КIвалин референдум

Кимел   атай   Рагьим,   ацукьнавайбуруз   салам   гана,   кимин   кIарасдал   ацукьна.   Инал   алай   итимри   адан   чина   шадвилин   экв   авайди,   вич  хъуьрезвачтIани,   кIуфал   хвешивилин   хъвер   къугъ-вазвайди   гьасятда   кьатIана.
« Ана   гьикI   хьана,   Рагьим,   ваз   са   шад   хабар   хьанвай   хьтинди   я   хьи, -  хабар   кьуна   яшлу   Магьсума.
Вичихъ   галачир   уьгьуь-затIни   яна,   виридалай   вил   аладарна   хьиз,   на   лугьуди,   адан   вил   гьа   и   суалдал   алай.   Рагьима   така-бурдивди   башламишна:
- За   квез   вуч   лугьун,   вуч   талгьун? – кьил   хкажна   инихъ – анихъ   килигна   Рагьим.   ИкI   атIуз – атIуз  ва   ял   ягъиз   гудай   жавабди,   фикирзавай   ада,   виридан   дикъет   вичел   желбда.   – Сад   лагьайди,   зун   мад   гьакIан   Рагьим   туш,   Рагьим – Хан  я.   Арада   дефис   аваз.
- Арада    вуж   аваз? – суална   бегьем   ван   текъвезвай   Магьсума  са   гъилин   кап   япухъ   акална.
- Дефис   лагьайла,   тире   я   ман.   Зи   пабни   сакIани   гъавурда   тваз   хьайиди   туш,  эхир   чарчел   кхьена   къалурна.  Ма,   килига, - ада   жибиндай   кьуд   къатнавай    дафтардин   жилд   акъудна,   анал   кхьенвай   вичин   тIвар   къалурна: Рагьим – Хан.
- Я   Рагьим,   вакай   Хан   гьикI  хьанвайди   я? – адалай   алатза-вач   Магьсум.
- Хан   гьикI   жедайди   я   кьван?  КIвалин   референдум   тухвана,  гьанал   хкяна.
- Я   стха   на   чи   кьилер   денг   ийимир,   са   тIимил   ачухарай-тIа   жедачни?
Виридан   вилер   вичел   алаз   акур   Рагьимак   мадни   дамах   акатда   ва   ада   мад   са   галачир   уьгьуь   яна,   вичин   ихтилат   да-вамна:
- Векьер   ягъиз   башламишдайла,   за   са   гьер   тукIунай.  Мад   квез   чизва   хьи,   ам   гьихьтин   залан   кIвалах   ятIа.  Гьавая   лугьу-звайди   туш   гьа:  векь   язавайдан   ивини   гьекь   сад – садак   акахьда.
- Я   стха,  на   а   яргъийрикай   вучзава,   куьрелди   лагь   ман,- кьарай   къвезвач   Магьсумаз.
За   квез   галай-галайвал   лугьузва,   тахьайтIа   куьн    са   куьнин-ни   гъавурда   гьатдач.   Гаф   атIун   тавуна    яб   це.   Гьа   икI,   са   юкъуз   зи   рикIел   гьерен   як    квай    хинкIар   акьалтна.   Мад   квез   чизва   хьи,   зи   рикIел   акьалтай   кар   за   тарпна  кьилизни   акъуд-дайди.   Къаридикни   угь-цIугь   квай.   ЧIехи   суса   вичин   аялдин   пек-лек   чуьхуьзвай.  Зани   гъвечIи   сусаз,   квез   чизва   хьи,   ам   гъана   са   кьве   варз   я,   хинкIар   заказатна.   Лагьана   хьи,   заз   адан   гъилин   хинкIар   кIан   хьана.   Тини   ишиндай   гъуьр   хкиз   свас    гурарай    эвичIиз   гьазур   хьанвай   арада   гьаятдай   къариди   эверда: « Я   свас. . . ас,   кал   ацуз,   зи   кефияр   авач».
- Папар   маса  затIар   я  хьи.  Гьамиша   абур   чина   акъвазда!- кьил   галтадна   Магьсума.
- Мад   квез   чизва   хьи, - къуьнер   юзурна,   алай   чкадал   инихъ-анихъ   алчуд   хьана   Рагьим.  – Зи   гафунал   масада   гаф   эцигайла,  зун   вини   кIвачиз   акъатдайди.  «Лал   хьухь,  паб, -  гьарайна   за, -  суса   хинкIар   авурай».   Гурарай   винелди   хтай   паб   зи   чиниз   къудгъунна.   Акъатда   чун   гьуьжетриз:  за   хинкIар   авурай   лугьуз,  папа – кал  ацуй.   Сусани   чи   буйругъриз   яб   гуз,   гагь   гъуьр   хки-дай   кур   кьадай,   гагь   нек   ацадай   гетIе.   ИкI   тамам   са   сят   хьана   чи   гьуьжетдин.   Эхирни   свас   рахана.   Амни   акI   рахана  хьи,   чи   гьуьжетрин   цIал   яд   ваъ,  нафт   илична.  «За  гьи   кIвалах   ийида    эхир?   Квекай   кIвалин   чIехиди   вуж   я,  за   гьада   лагьай-вал   ийида».
- Пагь,  буба   ваз   къурбанд,   за   зун   чIехиди   я,   папа   вич   лу-гьуз,  чун   вижеваз   къалриз   акъатна.   И   нянихъ   я   хинкIарни   хьа-нач,   я   кални   ацанач.   Хьана   чи   кIвале   кьве   хан,   сада – «ких»,   муькуьда – «мих»   лугьуз,   гьатна   секин   кIвале   къал-макъал.  Амукьна   ядай   векьни,  эцигдай   маркни;   недайдини   куьтягь   жезва,   амма   садани   къайгъу   ийизвач.   Гадайризни   кеф   хьана,    чими   йикъар   къумарал   къугъваз   акъудна.
Я   сад   Аллагь, - фикирна   эхир   за, - икI   хьайитIа,   кIвал   кIаняй   акъатда.   Вучин?   ГьикIин?    КIвалин   чIехивал   папав   ву-гузни   заз   кIанзавач,  я   ам   масакIа   разини   жезвач.  Эхир,   занни   папа  и   гьуьжет   референдумдалди   гьялдай   меслят   хьана.   Туху-дайвал   хьана   кIвалин   референдум.   Вири   къецин   йикъахъ   галаз   кьадайвал,   демократический   къайда   хуьн   патал.   За   типографияда  бюллетенар   заказ   гана.  Са   кьве   агъзур   анизни   гана,   абур   вах-чудайла,   «фад   гьазурунай»   лагьана,   типографиядин    заведишдиз-ни   са   кьве   агъзур   гана.   «Распутин»   лугьудай   эрекьни   къачуна.  Гьисаб   кьуна   хзандин   членар:   зун,   паб,  кьве   гада   сусарни   галаз,  са   рушни   гада    школада   авайбурни. Вири   муьжуьд   кас.  Гъвеч1и   хтул,   са   йис   хьанвач   лугьуз,  референдумдикай   азадна.  Айвандин   са   пипIяй   перде   авадарна,   чинеба    сес   гудай   чка туькIуьрна.   Ана   куьсруьни   эцигна,   адал   къелемни.
- Суал   гьикI   кхьенвай,  я   Рагьим?
- Суал   чна   икI   къалурна:  «Квез   чи   кIвалин   чIехиди  вуж   хьана   кIанзава?»   Бюллетендин   са   пата   «буба»   муькуьна  «диде»   гафар   кхьенвай.   ТакIандалай   цIар   чIугу.   Тухвана   чна   референ-дум.   Зани   папа   ахъайда   бюллетенар   авай   ящик.  И   референдум-дин   нетижайри   чун   секинарнач,  гена   рикI   тIарна.   Пуд  сес   заз   хьана,   пуд – къаридизни.  Са   бюллетень   чIуруди   яз   гьисабна (кьведалайни   цIарар   чIугунвай).  Са   касди   референдумдикай   отказна.   Гьа   гъвечIи   суса.   Вичиз   гьеле   чи   кIвалин   писни   хъсан   чир   хьанвач   лугьуз.
  Гила  гьикIин?   Мад   цIийи   референдум   тухудани?   Бирдан   папа   лугьуда   кьван:  «Я   итим,  чна   сад   референдумдик   кутунвач   гьа!   Бес   вад-ругуд   йис   я   кIвал   хуьз    Ругъваца   гьамни   чи   кIваляй   тушни?»
- Де   хъсан,   ада   гьикI   сес   гуда   кьван? – жузуна   за.
- Чна   икI   ийин,  итим.   Чна   а   гьерен   якIукай   гьар   сада   са   тике   кьуна   Ругъвацаз    къалурда.   Нин   патав   ам   атайтIа,  ада   гьадаз   сес   гун   жеда.
- «Яъ», - фикирна  за,   ятIани   зун   рази  хьана,   вучиз   лагьайтIа,  зун   кицI   зи   патав   къведайдахъ   инанмиш   тир.   Гьикьван   лагьайтIани, за   адаз   гъиле   гьатай   затI-матI   гузвай.   Къарини,   вичи   адаз   тIуьн   гузвайди   я   лугьуз,   кицI   вичин   пад   жедайдахъ   инанмиш   тир. 
   Эхирни,   эвичIна   чун   гьаятдиз.   Гьардан   гъиле   са   тике   як-ни   аваз.   Килигна   кицI   гагь   заз,   гагь   папаз,   хъуткьунарна   атана   залди.   Гьа   инлай,   им   накь   хьайи   кар  я,   закай   кIвалин   хан   хьана.   Гила   зи   тIварни   «Хан»   галаз   кхьизва.   Куьнени   заз   Рагьим-Хан   лагь.
- А   ви   папакай   заместитель   хьанани,   тахьайтIа   премьер-ми-нистр, - зарафатна   сада.
- Ваъ,   адакай   вице-хан.   Мода   гьа   ихьтинди   хьанва.   Икьван   чIавалди   амни   гьакIан   Пери   тир,   гила   адакай   Пери - хан  хьанва.   Референдумар   твах,   гадаяр,   референдумар!. . .