Къоман тептарх дуьххьара ойланаш

Нохчийн  къам  кхин  д1а  дехар  дуй  те? Цуьнан  бух  хиллий  те? Мича  кхочур  ду  и?
Оцу  хаттаршна  жоьпаш  дала  санна  язйина ю нохчийн яздархочо Юсупова  1усмана  шен  роман "Къоман тептар"
Дуьххьара  ас  йийшира  цу  романан  кийсигаш  "Орга"  журналан аг1онаш  т1ехь. .Цулт1аьхьа яздархочо  Петирова  Пет1амата  елла  ши  а  том  йийшира  ас.
Книга ешархочуьнга яккхийра  ойланаш йойтучех ю.Шен заманахь лелла  бакъдерг ду  авторо  шен Философски  хьежамийн  буха  т1ехь  кхоьллинарг  ...
Хьалхара  книга-7  дакъа  .Романан юьхь заманах терра  чолхе  елахь а ,кхин  д1а  ша-шах ешало книга.
Алхастан  васт  ду  романехь коьрта,цуьнгахула  гойту  авторо бенойн  Шейх-Берсин  тайпа.
 Романтически  турпалхо  ала  мегар  ду  цунах.Лехамехь ву  иза.Дахаран Бакъ лехарехь а.
Муха  хила  веза  бакъволу  Къонах?Къа  мел  -цхьаъ  долуш...   
Коьрта  ойла  -тептаран  къайле,къоман  тептар-кодекс  ю  ,эвлаяаша  ларъеш схьаеана  ю  .Аллах1ан  1едал, Элчан  Суннат  а  лардеш
Вон-Дика,Къахьо-Марзо,боьхалла-Ц1еналла  ул-уллохь   хилар  гойту романехь..
Диканна  т1ахьаделла  Вон  а,хазалла  отуш  лела  Эрчалла  а,Марзо  эшаеш  лела  къахьо  а…
Роман  жанрица-философски –исторически  хета.
Хьекъале,къинхетаме,къомах  доглазачех а вацахьара  и  тайпа  яккхийра  ойланаш  йийр  а яцара  яздархочо  шен  произведенехь.
Теша,  ша лоьхучу,кхача  г1ертачу синлакхене  иза  х1инцале  а  кхаьчна хиларх.
Исбаьхьа, к1орггера  мотт  бу  яздархочун , хезна а   доцучу ширачу дешнех  пайдаоьцуйту вайга :заар-говза,зарга,зовза-к1иллу  стаг,билам-кад,т1аплам-вулкан...

Дуьххьарачу  книгин  чулацам.


 Хилларш-лелларш...Нохчийн  историн  ширачу  муьрера  д1аволало.Спартакца  а  т1амехь  хилла  кхузара  вахна  лелла  ши  нохчо.
Темболатан   Темирболатан  Моч1ин   Болатан дехха га  ду гойтуш:боцца  нохчийн  историн  таллам.
20 б1е  шеран  чаккхе  ...г1ала  хьаьхна  юрта  ц1а  вог1уш  ву  Алхаст…
Цуьнан  з1е  тасало  юртахь  могуш  вац  аьлла   ц1еяханчу  Русланца,ша  1аш  волчу  воккхачу  стагца  Овтица…
Цхьаьнакхетар  кешнашкахь  хуьлу  цуьнан  Русланца.Ткъа  Овтица  -хьуьнан   ирзонехь..
1аламехь  хуьлуш  ду  дукхахдерг..Овтица  цхьаьна  кхетар  бахьна  долуш  дех  дисина  тептар  дагадог1у  ,карладолу…
Тептар  доьшу…Тептарна  т1аьхьбевлла  НКВДН   хила  накъостий   бу:Масхьуд,Билкъис,цара  шайна  юкъаозийна  Сарат.Тептарна  т1аьхьабевлларш  бу  къоманна  балийна  арабевлларш(айкхаш  мел  хиллачийн  спискаш  а  хила  гучуевр  йолуш,сан  тидам т1аьхьлонна)
Уьш  т1екхачийта  йиш  яц  тептарна..
Х1инца  оцу  тептаран  чаккхе  ю  Алхастан  еша  езаш….
Шен  да  Абуй,Г1аний  вахначу  хьеха  ваха  дезаш  ву   и   «Шеконаш  йоцуш   болчеран"  туьша..Тушломахь  ю  тептаран  къайле  а.

2-г1а  книга.

Книга  т1ера  ца  ялалуш  йоьшу  ас  къайлене  кхача  г1ерташ  санна…
1.Алхаст  Мадар  волчохь  ву,цунна  дарба  до.
Ц1ена  тог1и - нохчийн  Атлантида.Х1инца  боккъал  а  цхьаъ  хила  долу  кхунах.Вайна  эшна  тептар.Вайн  эшна  къам  хилар…
Вай къам  кхиъна  даьлла,яккхийра  ойланаш  ю  авторо  теллинарш…
Меттан  к1оргалла ,бухбацар хаало х1ора  дашехь…
2.Хизир,Руслан д1алаьцначура  воду..
Мас1удан  гуо  боккха  хуьлуш  бу,цунна  т1аьхьа  бевлла  дукха  бу…
Лакхара  охьа  ду  Урхалладар…
Х1окху  Заманан  Бакъдерг  (къаьсттина  1-г1а  т1омболабале Нохчийчохь  х1оьттина  сурт:бозбунчалла даржар,адамаш  лечкъор,кхин д1а а ирча хиламаш карлабоху   авторо...
Ойланаш,ойланаш,ойланаш... Бакъдерг  ду  те,я хеташ дерг,хила  лууш  дерг?
Замано  гойтур  ду  шадерг а , "геннара  бен ца  го доккхадерг"  баьхначу  Есенинна а дайна.

Шоллаг1чу  книгехь  хилам  д1ах1отта кечлуш  бен  бац.Чаккхенехь  х1ун  хир ду  те? Сихха  еша  лаьа  чаккхе...
 Муха  хир  ю  те и? Х1ун  ю  тептаран  1алашо  а?Муха  хила  веза  Къонаха,бакъволу  къонаха гайтар а  ю авторан 1алашонех цхьаъ.
Къонах  бусулба  хила  веза.Парзаш ,суннат  лелош-и  бу  бакъ  некъ…
Бакъ-луьйца  ала  мегар  ду  кху  романах.Т1аьхье  беркате  йойла  ала лаьа даггара яздархочунна...
Цкъачунна болх -некъ хьалха буьйлуш х1уммаъ   а  дан  ца  ларайо  ,т1аьхьо  кхин  цкъа  а  ешна  ,дуьззина дош ала хьожур ю  романах..
                18   июль  2009   шо...(Дневника   юкъара)