Угърийрин угъри

   
Хуьруьн   кьилихъ   галай   тамай   югъди   цIилинал   алай   жунгавдиз   хьуй   лагьана   са   типIих   гигин   пешерни   къуьнел   алаз   нянихъ   зун   кIвализ   хквезвай.   КIамун   къерехда   авай   шуьмягъ   валарик   квай   булахдилай   заз   рахунрин   ван   атана.  Инал   шишер   ягъиз,  кьве   вишер   дадмишиз   къвезвайбур   гьамиша   жедай,   акI   хьайила   ибурун   патав   тефена   хъфин   заз   меслят   акуна.   Амма   бирдан   заз   зи   тIвар   кьур   ван   атана.  Аквар   гьаларай,  абур   закай   рахазвай   хьтинди  тир.  Къуьнел   алай   типIих   явашдиз   чилел   эцигна,   зунни   валарив   агатна.
Инал   пуд    кас  алай.   Чебни   вужар   ятIа   аку   гьа. . .   Чи  хуьре   авайни   авачир   пуд   угъри.   И   йикъара   Сеферан   кIел   квахьна   лугьузвай,   ингье  шишерни   ибуру   гьадакай   язавай   кьван.   Къацу   вилер   авай   Мегьтера,  ичкиди   кьил   гижи   авурла,   ашукьвал   ийиз   башламишна. Шуьмягъ   тIвалуникай   авунвай   шиш   кьилел   хкажна,  муькуь   гъиле   авай   истик1анни   адав   агудна   «шаирди»   вичи   туькIуьрай   чIалар   кIелна:
Хуьда   вуна   таза   кIелер,
Чубандилай   артух,  Сефер.
Чазни   кIанда   чIугваз   кефер,
Ви   кIелекай   ягъиз   шишер.
Истик1анда   авай   зегьер   турбадай   хьиз   вичин   кIалхандай   цана,  ада   мад   вичин   тариф  ийиз   эгечIна.
- Эй,  хьана   я  кас, - акъвазарна   адан   лавгъавал   чилиз   кьуьнт   янавай   Къурбана. -  Шиир  кIантIа   за   ваз   исятда   туькIуьрин.
- А  крар   гьич,   чун   Мирзедин   жунгав   гъиз   мус   фида? – гаф   масанихъ   элкъуьрна   ада.
«Яъ,  я   кицIин   хва! – гьарай   акъатиз   са   тIимил   амай  зай.  – Зи   жунгавда   вил   авани?   Жуван   виликай   амукьай   хапIашурпа,  фу,   тамай   пешер   гъиз   гузвай   жунгав   ви   руфуна   твада   за?!  Валлагь,  и   гъиле   авай   гьанефдалди   за   ви   руфунар   акъашда,  кепеюгъли!»
Генани   за   абуруз    яб   гудайвал   хьана,   вучиз   лагьайтIа   чи   хуьре   мад   са   Мирзе   авай.  Белки,   гьадан   жунгав   нез   кIанзавайтIа?



- ГьикI,  мус   фида?   Чун  рази   хьайивал,  и   йифиз.   Кьвед- пуд  сятинилай   фида, - командирди   хьиз   жаваб   гана   Къурбана.
Ахпа   абур   мад   чпин   вилик   квай   тIуьн-хъунрикай   рахаз   хьана.   Гьи   Мирзедин   жунгав   тухудатIа   чир   хьаначтIани,   зун   гила   хабардар   тир.   Гьавиляй   зун   типIихни   гваз   хтана.   Паб,  аялар   гъавурда   туна.   Фу – затI   тIуьна,   зун   мад   гьа   валарик   фена.   Папа   и   арада   эквер   хкадарна.
- Гьан,   гадаяр, - буйругъзава   командирди  вичин   жаллатIриз.- Сад – кьве   кIвале   экв   ама,   амайбур   ксанва.  Виликди!
Гила   абур   кушкушдалди   рахаз  виликди   физвай.   Акван   гьиниз   фидатIа   лагьана,   зунни   ибурун   гуьгъуьниз.   Сад – садан   гуьгъуьна   аваз   физва   чун.   Вилик   Мегьтер,   ахпа   Къурбан, гуьгъуьна   Маца.   Арада   кьуд – вад   кам   ава.    Эхирда   зунни.   Физва   чун   кьудни   чуьнуьхиз.   Дуьз   чи   гьаятдихъ.   Салан   кьилихъ   агакьайла,   Маца   гьанал   къаравулда   туна,   кас- мас   пайда   хьайитIа   лугьуз   жеч,   чеб   кьвед   фена.
Гила   за   вуч    ийида?   Вилик    Маца    кваз,   завай   сакIани   эляс   жезвач.  Гьанеф   зав   гва.   Мад   чуьнуьхни   тавунмаз   и    гавурдин    хва   рекьиз   жеч   хьи.
Эхирни,   зи   рикIел   са   кинода   къачагъри   гьикI   складдин   къаравул   «секинарнатIа»   хтана.   Зани   кьилел   алай   бармак   хтIунна,   ада   вижевай   са   кварквацI   къван   туна,  адалди   жугъунихъ   агалтнавай   Мацадин   кьилиз   сад  кекисна.  Зере   ван – сес   акъат   тавуна,  ам   зи   гъилерал   ярх   хьана.   Вичин   юкьва   авай   чIулунал   гъилер,  зи   чIулуналди   кIвачер,  перемдални    сив   кутIунна,   зун   яваш – яваш   угъри   хьиз    зи   гьаятдив   агакьзава.
И   арада   варарай   зи   жунгавдин   крчара   ебни  аваз   угърияр   экъеч1на.  Заз   садлагьана   гьанефни   гваз   абурал   тепилмиш   жез   кIан   хьана,  амма   зи   кьиле   бирдан   са   фенд   гьатна.   Угърийри,  «Маца, хъша»   лагьана,   жунгав   агъуз   тухвана.   Зунни,   Маца  хьиз   хьуй   лагьана,   абурун   гуьгъуьниз.   Агъа    магьледиз   агакьдайла,   Къурбана   заз   лагьана:  «Маца,   вун   гила  ахлад,  пакамахъ  кимел    экъечIа,   вуч   хабар – затI   аватIа   чирна,   нисинилай   чна   жунгавдин   кар  аквада».   Зун   Мацадин   паталай   разивилелди  «ун»   лагьана,   акъваз  хьана.
«Ваъ, - фикирна   за, - икI   жунгав   хутахиз   за   квев   тадач.  Са 



къекъуьндилай    алатайла   Мегьтеран   кIвализ   мукьва   я.   Килигин   гьиниз   тухудатIа.    Гуьгъуьниз    хъфейтIа,   Мегьтерни   туна,   Къурбана    чпин   кIвализ   хутахзава.   Адан   кIвал   хуьруькай   хкатнавайди   я,   жунгавди   гьарагъай   ванни   къведач.
Зун   мад   угърийрин   гуьгъуьниз   фида.   И  арада   са   патахъ   къекъечIнавай   Мегьтер   хкведа.   Зани  гьасятда  бармакда   къван   твада.  «Яда,  Маца  ам   вун   яни? – кушкушдалди   хабар   кьунай   ада.   Амма   гьасятда   Мацадихъ   галукьайди   идахъни   галукьна.  Мегьтерни   кьуд   къат   хьана   чилел   экIя   хьана.   И   жаллатIни   кутIунна,  зун    гила   фида   Къурбанан   гуьгъуьниз.   Фида   дуьз   адан   тевледал   кьван.
Рак   акьална   кIвализ   хъфизвай   Къурбанан   кьилни   за   яда   къене   къван   тунвай   бармакдал.   Жунгавдин   крчарай   акъуднавай   епиналди   кIвачер,   гъилер   кутIунна,   хкажна   Къурбан   кьамал,   гваз   хкведа   за   жуван    тевледиз.   Хкведай   рекье   Мегьтер   юзаз   акурла   адал   мад   са   сеферда   бармак    гьалч   хъувуна   за.  Гьа    икI   Мацани   Мегьтерни   хкида   за   тевледиз.   Жув,   хъфена   ксана.
Пакамахъ   за   папаз,   аялриз   алатай   йифен   агьвалат   хьайи – хьайивал   ахъайна.   Анжах   жунгав   квахьнавайдакай   садазни   лугьун   тавун   эмирна.   Хабар   кьур   кас   хьайитIа,   аялри   тама   авай   къурухдиз   тухванва   лугьурай.   Къуй   аяларни   тамуз   фий,   са   типIих    тIвалар   гваз   хтурай   лагьана,   буйругъар   гана,   зун  кимел  фена.
Хабар   нивай,   хабар   Къурбанан   папавай.   Пакамахъ   къарагъай   адаз   тевледин   виликай   гъуьлуьн   кьилел   алай   шапка   жагъида   кьван.   Ам   за   кьасухдай   анал   тунвайди   тир.   Тевледиз   килигайтIа,   ана   зи   жунгав   ава.   Жунгав   ава,   шапка   ава,   гъуьл   авач.   Ина   къекъведа,   ана   къекъведа – гъуьл   цуькI   хьанва.   Адаз   чизвай,    алатай   юкъуз   Мацани   Мегьтер   галаз   гъуьлуь   нез – хъвазвайди,   ахпа   са  нин   ятIани   жунгав   чуьнуьхиз   физвайди.
Чукурда   язух   дишегьлиди   Мегьтеран   папан   патав.
- Я  кьей   вах,   Къурбан   куь   кIвале   авани? – жузада   ада   Мегьтеран   папавай.
- Вув,   ваъ,  за   Мегьтер   куь   кIвале   аватIа   лугьузвай.
- АкI   ятIа   абур   Мацадин   кIвале   ава.   Ша   кван   гьаниз   фин,   зи   рикI   секинзавач.



Фида   ибур   Мацадин  кIвализ.  Амма    инани   авач.   Ацукьда   пуд   угъридин   пабни   веревирд   ийиз.   «Белки,   милицайри   кьуна   хутахнатIа?» - лугьуда   сада.  «Ваъ,  я  руш,  акI   хьанайтIа,   чи   цура  авай   жунгавни    хутахдачирни?! – жаваб   гуда   Къурбанан   папа.   «А  жунгав   нинди   я?» - хабар   кьада   Мацадин   папа.   «Жунгав   Мирзединди  я,   амма   гьи   Мирзе   ятIа   чидач».   «Вуна   адакай   вучда?» - тIанкьна   Къурбанан   папан  рикIи.   «Я    кьей   вахар,   чи   гъуьлер   Мирзеди   кьунвачтIа   гьа. . . », - гьарай   акъатна   Мацадин   папай.
Са   геренда   ибур   яд   иличайбур   хьиз   акъваз   хьана.    Ахпа   гьи   Мирзедин   жунгав    квахьнаватIа   чирдайвал   меслятдал   атана.  Абур   пудни   санал   булахдал   экъечIна.   Булахдин   рехъни   кимелай   фенвайди   тир.   Папар   чи   къаншардиз   къведайла,   зун    кIвачел    къарагъна,   инал   жуван   патав   гвай   Мегьамедаз    угърийрин   папариз   ван   жедайвал   «зун   жунгавдин   цIил    дегишариз   хъфида», - лагьана   кIвалихъди   рекье   гьатна.
Зи   жунгав   квахь   тавунвайди     чир   хьайила,   угърийрин   папар   муькуь   Мирзе   авай   мягьледиз   фида.   Лугьумир    кьван,  адан    жунгавни   кефсуз   яз   гьаятда   аваз   хьана.   Мад   угърийрин   папарин    кенеф   квахьна.  Бес   и   жунгав   нинди   хьуй,  квахьна   лугьудай   са   касни   авач?   Жунгавни    жегьлема,  бес   чи   гъуьлер   гьиниз   квахьна?   Белки,  мад   тIуьн – хъун   ийиз   булахрал   фенватIа   лагьана,   къучийрин   папар   гьарма сад   са   патахъ  фида.  Мад    жагъидач.
Угърияр   чеб    лагьайтIа,   зи   тевледа   жунгавдин   чкадал    гъилер,   кIвачер,    сиверни    кутIунна   ярхарнава.   За   арабир   физ   абуруз   шишер   ягъуникай, гьи   малдин,   гьи   ничхирдин   якIукай    гьихьтин   хуьрекар   ийидатIа,   абурув   гьихьтин    ички   кьадатIа   рецептар   кIелиз   хьана.   Гьеле   куьгьне   йисарин   календардай   кIвалин    кайванидиз   меслятарни   кIелна.  Гьа   и   календарда   вилик   девирра   Африкадин   са   тайифади   инсанар   недай   къайдаярни   кхьенвай.   И   макъала    кIелдайла   угърийрин    вилер   лап   лацарни   кваз   дуьздал    акъатна.   Маца   лагьайтIа,  вич  вичелай   фена.
Эхирни,  абур   язух   атана,  за   сивер   кутIуннавай   пек – перем  алудна.   Абурун   минет –суьнет,   кьур   кьван   кьинер   ван   хьайила,   акI  жедай   хьи,  на  лугьуди,   ибур   са    сеферда  хата    акъатай   гунагьсуз   аялар   я.    Гьикьван   абуру   чеб   азад   авун   т1алабзавайт1ани,  захъ   авай   жаваб   сад   тир: «Зи   жунгав   сагъ-саламат   яз   


инал   хтайла   куьн   азадда.   Эгер   жунгав   тукIуртIа,   квез   чир   хьухь".
Угърийри   чпин   папариз   жунгав   гваз   хъша   лугьун   тIалабна.  Мад   вучда,   зун   угъри   туш   кьван,   угърияр   чеб   за   чуьнуьхна-ватIани.   Зун   са   регьимлу   кас   я.   Гъана   за   дафтар,  ручка.  За  лугьуз,   абурув   пудавни   кагъазар   кхьиз   тада,  са   гъил   вахтуналди   азад   ийиз.   И   кагъазарни   гваз   зун   кимел   фена.   Сеферни   кимел   алай.   Адав   кагъазар   кIелиз   турла,   кимел   ахьтин   хъуьруьнрин   ван   акъатна,   инал   алай   кьван   вирибур   а   кагъазар   мад   кIелиз   таз   кIватI   хьана.  Инлай   са    пуд   жегьилдив   вугана  кагъазар   угърийрин   папарив   агакьарна.
Са   ара   фейила   куьчедай   винелди   ажайиб   са   десте   атана.  Вилик   Къурбанан    паб   квай.   Адан   гъиле   крчара   тунвай   еб   аваз   зи   жунгав,   гуьгъуьна   Мегьтеран   паб – Сеферан   кIел   хкизвай,   эхирдайни,   кьве   хъуьчIуьк   Мегьамедаз   хкизвай   кьве   къаз   кваз,   Мацадин   паб.
Са   арадилай   абур   куьчедай   агъуз   кьилер   куьрснавай   гъуь-лерни   галаз    халкьдин   тфу   гуьгъуьна   аваз  хъфена. . .
Яраб   гила   кьванни   эсер   жедатIа?!   ТахьайтIа,   зи   кьилиз   мад    са   фикир   атанва,   къведай    сеферда    за   угърияр    чеб   чуьнуьхдач. . .   Я   кас,     виликамаз   сир   ачух   тийин,  килигда   чун   къучийри   мад   вуч   фенд   къурмишдатIа. . .