Пертек1уьл

    Рагъ элцифнавай гатун югъ тир. Кьелегъ чуьлда циц1ерини пепейри чпин межлис къурмишнавай. Зун,жегьил студент,  муьгьлетдин вахтунда сенаж гьазурзавай лежберриз куьмекдиз атанвай.Адет яз, гатун вахтунда дагъви хуьрера виридакай лежберар жедай, вучиз лагьайт1а  а девирда чи инсанри бубайрин "гад гьарай я!"-гафар  рик1елай алуднавачир.

   -Ваз,сивиз кьей дуст, пертек1уьл вуч зат1 ят1а чидани?-хабар кьуна завай яшлу Нисред муаллимди. За, заз а гафунин метлеб тийижирди, кьил галтадуналди хиве кьуна. Чиник фендигарвал кутуна,гьуьрметлу агъсакъалди,сив хъуьрена, заз са вил яна, еке сабурдалди давамарна:
   -А гафунин метлебни чир хьуй, вахтни фирай машин хкведалди амай!Инал алай иес авачир кьурай куьлер акурла, зи рик1ел са эхтилат хтана.

      Чун кьведни Кьелегъ чуьлдай векь хутахзавай колхоздин машиндин гуьгъуьниз рекьиз тамашна. Машинди, руг цавуз акъудна, хуьруьхъди еримишна, чун лагьайт1а, патав гвай шуьмегъ тарарин сериндик къацу ч1урал рекье гьатна.

    - Дяведилай гуьгъуьнин йисар,чан хва, гзаф ат1угъай, четин йисар тир. Дяведин хирер сагъарун патал инсанри, йиф-югъ талгьана, к1валахзавай. Чпиз гзаф хажалатарни дарвилер акурвиляй, абуру галатун хиве кьазвачир. Дяведа гъалиб хьайибурун несилдиз чавай къагьриманар лугьуз жеда.Цавара лув гузвай къушар абурун руьгьер я. Ваз чилерал гьихьтин инсанар яшамиш хьанат1а,абуру вуч патал  зегьметар ч1угунат1а, чанар ганат1а чидани?
      Абурукай садан, чи хуьруьнвидин, кьилел а вахтара атай са къемеда агьвалат за ваз ахъайда. Куьрелди, сифте за вун гъавурда тван!

     -Чи Цилерин хуьре,  дяведилай гуьгъуьнин йисара, Гьемзетни Керимуллагь лугьудай кьве кас яшамиш жезвай. Гьемзет - мешебеги, Керимуллагьни колхоздин лежбер тир.  Гьемзет ат1угъай кьилихрин, туьнт итим тир. Адаз са жизви нубатда хъел къведай,гьараяр авун, сеперар гун адан рик1 алай пеше тир.  Ам амай инсанриз виняй агъуз килигдай, лавгъавал ийиз, виридал вичин гаф эцигдай. Амайбуру,"квахьна фий"- лугьуз,адакай чпин кьил  хкуддай.
   Цекверин мягьледа,куьгьне миск1индин вилик,аялар къугъвадай кимел, са кьуьзуь Алабаш т1вар алай киц1 авай. И мергьаматлу гьайвандал инихъ-анихъ катиз-калтугзавай аялрин кьуьлер алукьдай. Киц1и гьич куьт1ни ийидачир, анжах жизви кьил хкажна, авам аялриз гъамлудаказ  килигна, вичин ксун давамардай. Амма яргъалай Гьемзетан суфат акун, я адан ни атун Алабашаз бес тир. Ам дели жедай, жанавурар акурди хьиз, элуькьиз башламишдай. Гьа ик1 ам вилерикай квахьдалди. Гьемзетаз  киц1, киц1из Гьемзет душманар тир. Адал са къван гьалч тувуна, Гьемзета тадачир. Киц1 мадни  къапарай акъатдай. Гьемзета, вич гьахъ авун патал: "Я чан стхаяр, и киц1из завай вуч к1анзава, идаз зи дабандай экв аквазвани?"- лугьудай. "Я Гьемзет, а садални элуькь тийидай киц1 вал вучиз элуькьзава?" - хабар кьадай хуьруьнвийри...

     Керимуллагь,дяведин иштиракчи, ажалдин чиниз килигай бажарагълу  ва адалатлу  инсан,дугъри, малаик хьтин итим тир. Ада са касдин хатурни хадачир. Колхозда гьакъисагъвилелди к1валахзавай. Тапшурмишай гьи к1валах хьайит1ани, лежберди намуслувилелди кьилиз акъуддай... Инсандин къилихриз, адан алакьунриз, я тахьайт1а нукьсанриз килигна чи дагълара инсанриз кутугай т1варар ва я лак1абар гун адетдин кар я. Хуьруьнвийри адаз "Шейх Керимуллагь" лугьудай. Хуьруьн аялризни ам гзаф к1андай. К1валахдикай азад, ял ядай вахтара ада аялриз Ватандин дяведин вакъиайрикай суьгьбетар ийидай. Аялри гзаф дикъетдалди яб гудай ва "Керимуллагь-халу, мад ахъая-ман",- лугьуз т1алабдай. Ам акунар алай, кьакьан буйдин эркек тир. Керимуллагь вичин ламрал акьахайла,адан к1вачер чилелай фидай. "Ядаяр,- лугьудай бязибуру,-валлагь и Керимуллагь халу акунрай Малла Нисреддиназ ухшар я, анжах адак лутувал квач!"

    - Абур вужар ят1а, ваз малум хьана, гила за вуч хьанат1а  суьгьбет ийин,-давамарна Нисред муаллимди.
    -Йикъарикай са юкъуз хьрак фу чрадай кьурай к1арасар гъиз фида лежбер Керимуллагь тамуз. Инлай -анлай кьуру ц1ерц1ер к1ват1на твада ада тип1ихра. Гьисабайла яхц1ур тип1их хьана.
    _-Ээээгь,- лагьана вичи-вичик рахазвай лежберди,- бес я гьелелиг, са вахт хьайила, атана и къурар мадни к1ват1из жеда, абурай  там ац1анва...  Вахчуна вичин дегьрени,ламрал хкаж хъхьана, хуьруьхъди рекье гьатна:
    -Пака бригадирдивай са малар т1алабна, за и  тип1ихар  к1вализ агакьарда. Яраб зи Кевсераз низ чида гьикьван хвеши жедат1а! Керимуллагьдин вилерикай Кевсера вичи гъайи ц1ерц1ер кутуна чрай хьран, таза памбаг хьтин, т1или фу, хъенч1ин къапуна  туна гъайи хпен ниси карагна. Садлагьана сивиз ц1аран яд атай лежбер, регъуьвилелди кьил галтадна, вичин хиялрал хъуьрена, пелел гъил эцигна, виликди хъфизвай рекьиз тамашна.
 
     - Салам алейкум,хуьруьнви!- лагьана салам гана бирдан цавай вилик аватай  мешебеги Гьемзета.- Ламран к1ула акьахна, вун гьиниз фенвай, гьинай хквезвайди я?
   - Валлагь, чан Гьемзет-стха, зи юлдашдиз хьрак кутадай к1арасар амачиз тамуз финиз мажбур хьана. Ат1а т1улалай  са яхц1ур кьезил тип1ихар к1ват1на за.
   - Я кяфирдин хва кяфир, я мурдардин хва мурдар! Ваз там ат1удай ихтияр ни гана? Гьемзетан чинни сес садлагьана дегиш хьана:- Къала, элкъуьгъ, къалура гьинай ат1анат1а к1арасар, за ви хам хут1унда, мердимазар!
    - Я чан Гьемзет, я  мергьаматлу кас! За ви тамуз к1усни зиян ганач, завай и тумакь дегьредал анжах куьлер квягъиз жеда, к1арас ат1ун патал зав як1в-нажах гвани? За анжах кьурай куьлер квяна тип1ихра туна.
   -  Я залум, бес гьуькуьметди (... "гьуькуьмет" гаф мешебегиди гзаф дамахдалди ва ара-ара тикрар ийидай,яни вич гзаф кьадар важиблу къуллугъчи тирди къейд авун патал, вичиз артух дережа къачун патал...) зун вуч патал эцигнавай кас я, эгер вуна ви хушдалди тип1ихар к1ват1из хьайила? Ихтияр авач, къадагъа я, зи ихтияр авачиз ваз лам гьалдай т1вални ат1удай ихтияр авач. Вун къанунрин гъавурда авачир авам итим я, лал хьана ацукь, жуван тахсиркарвал хиве яхъ. За валай пертек1уьл кхьида. Гзаф рахайт1а, за вун милицайрив кьаз тада, дустагъда ацукьарда.

    И эхтилатрик кумаз, итимар кьведни атана к1ват1навай ва харадиз янавай к1арасрин патав агакьна.

    - Килиг, аллагьдин душман,- лагьана Гьемзета - к1арасрик гьич т1убни кядач, пака за шагьидарни галаз атана, валай пертек1уьл кхьида. Вун жерме ийида. К1арасрин савда чна ахпа ийида.
   - Я чан Гьемзет, я чан хуьруьнви, кьурай к1арас там михьи авун патал  к1ват1завайди я. На заз чухсагъул лугьудай чкадал, заз сеперар, къурхуяр гузва, залай пертек1уьл кхьидай ният ава. За дяведа Ватан хвена хтанвай кас я, вирида Ватан хуьдайла, вун гьина авай? Вун заз кьурай к1арасар к1ват1ун къадагъа ийидай чкадал алай кас туш, ша вун аллагьдиз килиг!
  - Пака шагьидрихъ галаз къул ч1угваз жувни ша сятдин ц1удаз. Зун къуллугъдал алай кас я. Заз вахъ галаз гафар элуькьардай мажал авайди туш! На къанундалди жаваб гуда. Къанунриз гьуьрмет авуна к1анда,- Гьемзета вичин капашриз куьс гана, Керимуллагь алай чкадал туна, уьткемвилелди  тамун къерехдал экъеч1на ва хуьруьхъди еримишна.
   
   Мешебегидин къанихвал, намуссузвал,ерли ч1алав татун акур Керимуллагь хиялрик акатна. Сад-кьве декьикьа арадай фейила, лежбердин чиник хъвер акатна.
   " Къайгъу авач, Гьемзет, йифер варз алайбур я, ваз кьванни акьул тахьайла, мад им Керимуллагь хьанач хьи!".

    Муаллимдин сивикни хъвер акатна. " Къала, чан хва,килиг ат1а к1унт1алай, машиндик вил хк1адат1а аку. Чна са рейс я хъийидайди, ахпа шофёрдихъ галаз чунни сенаждал хуьруьз  рекье гьатда". Ахпа вуч хьанат1а чириз кьарай текъвезвай за тадиз къвалав гвай к1унт1ал чукурна, са вил яна, элкъвена хтана.
    Машиндин я ван, я руквадин гел заз такурди, за муаллимдив агакьарна.

    -Ак1 ят1а, пагьливандин хва пагьливан,-лагьана кьил Шалбуз дагъдин к1ук хьиз лацу хьанвай  Нисред муаллимди зак руьгь кутадай сесиналди,- яб це ахпа вуч хьанат1а...

    - Кьурай к1арасрин тип1ихар Керимуллагьди кьвед вичин къуьнел, кьведни ламрал эцигиз, варз алай йифиз к1вализ ял хъувуна. Ахпа к1аник квай хуьле, винел кьежей векьерни тарарин таза хилер вегьена, к1еви авуна. Элкъвена килигайла, са шак фидай лишан адаз акунач.
   
    Пакадин юкъуз шагьидвал ийиз кьунвай Зибиюллагьни Небиюллагь гуьгъуьна туна, Гьемзет к1арасар харадиз янавай чкадал акъатда. Са арадлай,  к1вачерал т1вет1ерини хузари икрагь авунвай  ламран къвалар гатаз, иниз Керимуллагьни  къведа.
    - Инал накь хара янавай к1арасар алайди тир,- лагьана Гьемзета Керимуллагьдихъ элкъвена. Абур гьиниз фена, чинерри тухванани?
     - Яъ,- лагьана Керимуллагьди аламат хьайи сесиналди,-им ви там, имни вун, на завай вуч хабар кьазва?
      Небиюллагьни Зибиюллагь  гагь чеб-чпиз, гагь мешебегидизни лежбердиз килигиз амукьна.
     - Абур на хутахна жеди гьа, аллагьдин душман! Тахьайт1а абур гьиниз фирай? Бес абур чилериз,цавариз фенани?
     - Я Гьемзет халу, к1арасар алаз накь ви вилериз акурди яни?- хабар кьуна Небиюллагьди.
     - Йифиз колхоздай адав к1арасар хкидай  малар ни вугуда мегер ?- хабар кьуна Зибиюллагьди.
     - Я манафикьар!-гьарайна хъел акатай мешебегиди,-  За адалай пертек1уьл кхьена к1анзавайди я, хъша, чна адан к1валер, гьаятар ахтармишда.
       Хтана ибур вири хуьруьз, къекъведа Керимуллагьдин гьаятра, муьхцера, кьурарик - зат1ни гьатдач. Шагьидвалзавай гадаярни мешебегиди чарасуз ахъай хъувуна.
        Вич магълуб хьайиди аннамишай Гьемзета, иблисвилелди элкьвена, Керимуллагьдиз ик1 лугьуда:
    - Валлагь,Шейх, пертек1уьл кхьена, заз вай са кьеж акъудиз к1анзавайди тир.
   Кьисмет авачир ризкьи сивяйни аватда лугьузвайди я, мад ана хьайивал хьана. Анжах к1арасар ик1 квахьунал зун аламат я!
     - Ам Аллагьдиз хъсан чида,- Шейх Керимуллагьди цавуз килигна, чинлай гъил ч1угуна.- Шукур хьуй вичиз!