Подшога хат киритиш

    Истеъдодли ёзувчи Абдулла Кодирийнинг «Утган кунлар» романида Кукон хони Худоёрхонга хат киритишнинг имконияти курсатиб берилган.
Кумушни висолига етолмаган Хомид (фильмдаги Х.Умаров) Худоёрхоннинг мулозимларидан бирини пора эвазига кулга олади ва Отабекни хамда унинг кайнотаси Мирзакарим куттидорни давлат хоини сифатида айблаб улим жазосига хукм килдиради.
    Аммо, фахм-фаросатли Кумушбиби турмуш уртоги Отабек ва унинг отаси Юсуфхожининг айбсизлигини исботловчи хатни кимсан Худоёрхоннинг тахти ёнига олиб келиб, уни шахсан подшои олам Худоёрхоннинг узига топширади.
    Дабдаба-а – асъасага урганган, узини дунёдаги энг адолатли шохлигига мулозимлари ишонтирган ва бу хакикатга рози булган кимсан Худоёрхон аёл кишининг килган жасоратига койил колади. Хатни укиб булгач жаллод кундасига буюрилган Отабек ва Мирзакарим куттидор хон саройига кайтарилади.
    Шунда дунёдаги адолатли шох хисобланмиш Худоёрхон Кумушбибини огохлантиради:
–Синглим (кандай мехрибон хон-а!), сиз ёпингичингизни ёпиб бир чеккада утириб туринг. Эрингиз ва отангизни такдири сизнинг хам одобингизга боглик (деярли шундай сузлар).
   Кумушбиби чеккада жим утиради. Отабек ва Мирзакарим куттидор келтирилади.
Хоннинг узи Отабекни тергай бошлайди. Отабекнинг жавобларидан сунг вазият узгариб, Хон Отабекнинг хоинлигига ишонмай бораётганини курган Бош маслахатчи Мусурмонкул ташаббусни уз кулига олади ва Хоннинг фикрини олдинги холатга кайтаради.
–Жаллод, деб буюради хон, Кумушбиби келтирган хатни гижимлаган холда.
   Аммо, шу пайт Тошкентдан чопар келиб Юсуфбекхожи Тошкент дарвозасини Худоёрхон лашкарларига очиб берганлигини хабардор килувчи хат келтиради ва Отабек хамда Мирзакарим куттидор улим жазосидан кутилиб колади.
   Тасаввур килинг, Юсуфбекхожи дарвозани очиб берганлиги хакидаги хабар бир соатга кечикди, дейлик. Унда Отабек хам, Мирзакарим куттидор хам бошидан жудо булган буларди.
   Абдулла Кодирий бу эпизод билан Кукон хонининг канчалик кибр хавога берилганлигини, хонлик худудида соглом фикр юритиш имкони булмаганлигини тасвирлаб берган.
Эпизоднинг энг кизик жойи, унинг якунидир. Тошкент кулга киритилганлигини эшитган Хоннинг бош маслахатчиси Мусурмонкул хозиргина бошидан жудо булиши мумкин булган Отабекка зарбоп тун кийдиради.
   Биз бу эпизодни кинода курганмиз. Хоннинг уз маслахатчиси олдида ночорлигини куриб, унинг устидан кулганмиз ва бундай ишлар бизга ёт деб кибрланганмиз.
Аммо, худди шунга ухшаш холат 1996 (балким ундан бир икки йил кейин) йилда Россиядаям булган. Мудофаа вазири Сергеев собик Югославия худудида булаётган бир операцияда НАТО кучларини догда колдириб, худудни эгаллаб олади.
   У давлат бошлиги, Россия Президенти Арчаев ёнига кириб, бу хакда рапорт беришидан олдин кийин ахволда колади. Чунки, у бу ишни Президент кандай бахолашини билмасди. Унинг, яъни Президент атрофидагилар хам бу гап хушхабарми ёки шумхабарми айтолмасдилар. Хозир Сергеевнинг боши омон колади ёки мансабидан жудо булади, олдиндан хеч ким билмасди. Шунинг учун Сергеевга хеч ким хайрихохлик билдирмайди.
   Сергеев Россия Президенти (рахматлик) Арчаевнинг ёнига киради. Булган вокеани доклад килади. Арчаев вокеани англагач, Сергеевга рахмат айтиб, мен Клинтонни бопладим дейди, баралла.
Бу гапдан сунг бутун сарой, кечирасиз Президент аппарати ходимлари Сергеевни табриклашга чогланишади.
    Битта мисолни Кукон хонлигидан келтирдик. Иккинчи мисолни Бухоро амирлигидан келтирсак.
–Якинда Россия империяси сизларга хужум уюштирмокчи, уларга карши курашиш учун Англия сизларни замонавий курол-аслаха билан таъминлашга кодир деб хат келтирган элчига «менинг ота-бобом йиккан тилло ва олтинларни ишлатишга хакким йук»-дея элчининг бошини узган Амир Музаффарни айтсакмикан ёки Кизил Армияга карши курашиш мумкин деб Мадаминбек ёки Шермамат (Кур Шермат)нинг хат келтирган элчиларини камаб куйган амир Олимхонни айтсакмикан, хайронман.
    Яна бир гап. Тахминан 1940 йилларда Амир Олимхоннинг ахмоклиги тасвирланган кинофильм олинишидан олдин бош роль ижрочисига Амир Олимхоннинг чопони музейдан келтирилиб, кийдирилади, актер гримланади. Шунда артист ёки режессерлардан бири шумлик килиб, актерни шу кийимда Бухоро бозорига, фойтунда олиб боришни таклиф килади.
    Актер бозорга борса, бутун халк унга таъзим килиб кутиб олади. Актер бир бало килиб кайтиб кетади. Лекин оломон Амиримизни кайтариб беринг дея, актерлар жойлашган мехмонхонага етиб келишади.
Менимча, шу оломон ичидагилардан бир нечтаси камалгач, вокеа тинчитилган булса керак.
    Халк нега Амирни согинч ила кутиб олди?
    Ахир кора халкка, кечаги кулларгага озодлик, эркинлик, рахбарлик берилди-ку.
Афсуски эркинлик олган бу кишилар тез кунда аввалги душманлари – бойлардан уч ола бошладилар. Акл-фаросати, ишбилармонлиги эвазига завод, фабрика куришга чогланган шахарлик бойлар хам, дехкончилик, чорвачилик, богдорчилик эвазига бойиган бойлар, узига тук дехконлар кулок дея камалди, сургун килинди. Бола чакаси кучада колди. Галла экилмади, минг йиллик савдо чегаралари ёпилди,  четдан товар келтирилмади, чорва моллари суйиб йук килинди, колхузларга топширилиб адои тамом килинди. Халк оч ва нахор колдирилди.
    Корни оч одамга гул бериб кунглини олиб курингчи! Шунинг учун авом халк озодликданам, эркинликданам безиб, кибр хаволи булсаям амирини согинганди.
Уша пайтда амир Олимхон Афгонистонда эди. У Гитлер СССРни урушда енгишини жуда истар ва подшоликни кайтариб олиш орзусида яшарди.
    Кизик, амир Олимхон айни уша пайтларда нега Оллох уни жазолаганлигини англаб етдимикан? Бандаларининг арз-додини эшитмаган, уларнинг оху-ноласини тингламаган. Уларнинг яхши яшаши учун курашмай, умрини айшу-ишратда утказган амирнинг охирги афсус-надоматлари не булган экан?
Биронта европа демократияси ва узимизнинг кадриятларни яхши тахлил киладиган одам билан сухбат курдимикин?
    Менимча, у бундай одамлар билан учрашган ва уша киши амирга жадидларни бекор йук килганини, авом халкнинг ахволидан куюниб, танкидий маколаларни ёзганларни, чоп этганларни, адолатсизлик килган амалдорларни фош килган газетчиларни нотугри кувгин килганини айтган.
Ва охирида уша зиёли киши бундай деган:
–Эй амири олам, хураётган итдан куркманг. Атрофингиздаги мушуклардан кура, улар салтанат курикчиларидир.
    Шуни унутмангки, Расули Акрам айтганлар, уч кишининг   дуоси тугридан-тугри бепарда Аллох Таолого етиб боради.
–Амалдорларнинг зулмига учраган мазлумларнинг;
–Боласининг кийналганини кураётган ота-онанинг;
–Бошка шахардан келган мусофирларнинг.
   Сиз эса жаноб амир бу хадисни тафаккур килмадингиз.
   Совет хукуматининг хакикатни яшириш, мустакил фикрловчиларни кувгин килиши, камаш каби зулмиям бир кун эмас бир куни жазога тортилади. Аллох хамма нарсанинг устида Коим тургувчидир.

P.S. Бу дардларни ёзишга булган сабаб, бир тадбиркорнинг юздан ортик ишчиси кучада колиб кетаётганлиги хакидаги оху ноласини кимга айтишни билмаётгани хакидаги мунгли хасратидан кейин битилди. Футбол бошланаётгани туфайли кискарок килдим. Худо хохласа давоми бор.


Рецензии