Ковулжонов ва ОАВ ёки журналистикамиз тишсизми?
Юртинг, элинг, таниш-билишларинг хакида ноурин айбларни эшитсанг, узингни нокулай сезаркансан киши.
Аввало, уша гапни айтаётган “тишли” журналистика дегани нима? Журналистларнинг давлат ва жамият бошкарувидаги юкори мавкеи эвазига узларини Туртинчи хокимият сифатида тутишлари ва давлат хамда жамият хаётида катта узгартишлар килишлариини, яъни тишларини курсатилишлари айтилса керак-да.
Бундан бир неча йил аввал бир газета тахририятида энг замонавий ускуналар урнатилганини куриб уларга хавас килдим. Уша ердаги мухбирлардан бирига, “хайф сенларга шунча эътибор, шунча замонавий техника демокчи булиб, гапимни бошкача килиб етказдим”.
–Хозирги кунда Узбекистон газеталарини Европа газеталари билан солиштирганда, бизникиларга бир фоизлик унсур етишмаяпти,-дедим мен гапни узокдан бошлаб.
–Нима экан уша бир фоиз унсур?- деди хамсухбат мухбир.
–Когоз бор, ускуна бор, дизайнерлар бор, компьютер саводхонлик етарли, маош бор, машина бор, тираж етарли,-дедим мухбирнинг саволига жавоб беришни пайсалга солиб.
У эса, гапимни индаоллосини эшитишни истаб, жилмайиб менга караб турарди.
–Мана шуларнинг хаммаси гарб журналистига солиштирганда 99 фоизни ташкил этади.
–Колган бир фоиз нима?-сабри чидамай суради сухбатдошим.
–Колган бир фоиз унсур, жасорат,- дедим мен.
Хамсухбатим таассуф билан, “одамнинг жасади бор-у, унинг юраги йук”-дедингиз-ку,-деди. Жасорат биздаям етарли.
Яна тишли журналистика хакида.
Бу “тишли” журналистика деганига мисол килиб, исроиллик журналист Лев Авенайснинг ушбу маколасини келтириб куя колай:
Тезисы выступления
"СМИ как четвертая власть"
Лев Авенайс
В 1840 году Оноре де Бальзак впервые назвал прессу "четвертой властью" (первые три - законодательная, исполнительная и судебная).
Основания для такого утверждения были и до того, и неоднократно - после. "Четвертая власть" неоднократно оказывала самое серьезное воздействие на первые три ветви.
Всего несколько примеров.
В 1972 году журналисты "Вашингтон пост" Боб Вудворд и Карл Бернстайн начали расследование "Уотергейтского дела", что привело к отставке президента США Роберта Никсона.
В 1977 году разоблачение журналистом газеты "Маарив" Даном Маргалитом наличия у жены главы правительства Леи Рабин валютного счета, что в то время было запрещено законом, привело к отставке Ицхака Рабина, досрочным парламентским выборам и, в конечном счете, к приходу к власти правительства "Ликуда".
Совсем недавно публикация в газете "Бильд" данных о частном кредите, взятом президентом Германии Кристианом Вульфом, стала причиной его отставки.
Во многих странах журналисты приходят в политику, и занимают в ней ключевые посты. Так в Израиле можно назвать в качестве примера Йоси Сарида, Томи Лапида, Сильвана Шалома, Шелли Яхимович, Нисана Горовица и др. Аналогично и среди русскоязычных депутатов кнессета немало работников СМИ: Йоси Шагал, Юлия Шамалова-Беркович, Нино Абесадзе, Роман Бронфман.
Однако, взаимовлияние СМИ и власти - процесс двусторонний. В последнее время СМИ стали важнейшим инструментом реализации политических стратегий на информационном рынке. Это более ярко проявляется в государствах, где власть или другие политические субъекты могут не только информировать население о целях и ценностях своей политики, но и фактически навязывать общественности определенные стереотипы власти.
Наиболее ярко для русскоязычной аудитории это можно продемонстрировать на примере деятельности СМИ в России. Использование СМИ стало неотъемлемой частью политических технологий, которые порой опускаются до "грязных технологий", как это было во время президентских компаний 1996 года, когда все федеральные телеканалы работали против кандидата КПРФ, и 2000 года, когда в телеэфире развернулась настоящая информационная война между ОРТ и НТВ.
В Израиле это явление хоть и присутствует, но в значительной меньшей степени, ввиду большей плюралистичности СМИ. Расхожее мнение о том, что большинство ивритоязычных СМИ - левые, а русскоязычные - правые, несколько преувеличено, поскольку и правые и левые политики получают возможность представить свою точку зрения в СМИ, и не существует ограничения доступа этих политиков к СМИ.
СМИ имели большую возможность оказывать влияние на общественное мнение и власть в период, когда число каналов и изданий было ограничено, и существовала возможность воздействия на большую аудиторию. Так было до появления многоканального телевидения и интернета. Сегодня происходит индивидуализация информационного потребления - существует огромное количество источников информации, и возможности манипулировать общественным мнением существенно снижаются и будут продолжать снижаться.
То есть, можно говорить, что СМИ всё больше теряют свое значение как "четвертая власть", и возвращаются к своему первоначальному назначению - быть источником информации (21 март, 2012 г).
Инглиз журналистлари бир аср аввал, бизнинг майда улчамдаги хар кандай соглом фикрга зид уларок, уз Хукуматларининг Махатма Гандига нисбатан адолатсиз муносабатини фош килиб, Махатма Гандини тарафини олдилар, окибатда Англия Хукумати уз журналистларининг жасорати туфайли Гандини хибсдан озод килди. Ганди эса кейинчалик Хиндистонни Англия кироллиги таркибидан чикишига эришди.
Гарб журналистларининг биздан устунлиги шундаки, хакикатни карор топтириш, адолат урнатишга булган бундай амалиёт буйича уларда катта тажриба бор.
Эркин фикрлаш дегани хар кандай гапни гапиравераман дейиш эмас, албатта. Уша Англиянинг узидаям журналистларнинг “куюшкондан чикмаслик” чегараси бор.
Келинг уларни куятурайлик, узимизнинг гапга келайлик. Мен замонавий асбоб-ускуналарга эга булган газета тахририятидаги мухбирни “тишлаб” олганимдан (мана куряпсизми, бизда тишлаш деганда, пичинг, кочирик тушуниларкан) хурсанд эдим.
Бир карашда мен юз фоиз хак эдим. Лекин, унинг гапиям хакикатдан йирок эмасди. Чунки, хамсухбатимни куркок дейишга асос йук эди. У хохлаган мавзуни энг юкори даражагача кутариб чиколадиган, унинг ечими буйичаям уз таклифларини бероладиган профессионал узбек журналисти эди.
Нега журналистика масаласига тухталяпман? Хаммасига Ковулжоновнинг бошига тушган гавголарни аритишга кумак беришга уринишим сабаб булди.
Коракалпогистонлик киноижодкорлар томонидан ишлаб чикилган “Танка” деган фильмни халкимиз жуда илик кабул килди. Кишлоклик ота кизининг диплом ишига танка топиш учун шахарга боради ва халк артисти Баходирни топиб, уни уз илтимосини бажартиришга кундириш учун оркасидан кувиб, ахийри кундиради.
Халк артисти Баходир ака эса институт ректорига учрашади, у бу ишни бажариб беришини, аммо униям Баходир акага битта илтимоси борлигини айтади.
Унга институти учун 20 гектар ер керак булади, ер берувчи бу юмушни бажаргач, униям бир илтимоси борлиги маълум булади. Хуллас Баходир ака битта диплом иши дея унлаб кишиларнинг илтимосини бирма-бир бажаради. Диплом учун келиб чикадиган машмашалар жуда хаётий эпизодларда ишонарли килиб ижро этилган.
Энг кизик эпизодлардан биттаси асфальт ёткизувчи машинаси булмаган МТП раисининг Йул курувчи ташкилот рахбаридан уша махсус машинани сураши булади.
Йул курувчи, халк артисти Баходирга:
¬¬-Асфальт ёткизиш буюртмасини бизга берсин, узимиз йулни куриб берамиз деса, МТП раиси сурбетларча, деярли бундай дейди:
-Буюртмани беришнинг иложи йук. Биз асфальт ёткизишнинг пулини олиб, ишлатиб куйганмиз-да!
Ковулжоновнинг битта распискасидан шиширилган жиноят иши тафсилотини эшитган хар кандай хукукшунос кулиб юборади. Суд амалиётида икки тараф уртасида ёзилган тилхат туфайли, хакикатда пул олди-бердисида иштирок этмаган шахсларнинг шубха ва гумонли кургазмалари оркали пул ундириш холатлари жуда кам. Икки фукаро уртасидаги тилхат туфайли бировни жиноий жавобгарликка тортиш эса умуман булмаган гап!
Суд процессида, Тошпулатов Умарнинг карз берувчи эмас, аксинча бир вагон тахта буйича Ковулжоновдан карздорлигини билувчи, шу вокеаларнинг устида булган ва Умар Тошпулатовнинг алдови туфайли Ковулжоновга тегишли бир вагон тахтани олиб келолмаган Ибрагимов Акромбойнинг асосли кургазмалари инобатга олинмади. 300.000 АКШ доллари олди-бердиси хакидаги шартнома эса калбакилиги маълум булиб колди. Яъни, аризачиларнинг узлари жиноятга кул урганлиги маълум булиб колди. Аслида терговчи ёки суд бундай холатга дуч келганида, хужжатларни калбакилаштирган аризачиларга нисбатан жиноят иши кузгатиши шарт эди. Лекин, бундай булмади.
Мабодо, мана шу холат Наманган шахри ёки Учкургон туманидаги газеталардан бирида эълон килинганида, бу иш буйича Ковулжоновнинг ва Умар Тошпулатовларнинг шахси буйича жамоатчилик фикри урганилганда ёки иш Конституциямизга мувофик жамоатчилик назоратида булиб турганида терговчиям, судья хам конуннинг барча талабларига катъиян риоя килишга мажбур буларди.
Аммо, мамлакатимиз газеталари, хозирги кунда бундай маколани босишмас экан. Ковулжоновнинг 2013 йил декабрида Олий судга протест киритишни сураб ёзган шикояти икки ойдан сунг, хайъат раиси томонидан узига кайтиб келди.
Ковулжоновнинг тарафини хеч ким олмади. Бирон-бир Оммавий ахборот воситаси, хатто хусусийлариям бу масалани ёритиб, жамоатчилик фикрини урганишни ташкил килишни уз зиммасига олмади. Энг доврукли “Панжам” журнали эса мустакил фикр нарёгда турсин, иктисодий жихатдан хам мустакил фаолият юритолмас, хатто унинг мухриям узида йук экан.
Ковулжонов эса бола-чака, кариндош-уруг, куни-кушни, таниш-билиш олдида узининг номини оклаши, уз кадрини тиклаши керак эди.
Конституциямизнинг 32-моддасида шундай дейилади:
Узбекистон Республикасининг фукаролари жамият ва давлат ишларини бошкаришда бевосита хамда уз вакиллари оркали иштирок этиш хукукига эгадирлар. Бундай иштирок этиш узини узи бошкариш, референдумлар утказиш ва давлат органларини демократик тарзда ташкил этиш, шунингдек давлат органларининг фаолияти устидан жамоатчилик назоратини ривожлантириш ва такомиллаштириш йули билан амалга оширилади.
Давлат органларининг фаолияти устидан жамоатчилик назоратини амалга ошириш тартиби конун билан белгиланади.
Ковулжонов Конституциямизга мувофик, унинг ишини жамоатчилик уз назоратига олишини истади. Чунки, унинг жиноят иши дея, бола-чакаси энди азият чекиши кундай равшан эди. Аммо, жамоатчилик назорати хакида Конституциямизда белгилангани билан, у алохида Конун сифатида кабул килинмаган экан. Демак, жамоатчилик назорати дегани номаълумми?
Шунда у уз арз додини хукукий мавзуда калам тебратаётган, бу мавзуда бир неча китоблари чиккан журналист Шохрух Акбаровга мурожаат килди. Шохрух акаям, иш хужжатларини роса урганиб, очерк ёзиб уни китоб холида олти ой деганда чоп эттириб берди.
Ковулжонов уз устидан кузгатилган жиноят ишини бекор килдириш учун кейинги уринишни 2014 йил октябрида, Олий Суд Раиси номига протест киритишни сураб ариза билан мурожаат килди. Ха, айтмокчи аризага илова тарикасида Шохрух Акбаровнинг “Тузок” номли китобчасиям илова килинганди.
Ариза нак турт ой курилиб, яна илгари жавоб берган хайъат раиси томонидан важлар етарли эмас деган мазмунда кайтарилди.
Абулбоки аканинг бошидан утказганлари ёзилган китобчани укиган сенаторлар, депутатлар, прокурорлар, судьялар, хукукшунослар булгандир, аммо, бирон-бир киши бу одам дардини бекорга достон килмагандир деб кизикмади. Агар бу китобчани Олий Суд Раиси агар укиганида (Абулбоки ака шахсан узига почта оркали жунатган) тергов бир ёклама олиб борилганлигини, нега жиноят содир этилиши мумкинлиги хакидаги А.Ковулжоновнинг аризаси колиб кетиб, унинг ракиблари томонидан икки ой утгач топширилган ариза буйича жиноят иши кузгатилиши, тергов давомида Ковулжонов билан А.Шабалов уртасида нега юзлаштириш булмаганлиги, энг асосий важ хозирда хам конуний кучда турган Жиноят ишлари буйича Мингбулок туман судининг 2013 йил 27 феврал ажрими ва шу ажримни уз кучида колдириш хакидаги Жиноят ишлари Наманган вилоят судининг 2013 йил 26 мартдаги карори талаблари бажарилмаганлигига эътибор берган буларди.
Шабаловнинг даъво аризасини 2012 йил январ ойида Наманган шахар хакамлик суди кураётган эди. Унда курсатилишича А.Шабалов ундан жами 359.000 долларга даъво килмокда.
Абдулбоки ака эртаси куни Хакамлик судига бу даъволарнинг умуман асоссиз эканлигини билдириб, эътироз хати ёзиб берди. Иш Хакамлик судида курмасдан колдирилди.
Абдулбоки ака унга нисбатан тухмат булаётганлиги сабабли Наманган вилояти Туракургон тумани ИИБга 2012 йи 23 мартда ариза билан мурожаат килди
А.Шабалов ва У.Тошпулатовлар хам кул ковуштириб туришмади, Наманганга келишиб 2012 йил 5 май куни Туракургон ИИБга “бизнинг пулимизни А.Ковулжонов бермаяпти” деб ариза берди. Туракургон туман ИИБ терговчиси Ш.Бозоров уларнинг аризасига биноан Абдулбоки акага нисбатан Жиноят кодексининг 168-моддаси 3-кисми “а” бандига мувофик жиноят иши кузгатди. Тергов ишлари охирига етгач, 2013 йил 27 февралда Наманган вилояти Жиноят ишлари буйича Мингбулок туман судида куриб чикилиб, 300.000 долларлик карз хакидаги шартнома ва 59.000 доллар берилганлиги тугрисидаги холатлар яхши урганилмаганлиги сабабли кайта терговга кайтариш хакидаги ажрим билан якун топди. Ажримдан норози булиб ёзилган апелляция шикояти 2013 йил 26 март кунида иноят ишлари буйича Наманган вилоят жиноят судида куриб чикилиб, биринчи инстанция судининг ажрими узгаришсиз колдирилди.
Иш Наманган вилоят прокуратураси оркали Наманган вилоят ИИБга кайта тергов харакатларини олиб бориш учун юборилади. Тергов органи нима учундир кайта тергов жараёнида А.Ковулжоновни терговга чакирмади.
Келинг, масалага ойдинлик киритиш учун жиноят ишлари буйича Мингбулок туман судининг 2013 йил 27 февралда чикарган ажримидан бир парча укийлик:
“Тергов органи томонидан жиноят ишининг 1-жилди 79-варагидаги Россия Федерацияси фукароси А.С.Шабаловнинг судланувчи А.Ковулжонов томонидан 2008 йил 8 июлда тузилган 1 сонли карз шартномасига асосан 12 фойиз устамаси билан кайтариш шарти билан 300.000(уч юз минг) АКШ доллари олиб, хозирги кунга кадар кайтармай келаётганлиги, шу сабабдан уни фирибгарлик килиб, унга жуда куп микдорда зарар етказганлиги учун жиноий жавобгарликка тортиш тугрисида берган аризаси урганилмаган ва хеч кандай хукукий бахо берилмаган.
Судланувчи А.Ковулжоновнинг 2008 йил 8 июль куни А.Шабаловдан 1-сонли карз шартномасига асосан 300.000(уч юз минг) АКШ долларини хакикатда олганлиги холати буйича ушбу 300000 АКШ доллари Узбекистон Республикасига олиб кирилган ёки олиб кирилмаганлигига, шунингдек ушбу тузилган шартнома сохта ёки сохта эмаслигига хамда Шабалов томонидан 2008 йил 8 июль куни А.Ковулжоновга ишониб 300000 АКШ доллари берган булсада, лекин 2008 йил август ойининг охирларида суралган 59.000 АКШ доллари микдоридаги пулни унга ишонмасдан, агар Умар рози булса у оркали беришини айтиб, Умар рози булгандан кейин берганлигига ва 300000 АКШ доллари микдорида карз олгандан сунг нима сабабдан Умар оркали яна карз сураганлиги холатлари етарлича урганилмаган.
Бундай холатда А,С. Шабаловнинг аризаси юзасидан тергов харакатлари олиб бориб текшириб, уларга хукукий бахо бериш лозим булади...
Иш хужжатлари хамда судда аникланишича А.Ковулжонов 59.000 АКШ доллари микдорида пулни А.С.Шабаловдан Тошпулатов Умар оркали 2008 йил август ойида олганлиги, ушбу микдордаги пулни олишдан аввал 2008 йил 8 июль куни 1-сонли шартнома оркали 300000 АКШ доллари микдорида пулни накд олганлиги ва ушбу 300000 АКШ доллари микдоридаги пулни Узбекистонга олиб кирганлиги, пулни олиб кирилганлиги тугрисидаги шартномада божхона мухри босилган.Шу сабабдан ушбу тузилган шартномани хакикий ёки сохталигини, А.Ковулжонов томонидан 300000 АКШ доллари микдоридаги маблаг Узбекистонга олиб кирилганлиги холатларини аникланиши лозим.
А.С.Шабаловнинг 300.000(уч юз минг) АКШ доллари микдоридаги пулни А.Ковулжоновга берганлиги, лекин судланувчи А.Ковулжонов уни алдаб 300000 АКШ долларини кайтармай келаётганлиги тугрисида жиноят ишида мавжуд булган ариза юзасидан тергов харакатлари утказилмаган, ушбу холатни мазкур жиноят ишидан ажратган холда хал этиб булмайди, чунки А.Ковулжонов содир этганликда айбланаётган жиноят сабаблари ушбу холат билан узвий боглик булиб, ушбу холатларга аниклик киритмасдан туриб,А.Ковулжоновга оклов ёки айблов хукми чикариб булмайди...”
Биринчи инстанция ва Вилоят суди апелляция судлов хайъати карорига асосан кайта терговга юборилган, аммо суднинг айни талаби бажарилмасдан унинг урнига айнан 300.000 долларлик шартнома делодан ноконуний олиб ташланганлиги, унинг калбакилигини айтаётган Россиялик нотариуснинг важлари тугри булса, бу шартномани делодан олиш юристлар тилида “жиноятни хакида хабар бермаслик ёки уни яшириш” деб каралади.
Мана уша модда:
Уз.Р Жиноят Кодекси
241-модда. Жиноят хакида хабар бермаслик ёки уни яшириш
Тайёргарлик курилаётган ёки содир этилган огир ёки ута огир жиноят хакида аник билгани холда хабар бермаслик -
энг кам ойлик иш хакининг эллик бараваригача микдорда жарима ёки икки йилгача ахлок тузатиш ишлари ёхуд олти ойгача камок ёки уч йилгача озодликдан махрум килиш билан жазоланади.
Огир ёки ута огир жиноятларни олдиндан ваъда бермасдан яшириш -
энг кам ойлик иш хакининг етмиш беш бараваригача микдорда жарима ёки уч йилгача ахлок тузатиш ишлари ёхуд беш йилгача озодликдан махрум килиш билан жазоланади.
Куриниб турган жиноятни яшириш, бу хакда хабар бермаслик, бу ишни курган судьяларга хам кулланиладими ёки конун улар учун бошкачами?
Давоми бор.
Свидетельство о публикации №215051500611