Асет Мукашбеков. Озiндi-озiн таны

«Озгені акыл ойга кондырады,
Біле алмай бір Таніріні болдырады.
Талып уйыктап, козінді ашысымен,
Талпынып тагы да ойлап зор кылады.

Конілге шек, шубалі ой алмаймын,
Сонда да Оны ойламай коя алмаймын.
Акылдын жетпегені арман емес,
Кумарсыз кур мулгуге тоя алмаймын». Абай

«Озінді-озін таны...» Дельфий храмынын мандайшасына жазылган осы формуланы дурыс талкылай алатын пенде некен-саяк. «Мен озім» деген не? Біз озіміздін ішкі жан дуниемізден не білуіміз керек? Ангіме не жайлы болып жатыр? Ангіме: біздін мінезіміз, алсіздігіміз, кемшілігіміз бен жетістігіміз туралы ма?... Жок, егер тек осыларды гана айтсак, откен гасырларда тіршілік кешкен адамзат даналары ешуакытта «Озінді-озін таны» деген осиетті храмнын мандайшасына кашап жазбас еді.
 
Бул білім оте кажет. Бірак, алі жеткіліксіз. Озінді танудын аукымы будан да кенірек. Озінді тану – оз дененнін тыгыз болігінен бастап, ен назік денелеріннін курылымы туралы жане осы денелерге омірді кім беретіні, олардын кажеттілігі бізді калай сынайтынын, осыган байланысты санамыздын денгейінін озгерістері туралы терен тупсіз ойга шому. Біракта, пенделер бул жайында тук те білмейді. Аркім озін аз-аздап бакылайды да, озіндегі жаксы жане келенсіз кубылыстарды байкап: «О! Мен озімді білемін!», – дейді. Жок, ол озін алі білмейді.

Негізінде озінін керемет курделі жан иесі екеніне есеп беретін пенде баласы мулдем жок. Сондыктан да артурлі дін, философиялык (даналык ілімі) жуйелердін артурлі болуына тан калуга болмайды.

Адамнын курылымы жайлы бір ортак козкарас, тусінік жок. Унділер мен теософтар (Кудай туралы Ілімді зерттейтіндер) адамнын курылымын 7 болікке боледі. Астрологтар (жулдызнамашылар) жыл кубылысынын 12 айына сайкес 12 болікке, ал алхимиктер 4 элементке боледі. Каббалистер 4 жане 10:4 ягни алемнін 4 жагы (шыгыс, батыс, онтустік, солтустік) пен 10 сефиротты негізге алган. Коне парсылар, маздеизмдер, манихейлер адамды 2 болікке боледі: кайырымдылык пен жауыздык, жарык пен тунекке. Христиандарда кобінесе 3 курылымга болінеді: тан, жан, рух.

Енді кейбір тылсым – эзотерика Ілімін зерттейтіндер адамнын курылымын 9 болікке боледі. Себебі, 3-ті (жан, рух, назік денелер) уш алемде: фани, назік, рухани алемдерде кайталайды:

I). Заттык фани алем – жер бетіндегі жалган дуние. Бунда пенделер, жан-жануарлар т.б. жан иелері омір суреді

II). Назік алем – аруактар алемі. Бунда пенде танін жерге калдырып озінін жаны, рухы мен назік денелері бірігіп аруактарга айналады. Тіршілігін баки алемде немесе о дуниеде жалгастыра береді.

III). Рухани алем. Бунда періштелер, пайгамбарлар, аулиелер мекендейді. Тіршіліктерін баки алемде немесе о дуниеде жалгастыра береді.

Кімдікі дурыс? Барінікі де дурыс. Барлыгы адамды кай кырынан караганга байланысты. Сондыктан да біз осы козкарастардын ешкайсын да теріске шыгармаймыз. Ынгайлы болу ушін біз адамнын курылымын 2 болікке болеміз: томенгі табигаты немесе жеке басы, жогаргы табигаты – жеке тулгасы. Булай болу кейбір курделі кубылыстарды тусіндіруге ынгайлы. Тусіндіру барысында біз 3-6-7 болікті тандап алдык. Булардын ешкайсы бір-біріне кайшы келмейді, кайта бірін-бірі толыктыра туседі.

Адам анатомиясын окыганда тусіндіруге карапайым болу ушін тугелдей корсетпейді, неше турлі кестелер аркылы: суйек, булшык ет, кан айналымы, жуйке... т.б. жуйелерге боледі. Географияда да коптеген карталар: физикалык, саяси, экономикалык, геологиялык т.б... болып жіктеледі. Кандай болікте болмасын біздін коретініміз бірак нарсе. Анатомия мен географиядагы сиякты рухани Устаз артурлі сызбаларды колданып, маселенін мані бойынша курылымды жеке боліп алып теренірек тусіндіреді.

Синоптикалык кесте

Негізгі
элементтер Максаттары Корегі Алатын сиакысы, марапаты Істейтін жумысы
Рух Мангілік Азаттык Акикат Жаратушымен бірігуге умтылу
Жан Шексіздік Тулгасыздык Лаззат Ішкі жан дуниене унілу, Кудайга жалбарыну. Намаз оку
Зерде, Таным
(Интеллект) Білім, нур,
білгенді кылу Ой Даналык Ойды шогырландырып ую (медитация)
Журек Бакытка шомылу,
Жылылык Сезім Суйіспеншілік
Махаббат Уйлесімді жане шабытты белсенділік
Жігер Тау копаратындай уздіксіз кимыл Куш,
Кайрат Тындырган шаруасы, Тыныс алуы Тыныс алу,
гимнастикалык жаттыгуларын узбей жасау
Адамнын
тані Денсаулык,
Салауатты омір салты Тамак Акша Кунделікті жумыс істеп, пул табу

«Томенгі жогаргыга сайкес, жогаргы томендегіге сайкес», – деген тусінік бар. Адамнын кажеттілігі мен аткаратын міндеттерінін артурлі назік бастауларынын барлыгын адам танінін аткаратын міндеттері мен кажеттілігін негізге ала отырып тусіну онай болады. Осыны казір біз таніміз бен психикалык оміріміздін негізгі элементтерін синоптикалык кестенін комегімен корсету аркылы тусіндіріп береміз.

Алдымен танімізден бастайык. Ол нені кажет етеді? Арине денсаулыкты. Дені сау болу ушін оган тамак кажет: тан тамактануы керек. Тамак табу ушін акша болуы шарт. Акша табу ушін жумыс істеуін керек. Барі карапайым.

Заттык – фани алемдегі таніміздегі кубылыстар жогаргы рухани алемде ягни назік денелерде де кайталанады. Білу шарт: осы агымдар негізгі адам курылымынын элементтері: жігерінде (воля), журегінде, зердесінде, жанында, рухында толыктай кайталанып журеді. Арбір элемент белгілі бір максатка умтылады. Натижеге жету ушін олардын коректенуі кажет. Тамак табу ушін акша керек; акшаны тек енбектенсен гана табасын.

Жігерді (воля) алайык: онын максаты – тау копаратындай уздіксіз кимыл-козгалыс, ол дегенініз – куш-кайрат. Жігер – міндетті турде заттарга, адамдарга, жагдайларга асер етіп оларды баскаша курып озгертуі керек. Бірак, ол куатты коректі тілейді. Жігердін корегі – куш; жігер тамактанганда гана озін білдіре алады. Озіне тамак сатып алу ушін акша кажет. Онын акшасы – арекет, іс-кимыл; озінін куатын арттыру ушін жігер аркез бойкуйездіктен, кимылсыздыктан, іс-арекет кылмаудан аулак болуы шарт. Тек кана іс-арекет, тау копаратындай тынымсыз кимыл-козгалыс жасауга адеттеніп барып кана, жігер озіне куш-кайрат «сатып» алып, кудіретті кушке айналады. Кандай болмасын денелік козгалыс, іс-арекет, тынымсыз кимыл сіздін жігерінізді арттырады.

Келесі журек. Журекке не кажет? Журекке озінін кендігін, жылылыкка умтылуын, куанышка, бакытка боленуін сезінуі кажет. Онын тамагы – сезім, алатын сиакысы – махаббат, суйіспеншілік. Сіз суйген кезде, махаббат онын «сатып» алатын «акшасы» болып неше турлі сезімдерге боленіп кулпырып, тулеп кетесіз. Егер сіз суйіспеншіліктен айырылсаныз, онда бакытты жогалтып, ызгардын тунгиыгына батасыз. Махаббат пен суйіспеншіліктін бага жетпес байлыгын калай гана сактап калуга болады? Ол ушін кунделікті букіл алемдегі жан иелерімен араныздагы уйлесімділікті (гармония) сактаныз.

Зердеге (разум) не кажет? Оган жан-жакты терен рухани Ілім кажет. Зерде – Жаратушынын нурына шомылып, білім алуга умтылады. Онын тамагы – ой. Жаксы ойларды сатып алатын акшасы – даналык. Даналыкты акелетін іс-арекет – ойды шогырландырып ую (медитация). Тек даналык кана сіздін зерденізді жаксы ойлармен коректендіре алады.  Осынын натижесінде  зерденіз Жаратушынын нурымен нурланады. Сізге Алланын нуры жауады.

Жаннын жаршысы (идеал) – кеністік жане шексіздік. Адамнын жаны – Букіл алемдік жаннын тозандай болініп кеткен болшегі. Ол озін адам танінде мусапір, езіліп-жаншылган, шектелген калыпта сезініп, онын бар калауы – шексіз кеністікке сініп, алемдік болмыспен бірігіп кету. Осы калыпка жету ушін оган арнайы корек: жогаргы сананын барлык касиеттері – тулгасыздык (безличность), оз-озінен бас тарту (самотречение), озін курбандыкка шалуы (жертвенность) кажет. Бул тамакты сатып алатын акша – лаззаттанып (экстаз) барып рухани алеммен бірігіп кету. Буны іске асыратын жумыс – Ішкі жан дуниене унілу, намаз окып Жаратушыга жалбарыну, Онын шапагат нурына болену.

«Дін айтты: «Маган нан», – дейді,
Адаскан дінді пан дейді.
Магнасын анык біле алмай,
Рух деген созді жан дейді,
Осыдан жаман ауре жок.

Рух деген – мінсіз таза акыл,
Мінсіздін ісі шын макул.
Айуандагы акыл ол емес,
Аз гана созім – аз такыл,
Куранынды окы нанбасан».    Шакарім аулие

Рухтын жаршысы – мангілік. Рух дегеніміз уакыт шенберіне симайтын, одан тыс мангіліктін негізі – таза акыл (квинтэссенция). Мангілікке жету ушін рухка корек керек. Онын тамагы – азаттык. Егер жан улгаюга, кенеюге танті болса, рух керісінше озін шырмап-матап, устап турган байланыстардан кутылуга танті. Озіне бостандыкты сатып алатын рухтын акшасы – акикат. Артурлі себептермен Сізге ашылатын кандай да болмасын акикат – азат болуынызга мумкіншілік береді.

Иса пайгамбар (с.г.с.) айткан: «Акикатты таныныз, акикат сізді азат етеді», – деп. Иа, акикат бостандык акеледі. Акикатты тануга багытталган іс-арекет – Жаратушымен пара пар. Кім де кім Жаратушымен бірігіп алса, онда оган акикат ашылып, азаттык алады.

Жалпы коріністі беру ушін біз жогаргы кестеде тандік жане басым болігінде психикалык омірдін негізгі элементтерін жинактап, озара байланыстырып беріп отырмыз. Бул тусініктерді шексіз дамыта беруге болады. Бул кестеге бар тылсым кубылысты сидыру мумкін болмагандыктан сананын ар турлі денгейлерін жіктейік: санасыз (бессознательность), тупкі сана (подсознания), сана (сознания), озіндік сана (самосознания), жогаргы сана (сверхсознания).

Коптеген философтар, психологтар мен психоталдаушылар сананын артурлі денгейлеріне ой жугіртті. Олардын пікірлері оте кызык, біракта кунделікті омірде колдануга ынгайсыз. Сондыктан, біз сананын ар турлі денгейлері жайлы карапайым мысал келтірейік. Коз алдынызга елестетініз, кулаганда басын таска тиіп есіннен танып калдын: сіз санасыз жагдайдасыз. Біртіндеп есінізді жинап, озінізге келе бастадыныз, козінізді алі ашкан жоксыз: бул кезде тупкі сана ягни гаиз жаныныз іске косылды.

Біраз уакыттан кейін козінізді ашканнан кейін жерде сулап жатканынызды, айналанызда адамдардын топырлап турганын коресіз, бірак не болганын білмейсіз: бул саналы жагдай. Озінізге толык келгеннен кейін шуйденіздін ауырганын сезесіз де, озінізбен не болганын толыктай есінізге тусіресіз: бул озіндік сана жагдайы. Есінізді толык жинап, калпынызга толык келгеннен кейін тірі калганынызга шукіршілік айтып Жаратушыга алгыс айтасыз: бул жогаргы сана жагдайы. Кордінізбе, барі карапайым.

Сіздін курылымынызды куратын ар турлі элементтердін сананын турлі денгейіне сайкестігін аныктайык:

1.Танініз санасыз калпынызга сайкес.

2.Танініздегі барлык физиологиялык агымдар (тыныс алу, кан айналуы, ас корту, калдыктарды шыгару, осу т.б.) тупкі санага сайкес.

3.Журек пен Жігерге саналы калып сайкес.

4.Зерде мен таным денгейінде (интеллект) озіндік сана дами туседі.

5.Рух пен Жан денгейіне жогары сана сайкес. Рух кей кездерде Жаратушынын жогары санасы денгейіне сайкес болуы мумкін.

Бул кестеден барлык элементтермен калай жумыс істеуге болатынын айкын ангаруга болады. Тек кана озінін танімен, жігерімен, журегімен, зердесімен, жанымен, рухымен кунделікті жумыс істеп, ыждагаттылыкпен окып уйренсе кундердін кунінде ол адам толык канды омір суре алатын болады.