Жерягь

          Фадлай   заз   купулри   тади   гузвай.   Бенде   мусурмандиз  а   тIал   такуй,  амма   акурдаз   купулдин   дерт   вуч   затI   ятIа  чида.  Къуй   амайбур   захъ   инанмиш   хьуй,   къиздирма   са   затIни   туш   купул   авай   чкада.   Гьавиляй   тушни   а   зегьримар   хьайи   азардиз   чIехи   шаир   Сулеймана   чIал   теснифайди.
          Мад   сеферда   купулди   тади   гузвай.   Зун,   суалдин   ишара-диз   ухшар   хьанвайтIани,   контордиз   кIвалахдал   физвай.  Бир-дан   зал   хуьруьн   вине   кьиле   авай   Анварбег   гьалтна.
         - Яда,   им   вуч   югъ   я   вал   атанвайди?    Вавай   жуваз   са   дарман   ийиз   жедачни? – хабар   кьуна   ада   завай,   зи   язух   чIугваз. – Гила   гзаф   жерягьарни   пайда   хьанва,   виликдай   абу-руз   къадагъа  тир,   амма   гила   абуру   гзаф   инсанриз   куьмек   гузва.
         - Валлагь,   заз   абур   авай   чкани   чидач,   Анварбег, - бегьем  рахазни   тежез,   са   гъил   кьулал   эцигна,   мадни   язух   къведай   тегьерда   жаваб   гана   за. – Эгер   ваз   чизватIа,   са   жерягь   авай   чка   лагь   ман. 
         - Я   бубадиз   рагьмет   хьайиди,   са   жерягьни   ваз   герек   авач.   За   сагъарда   вун.   За   юкьва   авай   купул   акъудуникай   зурба   жерягьрин   кхьинар   кIелнава.   Зунни   за   сагъарнавайди   я   гьа,   аквазвани   ваз   зун   гьикI   жегьил   хъхьанватIа!
         - Аллагьди   вун   хуьй,   Анварбег.   Эгер   вуна   зун   дуьз   акъ-вазар   хъувуртIа,   пуд   сан   чIулав   гьерни   гуда   са   ишикI   эре-кьарни.   «Самопалар»   ваъ   гьа,   фад   къачурбур   ама.
          Гьа   икI   икьрар   хьайивал,   нянихъ   зун   Анварбеган   кIва-лиз   фена.   Мад   ичIи   гъилди   жерягьдин    кIвализ   физ   жеч   кьван!   Са   кило   къенфетарни   къачуна   (коммерческий   туьквен-дай   520  манатдай   гузва!),   эрекьдин   кьве   шуьшени,   халадин   хциз   тунвай   дулдурмани   гваз   зун   вини   магьледиз   фена.
          Пагь,   пагь,   пагь!   Квез   зун   акурла   Анварбеган   аялриз   хвеши   хьайи   саягъ   акунайтIа!   На   лугьуди,   ибурун   хайи   буба  Магадандай   хтана.   ЧIижери   хьиз   кьуна   зун.   Аяларни   ава   эхир   са   кIеретI.   Акьван   аялар   заз   садра   детдомда   акурди 

                - 2 - 

я.   Къенфетар   гару   ягъай   мисал   хьана.   Ахпа   абур   зал   тепил-миш   хьана,   сабуру   жибинра   гъилер   твазвай,   на   лугьуди   кIвализ   агакьдалди   за   инай   чуьнуьхай   затI   ава.   Муькуьбуру  зун   гьарда   вичел   ялзавай.   Цеквери   гьакI   ялда   гьа,    чпел   са   кьейи   чепелукь   гьалтайтIа.   Амма,  лув  хайи   чепелукь   хьиз  зун авайтIани,   зал   чан   алама   эхир!   Гьа   и   арада   сад   зи   кьамал   хкаж   хьана;   буба   ваз   къурбанд,   са   гьарай    зай   акъатна,  дул-дурмадиз   шиш   язавай   Анварбег   гадар   хьана,   гъиляйни   шиш   аватна.   Гьелбетда,   ада   аялриз   гьарай – вургьай   авуна.
         - Агь,   гуж   хьайи   сикIрен   балаяр,   куьн   квахьдачни   инай,- хъел   кваз   яни,   хъвер   кваз   яни,   анай   зи   кьил   акъатнач,   ам-ма   гьарай   ада   авуна.
          РакIарай   къецел   аялар   виряй   къарасудиз   уьтмиш   хьайи   кIезрияр   хьиз   акъатна   квахьна.   Амма   шишинал   алугнавай   дулдурмадин    кIусарни   квахьна.
         - Яраб, -  фикирна   за, -  и    Анварбега,   дулдурма    вичин    ба- лайри   тухвайла,  сикIрен  балайриз  вучиз   къаргъиш   ийизватIа?!
          Эхирни,   за   квез   вуч   лугьун,   дулдурмадин   амай   кьатIу-низ   шиш   хъияна,   кьве   памадурни   эцигна,   Анварбега   эрекь   цана.  Заз   хъваз   кIанзавачир,   амма   жерягьди   тахъвана  жедач, лагьана.
         - Гьар   са   инсандин   бедендиз   уьзуьр   гъидай   жин   ава, - гьукуматдин    сир   ачухзавайда    хьиз    лагьана   жерягьди.  – Жин  беденда   амай    кьван    гагьди,   инсан    сагъар    хъжедач.    Сифте  жин   квадарна   кIанда,   ахпа - уьзуьр.   Жинжиз   виридалайни  ки-чIе   затI   эрекь   я.   Яхъ   кван!
          Вучда  кьуна   зани.  Гьа  сад,  гьа  кьвед. . . Яваш-яваш   юкьваз   чимивални   акъатна,   пелез   гьекьни.
         - Аквазвани   ваз   вун   дегиш   жезвайди,   ангье   пелез   гьекь-ни   акъатна, - давамарзавай   жерягьди. – Гьекь  ваз   гьакI   гьавая   акъатнавайди   туш   гьа.   За  вахъ   зи   биополе   элкъуьрнава.   Ваз   биополе   вуч   затI   ятIа   чидани?
         - Валлагь,   багъишламиш   ая   вуна   заз,   тIимил – шимил   я  зун   телевизордиз   килигдайди.   Са – кьве   сеферда   заз   «Поле 

                - 3 -   
чудес»   акуна,   футбольный   полени   акуна,   а   вуна   лугьузвай. . . гьикI   тир?. . .
         - Ай,   авам   тушни   вун!  Зун   биополедикай   рахазва.  Яб   це.   Зи   гъилер   аквазвани   ваз?    Та. . .  ак. .   Садра   а   вилик    квайди  хъиягъа!   ГьакI   ман!  Гила   килиг   кван   зи   гъилериз.   Ингье   зи  гъилерай   ви   бедендиз   ток   къвезва.   Гьиссавани   вуна?
         - Чидач.  Къведай   затI   аквадач   кьван!
         - Я   ахмакь,   мад   вилериз   ток   аквач   эхир.  Ваз   чими   жез-вани?
         - Эхь!   И   кIвале   цIай  ава   эхир.
         - Зун   кIвале    цIай   хьуникай   ваъ,   ви   беденда   цIай   хьу-никай   рахазва.   Во. . .от,    ваз   чими   жезватIа,   им   зи   энергия   ваз   къвезва   лагьай   чIал   я.
         - Адакай   атана   вучзава   кьван?
         - ГьикI   вучзава – е?   Ви   купулдин   эхир – заман   ийиз.
         - Чидач   ман!   Акьван   мензилдай   ви   гъилерай   заз   ток   атун.
        - Кис   кван,   за   исятда   гъилералди   ваз   массаж   ийизва.
         - Чан   Анварбег,   закай   хъуьруьнар   ийимир   ман.  Чи   арада   са   метр   ава,   ви   гъилер   ана – зун   ина.   Гъил   галукь   тавуна   массаж   ийиз   жедани?   Ам   зи   аялди   лагьайвал,   телевизордай   «Сникерс»   тIуьр   мисал   я   хьи.   Идалай   алава   яз,   купулни   зи   юкьван   тарце   авайди   я,   амни   зи   дулудихъ   гала   эхир.   Вуна   лагьайтIа,   гъилер   зи   руфунин   къаршида   кьунва.
         - Заз   вуна   бедендин   органар   алай   чкаяр   чирмир.   Эгер   вун   гьакьван   чирвал   авайди   ятIа,  жува   жув   сагъарна   кIандай    за   хьиз.   Зи    патав    вучиз    атана? -   хъел    кткана   жерягьдик.
         - Ваз   хъел   къвемир,   я  Анварбег.   Зун   вакай   са   куьмек  жеда    лагьана    атайди   тир.   Амма    вуна   лугьузвай    магнитный   поледани    зун    гьатайди   я,    анжах    куьмек    хьанач.  Кашпиров-скийдини,   суьгьуьрда   туна,   зав   балкIандив   хьиз   кьил   инихъ- анихъ   галтадариз   турди  я.    А   муькуьд   авай   гьа,   лал-байкъуш къугъвадай   Шмак   яни,   Чумахъ   яни,   ада   зав,   зарядить  ийи- звайди   я,   лугьуз,   балкIандив   хьиз   са   бочка   яд   хъваз   туна.

               
                - 4 - 
Са   масада   вич   пIир   я   лугьуз   малумарна,   зав   накьв   нез   туна.   Гьа   зи   чекмедилай   алатай   кьар   туштIани   чидач!   Та-вакъу   хьуй,   и   фокусар – мокусар   акъвазарна,   са   маса   жуьре   чидатIа,   килиг.
         - Башуьсте.   Заз    ахьтин    са    прием    чизвайди   я   хьи,   гьич   Джуна   Давиташвилидизни   хабар   авачир,   кIантIа   вичикай   ад-мирал    хьуй,   амма   захъ   галаз   адавайни   къвез   жедач.   Мад  вучин,   зи   сир   тир   и   прием.  Хуьруьнвидиз   куьмек   тагана  же-дач.   ЭвичI   кван   багъдиз.
          Эрекь   куьтягь   хьанвай.   Дулдурмадин   гьич   нини   кIвале   амачир.  Чунни   кIвалихъ   галай   багъдиз   эвичIна.   Вучиз   ятIани   жерягьди   ебни  къачуна.  КIвалин   кьулухъ   тухвана,  ада  гъилин   ишарадалди   чиле   акIурнавай   тарагъажар   къалурна.  Руьгь   дабандиз   аватна   зи.   Идан   фикирда   вуч   аватIа   низ   чида. Белки   вири   азабар  санал   куьтягь   хьуй   лагьана. . .
         - Яъ, - лагьана   за    тажубвилелди, - гила   ваз   зун   куьрсариз   кIанзавани?
         - Ваз   гьикI   чир   хьана,   хуьруьнви?   И   прием   гьеле   садаз-ни   акунвайди   туш  хьи!
         - Заз   ви   къабачи   ихтилатрикай   гьяз   къвезвач   гьа!   Жуваз   асмишдай   кас   масад   жагъура,   заз   гьеле   уьмуьр,   гьа   ихьтин   туькьуьлди   ятIани,   кIама,   зун   жегьилни   я,   аялрин   бубани.
         - Гьей   авам,   вуж   я   ких   хьтин   вун   асмишна   жуваз  гунагь   къачудай   ахмакь!?   За   вун   вини   ракьун   тIвал   аку,   гьадакай   куьрсарда,   ви   жалгъаяр   сад   садавай   къакъатдайвал   ахпа   ви   юкьни   дуьз   хъижеда.
         - Де   хъсан, -  кичI   кумаз   хабар   кьазва   за, - бес   вуна  зун   куьрсар   гьикI   ийида?   Гардандиз   еб   вегьена?
         - Ваз   гьавиляй   кичIе   хьанва   лагьа   ман!   Ваъ,   яда.
         - Юкьвалай   вегьедани   еб?
         - ГьакIани   ваъ.   За   ви   кIвачер   турникдин   ракьун   тIвалу-нал   кутIунда.   ЦIуд   минутда   вун   куьрс   жеда,   ахпа   за   вун   авудда.    Эгер   вуна   ахпа   гьа   инал   кьуьл   тавуртIа,    мад   зун   зун   туш.
         - АкI   хьайила,   ваз   зун    Италиядин   партизанри   фашист 

                - 5 -    
Муссолини   хьиз   кьил   агъадаваз   куьрсариз   кIанзавани?
         - Эгер   ваз   юкь   дуьз   хъхьана  кIанзаватIа.
         - Мад   вучин,   хьайи   гужарилай   белки   пис   жеч,   лагьана,      зун   рази   хьана.   Жерягьди   зун   гьа   зи   куьмекни   галаз   тара-гъажриз   акъудна.
         - ЧIарни   югъвамир,  цIуд   минутдилай   зун   хкведа, - жерягь хъфена.
           Куьрс   хьанва   зун,   хкуникай   лапаг   хьиз.   «Гьа   гила   мад   хкведа   залум   жерягь   хам   алажиз», -  хиял   атана   зи   кьилиз.   Пагь,   кьилизни   текъведай   хиял   жеч.  Хкведа   ам   исятда,   авуд-да   ада   зун   чилел.   Белки...белки   ам   масанихъ   алатайтIа   вуч-да?   Вахтни   жезва   гьа!   Юкьвазни   тади   гузва.   Кьилихъ   ивини   агалтзава.  ИкI    кьиникьни   мумкин   тушни?   Авач   жерягь,   хкез-вач   жерягь.   Рекьидайди   я   Муссолини   хьиз.   Винелди    хкаж   жез   кIан   хьана,   амма   гъил   ракьун   тIвалунихъ    агакьзавач. Эгер    зун    са    куьруьди    тиртIа    агакьдай. Яраб    заз    икьван    яргъи    жендек   куьз    гай    ятIа? Чарадан    багъда    кьиллихъди    куьрс     хьана    кьий    лугьуз?..
          Гила    эхи    жезмач. ЦIуд    минут    мад    хъхьана. Касни    авач  багъда.  Жуваз  дуьньяни   кьилихъди  аквазва. Тарарни  цавай    чилиз   хкаж   хьанва. Ак1извай   ракъинин    нурарни    ивидин    хуьлер    хьиз    ава… Ай  аллагь,  фад   са    куьмек    ракъур,  зун     ви    вилик    са    акьван    аси    хьайиди    туш    эхир!  Ваъ,   авач     са  кас   вакай   хабар    кьадай. Эхирни   за   эвериз    башламишна. «Гьай»    лугьудай    кас, «цIив»    ийидай    цицIиб    амач.
         - Я  Анварбеее..ег,   зун    рекьизва, - гьикьван    гьарайда, туьтерни    ифена. – Анва..ар..бе..ег, ручка… чар    гъваш… аялриз    веси    тан…
          Вилерал    мичIивални    акьалтна,  гила    затIни    аквазмач. Бирдан    са    кIеретI   аялар    атана    акъатна.
         - Я   халу,   вуна   ина   вучзавайди  я?   Вун   ина   ни    кутIунна? –  суалар     гузва    абуру.
         - Куьне  инай  зун  освободить ая, балаяр, са   кило  къенфетар    мад    хкида    за    квез.
 
               
                - 6 -   
          Гзаф   алахъна    аялар,   амма   зун   хкажиз   абурувай   хьанач.  Ахпа   садан    рикIел    чукIул   акьалтна.   ЧIехида,   турникрин   кьилел   акьахна,   чукIулдалди   еб    атIуз    башламишна.   Еб   атIайвалди   зун   виняй   агъуз   акI    аватна    хьи,   кьиллихъди,  гьа   кьилин   кукIушдал,   мичIивал    акьалтнавай    вилерай   цIай-лапанар    яна.   Юкь   дуьзарда    лагьана   фейи   зи   гарданни   па-тахъ   хьана.
          И   арада   хтай   Анварбега   лугьузва:  «Яда,  вун   гьиниз   я,  акъваз   кван   садра.   Зун   данадин   еб   дегишариз   фенвай,   са  тIимил   иглеш   хьана».
        - Я  аллагь,   Анварбег,   вун   зал   гьалтай   йикъан   юкь  аватуй. Са   тIимил   амай  зун   агъа   дуьньядиз   ракъуриз   на.   Заз   авурди   вуна   авуна…
         - Яда,   вун   ингье   дуьз   хъижезва…
         - Дуьзарай   вун   худади   вичи, - икI   лагьана,   зун,   са   кIвач  вилик   гадариз,   гардан – кьулухъ,   юкь   са   къвалахъ   алгъиз,  тум -  муькуь   патахъ,  куьпдик   акатай   чакъал   хьиз   кIвализ   хъфена.
          Гила   зун   кIваляй   къецелни   экъечIзамач.  Квезни   меслят-зава:   экъечIмир   гьа,   рекьерал   «перестройкади»   амалар   чир-навай   ва   вири    ихтиярар   ганвай   «жерягьар»   ала.   Я   аллагь,  чеб. . .  Ваъ,   масакIа   экъуьгъдач.   Я   алпандин   цIуни   ягъ   таву-рай,   гуьлледини   кун   тавурай,    гьуьлуьзни   ават   тавуй.   Чеб,  гьа   «перестройка»    башламишайбур,   чи   хуьруьн   жерягь   Ан-варбеган   гъиле    гьатуй.   Кьилихъди   куьрсардайвал.   Идалайни   мад   пис   къаргъиш    жеч!