demishlerdi: eg’er kendini peygamber diyen adam iki genish ve bir kisa cevap verirse, o gerchekten peygamber olabilir ve onu itiraf etmek gerekir.
Ishte o sorulardan biri tyum dyunyayi ele gechirmish eski hyukyumdarlardan biri hakkindaydi.
Onun arapcha adi Zyul Karneyin.
Kuranda sho’yle gecher:
83. Onlar senden Zyul Karnayin hakkinda sorarlar, -
So’yle  «Ben size onun tarihin, beyan edeceg’im».
84.  Biz  onun kyudretini tyum dyunyada kyuvvetlendirdik.
Ve ona tyum yollari ve vasitalari verdik.
85.  O yolu (sechti) ve o yoldan yyuryudyu.
86.  Gyuneshin battig’i yere kadar ulashtig’inda,
O zama o onun
CHamurlu kaynag’in suyuna indig’ini go’ryur,
Onun yaninda ise – (yerleshimi) halkin.
Biz dedik:
 «Ya Zyulkarneyn! Sen onu cezalandira bilirsin
Veya kendi alicanarlig’ini go’stere bilirsin».
87.  O dedi:
«Biz onu, kim hilekardir, cezalandiririz –
Sonra o Allah’a do’necek,
Ve ag’ir ishkenceyle O onu cezalayacak.
88.  Ama onlara, kim imana gelir ve iyilik yaparsa,
Bizden – myuhteshem o’dyul,
Ve bizim emrimiz onlara
Hayirli so’zlerle ulashir».
89.  Sonra dig’er yolla gitti o,
90.  Gyuneshin dog’dug’u yere ulashmayincaya kadar
Ve go’rmedi onun halkin yuzerinde dog’dug’unu,
Biz ona o’rtyu vermedik
Yakici ishiktan saklanmaya.
91.  (O onlari birakti) ayni (halde, buldug’u gibi),
Ve Biz onunla ilgili hersheyi haber verdik
92. Ve tekrar yola koyuldu o,
93. O iki dag’ arasi gechidine gelmeyene kadar,
Ve (dag’in eteg’inde) onlari halk buldu,
Her hangi bir cyumleyi zor anayabilmishti.
×òî ìîã åäâà ïîíÿòü êàêóþ-ëèáî ðå÷ü.
94. Ya, Zyul-Karneyn! ; onlar dediler. –
Gog ve Magog’lar yer yyuzyunde sherefsizlik yapacaklar? (yapiyorlar)
Ãîã è Ìàãîã òâîðÿò áåñ÷åñòüå íà çåìëå.
Bizden harach almayacak misin,
Duvar yapmak ichin (sherefsizler) ve bizim aramizda?
95. O cevap verdi:
«Allah’in bana verdig’i Kyudret,
Bana kafi (o’dyul olarak).
Siz bana (ishchi) gyucyunyuzle yardim edin,
Ve ben duvar yapacag’im sizin aranizda.
96. Bana demir parchasi getirin».
O (Demirle) eshleshtirdig’i zaman (ortalig’i)
Dag’in dik yamachlari arasinda,

 «YUfleyin (demirci ko’ryug’yune)!» ; dedi o.
Demir atesh gibi parchalandig’i zaman,
O dedi: «Bana getirin onu!
Ben onun yuzerine eritilmish maden do’kerim».
97. Ve gechemediler (Gog ve Mogog)
Onun yuzerinden, delemediler.
98. Ishte bu ; benim Allah’imin rahmetinden dolayi, ;dedi o, -
Benim Allah’imin vaadettig’i geldig’i zaman,
O onu (chok ufak) kirma tasha do’ndyuryur, -
Yani benim Allah’im vaadettig’i sheye,
 Hakikat var (gerchekleshmesi kushkusuz)! (Kuran, 18.syure, Mag’ara)
Herodot’un, Diadora’nin ve dig’er antik dyunya tarihchilerinin kaydettiklerini musulmanlarin Kutsal kinabi onayliyor. Demekki dyunyayi gyuch ve akilla ele gechirmish bo’yle bir Hyukyumdar yashamishtir. O gyunesh batan batida olmush, gyunesh dog’an dog’uda olmushtur!
Tyurki halklarda bu Og’uzhan sayilir. Onun adi araplarin Orta Asya’ya yyuryuyyushyunden sonra unutulmushtur. Bu halklarin kutsal kitabi – «Àvesto» («Àygisto») yok edilmishtir. O’zellikle arap ishgalinden sonra Og’uzhan defnedilmish OKUZ deresi kendi adini «Ordu Kumandani Deresi» anlamini tashiyan arapcha  «Emirdere» ye deg’ishtirmishtir.
Og’uzhan ne zaman yashamishtir? Ishte bu soruya orta asr o’zbek tarihchileri Mirza Ulug’bek ve Abdyulgazi Bahadirhan eserlerinde rastlamak myumkyundyur.
SHimdi biraz ayni tarihchiler hakkinda:
1. Mirza (daha sonra Syultan) Muhammed ibn SHahruh ibn Timur Ulug’bek Kuragan (1394–1449 yy. Timuri tyurk halklarinin hyukyumdari, SHahruh’un og’lu, Timurlen’in torunu. Astronom ve astrolog, tarihchi olarak chok yunlyu).
Onun tarih alaninda en yunlyu eseri – «Do’rt Ulus Tarihi» (Tarih-i-ulus-u-arba’a).
 2. Abdyulgazi, Abdyu-l-Gazi-han (Abdyulgazi, Bahadurhan, Abyulgazi Bahadirhan),  (1603 – 1664 yy.), CHingizhan’in asl evladi. Hive hani ve tarihchi.
Abdyulgazi Hive hanlig’i hyukyumdariydi, savashchi ve tarihchi.
O kendisinden sonra iki tarihi eser birakmishtir:
1. «Tyurkmen Soyu» SHacarai Tarakime;
2. «Tyurklerin Soy Ko’kyu» SHacarai Tyurk.
Bu iki tarihchi kendi do’neminin hyukyumdariydi. Ikisi de kendi isteg’iyle tahttan vazgechmishtir. Niye onlarin devlet konumuna vurgu verilir? Onlarin ikisi de padishahlar soyundandi. Biri dolaysiz olarak yenilmez CHingizhan evladindandi, dig’eri yenilmez Timur’un torunuydu. Ikisi de kendi do’neminin aydin insaniydi hemde hyukyumdariydi. Zengin bir tarihi belgelere sahip olmushlar. SHo’yle go’ryush var: Mirza Ulug’bek’in dedesi byuyyuk Emir Timur (1336–1405 yy)  tarafindan toplanan kocaman kyutyuphane yok edilmish veya Mirza Ulug’bek’in o’lyumyunden sonra onun shagirti Ali Kushchu tarafindan gizlenmishtir, shimdiye kadar bulunmamishtir.      
Ayni tarihchilerin kaydettiklerine go’re Og’uzhan yeryyuzyunde tahti gyuchle alan ilk syultan, hyukyumdar sayilir. Mirza Ulug’bek Abu Reyhan Biruni’nin (Abu-Reyhan Muhammed ibn Ahmed al-Biruni 973-1048) tyum dyunya su baskini hakkinda kesin hesap yapmish oldug’unu yazar.
 Al Biruni’nin hesap kaydina go’re dyunya su baskini hicri o’ncesi 3725 senesinde vuku bulmushtur. Yani 5117 sene o’nce (2014–622 sene = 1392; 3725 + 1392 = 5117) (Mirza Ulug’bek “Do’rt Ulus Tarihi” Tashkent.: “CHolpan”, 1994 sene. – S. 30).

Su baskini zamaninda Nuh’un og’lu Ayyaz evliydi. Mirza Ulug’bek’ go’re Og’uzhan Nuh’un yedinci evladi sayilir. 
Ishte Nuh’un og’lunun chocuklari ismi:
1. Ayyaz (Iafet); 2. Tyurk; 3. Abulchahan; 4. Dibadkuyhan; 5. Kyuyyukhan; 6. Almucannahan; 7. Mongolhan; 8. Karahan; 9. Og’uzhan.
SHimdi ayni listeyi Abulgazi listesiyle pekishtirelim:
1. Ayyaz (Iafet); 2. Tyurk; 3. Ablachahan; 5. Dibadkuyhan; 6. Kyuyyukhan; 7. Alanchahan; 8. Mongolhan; 10. Og’uzhan.
Dikkatli okuyucu farki hemen anlamishtir. Ulug’bek’in kaydina go’re Og’uzhan Nuh’un yedinci og’lu sayilir, Abulgazi ise Og’uzhan’in onuncu (?) og’lu oldug’unu belirtir.   
Dokuz rakami tyurklerde kutsal sayilir. Bu so’zleri Abulgazi’nin kendisi de itiraf eder, mesela o sho’yle der: «her cheshit eshyalarin nyufuzu dokuzdan fazla olamaz, sonuch dokuz rakaminda biter» (Abulgazi «SHecerei Tyurk» Ò-1992 y. «CHolpan»  yayinevi, 12.s).
Ulug’bek’te Tyurk’yun og’lu Tutak’in adi gechmez. Mirza Ulug’bek Abulgazi’den iki yyuz sene o’nce yashamishtir. O Tyurkyun og’lunu bilmemesi myumkyunmyu acaba?
Ama o zaman niye Abulgazi Tutak’in adini kendi listesine katar? Bununla o tyurkyun dokuz rakamiyla ilgili adetini bozar.
Bunu bir izahla achiklamak myumkyun.  Abulgazi Iafet’in evlatlari siralamasini iyi bilmishtir. Ama chingizhan’in Orta Asyayi ele gechirdikten sonra yerli tahihchiler chingizilerin yararina bozarak atalarin ilk onlug’a Mongolhan’in adini eklemishler, sanki Mongolhan tyurk halklari arasinda en chok deg’er verilen Og’uzhan’in dedesi oldug’unu belirtmek ichin. 
Aslinda Mongolhan milat o’ncesi X-XI tarihlerinde yashamishtir. Ishte bu iki listeyi pekishtirerek ve ondan Mongolhan’i chikartarak sho’yle bir listeye sahip oluruz.
1. Ayyaz (Iafet); 2. Tyurk; 3. Tutak; 4. Abulchahan; 5. Dibadkuyhan; 6. Kyuyyukhan; 7. Almucannahan; 8. Karahan; 9. Og’uzhan.
Og’uzhan tyurk halklari arasinda en chok nyufus kazanan hyukyumdardi. O Nuh oeygamberin dokuzuncu og’luydu. Onun yo’nettig’i do’nemde halk mutlu ve zengindi. O yyuzden «9» rakami tyurklerde ug’urlu sayilir.
Peki Og’uzhan ne zaman yashamish? Ishte her evlat ichin 30 seneden ayarlarsak o zaman 270 rakamina sahip oluruz. Bu rakamdan 5117 – 270 ayirdederiz ve 4847 elde ederiz. Evet, ashag’i yukari 4800 sene o’nce yeryyuzyunde halklarin ilk go’chmenlig’i  gerchekleshmishtir.
  Og’uzhan CHingizhan’a kadar 4000 sene o’nce yuvey og’lu Kipchag’i Deshte go’nderir. Bunu Abulgazi sho’yle izahlar:
 «…Og’uzgan’dan CHingizhan’a kadar olan syure 4000 sene...  (Abulgazi «SHecerei Tyurk» Ò-1992 y. «CHolpan»  yayinevi, 22.s).
Abdulgazi 1603-1664 yy yashamishtir. Yani CHingizhan’dan 400 sene sonra. Bu rakama biz yine 400 sene. 4000+400+400=4800. Demekki Og’uzhan 4800 sene o’nce yashamishtir.
Yine Herodota do’nelim:
 «Skifler kendi halkinin ortaya chikma olayini sho’yle achiklar. Onlar zannediyorlarki ilk padishah Targinay’dan onlarin yerini ele gechiren Dari’ye kadar ancak 1000 sene gechmishtir» (Tarih, 4.Kitap, 7.bo’lyum)
Kipchaklarin Desht’e yerleshme syuresiyle ilgili yukarida belirtilenlere bakarak so’ylersek Herodot’a go’re 3500-3600 seneyi bulur. Herodot ve Abdulgazi ayni olguyu so’ylyuyor, yani halklarin ilk go’chyush olayi yaklashik 4000 sene o’nce gerchekleshmishtir.
Kardeshler arasindaki anlashmazliktan sonra Noy peygamber byuyyuk og’lu Ayyazi kyuzeye go’nderir. O Vavilon’u birakir ve Orta Asyaya yerleshir. Bu alanlarda onun evladi choktu. Ayyaz’in kushag’indan olan yedinci hyukyumdara Ay Kag’an diye isim vermishler. Halk o zaman chok acimasiz olmush, gyuchlyuler gyuchsyuzlerin malini almishlar. Hakikat so’z konusu olmamish.
Ayy’in evinde chocuk dog’mush. CHocuk chok gyuzelmish, byuyyuk gchzlyu: chocug’un yyuzyunden nur yag’armish. O bir yashina ulashtig’inda chocug’a isim koymak ichin halk toplanmishtir. O zaman ona yaklashan byuyyuklere chocuk sho’yle demish:
- Benim ismim Okuz!
Byuyyuk ve kyuchyuk herkes shashirmish olaydan.
- Ne yapariz? diye sormush Han byuyyuklerden.
Dig’er bir ad verilebilir mi acaba? Biz shimdiye kadar kendi adini kendisi so’yleyen tek yashli chocug’u hich go’rmedik. 
CHocuk gyuchlyu ve akilli olarak yetishir. O babasi ve tyum akrabalarini inanca chag’irmish. Kendisi ancak tek Allah’a – Tanri’ya itaat etmish. Ve bu dyunya ancak bir eg’lence demish ve eklemish: gerchek dyunya ko’klerde, hayat son bulur, herkes yaptirlarinin karshilig’ini alir o dyunyada. Tanri tyurlyu hileleri sevmez, gyuchsyuzyu yuzen kimseleri sevmez, yalancilari, ko’tyu ishler yapanlari, putlara tapanlari sevmez. O tek Tanri’ya chag’irmish, chyunkyu kendisi peygamber sayiliyordu.
Og’lundan bo’yle davetleri duyarak baba ve onun yakinlari onu kendileri ichin dyushman bilerek o’ldyurmeye karar vermishler. Ama o bo’yle beladan kurtulabilmish. Halk iki kisma bo’lyunmyush, bir kisminda – Ay Kag’an ve onun askerleri, o’byur kisminda Og’uzhan ve onun askerleri. Tahminen 4800 sene o’nce tarihte ilk fukaralar savashi vuku bulmush. Baba kendi og’luyla samashmish (Zevs’in kendi babasiyla savashtig’i yunan efsanesini hatirlayin, Og’uzhan’da savashta kendi babasini yenmishtir). Bu savashta og’ul kazanir ve babasinin yerine Han olmushtur.
     Ona o’nce batiya gitmek o’nerilmishti, sonra dog’uya, sonra gyuneye, herkesi tek Tantiya chag’irmak, bu inanchtan chekinenleri cezalamak, inananlara shefkat go’stermek.
Evet o ilk hyukyumdar Og’uz peygamber hem sayilirdi. Biz Kutsal Kitaplarin metinlerinden biliyoruz, Yyuce kudret sahibinin desteg’iyle heygamberlerin nasil myucizeler go’sterdiklerini! Ve onlara hep zafer eshlik etmishtir. Zaten tyum peygamberler tek Tanriya chag’irmishlar, Og’uzhan dahil ve o tyum imkanlari kullanmish tek Tanrilig’i yaymak ichin. O chag’dash dille so’ylersek, «hafif gyuch»yun desteg’iyle veya savash dolaysiyla tyum Avraziyayi dolashmishtir. O’nce o gyunesh batan yere kadar ulashmish. Bu tahminen Ingiltere. Sonra gyunesh dog’an tarafa yo’nelmish. Bu tahminen Indonezya, Malayziya, Nayland. Sonra inanmayan kimseler yashayan kyuzeye gitmish. Ve orada duvar kurdurmush. Bu tahminen CHin. AzIYA da Og’uziya kelimesinden ortaya chikmishtir. 
Tarihi pekishtirmeli metoda go’re bilginlerin sho’yle go’ryush var ve bence onda sag’lam aklin tohumu yatar:
 «Iki akraba dilde bir-birine benzemeyen kelimeler olabilir, ama sesler íõ nh kanuni bag’lilik tashiyor ve bundan dolayi onlar kushkusuz anadilin ayni kelimelerini devam ettiriyorlar. Mesela, kelimeler: eski yunanca  hblon — «hepsi âñ¸» ve sanskritche sarvam — «hepsi âñå» — hich bir ortak ses tashimiyor, ama yinede onlar akraba dil. Bu kelimelerin sesi belli bir uygunluk tashiyor. Bashtaki sanskrit s ichin eski yunan sesli yunsyuz p uygun geliyor. Bo’yle uygunluk tabi: eski yunancada yazi chag’ina kadar hercheshit bashlangich «s» yunlyu o’ncesi yunsyuz «p» ile deg’ishmishtir.
Mesela: eski yunanca hep-t'a, sanskritche sapta — «sem - ñåìü» http://slovarfilologa.ru/.
SHo’yle go’ryush var, yani «her dilde sesler haotik deg’il, dog’al gelishir ve deg’ishir. Mesela eg’er hangi bir pozisyonda «d» sesi «t» sesiyle (bellsh bshr do’nemde) deg’ishirse, o zaman ayni dilin tyum kelimekerinde bo’yle deg’ishim gerchekleshir. Bunun sonucunda akraba diller deg’isherek tarihi (aktarilmayan) kelimeler arasindaki dog’al ilishkiyi korur. Bir dil «d»yi korumush, dig’eri ise ayni pozisyonda tyum kelimelerde onu «ò»ye deg’ishtirmishtir. O zaman sho’yle bag’lilik ortaya chikar: ukraynaca «d» kelime sonunda ruscha «t» ye uygun gelir, ayni hozisyonda. Kelimeleri pekishtirelim:
Sanskritche tanuh — «ince», eski yunanca tanabs — «gerilmish», yunanca tenuis — «ince», eski slavca ve eski ruscha òúíúêú — «ince». Bunlar sesche ve «anlamca» uygundur. Ama bunda benzerlik deg’il, belki dog’al ses uygunlug’u esastir: oran: sanskritche t II eski yunanca 11| latince t || eski slavyanca t — chok kelimelerde tekrarlanir, o’zellikle aktarilmayan kelimelerde. Karshilashtirin: sanskritche trayas, eski yunanca treis, latince tres, ruscha tri veya sanskritche trasat — «titriyor», eski yunanca tr'eo «trepeshu - titriyorum», latince terreo, ruscha òðÿñó – titriyorum. Ancak ilk yunsyuz deg’il, belki akraba dillerin tyum ortak ko’klyu seslerinde yog’un uygunluk go’ze charpar».
Biraz gerileme. Tasavvur edin, kelimeler elma sanki. Tek elmanin tohumunu Asya, Afrika, Hindistan, Rusya, Amerika’da ekin. Onlarin ag’aci ve meyvesi farkli olur. Ama dish go’ryuntyusyu ve tadi (anlam) korunacak. Ishte ses ve kelimeler de bo’yle transformasyona ug’rar.
O’zbek edebi dilinde «sari» kelimesi «sariq» sheklinde yazilir ve so’ylenir, O’zbekistan’in gyuney bo’lgelerinde o farkli telafyus edilir, mesela «sori»,  tashkentliler ise bu kelimeyi «saruq» sheklinde telafyus ediyorlar.
CHag’dash o’zbekchede «geliyor» fiili «o geliyor» anlam tashir, Karshi ve SHahrisabz’da «kelopti» sheklinde so’ylenir. Kirsal yerlerde ise ayni kelime bazen  «kelayotir» sheklinde so’ylendig’ine yanik oluruz, Nemengan’da «kelutti» denir, kazakchada bu kelime «keli catir» sheklini alir, kirgizcada «keli catat», tyurkchede «geliyor», tatarcada «kela» halinde telafyus edilir. Dikkat edin kelimenin ko’kyu «kel» shimdilik ayni. O’zbekchenin Tashkent shivesinde ko’kyun yuchyuncyu sesi «l» «v»ye do’nyushyur. Burada «o gidiyor» «kevotti» olarak tercyume edilir. Tyurkmence ise ilk ses «k» «ã»ye deg’ishir – «gelyar». O’zbekchenin Harezm shivesinde ise «kel» ko’kyu  taninamaycak – ashiri derecede deg’ishir. «Kelyapti» kelimesi burada «galyotir» sheklinde telafyus edilir. Azeri akraba dilinde ayni kelime «galer» olarak telafyus edilir.
Zaman bo’yle gechtikche (yyuzyil, bin yil) dil belli olmayacak – taninmayacak kadar deg’ishir. Ve bu tek halk shimdi dini inanchlari dolaysiyla cheshitli halklara bo’lyunyur. Mesela biolojik chok yakin tyurkler, macarlar, mog’ollar bir zamanlar ayni dilde konushmushlardir. Ama shimdi onlar dini belirtilerine go’re faklanir. Biri musulman, dig’eri hristyan, yuchyuncyusyu ise putperest.
Mesela Bibliye’de gechen Avram cheshitli halklarda cheshitli shekshlde telafyus edilir – azerice – Ibrahim, inglizce – Abraham, arapcha – Ibrohim, ermenice – Abraham, hungarca ;brah;m, ivritche – Àâràhàì, idishche – Àvrum / Àvrom, italyanca – Abramo, latince – Abraham, almanca – Abraham, polonyaca – Abraham, rumince  – Avraam, fransizca – Abraham,  chekche – Abrah;m v.b.
         Bibliye’de adi gechen peygamber Iyosef almanca Yosef, italyanca Cozef, ruzcha Iosif, o’zbekche Yyusyuf, kazakcha Cusup, kirgizce Usub.
Herodot ve Diodor tarafindan kaydedilen Skit’in adi Avrupa ve Asya halklari tarafindan unutulmamishtir. Diodor’un bu kaydini bin besh yyuz yil sonra o’zbek tarihchileri Mirza Ulug’bek ve Abdulgazi Bahadirhan onaylaniyor.
Okuzdere – Okuz dere Gerodot’ta OKS olarak sunulur. ARAKS deresi Azerbaycan’da da ER-OKS o’zdesh ko’ke sahip. 
A.Makedonski’nin yyuryuyyushyu esnasinda Skifte OKSiart, OKSidat, OKSus go’lyu, OkSiart isimleri – Baktriye yo’neticisi, skiflerin yo’netmeni kizi OKSana (Makedonski’nin hanimi).
 Tyum skif halklari «ashag’ilanmish» olmayi istememishler, onlarin hich biri ikinci dereceli olarak saymamishtir. Herkes kendi ko’kyunyu go’kteki Nur-Ishika veya yer yyuzyundeki ilk Hyukyumdar – Okuz Hana bag’li oldug’unu itiraf etmelerini istiyor.   
Ishte bu ad zamanla cheshitli halklarda cheshitli sheklde kullanilmishtir. Mesela Okuz – Kuz –Huz –Guz –Gus – Gut; Okaz-Kaz, Okas-Kas –Kat –Hat; Ogas –Gas – Gat –Bat – Vat; Okiz-Ogiz-Giz, Gis, Git; Kit; Hit. Get; Ogoz – Goz – got – bot – vot – shot – tot – pot-hot; Oks-Os – Az – As – Iz – Is – Es – Yus – Yaz – Yas vb.;
Varyantlar var – Okuzhan – Oguzhan – UzHan – IsKan – OksiTan-VatiKan – KanUs – KanYaz – Knyaz – GasKan – GaziHan – KazaHan – O’zbekHan – HanIs – Hans – Gans vb. Ko’klerin (kelimelerin) bo’yle deg’ishimi tyurk dillerinde rastlanir. Mesela: Temirhan – Kantemir – HanDamir; AliSHer – SHerAli; Boykora – Koraboy; Bektemir –Temirbek; Mangit – Getman vb.
Bu kelimeler shunlarla da ayni: Oguzbek – O’zbek – Kazbek – Kasper – Gasbert; Oyi da OKSlara ait. Og’uzhan’in babasina OY KAGAN diye isim vermishler. Og’uzhan’in alti og’lundan birinin ismi de Oyhan sayilir.
Gerodot tarafindan hatirlatilan massaget kelimesi iki ko’kten olushur: «Massa» ve «Get». Biz zannediyoruzki massanin ko’kyu chokluk anlaminda kullanilir, Get ise – Giz’in chog’unlug’u. Get «Gyot» olan durumlar da var. Mesela isvich shehri Gyoteborg (halbuki «Skan» Skandinavya kelimesinde – aslinda Iskandinavya) ve alman shairi Gyote’nin soyadi.
O’nceden «G’it» «G’ut» olmushtur. SHimdiki tyurkmenleri orta asrlarda (Õ yyuzyilda)  «G’ut» olarak so’ylemishlerdir. Eski avrupa kaynaklarinda massagetleri bazen massagutlar diye adlandirdiklari belirtilir.  Bu kelime o’zbek shehirlerinin isimlerinde de gecher: Urgut, Rusya’nin Surgut’u, Lyubnan bashkenti Bayrut, ilk bashta ÁÀÉ-G’UT,  alman soyadi Guttenburg sheklinde kullanilmishtir. Ongut (on gyutler) diye bir tyurk boyu var. Alman Gut; o’zbekche «Qut», ingliz halk kahramaninin adi – Robin Gud, ses ve anlam olarak ayni sheyi anlatir – «ug’ur». 
«G’ut» zaman gechtikche «God» sheklini almishtir, o rus shehri – Surgod’da da mevcyut, tatar ismi FarGod da ayni o’rnekten. FarGod o’zbekchede FarHod olarak gecher.
 «G’ut» zamanla «G’ot» a do’nyushmyushtyur. Ayni shekilde o Bog’ot (Bog’ot – Harezm bo’lgesindeki shehir adi) toponiminde de bulunnaktadir ve Irak’in bashkenti Bagdat ve Kolumbya’nin bashkenti Bogota.
Yukarida biz belirttik, rus ismi Kondrat, alman ismi Konrad, kazakcha isim Konirat – bunlarin hepsi skifche isimler. Daha o’nce Kongirat Qo’nur-Got olarak kullanilmishtir. Burada Qo’nur, «yerleshmish» anlamini tashiyor. Eski parfi shehri GONUR (tyurkmence) – Tyurkmenistan’da bulunan harabeler. Latinamerikasindaki Gonduras’i, Kazakistan’daki, BayKanur’u (kosmodrom), O’zbekistan’daki BayiG’undi’yi hatirlayin. Tyum adlar yaklashik ayni anlami, yani shehiri anlatiyor.
 «G’ot» ishte bu almanca Got boyudur. Eski yunan tarihchileri skifleri asiyali ve avrupali olarak ikiye ayirt etmishlerdir.
Tatar o’zbekchede «totor» olarak telafyus edilir. Ilk bashta o «G’ot-tar» sheklinde kullanilmishtir, yani Gotlar. Zamanla tottar – totar – totor shekilleri ortaya chikmishtir. SHunu da eklemek gerekir, gotlar iki kola ayrilmishlardir: ostgotlar (dog’ulu) – asyali skifler – goti ve vestgoti (batili gotlar, ishte onlar avrupali skiflerdi). 
 «G’» sesi cheshitli dillerde ilginch sese sahiptir. Harezm’in eski bashkenti Kot denmishtir. O’zbek shehri olan SHovot (aslinda bu kelime Shoh-G’ot – Kralli Got) o «Âîò» shekline sahiptir. Kirgizcada Bot varyant var Botkent shehri olarak. O’zbekchedeki Vobkent’te (Buhara vilayetindeki bo’lge) - «Âîá» sheklinde. Avrupada  G’ot  «Øîò» ve «Ðîò» shekline sahiptir. Mesela SHotlanda kelimesinde SHot da daha o’nce «G’ot» olarak kullanilmishtir. Rotterdam kelimesinde «Ðîò» ayni anlama sahiptir. Zaten eski avrupa yazisi boshuna got diye so’ylenmemishtir. O’zbekche «mektup» da yazinsali anlatmishtir.
«G’ot» G’àt, Ãàò, Êàä, Êàò, Âàò, Õàò, Qat shekillere sahiptir.
«Gat» Gatchina (Rusya) toponiminde yer almaktadir, CHingizhan’in og’luna CHigatay demishler (o’zbekche CHin-«G’àt»-Ay), gat – shekli ruscha kelimelerde bulunmaktadir: Bagatir (Bay-Gat-IR (Er – koca), Bagatiy - zengin, Bogatstvo, italyanca Gatti soyadinda.
 «Kad» Akkad kelimesinde (Ak-Kad – halk, Vavilyonda yashamish. Ak – ishik, Kad – daha dog’rusu Qad – tyurkche «insani vucyut». Eg’er hatirliyorsaniz Kadingir kelimesi (Vavilyon adlarindan biri) ayni anlam tashir. Bundan shunu so’yleye biliriz: Vavilyon – Kadingir – Akkad – kelime – esh anlamli.
 «ÊÀÒ» kelimesinin kullanimiyla ilgili toponimler bulunmaktadir. Mesela –Ispanyola’nin bir vilayeti olan Katalonya; Katav-Ivanovsk – Katav go’lyu yanindaki shehir, CHelyabinsk vilayetine ait; Katanga – R. Zair tashrasi; Katangli – Sahalin’de (Rusya) bir semt; Katanya – Italya’da bir shehir; Kataka – Hindistan’da bir shehir; Katmandu – Nepal bashkenti; Katovise – Polonya’da bir shehir. Japonlarda KAT soyadi var: Kato (Kiyomasa 1562-1611) – bashkomutan.
Yunancada «Katehizes» kelimesi «o’g’yutleme», «talimat vermek» anlam tashir; «katolik» kelimesi ise – yunanca «kathollikos» – «evrensel», «genel».  Galiba dini akim ve «katolisizm» hepsi buradan kaynaklaniyor.
Avrupada got dili ve yazisi var. Bo’yle olmasi gerek! Zira onlar kralli soydandir. Krallara ise eg’itim lazim.
Japonya’da iki japon grafik yazisindan birini katakana diyorlar; o’zbekche       «õàò»  – yazinsal anlam tashiyan kelimeye benzer.
SHimdi «Hat» ko’klyu kelimelere gechelim. Misir mifolojisi ve dininde Hat – go’k, bereket, ashk ve eg’lence tanrichasi. O  inek bashli bayan sheklinde yansitilmishtir;
Hatlar – het devleti nufyuzyu. Hatlar tarihte ilk defa buhar yufleme yoluyla demir yuryunleri hazirlamaya bashlamishlardir. Hattusas (Hattusa, Hattushash) – Het devleti bashkenti (milat o’ncesi 23 yyuzyil) chag’dash Tyurkiye’nin Ankara shehrinden 150 kilometre uzaklikta yerleshmishtir. Gechenlerde Hatusiler milat o’ncesi ikinci yyuzyilda Egipet’e hyucyum yaptiklari ve savashta bizzat Ramzes A-nahtu (Fatihi) II. Ramzes (Ramses) II Byuyyuk – Eski Yegipt’in firavunu yendig’i o’g’renilmishtir. Yaklashik milat o’ncesi 1279 ; 1213 yy hyukyumdarlik yapmishtir, Seti’nin ve Tuy kralichenin og’lu. Eski Yegipt’in byuyyuk firavunlarindan biri. Ona yustyunlyug’yunden dolayi A-nahtu sherefli unvani verilmishtir, yani «Galip». Eski abide ve papiruslarda onu nadiren halk dilinde Sesu veya Sessu dediklerine rastlariz. Bu kushkusuz Manefon’un rivayetinde hatirlarilan adla aynidir, yani: «Setozis hemde Ramesses deniliyor». Yunanlilarda bu isim Sezostrisa olarak aktarilmishtir, efsanevi menkibeler ve dyunyaca zaferler kahramani (bu kelimeleri unutmayin) (Onun pek chok yapitlari Yegipt’te ve Nubi’de bulunmaktadir).
II Ramzes’in babasini Seti, annesini – Tuyi demishler. SHimdi shunu hatirlamak yerinde olacak, hollandalilar chince kelime «CHino»yu «Sino» veya «sinema» olarak so’ylerler, ruscha – kino.   Byuyyuk ihtimal Ramzes’in babasini G’eti demishlerdir. To’ren, bayrami anlatan Tuy shimdi o’zbekche isim Bayramay. Yunanlilar Ramzes; boshuna dyunyaca yunlyu kahraman Sezostis’le o’zdeshleshtirmiyorlar. Aynen onun yaptig’i kahramanlig’i Aleksandr Makedonski Atlantik okyanusundan Hint okyanusuna kadar olan yerleri ishgal ederek tekrarlamak istemishtir.
Yuli Sezar zamaninda yashamish kabile var – alman hatlari; Ingiltere’de shehir var – Hatfild; Yakutiye’de ise dere var – Hatingnah, Taymir’da – Hatanga deresi. Hatvan – Hungarya’daki shehir; Hatinohe – Japonya’da shehir ve liman; Hatiodzi – japonya’da shehir; Hator – eskiden Hatra – Mesapotomi, yani shimdi Irakta bulunan parfi shehri; Hatlon (Tacikistan’da vilayet); Hatteras – ABD Atlantik kiyisinda burun; hata – ruslar, ukraynalilar, belaruslar sho’yle der evi, belki bu biz yukarida hatirladig’imiz o’zbekche kelime «katak»i anlatir.
 «G’àt» «Qat» shekline de sahiptir – «Qatar» (Arap Emiretleri), «Qatag’an» (tyurk soyu); «Rat» – kelimeleri hemde tyurk erkek isimleri:  Gayrat, KayRat, SHuhRat;  «Vat» – Vatikan ve HorVat kelimelerinde.
 «Dat» Soldat – asker kekimesinde. Horvat kelimesi etimolojisi «Ishikli Gat»i, «Ishikli Kralli» soy olarak aktarmak myumkyun.
«Kat» ve «Hat»i Gerodot’ta hatirlatir. Av-Hat Lipoksay’in og’lu, Kat-i-Ar Arpaksay’in og’lu.
 «G’àt» «Bat» shekline de sahiptir. Bat (Bath) – Ingilterede shehir (graflik); Bat – Tayland para birlig’i; Bata – Rio-Muni bash shehri – Gvineya’nin ekvato’rel kismi kontinental kismin; Bataviya – Dcakart’in o’nceki hollandca ismi; Batavi – Hollanda sinirina yerleshmish eski alman kabilesi; Batagay – Yakutiye’de semt; Bataysk – Rostov vilayeti shehri; Bataki Indonezya’da yashamakta olan halk; Batalyor (frans. Batailler – savashmak) – gemide tyum elamanlari gida ve giyecek mallarla temin eden shahis; Batalpashinsk – 1939 yilina kadar Karacheyev-CHerkesk merkezi olan CHerkesk shehri adi; Batalyon – Batov ordusu; Batna – Aljir’de shehir; Batu-Pahat – Malayziya’da shehir; Batu – bashkenti  Saray-Batu olan Altin Orda’nin esaschisi CHingizhan’in torunu; Bat-yam – Israil’de shehir.
Neden ayni kelime bo’yle chok shekle sahip? CHyunkyu OKUZ Herodot’a kadar 2300 sene o’nce yashamishtir. Yani o 4800 sene o’nce yashamishtir. Nerden bo’yle inat? Bununla ilgili go’ryushyumyuzyu daha sonra aktaririz.
Bo’ylece Okuz kelimesi zamanla sho’yle shekilleri kabullenir:
 à) G’uz: G’uzor – o’zbek shehri. Guz: Guzar – durak,  Guzeyeva – tatarca soyad; Boyguzova – poloves (ïîëîâåöêàÿ) soyadi;  Gus – hollandca isim; Gus – kush. á) G’az: 1. G’azna – Afganistan’da shehir; 2. Kazna (hazine);
b) Gaz:  Gazli – Buharada shehir; Gaziantep – Tyurkiye’de shehir; Gaz sekto’ryu –  Falastinde; 
c) Gasdrubal – Karfagen’in kyuchyuk kardeshi (m.o’ 207 yilinda o’lmyushtyur); Gaskonya – Fransa’da shehir; Gaskar – fr. yazari; Gaskell – ingliz fiziologu; Gaskell – ingliz bayan yazari; Gasman – italyan sanatchisi; Gasner – alman botanig’i; Gasparyan – ermeni sanatchisi; Gaskoyn – Avustralya’da dere; Gaspra – Krim Cumhuriyeti (Rusya)nde semt; Gastings – Ingilterede shehir-graflik; Gast (alm.) – gost – konuk;
 
d) Haz: Hazine – o’zbekchede servet, myulk; Hazari – halkchillik; Hazar – farscha bin, chok sayiliyi anlatan;
å) Has: Hasavyyurt – Dag’istan’da (Rusya) shehir; Hasan – Primorsk yulkesinde (Rusya) go’l; Hasselt – Belchika’da shehir; Hasid – eski yahudi dilinde dindar; Hasaki – Suriye’de shehir; Hasenuserthotep – m.o’. 19. yyuzyilda Senuserta II piramidi yapimi zamaninda kurulmush shehir (o’zbekche Oyhon Tepa’ya esh ahengde olan «tep» ekine dikkat edin); Hasinto – filipinli inkilapchi; Haskovo – Bulgarya’da shehir; Hasmonei –yahudilerde rahip boyu; Hassunsk kyultyuryu – neolit ve eneolit do’nemi arkeoloji kyultyuryu (m.o’. 7-6 yyuzyil). Messopotomi’de pek chok o’g’renilmish abide – Yarim-Tepe (!!!), shimdi Irak’ta Mosul; Hastinapura – Ganga go’lyunyun sag’ kenarindaki chok genish tabakali nyufus (m.o’. 19–15 yyuzyil), Uttar-Pradesh eyaleti (Hindistan); Hasegava Tansunoske – japon yazari;
      c) Qaz:  Qazag’an – tyurk emiri (14.yyuzyil), Orta Asya sinirlarinda chingizi hyukyumdarlardan ilk kurtaran;  Qaz – kazakcha kush, ayni ãóñü – o’rdek. Bundan dolayi Qazaq kelimesi – iki ko’kten olushur «Qaz» – Oguz ve «Aq» – beyaz, eskiden – ishik. Kazak kabilevi birlik – cuz da Og’uz kelimesinden. «Qaz» ve «Cuz» kelimeler-esh anlamlilar.
        d) Kaz: Kaz – Kemerova vilaetinde semt; Kazbek – Gyurcistan’da dag’ dorug’u; Kazanbulak – Azerbaycan’da toponim; Kazancik – Tyurkmenistan’da toponim;  Kazane – Ruminya’da toponim; Kazanka – Tataristan’da go’l adi; Kazankov bo’lgesi – Ukrayna’da hyudyut; Kazanlik – Bulgaristan’da shehir; Kazanovka – Tulsk vilayetinde toponim (Rusya); Kazarma (ital. caserma) – harbi baraka; (lat. casa) – ev). Kazasker – Osmanli devletinde harbi hakim; Kazatin – Vinisk vilayetinde shehir (Ukrayna); Kazah – Azerbaycan’da shehir;  Kazvin – Iran’da shehir; Kazdag – Tyurkiye’de siradag’i; Kazreti – Gyurcistan’da semt; Kazim – Tyumen vilayetinde dere; Kazip – Krasnoyarsk yulkesinde dere (Rusya); Kazan Tataristan’in bashkenti (Rusya).
Kazanova – korsikan o’g’retmeninin kizi, Fransiz direnishinin kahramani; Kazanova – italyan yazari; Kazandzaki – yunan bayan yazari; Kazandzakis – yunan yazari; Kazak  – alman yazari;
e) Kas: toponimde Kasbi – O’zbekistan’da bo’lge; hidronim Kaspi;  Kas – Krasnodar yulkesinde dere (Rusya); Kasablanka – Morokko’da shehir; Kasai – Orta Afrika’da dere; Kasah – Ermenistan’da dere; Kasepes – Ispanyola’da shehir; Kasik – aravak hint kabilesi rehberi; Kasikyare – Venesuela’da dere; Kaska (fran. Casqie, ispan. casco) – shlem – bash giyimi; Kaskad – (fran. cascade, ital. cascare) – ashag’iya hizli dyushmek; Kaskelen  – Kazakistan’da shehirã; Kaspi  – Gyurcistan’da shehir; Kaspii (yunan. Kaspioi, lat. Caspii) – Heradot tarafindan kaydedilen Kafkas’da hayvancilikla ug’rashan kabile; Kaspiysk – Dag’istan’da shehir; Kaspiysk – Kalmikya’da shehir (Rusya); Kasogi – rus elyazilarinda adiglarin ismi; Kasplya – Smolensk vilayetinde dere; Kassiti – Iran batisinda dag’li halk; Kastellameredi-Stabiya – Italya’da shehir; Kastelon-de-la-Plana – Ispanyola’da shehir; Kastilya Ispanyola’da vilayet; Kastilone – Italya’da shehir; Kasur – Pakistan’da shehir;
 
       k) G’iz: Kelimesi «Vizantiya» ilk o’nce «G’iz»antiya shekline sahip olmushtur. Eski harezm eposu Avesto – Ay-G’is-Toy, yani harezmca Og’uzname varyasyonu;  Qir-G’iz (Kirgiz)  – o’zbekche Kirk Og’uz, Giz Tomaris’in og’lu SparanGiz’in isminde rastlanir; tyurk ordu kumandani CHinGizhan’in adi o’zbekche CHin-Og’uz- Hon,
        ë) Gissar  – dag’ adi;
        ì) Hisar – bu da o’zbekchede;
        í) G’oz:   G’oz - kush, yani Gus; Gazi – arapcha galip;
        î) Gus – hollandcha isim, Gustav – ovrupaca isim, macarca at koshturan bayana – Gusar denir.
      ï) Gos – gospodin (bey) kelimesinden ortaya chikmishtir, gosudar - kral;
        ð) Kos Kosova kelimesinde bulunmaktadir, Kostanay. Dyunyada ayni kelimenin pek chok shekline rastlamak myumkyun;
        ñ) Kussar biz yukarida da dile aldig’imiz gibi Hatusi’de eskiden bir shehirin adi;
         ð) Rus – avrupaca isim. Mesela Mattias Rus – Moskva Kremli – kalesi yaninda o’zel uchag’ini indiren alman bir kyustahin adi.
Genelde harbi terimler – Rota, Batalyon, Batareya, Kazarma v.b. Herodot’a go’re ilk harbi kumandan Skit, Skif’in adindan ortaya chikiyor, aslinda Ayhan’in og’lu OKUZ’han kelimesinden kaynaklaniyor.
Herodot’un kaydina go’re bazen Targitiy’in og’ullarinin adi Aarpaksais, Lipoksais, Kolaksais olarak gecher. Burada net bir fark yok. CHyunkyu Arpaksay, Lipoksay, Koloksay ve onlardaki IS sheklindeki ekler Uz, Us’tan ortaya chikiyor.
Tatar bilgini akademik M.Zakiyev as/yas en eski tyurkler (skiflet)in etnonimi olarak kaydediyor. Assiri ve dig’er eski dog’u kaynaklarinda asiler(aziler) daha o’nce, yani milat o’ncesi IV yyuzyilda O’n Asyada taninmishlardi. Onlarin ud sheklindeki etnonimi dig’er bo’lgelerde de rastlanir. «Udlarin adi chok eskiden belli, o’zellikle milat o’ncesi III yyuzyilda byuyyuk ihtimal Kaspisk (Rusya) udlariyla chok yakin bag’lari olmushtur» [Yelniski L.A., 1977, 4]. Tyurki dillerin d-z seslerinin adeti uyumuna esasen, ud terimi – kushkusuz tyurkleri ifade etmish ve shimdi de onlarin belli kismini, yani og’zlari (ak-uz ‘beyaz, efendi uzlar’) ifade eden uz etnonimi varyanti diye biliriz. Uz etnonimin chok yaygin fonetik varyantlari shunlar: ud, us, os, yos, yas, ash, ish v.b.
Pek chok dog’u bilginleri Aleksandr Makedonski’yi dyunyanin iki tarafini ele gechirmish Iskender Zyulkarneyn’le o’zdeshleshtirirler. Biz Aleksandr Makedonski’nin dyunyanin iki yo’nyunyu ele gechirmedig’ini biliyoruz. Daha dog’rusu Aleksandr yunanca isim ve farscha Iskender ses bakimindan yakin. Onlarin benzerlig’i ne? Al – EKS (Alp-OKS) ve Is-Kan (Is-Han). Ishte bundan dolayi yunan soyadlarinin sonunda rastlanan Is veya Gis, letonca Kas veya As, litvanca Yyus, Is o’zdeshtir ve bu soyadlarin Skif padishahi isminden ortaya chikmish oldug’unu go’sterir. 
SHimdilik skiflerin farkli otrak o’zelliklerini inceleyelim. SHunu da keydetmekte fayda var: Herodot tarafindan halk olarak dile getirilen Issedon, yani Is ko’kyu de ayri kelime sayilir. Bu tyum dyunyayi gyuchle ele gechiren skif padishahinin ismidir. Bu ko’k Islanda, Ispanyola kelimelerinde bulunmaktadir; Ist kelimesi ise yerleshim yerini anlatir, mesela Kent gibi. Ist edati – O’zbekistan, Kazahistan, Tyurkmenistan ve dig’er kelimelerde, Est – Estonya – kelimesinde de ayni anlam tashir. Ist’ten siti, stanisa, istasyon kelimeleri tyuremyushtir.
Genelde Uz, Us, Cuz, Is, Iz, Ic, Az, As, Os, Osh, Yyus, Yaz – tyum bu kelimeler de ilk skif  padishahinin adi Og’uzhan – Iskan – Oksitan – Kanyaz – GasKon’u anlatiyor.   
Diadora kelimesi Skif’in Zevs’in ve Yilan Kadinin og’lu oldug’unu esasliyor. Zevs kelimesi ruscha, o almanca  «Zoes» kelimesinden ortayà chikiyor, Zoes – Zoyis.
Tyurkche Zaysan kelimesi (Zaysan mog’olca «hancik» (Hanin og’lu demek –A.SH.), Caysan – Kazakistan’in dog’usunda go’l; Zaysan – Ulan-Bator (Mog’olistan) yakininda ayni ismi tashiyan tepede yerleshmish anitsal yapi; Zaysan – Kazakistan Cumhuriyetinin Dog’u Kazakistan vilayetindeki shehir; Zaysan – Kazakistanda go’l, Gyuney Altay; Zaysan – bati-mog’ol (oyrat veya cungar) hanlari unvani (https://ru.wikipedia.org/wiki/). «Zoys» kelimesi Î’KO’Z – O’G’IZ – O’G’IS – G’IS– G’OS –ZOIS kelimesinden ortaya chikmistir diye biliriz. Yunan efsanesine go’re Zevs Og’uzhan gibi kendi babasiyla savashmishtir.
Macaristan’in bashkenti Budapesht kelimesi «Buda» ve «Pesht» kelimelerinden olushmushtur, yani Buda – kahraman, ilahlashtirilmish shahis. Hint Buddasi ayni anlam tashiyor diyebiliriz.
Nichin pek chok etnonim, gidronim, halk eposu eserleri ayni adamin adiyla ilgili? Bu sorunun cevabi ancak bizi deg’il, belki dig’er pek chok kimseyi ilgilendirmishtir.
Hayatinin sonunda o kendi devletini 24 bo’lgeye bo’lmyushtyur ve onlarda kendi alti og’lu ve 18 torununu han olarak ayarlamishtir. Kendine son barinak – Issik-Kyul (Kirgizistan) go’lyu yaninda ev sechmish ve hayatla barisharak  vefat etmishtir. O vefat ettig’i zaman onun cesedi kendi vatanina, yani Oks deresine getirilmishtir. Onun cesedi shu anda da Termiz (O’zbekistan Cumhuriyeti) shehrine yakin Amudere go’lyu sahilinde syukyun bulmaktadir. 

Onun geride biraktig’i 24 hyukyumdar evladi tyum dyunyaya dag’ilmish ve kendi nesillerine mert, yilmaz, Tek Tanriya inanmish, efendi ve adil atalarinin ISMINI koymushlardir. Ashag’i yukari o zamandan beri 5000 sene gechmishtir. Atalarinin adi zamanla deg’ishmish ve onun evladi tarafindan ag’izdan ag’iza deg’isherek yeni shekiller kazanmishtir.   
Skitler kelimesi yunanca ve ilk defa Herodot tarafindan kaydedilmishtir, Skifler – ruscha – «padishahlarin evlatlari», veya chince «Sai Vangi». Bunlarin hepsi tek o’zbekche SHOHLAR (shahler) – SHAHHAR (SHahlar, krallar, Padishahlar). Zamanla o ingilizcede oldug’u gibi Skitler – Siti – SHehir
anlaminda «SHahar» olarak ifade edilmishtir.
Kuran’da yazildig’i gibi Zyulkarneyn dyunyanin iki tarafini ele gechirmishtir. O’nce gyunesh batan, sonra gyunesh dog’an.
Eg’er iyice dyushyunyulyurse ayni fikri tyurk eposu «Îg’uzname»de bulmak myumkyun. Dikkat edin, Og’uzhan’in alti og’lu vardi.
Onlarin adi:
Kyun (gyun);
 Ay;
Yildiz;
Ko’k;
Tag’ (dag’);
Tengiz (deniz).

Onun og’ullarinin ismi – ashag’idan ta yukari tyum dyunyayi yo’nettig’ini anlatan timsallerdir.