Тинчлик тушунарли, хотиржамлик нима?

Шукрким, мамлакатимиздаги энг катта, бош тадбир Аллохим мададида чиройли тартибда утиб булди.
Аминманки, хар кандай узбекистонлик “тинчлик ва хотиржамлик булсин” деган гапни нафас олишидан кейинги уринда ишлатади.
Тинчлик ташки ва ички сиёсат оркали амалга оширилади.
Хотиржамлик эса адолатли суд оркали амалга ошади.
Конун олдида хамма тенглигидан келиб чикиб, агар мана бу нормаларга катъий амал килинса, хотиржамлик деган ниятимиз янада баркарор булади, ИншаАллох:

 
Узбекистон Республикаси Конституцияси
2-модда.
Давлат халк иродасини ифода этиб, унинг манфаатларига хизмат килади. Давлат органлари ва мансабдор шахслар жамият ва фукаролар олдида масъулдирлар.
11-модда.
Узбекистон Республикаси давлат хокимиятининг тизими - хокимиятнинг конун чикарувчи, ижро этувчи ва суд хокимиятига булиниши принципига асосланади.

12-модда.
Узбекистон Республикасида ижтимоий хаёт сиёсий институтлар, мафкуралар ва фикрларнинг хилма-хиллиги асосида ривожланади.
Хеч кайси мафкура давлат мафкураси сифатида урнатилиши мумкин эмас.

13-модда.
Узбекистон Республикасида демократия умуминсоний принципларга асосланади, уларга кура инсон, унинг хаёти, эркинлиги, шаъни, кадр-киммати ва бошка дахлсиз хукуклари олий кадрият хисобланади.
Демократик хукук ва эркинликлар Конституция ва конунлар билан химоя килинади.

14-модда.
Давлат уз фаолиятини инсон ва жамият фаровонлигини кузлаб, ижтимоий адолат ва конунийлик принциплари асосида амалга оширади.
15-модда.
Узбекистон Республикасида Узбекистон Республикасининг Конституцияси ва конунларининг устунлиги сузсиз тан олинади.
Давлат, унинг органлари, мансабдор шахслар, жамоат бирлашмалари, фукаролар Конституция ва конунларга мувофик иш курадилар.

16-модда.
Мазкур Конституциянинг бирорта коидаси Узбекистон Республикаси хукук ва манфаатларига зарар етказадиган тарзда талкин этилиши мумкин эмас.
Бирорта хам конун ёки бошка норматив-хукукий хужжат Конституция нормалари ва коидаларига зид келиши мумкин эмас.

18-модда.
Узбекистон Республикасида барча фукаролар бир хил хукук ва эркинликларга эга булиб, жинси, ирки, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чикиши, эътикоди, шахси ва ижтимоий мавкеидан катъи назар, конун олдида тенгдирлар.
Имтиёзлар факат конун билан белгиланиб куйилади хамда ижтимоий адолат принципларига мос булиши шарт.

19-модда.
Узбекистон Республикаси фукароси ва давлат бир-бирига нисбатан булган хукуклари ва бурчлари билан узаро богликдирлар. Фукароларнинг Конституция ва конунларда мустахкамлаб куйилган хукук ва эркинликлари дахлсиздир, улардан суд карорисиз махрум этишга ёки уларни чеклаб куйишга хеч ким хакли эмас.

20-модда.
Фукаролар уз хукук ва эркинликларини амалга оширишда бошка шахсларнинг, давлат ва жамиятнинг конуний манфаатлари, хукуклари ва эркинликларига путур етказмасликлари шарт.

24-модда.
Яшаш хукуки хар бир инсоннинг узвий хукукидир. Инсон хаётига суикасд килиш энг огир жиноятдир.

25-модда.
Хар ким эркинлик ва шахсий дахлсизлик хукукига эга.
Хеч ким конунга асосланмаган холда хибсга олиниши ёки камокда сакланиши мумкин эмас.

26-модда.
Жиноят содир этганликда айбланаётган хар бир шахснинг иши судда конуний тартибда, ошкора куриб чикилиб, унинг айби аникланмагунча у айбдор хисобланмайди. Судда айбланаётган шахсга узини химоя килиш учун барча шароитлар таъминлаб берилади.
Хеч ким кийнокка солиниши, зуравонликка, шафкатсиз ёки инсон кадр-кимматини камситувчи бошка тарздаги тазйикка дучор этилиши мумкин эмас.
Хеч кимда унинг розилигисиз тиббий ёки илмий тажрибалар утказилиши мумкин эмас.
27-модда.
Хар ким уз шаъни ва обрусига килинган тажовузлардан, шахсий хаётига аралашишдан химояланиш ва турар жойи дахлсизлиги хукукига эга.
Хеч ким конун назарда тутган холлардан ва тартибдан ташкари бировнинг турар жойига кириши, тинтув утказиши ёки уни куздан кечириши, ёзишмалар ва телефонда сузлашувлар сирини ошкор килиши мумкин эмас.

28-модда.
Узбекистон Республикаси Фукароси Республика худудида бир жойдан иккинчи жойга кучиш, Узбекистон Республикасига келиш ва ундан чикиб кетиш хукукига эга. Конунда белгиланган чеклашлар бундан мустаснодир.

29-модда.
Хар ким фикрлаш, суз ва эътикод эркинлиги хукукига эга. Хар ким узи истаган ахборотни излаш, олиш ва уни таркатиш хукукига эга, амалдаги конституциявий тузумга карши каратилган ахборот ва конун билан белгиланган бошка чеклашлар бундан мустаснодир.
Фикр юритиш ва уни ифодалаш эркинлиги факат давлат сири ва бошка сирларга тааллукли булган такдирдагина конун билан чекланиши мумкин.

30-модда.
Узбекистон Республикасининг барча давлат органлари, жамоат бирлашмалари ва мансабдор шахслари фукароларга уларнинг хукук ва манфаатларига дахлдор булган хужжатлар, карорлар ва бошка материаллар билан танишиб чикиш имкониятини яратиб бериши лозим.

35-модда.
Хар бир шахс бевосита узи ва бошкалар билан биргаликда ваколатли давлат органларига, муассасаларига ёки халк вакилларига ариза, таклиф ва шикоятлар билан мурожаат килиш хукукига эга.
Аризалар, таклифлар ва шикоятлар конунда белгиланган тартибда ва муддатларда куриб чикилиши шарт.


43-модда.
Давлат фукароларнинг Конституция ва конунларда мустахкамланган хукуклари ва эркинликларини таъминлайди.

44-модда.
Хар бир шахсга уз хукук ва эркинликларини суд оркали химоя килиш, давлат органлари, мансабдор шахслар, жамоат бирлашмаларининг гайриконуний хатти-харакатлари устидан судга шикоят килиш хукуки кафолатланади.

48-модда.
Фукаролар Конституция ва конунларга риоя этишга, бошка кишиларнинг хукуклари эркинликлари, шаъни ва кадр-кимматини хурмат килишга мажбурдирлар.

112-модда.
Судьялар мустакилдирлар, факат конунга буйсунадилар. Судьяларнинг одил судловни амалга ошириш борасидаги фаолиятига бирон-бир тарзда аралашишга йул куйилмайди ва бундай аралашиш конунга мувофик жавобгарликка сабаб булади.
Судьяларнинг дахлсизлиги конун билан кафолатланади.
Судьялар сенатор, давлат хокимияти вакиллик органларининг депутати булиши мумкин эмас.
Судьялар сиёсий партияларнинг аъзоси булиши, сиёсий харакатларда иштирок этиши, шунингдек илмий ва педагогик фаолиятдан ташкари хак туланадиган бошка бирон-бир фаолият турлари билан шугулланиши мумкин эмас.
Судья ваколат муддати тугагунга кадар судьялик вазифасидан конунда курсатилган асослар булгандагина озод этилиши мумкин.
121-модда.
Узбекистон Республикаси худудида жиноятчиликка карши кураш буйича тезкор-кидирув, тергов ва бошка махсус вазифаларни мустакил равишда бажарувчи хусусий кооператив ташкилотлар, жамоат бирлашмалари ва уларнинг булинмаларини тузиш хамда уларнинг фаолият курсатиши таъкикланади.
Конунийлик ва хукукий тартиботни, фукароларнинг хукуклари ва эркинликларини химоя килишда хукукни мухофаза килувчи органларга жамоат ташкилотлари ва фукаролар ёрдам курсатишлари мумкин.

СУДЛАР ТУГРИСИДА
(Конун)
2-модда. Суднинг вазифалари
Узбекистон Республикасида суд Узбекистон Республикасининг Конституцияси ва бошка конунларида, инсон хукуклари тугрисидаги халкаро хужжатларда эълон килинган фукароларнинг хукук ва эркинликларини, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг хукуклари хамда конун билан курикланадиган манфаатларини суд йули билан химоя килишга даъват этилган.
Суднинг фаолияти конун устуворлигини, ижтимоий адолатни, фукаролар тинчлиги ва тотувлигини таъминлашга каратилгандир.

4-модда. Суд хокимиятининг мустакиллиги
Судьялар мустакилдирлар, факат конунга буйсунадилар. Судьяларнинг одил судловни амалга ошириш борасидаги фаолиятига бирон-бир тарзда аралашишга йул куйилмайди ва бундай аралашув конунга мувофик жавобгарликка сабаб булади.
Узбекистон Республикасида суд хокимияти конун чикарувчи ва ижро этувчи хокимиятлардан, сиёсий партиялардан, бошка жамоат бирлашмаларидан мустакил холда иш юритади.

6-модда. Конун ва суд олдидаги тенглик
Узбекистон Республикасининг барча фукаролари жинси, ирки, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чикиши, эътикоди, шахсий ва ижтимоий мавкеидан катъи назар конун ва суд олдида тенгдир. Корхоналар, муассасалар ва ташкилотлар хам конун ва суд олдида тенгдир.

9-модда. Суд химоясида булиш хукуки
Узбекистон Республикаси фукаролари, чет эл фукаролари ва фукаролиги булмаган шахслар давлат органлари ва бошка органларнинг, мансабдор шахсларнинг хар кандай гайриконуний хатти-харакатларидан (карорларидан), шунингдек хаёти ва соглиги, шаъни ва кадр-киммати, шахсий эркинлиги ва мол-мулки, бошка хукук ва эркинликларига тажовузлардан суд химоясида булиш хукукига эга. Корхоналар, муассасалар ва ташкилотлар хам суд химоясида булиш хукукига эгадир.
Фукароларнинг, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг хукуклари хамда конуний манфаатлари суд йули билан самарали химоя килинишини таъминлаш максадида суд мухокамасининг барча боскичларида ва конун хужжатларини куллаш амалиёти тугрисидаги масалалар судлар томонидан курилаётганда прокурор иштирок этади.

10-модда. Химоя хукукини таъминлаш. Айбсизлик презумпцияси
Гумон килинувчи, айбланувчи, судланувчи химояланиш хукуки билан таъминланади. Суд ишларини юритишнинг хар кандай боскичида малакали юридик ёрдам олиш хукуки кафолатланади.
(10-модданинг биринчи кисми Узбекистон Республикасининг 2007 йил 11 июлдаги УРК-100-сонли Конуни тахририда - Олий Мажлиси палаталарининг Ахборотномаси, 2007 й., 6-сон, 249-модда)
Айбланувчи, унинг айби конунда назарда тутилган тартибда исботланмагунга ва суднинг конуний кучга кирган хукми билан аникланмагунга кадар, айбсиз хисобланади.
Хеч ким суд карорига асосланмаган холда камокка олиниши мумкин эмас.
(10-модда Узбекистон Республикасининг 2007 йил 11 июлдаги УРК-100-сонли Конуни асосида учинчи кисм билан тулдирилган - Олий Мажлиси палаталарининг Ахборотномаси, 2007 й., 6-сон, 249-модда)
Хеч ким кийнокка солиниши, зуравонликка, шафкатсиз ёки инсон кадр-кимматини камситувчи бошка тарздаги тазйикка дучор этилиши мумкин эмас.

64-модда. Судьянинг касамёди
Илк бор судьялик лавозимига сайланган ёки тайинланган шахс куйидаги мазмунда касамёд килганидан кейин уз вазифасини бажаришга киришади:
«Зиммамга юклатилган вазифаларни халол ва виждонан бажаришга, одил судловни факат конунга буйсунган холда амалга оширишга, судьялик бурчим ва виждоним буюрганидек бегараз, холис ва адолатли булишга тантанали касамёд киламан».
Судьялар Узбекистон Республикаси Давлат байроги, Коракалпогистон Республикасида эса Коракалпогистон Республикаси Давлат байроги олдида хам тантанали вазиятда касамёд киладилар.
Судьялар куйидаги тартибда касамёд киладилар:
Узбекистон Республикаси Олий суди судьялари, вилоятлар, Тошкент шахар судлари, туманлараро, туман (шахар) судлари ва харбий судлар судьялари - Узбекистон Республикаси Олий суди Пленуми мажлисида;
хужалик судлари судьялари - Узбекистон Республикаси Олий хужалик суди Пленуми мажлисида;
Коракалпогистон Республикаси олий судлари, туманлараро, туман (шахар) судлари судьялари - Коракалпогистон Республикасининг тегишли олий судлари раёсати мажлисида.

65-модда. Судьяларнинг хукуклари
Судьялар:
мансабдор шахслар ва фукаролардан одил судловни амалга ошириш билан боглик булган уз фармойишларининг бажарилишини талаб килиш;
мансабдор ва бошка шахслардан одил судловни амалга ошириш учун зарур булган ахборот олиш;
уюшмаларга бирлашиш хукукига эга.
Судьялар конун хужжатларига мувофик бошка хукукларга хам эга булиши мумкин.
Давлат органлари, мансабдор шахслар, жамоат бирлашмалари, бошка юридик ва жисмоний шахслар судьяларнинг одил судловни амалга ошириш билан боглик булган талаб ва фармойишларини сузсиз бажаришлари шарт. Одил судловни амалга ошириш учун зарур булган ахборот, хужжатлар ва уларнинг нусхалари судьяларнинг талабига мувофик бепул берилади. Судьяларнинг талаблари ва фармойишларини бажармаслик конунда белгиланган жавобгарликка сабаб булади.

66-модда. Судьяларнинг мажбуриятлари.
Судьялар фукаролик, хужалик ва жиноят ишларини, маъмурий хукукбузарлик тугрисидаги ишларни куриш чогида Узбекистон Республикасининг Конституциясига ва бошка конунларига сузсиз риоя килишлари, фукароларнинг хукук ва эркинликлари, шаъни, кадр-киммати ва мол-мулки, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг хукуклари хамда конун билан курикланадиган манфаатлари химоя килинишини таъминлашлари, бегараз ва адолатли булишлари шарт.
Судьялар судьялик шаънини, судьялар одоб-ахлоки коидаларини катъий саклашлари, одил судловнинг обрусини, судьялик кадр-кимматини тушириши ёки судьянинг холислигига шубха тугдириши мумкин булган хатти-харакатлардан узларини тийишлари шарт.
(66-модда 2-кисми Узбекистон Республикасининг 2014 йил 20 январдаги УРК-365-сонли Конуни тахририда - Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2014 й., 4-сон, 45-модда)
Судьялар судьяларнинг маслахат сирини хамда ёпик суд мажлислари утказиш чогида олинган маълумотларни ошкор килишга хакли эмас.
Судьялар сенатор, давлат хокимияти вакиллик органларининг депутати булиши мумкин эмас.
(66-модданинг 4-кисми Узбекистон Республикасининг 2004 йил 3 декабрдаги 714-II-сон Конуни тахририда - Узбекистон Республикаси Конун хужжатлари туплами, 2004 й., 51-сон, 514-модда)
Судьялар сиёсий партияларнинг аъзоси булиши, сиёсий харакатларда иштирок этиши, шунингдек илмий ва педагогик фаолиятдан ташкари хак туланадиган бошка бирон-бир турдаги фаолият билан шугулланиши мумкин эмас.
(66-модданинг бешинчи кисми Узбекистон Республикасининг 2004 йил 3 декабрдаги 714-II-сон Конуни тахририда - Узбекистон Республикаси Конун хужжатлари туплами, 2004 й., 51-сон, 514-модда)

67-модда. Судьяларнинг мустакиллигини таъминлаш
Судьяларнинг мустакиллиги куйидагилар оркали таъминланади:
уларни конунда белгиланган тартибда судьяликка сайлаш, тайинлаш ва судьяликдан озод килиш;
уларнинг дахлсизлиги;
одил судловни амалга оширишдаги катъий таомил;
карор чикариш чогида судьялар маслахатининг сир тутилиши ва уни ошкор килишни талаб этишнинг такикланиши;
судга хурматсизлик ёки муайян ишларни хал килишга аралашганлик, судьялар дахлсизлигини бузганлик учун жавобгарлик;
судьяга давлат хисобидан унинг юксак макомига муносиб моддий ва ижтимоий таъминот бериш.

68-модда. Судьяга нисбатан хурматсизлик килганлик учун жавобгарлик
Давлат органлари ва бошка органлар, корхоналар, муассасалар ва ташкилотлар, мансабдор шахслар, фукаролар судьяларни хурмат килиши ва уларнинг мустакиллигига риоя этиши шарт.
Судьяга нисбатан хурматсизлик килиш, шунингдек уни очикдан-очик менсимасликдан далолат берувчи хатти-харакатлар килиш конунга биноан жавобгарликка сабаб булади.

69-модда. Суд ишларини хал килишга аралашишга йул куйилмаслиги
Судьяларнинг одил судловни амалга ошириш борасидаги фаолиятига аралашишга йул куйилмайди.
Муайян ишни хар томонлама, тула ва холисона куришга тускинлик килиш ёки гайриконуний суд карори чикарилишига эришиш максадида судьяларга кандай булмасин бирон-бир тарзда таъсир этиш конунга мувофик жиноий жавобгарликка сабаб булади.
Судьядан курилган ёки иш юритишидаги ишлар мохияти буйича бирон-бир тушунтиришлар беришни, шунингдек конун хужжатларида назарда тутилган холлардан ва тартибдан ташкари, кимга булмасин, танишиб чикиш учун ишларни такдим этишни талаб килиш такикланади.
Оммавий ахборот воситалари уз хабарларида муайян иш юзасидан суд мухокамаси натижаларини олдиндан узича хал килиб куйишга ёки судга бошкача тарзда таъсир этишга хакли эмас.

70-модда. Судьялар дахлсизлиги
Судьянинг шахси дахлсиз. Судьянинг дахлсизлиги унинг турар жойига, хизмат хонасига, фойдаланадиган транспорти ва алока воситаларига, хат-хабарларига, унга тегишли ашёлар ва хужжатларга тааллуклидир.
Судьяларнинг шахсий хавфсизлигини таъминлаш максадларида уларга тегишинча Узбекистон Республикаси Олий суди раиси, Олий хужалик суди раиси, адлия вазири томонидан белгиланадиган руйхат буйича укотар курол берилади. Зарур холларда тегишли суд раисининг карорига биноан ички ишлар органи судья ва унинг оиласи учун куролли сокчилар ажратади.
Судьяга нисбатан жиноят иши факат Узбекистон Республикаси Бош прокурори томонидан кузгатилиши мумкин.
Судья тегишинча Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг ёки Узбекистон Республикаси Олий хужалик суди Пленумининг розилигисиз жиноий жавобгарликка тортилиши, хибсга олиниши мумкин эмас.
Судья судьяларнинг тегишли малака хайъатининг розилигисиз маъмурий жавобгарликка тортилиши мумкин эмас.
Судьянинг турар жойига ёки хизмат хонасига, фойдаланадиган транспортига кириш, уларни куздан кечириш, уларда тинтув утказиш ёки улардан ашёни олиш, телефондаги сузлашувларини эшитиш, судьяни шахсан куздан кечириш ва уни шахсий тинтув килиш, шунингдек унинг хат-хабарларини, унга тегишли ашёлар ва хужжатларни куздан кечириш, олиб куйиш ёки олишга факат Коракалпогистон Республикаси прокурорининг, вилоят, Тошкент шахар прокурорининг, Узбекистон Республикаси Харбий прокурорининг рухсати ёки суднинг карори билан йул куйилади.
Туманлараро, туман (шахар) суди, округ ва худудий харбий суд судьясига нисбатан жиноят иши юкори турувчи суд судловига, бошка судлар судьяларига нисбатан эса Узбекистон Республикаси Олий суди судловига тегишлидир.
Судда уз вазифаларини бажараётган даврда халк маслахатчиларига судьялар дахлсизлигининг барча кафолатлари татбик этилади.

73-модда. Судьяларнинг интизомий жавобгарлиги
Судья:
одил судловни амалга ошириш чогида конунийликни бузганлиги учун;
суд ишини ташкил этишда бепарволиги ёки интизомсизлиги окибатида йул куйган камчиликлари учун, шунингдек судьялик шаъни ва кадр-кимматига дог туширадиган хамда суднинг обрусини туширадиган килмиш содир этганлик учун;
судьялар одоб-ахлоки коидаларини бузганлиги учун факат судьялар малака хайъатининг карорига кура интизомий жавобгарликка тортилиши мумкин.
(73-модда 1-кисмининг 3-хатбошиси Узбекистон Республикасининг 2014 йил 20 январдаги УРК-365-сонли Конунига мувофик 3-4-хатбошилар  билан алмаштирилган - Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2014 й., 4-сон, 45-модда)
Харбий суднинг судьяси харбий интизомни бузганлиги учун хам интизомий жавобгарликка тортилиши мумкин.
Суд карорининг бекор килиниши ёки узгартирилишининг узи, суд карорини чикаришда катнашган судьянинг, агар у атайлаб конун бузилишига ёки жиддий окибатларга олиб келган виждонсизликка йул куймаган булса, жавобгар булишига сабаб булмайди.
Судьяларни интизомий жавобгарликка тортиш тартиби Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан тасдикланадиган низом билан белгиланади.

Жиноят кодекси
2-модда. Кодекснинг вазифалаpи
Жиноят кодексининг вазифалари шахсни, унинг хукук ва эркинликларини, жамият ва давлат манфаатларини, мулкни, табиий мухитни, тинчликни, инсоният хавфсизлигини жиноий тажовузлардан куриклаш, шунингдек жиноятларнинг олдини олиш, фукароларни республика Конституцияси ва конунларига риоя килиш рухида тарбиялашдан иборатдир.
Ана шу вазифаларни амалга ошириш учун Кодекс жавобгарликнинг асослари ва принципларини, кандай ижтимоий хавфли килмишлаp жиноят эканлигини аниклайди, ижтимоий хавфли килмишлар содир этган шахсларга нисбатан кулланилиши мумкин булган жазо ва бошка хукукий таъсир чораларини белгилайди.

3-модда. Кодекснинг принциплари
Жиноят кодекси конунийлик, фукароларнинг конун олдида тенглиги, демократизм, инсонпарварлик, одиллик, айб учун жавобгарлик, жавобгарликнинг мукаррарлиги принципларига асосланади.

4-модда. Конунийлик принципи
Содир этилган килмишнинг жиноийлиги, жазога сазоворлиги ва бошка хукукий окибатлари факат Жиноят кодекси билан белгиланади.
Хеч ким суднинг хукми булмай туриб жиноят содир килишда айбли деб топилиши ва конунга хилоф равишда жазога тортилиши мумкин эмас. Жиноят содир этишда айбдор деб топилган шахс конунда белгиланган хукуклардан фойдаланади ва мажбуриятларни бажаради.

5-модда. Фукароларнинг конун олдида тенглиги принципи
Жиноят содир этган шахслар жинси, ирки, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чикиши, эътикоди, шахсий ва ижтимоий мавкеидан катъи назар, бир хил хукук ва мажбуриятларга эга булиб, конун олдида тенгдирлар.

6-модда. Демократизм принципи
Жамоат бирлашмалари, фукароларнинг узини узи бошкариш органлари ёки жамоалар жиноят содир этган шахслар ахлокини тузатиш ишига конунда назарда тутилган холларда жалб килинишлари мумкин.

7-модда. Инсонпарварлик принципи
Жазо ва бошка хукукий таъсир чоралари жисмоний азоб бериш ёки инсон кадр-кимматини камситиш максадини кузламайди.
Жиноят содир этган шахсга нисбатан у ахлокан тузалиши ва янги жиноят содир этишининг олдини олиш учун зарур хамда етарли буладиган жазо тайинланиши ёки бошка хукукий таъсир чораси кулланилиши керак.
Жазолашдан кузланган максадга ушбу Кодекс Махсус кисмининг тегишли моддаларида назарда тутилган енгилрок чораларни куллаш оркали эришиб булмайдиган такдирдагина огиррок жазо чоралари тайинланиши мумкин.

8-модда. Одиллик принципи
Жиноят содир этишда айбдор булган шахсга нисбатан кулланиладиган жазо ёки бошка хукукий таъсир чораси одилона булиши, яъни жиноятнинг огир-енгиллигига, айбнинг ва шахснинг ижтимоий хавфлилик даражасига мувофик булиши керак.
Хеч ким айнан битта жиноят учун икки марта жавобгарликка тортилиши мумкин эмас.

9-модда. Айб учун жавобгарлик принципи
Шахс конунда белгиланган тартибда айби исботланган ижтимоий хавфли килмишлари учунгина жавобгар булади.

Узбекистон Республикаси Жиноят процессуал кодекси:

81-модда. Далилларнинг турлари
Ижтимоий хавфли килмишнинг юз берган-бермаганлигини, шу килмишни содир этган шахснинг айбли-айбсизлигини ва ишни тугри хал килиш учун ахамиятга молик бошка холатларни суриштирувчининг, терговчининг ва суднинг конунда белгиланган тартибда аниклашига асос буладиган хар кандай хакикий маълумотлар жиноят иши буйича далил хисобланади.
Бу маълумотлар гувохнинг, жабрланувчининг, гумон килинувчининг, айбланувчининг, судланувчининг курсатувлари, экспертнинг хулосаси, ашёвий далиллар, овозли ёзувлар, видеоёзувлар, кинотасвир ва фотосуратлардан иборат материаллар, тергов ва суд харакатларининг баённомалари ва бошка хужжатлар билан аникланади.

82-модда. Айблаш ва хукм килиш учун асослар
Ишни айблов хулосаси билан судга юбориш ва айблов хукми чикариш учун куйидагилар исботланган булиши керак:
1) жиноят объекти; жиноят туфайли етказилган зиённинг хусусияти ва микдори, жабрланувчининг шахсини тавсифловчи холатлар;
2) содир этилган жиноятнинг вакти, жойи, усули, шунингдек Жиноят кодексида курсатиб утилган бошка холатлари; килмиш ва руй берган ижтимоий хавфли окибатлар уртасидаги сабабий богланиш;
3) жиноятнинг ушбу шахс томонидан содир этилганлиги;
4) жиноят тугри ёки эгри касд билан ёхуд бепарволик ёки уз-узига ишониш окибатида содир этилганлиги, жиноятнинг сабаблари ва максадлари;
5) айбланувчининг, судланувчининг шахсини тавсифловчи холатлар.
83-модда. Реабилитация учун асослар
Гумон килинувчи, айбланувчи, судланувчи куйидаги холларда айбсиз деб топилади ва реабилитация этилиши лозим:
1) иш кузгатилган ва тергов харакатлари ёки суд мухокамаси утказилган иш буйича жиноий ходиса юз бермаган булса;
2) унинг килмишида жиноят таркиби булмаса;
3) унинг содир этилган жиноятга дахли булмаса.
9-боб. Исбот килишнинг умумий шартлари
85-модда. Исбот килиш
Исбот килиш ишни конуний, асосланган ва адолатли хал килиш учун ахамиятга эга булган холатлар тугрисидаги хакикатни аниклаш максадида далилларни туплаш, текшириш ва бахолашдан иборатдир.
86-модда. Исбот килиш иштирокчилари
Исбот килишни суриштирувчи, терговчи, прокурор, суд амалга оширади.
Исбот килишда гумон килинувчи, айбланувчи, судланувчи, химоячи, жамоат айбловчиси, жамоат химоячиси, шунингдек жабрланувчи, фукаровий даъвогар, фукаровий жавобгар ва уларнинг вакиллари иштирок этиш хукукига эгадирлар.
Исбот килишда иштирок этишга гувохлар, экспертлар, мутахассислар, таржимонлар, холислар, шунингдек бошка фукаролар ва мансабдор шахслар жалб этилади. Улар ушбу Кодексда белгиланган тартибда далилларни туплаш, текшириш ва бахолаш билан боглик хукукларни амалга оширадилар хамда мажбуриятларни бажарадилар.
87-модда. Далиллар туплаш
Далиллар тергов ва суд харакатларини юритиш: гумон килинувчини, айбланувчини, судланувчини, гувохни, жабрланувчини, экспертни сурок килиш; юзлаштириш; таниб олиш учун курсатиш; курсатувни ходиса руй берган жойда текшириш; олиб куйиш; тинтув; куздан кечириш; гувохлантириш; мурдани эксгумация килиш; эксперимент утказиш; экспертиза тадкикотларини утказиш учун намуналар олиш; экспертиза ва тафтиш тайинлаш; такдим этилган ашёлар ва хужжатларни кабул килиш; телефонлар ва бошка сузлашув курилмалари оркали олиб борилган сузлашувларни эшитиш йули билан тупланади.
Химоячи далиллар сифатида фойдаланилиши мумкин булган маълумотларни: ишга тааллукли ахборотга эга булган шахсларни суровдан утказиш хамда уларнинг розилиги билан ёзма тушунтиришлар олиш; давлат органларига ва бошка органларга, шунингдек корхоналар, муассасалар ва ташкилотларга суров юбориш хамда улардан маълумотномалар, тавсифномалар, тушунтиришлар ва бошка хужжатларни олиш оркали туплашга хакли.
Химоячининг ушбу модданинг иккинчи кисмига мувофик тупланган материалларни ишга кушиб куйиш тугрисидаги илтимосномаси суриштирувчи, терговчи, прокурор томонидан албатта каноатлантирилиши керак.
(87-модда Узбекистон Республикасининг 2008 йил 31 декабрдаги УРК-198-сон Конунига мувофик иккинчи-учинчи кисмлар билан тулдирилган - Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2008 й., 52-сон, 514-модда)
88-модда. Исбот килиш жараёнида фукаролар, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг хукук ва конуний манфаатларини куриклаш
Далилларни туплаш, текшириш ва бахолаш жараёнида фукароларнинг, шунингдек корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг хукуклари ва конуний манфаатларини куриклаш таъминланиши керак.
Исбот килишда куйидагилар такикланади:
1) шахсларнинг хаёти ва соглиги учун хавфли булган ёки уларнинг шаъни ва кадр-кимматини камситувчи хатти-харакатлар содир этиш;
2) зурлик, пуписа килиш, алдаш ва конунга хилоф бошка йуллар билан курсатув, тушунтириш, хулосалар олишга, экспериментал харакатларни бажаришга, хужжатлар ёки буюмлар тайёрланишига ва берилишига эришиш;
3) тунги вактда, яъни кеч соат 22-00 дан эрталаб соат 6-00 гача тергов харакатлари олиб бориш. Тайёрланаётган ёки содир этилаётган жиноятнинг олдини олиш, жиноят изи йуколишига ёки гумон килинувчининг кочиб кетишига йул куймаслик, эксперимент жараёнида текширилаётган ходисанинг холатини кайтадан тиклаш зарурати булган холлар бундан мустасно.
Тергов ёки суд харакатлари билан боглик ишларни бажараётганда, суриштирувчи, терговчи, прокурор, судья ва ишда мутахассис ёки эксперт сифатида иштирок этаётган шифокорлардан бошка шахсларнинг узга жинсдаги шахсни ялангоч килиб ечинтириш чогида хозир булишлари такикланади.
Суриштирувчи, терговчи, прокурор, судья тергов ва суд мухокамаси жараёнида гумон килинувчи, айбланувчи, судланувчи, жабрланувчи ва бошкаларнинг шахсий хаётига доир аникланган маълумотларни ошкор килмаслик чора-тадбирларини куриши шарт. Бунинг учун шундай маълумотлар аникланиши мумкин булган тергов ёки суд харакатлари олиб борилаётганда иштирок этадиган шахслар доираси чекланади, иштирокчилар эса уларни ошкор килганлик учун жавобгарлик тугрисида огохлантирилади.
Тергов ёки суд харакатлари жараёнида олиб куйиладиган нарсалар ва хужжатлар тегишли баённомаларда аник курсатилиши керак. Шу билан бирга нарса ёки хужжат эгасига баённома нусхаси ёки унинг кучирмаси топширилиб, тилхат олинади. Ишга алокаси булмаган нарса ва хужжатлар конуний эгасига дархол кайтарилиши керак. Фукаролар саклаши такикланган нарса ва хужжатлар йук килиниши ёхуд уларни саклашга ваколати булган ва уларни тасарруф этадиган муассасалар ёки ташкилотларга берилиши лозим.


Рецензии