Эканомiка ведау - надзейны мост у будучыню

Эканомiка ведау - надзейны мост у будучыню

Апошняя нядзеля студзеня. Дзень беларускай навукі.

Свята прайшло сціпла, значна сціплей чым нават раённыя «Дажынкі». 
Мне запярэчаць: як мага навукоўцаў параўноўваць з аграрнікамі? Тыя і сеюць і аруць, збіраюць багатыя ўраджаі, атрымліваюць рэкордныя надоі, увогуле, кормяць усіх хлебам надзённым і даюць зарабіць прамысловасці. А што навукоўцы? Сядзяць у сваіх,  ці то лабараторыях, ці то кабінетах, ды справаздачы пульхныя штабнуюць.

Якая ад іх краіне карысць? 
І  сапраўды, на першы погляд ніякай. Спытаеце на вуліцы ў сотні мінакоў «Што вы ведаеце пра беларускую навуку?».  Адказ будзе прыкладна такім: «У нас ёсць Акадэмія Навук, а чым яна займаецца не ведаю….».

Але нягледзячы на сціпласць нашай навукі, менавіта дзякуючы ёй наша  краіна патроху пачынае браць на сябе роля ўжо не працоўнага коніка, а лакаматыва рэгіянальнага развіцця. Гаворка ідзе пра створаны нядаўна Еўразійскі эканамічны звяз.

Аднак,  нягледзячы на трывалы падмурак -- працавальную прамысловасць, дысцыплінаваны працоўны клас, вялікі атрад інжынераў і адмыслоўцаў, мы пакуль так і не навучыліся плыць супраць плыні, а склады шматлікіх прадпрыемстваў, у тым ліку флагманаў нашай эканомікі паступова забіваюцца шматмесячнымі запасамі вырабленай прадукцыі... Каб зразумець, як наша эканоміка можа набраць сілу ў неспрыяльных умовах сусветнага рынка трэба задаць сабе некалькі пытанняў, правільна адказаўшы на якія мы непазбежна прыйдзем да поспеху.
Чаму "найновае" тэхналагічнае абсталяванне закуплянае за замежную валюту, як правіла ў крэдыт, нярэдка старэе ледзь паспеўшы выпусціць першую прадукцыю? Чаму мадэрнізацыя іншага вытворчага прадпрыемства, ледзь пачаўшыся, балюча б'е па кішэнях працоўных і адмыслоўцаў на ім працавальных? Чаму нашы интеллектоемкие тавары,  недастаткова запатрабаваны на рынку? Чаму нашы высокакваліфікаваныя працоўныя, інжынеры і навукоўцы часта наровяць з'ехаць на працу за мяжу, замест таго, каб працуе  на айчынных прадпрыемствах?
Думаю адказаць на ўсе гэтыя пытанні могуць нашы навукоўцы, пісьменнікі і вынаходнікі, тыя, якія могуць не толькі блыху падкаваць, але і вынайсці параход, самалёт, тэлефон і нават тэлевізар, тыя, якіх прынята зваць «соллю зямлі». Ды толькі вось бяда, няма ў нас такіх, няма ні ў законах, няма на старонках прэсы, няма на радыё і тэлебачанні...

Асноўны чыннік сённяшняй прабуксоўкі нашай эканомікі -- недаацэнка  вынікаў асабістай інтэлектуальнай працы. Калі навуковы супрацоўнік працавальны ў акадэмічнай ці галіновай навуковай установе, атрымлівае вельмі невысокую зарплату, памеры якой ніякім чынам не прывязаны не толькі да прарыўных, але і да звычайных тэхналогій, якія прыносяць прыбытак, тое гэта робіць навуку бясплоднай, а пазбаўленае навуковых напрацовак вытворчасць малорентабельным, а то і стратным. Калі адмысловец на прадпрыемстве пачынае штосьці вынаходзіць, тое гэта зусім не вітаецца, хутчэй наадварот. А наватар «з вуліцы» і зусім успрымаецца як «тэхналагічны тэрарыст», узброены «шкоднасным» вынаходствам, якое нельга пускаць на тэрыторыю прадпрыемства ці навуковай установы ні пад якім выглядам.

Навошта і для чаго  ў краіне ў свой час было ініцыявана прыняцце заканадаўства, па якім патэнтавая мыта была шматкроць павялічана, а становішча пра адзнаку працы вынаходнікаў, так і не было прынята?

У школах наватарству ў нас не вучаць, а жыццё наватараў б'е, у выніку шэрагі наватараў радзеюць – пенсіянеры сыходзяць, а моладзь пакуль толькі падрастае.

Думаю, не трэба абсыпаць наватараў прывілеямі ці ствараць ім цяплічныя ўмовы, гэта іх псуе. Але, каштоўныя прапановы, калі яны прыносяць прыбытак, спрыяюць развіццю краіны, павінны выкарыстоўвацца, па-за залежнасцю ад таго, хто з'яўляецца іх аўтарам: штатны навуковы супрацоўнік, радавы інжынер ці іншы вынаходнік. Аўтар вынаходства не павінен быць «лішнім» пры яго ўкараненні і выкарыстанні.

Можна змяняць кіраўнікоў прадпрыемстваў хоць кожны тыдзень, прызначаць ім фантастычныя аклады ці пагражаць ім самымі суровымі карамі, але калі няма на заводзе свайго дамарослага ці прыходнага наватара, праца прадпрыемства ў цяперашніх вельмі няпростых эканамічных умовах асуджана на няўдачу.
Наша сучасная эканоміка гэта ў першую чаргу эканоміка глыбокіх і ўсебаковых ведаў. 

Калі параўноўваць яе з мостам, то сёння выглядае яна як пачатак яго будаўніцтва, дзе напачатку ўжо ўсё пабудавана, хоць стужачку пераразай, а ў сярэдзіне і палі яшчэ не забіты.

Чаму так адбываецца?  А ці не таму, што на ўжо вырашаныя навуковыя праблемы сродку адпускаюцца ў неабмежаваных колькасцях, а вось туды, дзе працы непачаты край, дзе як той казаў «конь не валяўся», дзе ёсць рызыка няўдачы, акрамя  фанатыкаў – энтузіястаў нікога з «аступененых» і «заслужаных» ні калачом не прывабіць, ні палкай не загнаць.

Прыкладаў таму вялікае мноства.
Адзін з іх – якасць сельгаспрадукцыі.
Усё быццам бы ў нас робіцца правільна. Сеем і прыбіраем падчас, мінеральныя і арганічныя ўгнаенні ўносны, пустазеллі імпартнымі гербіцыдамі выводны, шкоднікі ў нас сталі вялікай рэдкасцю, а вось якасць прадукцыі стала якім то «не такім» - не такім як перш.

У старыя часы зямлю бераглі, кожны год на ёй не сеялі, давалі адпачыць пад парамі. Зараз жа ў нас такой магчымасці няма, усё што можна разарана, сяўбазварот нярэдка зводзіцца да шматгадовага чаргавання кукуруза – пшаніца.

А тым часам, выйсце з такога «аграрнага тупіку» ёсць, але бо гэта выйсце знойдзены «не тымі» і «не там», ад прапанаванага малавядомым беларускім  навукова – вытворчым прадпрыемствам ужо амаль дзесяць гадоў, угнаенні-мелиоранта  пралангаванага дзеяння на аснове драўнянага вугля,  усе нашы «акадэмікі» і аграрнікі  открещиваются. А ўгнаенне тым часам вельмі  эфектыўна, асновай для яго распрацоўкі паслужыла назіранне  кашталяна Віцебску,  італьянца па паходжанні  Аляксандра  Гваньини (1538-1614),  які апісаў у сваіх «Хроніках Еўрапейскай Сарматии», выдадзеных у Вероне, эфект інтэнсіўнага росту ржы пасля занясення ў глебу драўнянага вугля і драўнянага попелу.   Аналагічныя распрацоўкі, пасля месцавання ў 2007 году інфармацыі пра наша ўгнаенне ў сеткі Інтэрнэт , з 2008 гады вядуцца ў ЗША (прафесар Піцер Адамс,  Тифтон)  і ПАР (доктар Ферди Лабушанге, Гарсфонтейн), прычым у ПАР, з 2010 гады  ўгнаенне выпускаецца прамысловым спосабам і экспартуецца ў краіны рэгіёна ад Намібіі да Зімбабвэ, дзе ў кароткія тэрміны была створана магутная  збытавая сетка. 

Абсталяванне для вытворчасці такога ўгнаення не з'яўляецца тэхнічна складаным і яго вытворчасць цалкам можа быць наладжана ў Беларусі. Само ж угнаенне ў 2008-2010 гадах прайшло  трохгадовую апрабацыю ў Навукова-практычным цэнтры па Земляробстве НАН Беларусі, сярэднегадовы дадатак ураджая яравога ячменю пры гэтым склала 35% нават пры аднакратным занясенні, расліны сталі лягчэй пераносіць засуху, утрыманне пажыўных рэчываў у збожжы стала больш збалансаваным.

Але гэта прарыўная распрацоўка ў нас пакуль нікому не патрэбна, а значыць у які будуецца агульнымі высілкамі мосту нашай эканомікі – эканомікі ведаў, бракуе адной вельмі адказнай «палі». Замена ж яе «імпартным аналогам» прымусіць нас аплачваць «праезд» па нашым жа мосту.

Андрэй БУХАРОВ,
пісьменнік, лаўрэат ВДНХ СССР

Источники информации:

1. Гваньини А.«Хроники Европейской Сарматии» Верона 1578 C. 25.
2. Бухаров А.В. Удобрение комплексное пролонгированного действия «Гуаносин»//Изобретатель № 3(111) С. 26-27.
3. Бухаров А.В. и др. Результаты исследований по использованию комплексного удобрения на основе древесного угля на посевах ярового ячменя//РУП «Научно-практический центр НАН Беларуси по земледелию» сборник научных трудов «Земледелие и селекция в Беларуси» Выпуск 46 Мн. 2010 С. 87-96
4. Бухаров А.В. и др. Комплексное  удобрение пролонгированного действия и способ его получения  Патент Республики Беларусь на изобретение № 13436