Де вуна экъуьгъмир!

          Кимин   кIарасдал   текдиз   ацукьнавай   Дуьзбегаз    гуьнедай  винелди   вич   вичив   рахаз   къвезвай   Гьахъбег   акуна.  Салам  гана,   кIарасдал   ацукьна,   Гьахъбега   заландиз   «ухьт»   аладарна.
         - Ана    гьикI    хьана,   дуст    кас,   бес   шедачни    шедай    кар   хьайила,    лагьанай    чи   чIехи    шаир   Эмина.  Гила   за   лугьузва:  бес   экъуьгъдачни    экъуьгъдай   кар   хьайила, - хъел   кваз,   пIузарар    зурзаз.   Жаваб   гана   Гьахъбега.- Ваз   чизва   хьи,   чи   куьчеда    гзаф   пис   палчух    жедайди   я.   Арза – ферзе    авуна,    куьчедиз   вацIай   чирх   гъиз   вегьена   агакьнач – са   бязи   инсанар шешелар,   тачкаяр   гваз   чирх   тарашиз   гьатнава.   Сада   кIвалерин   хандакIар     ацIурдай   къванер    кIватIнава,   муькуьда   вич   кьейила    сурал    гуьмбет    эцигдай,    масада    гьаят     цементировать  ийидай    чирх    тарашзава.    Де    вуна    экъуьгъмир,     ихьтинбур   акваз.
         - Эй    дуст    кас    Гьахъбег,    бязи    крар   фагьумайла,    дуьнья  терсина     элкъвезвайди     хьиз    я.    Зинни    къуншидин     саларин   арада    къванцикай    цал   эцигдай   меслят   хьанай.   «Вуна   эцига,  исятда   зав   пул   гвач,   за   ахпа   вав   вири   санлай   вахкуда»,  лагьанай   заз   къуншиди.   За   цал   эцигна   са   йис   алатнава,   амма  къени   зав   пул   вахкузвач.  Пулунин   тIвар   кьурвалди,   ада   гена  заз    гьелегьарни    кьазва:  «АкI   ятIа,   за  зи   пай   чукIурна,   верчериз   демек   эцигда»,   лугьузва.   На   лугьуди,   а   пай   ада   вичи  эцигайди   я.    Вун,    дугъриданни,    гьахъ    я   Гьахъбег,   де  ихьтин  кепеюгълидиз   вуна   экъуьгъмир.
         - Вунни    акатай    нин    хьайитIани    чIалахъда    акьада    хьи. Вини   магьледа   авай   Дуьзенали    хьиз   жемир.
         - Адаз   вуч   хьанва,   а   бейнивандиз?
         - Кьадардилай   артух   дугъривални    хъсан    туш.  Лутуйри   ам  алай   чкадал    Кьасумхуьруьн    базарда    масанай   гъана   шарагар   хадай    къазар    гузва   лугьуда   кьван.   И   бейниван   Дуьзеналини  пакад    юкъуз    базарда    «шарагар    хадай   къазар   ни   гузва»  лугьуз,   къекъвез   хьана.   Вичел   эллер   хъуьруьрна.   Бес   и   лутуйриз   экъуьгъун. . .
          - Ваъ,   я   къадаш,  и   сеферда   экъуьгъуьн   Дуьзеналидиз  ви-

                - 2 -   
чиз   къвезва.   Гьа   Дуьзеналидин   гада   къизилдин   медаль   гваз  институтдиз   фенай   гьа.   Гьадаз   вуч   хьанатIа   чидани   ваз?!  Гадади   медаль    къалурайла,    институтдин    муаллимди   Дербентдай   машинар   фидай   тоннель   хьтин   вичин   сив    къалурналда.  Сарар   амачир.   «Медаль   заз,   сарар   хъиягъиз.   Диплом   ваз», - лагьаналда   гавурди.   Де   вуна   экъуьгъмир.
         - Бес   зи    къунши   вуча    кьван,   масабурув    чарадан    вечре   хайи   какани,   пине   хъиягъай   калушарни   «чуьхуьз»   тада,  вичиз  я   сувар,   я   хайи   югъ   хьайиди   туш.   Де   вуна. . .
         - Ам   са   акьван   кар   туш   хьи.   Вич    виридаз   хъсан   кас   яз  къалурдай    Гьарамбег    ава   гьа,    гила   лап   дили    хьанва,    адав  рахаз   жезмач.   Са   гаф    гьатнава   сиве:  «Заз   уьмуьр   бес   хьанва,   за    рекьидайди   я»    лугьуз,    къурхуяр    гуз    гьавалат   жезва  идал,   адал.
         - Яда,   а   ламран   хциз   туькдин   са   метр   ебни   хъархъун   тарцин   са   хел   жагъизвач   жал?!
         - Валлагь,   вун    гьахъ   рахазва,   Гьахъбег.  Ви   дуьа   аллагьди  вичи   кьабулрай.   Амма    ихьтиндаз    вуч    герек    ятIа    яраб?   Зи  мирес   фена   духтурдин   патав   вичин   аппендицит   атIун   патал.  Адет   хьанвайвал,   пуд   агъзур   манат   пул   гана.  «Пуд   агъзурахъ  за   атIуда, - лагьана   духтурди, - бес   а   атIай   чка   куьн   ни   хъийида?»
         - Ай    гьарай-гьай!   Дели    девирар   я,   дели.   Бес   завай   пуд   йис   вилик   бурж   къачуна   цIуд   агъзур   манат   пул   са  гавурдин  хци.   (Гавурни    кьий,    гьадалай    хьайи   хвани!)    «Рекьизва   зун»  лугьуз   минетна,  гила   «пул   вахце»   лагьайла,   вичихъ   пул   авач  лугьузва.    Рекьизвай    кафирдал    чан    хтана,    арадилай    зи   пул  кьена.   Де   и   кепеюгълидиз    экъуьгъмир!
         - Ягьсуз    хьанва   са   бязибур,   ягьсуз.   Са   туьквенчидиз    бу-тылка   пиво   ахъая   лагьайла,   сад   вичизни   ахъая   лугьузва.   Де  идаз. . .
         - Валлагь,    Дуьзбег,   дуьз   хьуй   абур   са   чкада.   И   мукьва-ра   заз   мажибдин   справка   герек   хьана.  «Заз   вуч   хийир  ава?» - жузуна   завай   бухгалтерди.   Бес   хийир   аллагьди   атIай  и   касдиз   зи   пул   гьисабна   тушни    мажиб    къвезвайди!   Бес   ихьтиндаз   хийирдин   дуьа   ийидани!
                - 3 - 
         - Чи   Фурсухъан   феналда   школадин   директордин   патав.  Вичин   гададиз   муаллимвал   це   лугьуз.   Вуч   пешекар   я   лагьана,  хабар    кьурла,    Фурсухъана    хур   экъисна   лагьаналда:  «Ваз   гьи  пешедай    муаллим    герекзаватIа,    гьа    пешекар  я».   «Гьакьван  кIелунар    авунвайди    яни?» -   тажуб   хьана   директор.   «КIелун   шартI    яни,   тахьайтIа    диплом.   Ваз   гьи   пешедай   диплом   герекзаватIа    лагь,   пака   за   гьа    диплом   гъида.   Сагьрай    Базар  уьлкве!» -  жаваб   гана   Фурсухъана.
         - Яда,   гьа   Фурсухъанан   гадади   школада   кIелдайла   са  тарс  ялдай   чирайди.  Мус   муаллимди   хабар   кьуртIани,   гьа   са  тарс   лугьудалдай.
         - Ваз   нелай    вуч   хьана   кIанзава?   А   Фурсухан   зав    раха-дайла,   «вун   са  грамотный   кас   я»  лугьуз,   зи   чанди   цIай  кьада.   На   лугьуди,   за  институт   идан   пулунихъ   кIелна   ва  я   тахьайтIа    за    идаз    институтдин    рак    агална.   И    кепеюгълидиз   ни   кIелмир   лагьанай,   я   стха?
         - Адаз    пад    хьайи    вичин    руфуни    ва   пичIи    кьили.   Вад  йисуз   вуна   руфуна    гъуд   туна   кIелна,   ам   лагьайтIа,   галтIам  ахъа     хьайи    спа    хьиз,   гьинай    гум   акъатиз    акуртIа,     гьаниз  физ,   гилан   жегьилри   лугьузвайвал,   «на   халяву»   хъваз,   гьуьрс  ягъиз   хьана.   Гилани   гьа   хесет   кумайвиляй   адаз   «халявшик»   гьавайда   лугьузвайди  туш.
         - Я   Гьахъбег,   и   йикъара   вунни   ви   къунши   рахунар   хьан-валдай,   куьн   патахъай   къал   акъатнавай?
         - Я   спелриз   кьей   Дуьзбег,   яраб   за   тфенг   яналди   марф   къвада   жал?   Зун    вуж   я,   аллагь    яни    алпандин    цIай   гвай!?   Зи   кIвал   хуьруьн   къерехда   авайди   ваз   чизва.   Йифен   вахтунда    жанавур    хьуй,   я   маса   ничхир    са   шумудра   акъатайди   я.  Къурху   хьуй   лугьуз,   ара-бир    за   тфенг   язавайдини   ваз   чизва.  И    сефердани    гьакI    хьана.    Анжах   и   сеферда    зи    къуншиди   къавал    алай    шифер   алуднавай,   цIийиди   хъияда   лугьуз.   Йифиз    кицIер    элуькьиз    акурди,     за,   адет    хьанвайвал,    жуван   къушайрай    цавуз    кьведра   яна.   Са   акьван   вахт   хьанач,   буба  ваз   къурбанд,   цавай   акI   эчIирна   хьи,  на   лугьуди   мад   цаварал   стIални   амукьнач.  Мад   ваз   чида,  шифер   алуднавай  кIва-

                -  4 -   
лера   вуч   къиямат   жедатIа!   Экуьнахъ   заз   ван    къвезва  къуншидин   къаргъишрин,   гуя    марф   за   тфенг   яна   къурнавайди   я.
         - АкI   ятIа,   адаз   вичин   рикI   тирвал   гана   худади.   Низ   хъсан   кар   хьайитIа,   гьадав   хъел   жедай   иблис   я   ам.   Чна  и  кимин   кIарасдал   садазни   экъуьгъзавач,   экъуьгъуьн   гьар   сада   вичи   вичиз   къазанмишзавайди   я.   Нагьахъ   экъуьгъдайдахъни   гьа   цавай   я   галукьдайди.
         - Дуьз   лугьузва   вуна,   Дуьзбег!
         - Гьахъ   рахазва    вун,   Гьахъбег!