Аблава

Я прачнулася ад выцця сірэны. У даму было цёмна. Па сценах і столі раз-пораз прабягаў прамень электрычнага святла. Сістэмы апавяшчэння з пражэктарамі былі ўсталяваныя ў кожным квартале і ўключаліся падчас надзвычайных здарэнняў накшталт вайны, вучэнняў альбо паліцэйскіх аблаў. Планавыя вучэнні прайшлі мінулай восенню, ваеннага становішча пакуль што не ўводзілі. Аблава, значыць.
Я ляжала, утаропіўшыся ў змрок. Сірэна зглухла. З вуліцы данесліся рэзкія свісткі патрульных і вокрыкі каманд. Недзе заляпалі дзверы.
– Паскуды!.. – прагаварыла я скрозь зубы. Ненавіджу, калі ў мяне крадуць хвіліны сну. Жывём, нібы ў канцлагеры, дзе ў любы момант у твой барак могуць уварвацца вертухаі з вобшукам. Не ўпусціць іх немагчыма. Людзі кажуць, цераз квартал адгэтуль жыў чалавек, які не адчыніў штурмавікам "гестапіка" падчас аблавы, проста паслаўшы іх к чорту. У адказ яны выбілі дзверы і разграмілі кватэру дашчэнту, а гаспадара павалілі на падлогу і скакалі па ім, пакуль у яго не раскрышыліся ўсе рэбры, і цела зрабілася плоскім, як у камбалы. Гісторыя падавалася мне малапраўдападобнай. Цяжка паверыць, што пасля столькіх гадоў тэрору нехта наважыўся б узняць голас супраць сілавікоў.
Я здрыганулася, калі зарыпелі вонкавыя дзверы. У калідоры барака штосьці зашастала. Маёй першай думкай было: сусед-алкаш вярнуўся дадому. Паспеў неяк праскочыць, перш чым квартал ачапілі. Зараз стане перціся да сабе ў кватэру, лаючы жонку апошнімі словамі. Звычайная яго імпрэза... Хвіліны ішлі, але з-за дзвярэй не даносілася ні гуку. У калідоры панавала грабавая цішыня. Памёр ён там, ці што?
Вокрыкі сілавікоў былі ўсё бліжэй. Я ўжо чула лясканне вінтовак і тупат мноства ног, абутых у берцы. Адкінуўшы коўдру, я сядзела на ложку ў адной фланелевай кашулі. Сэрца шалёна калацілася. Я зразумела, што ў барак зайшоў старонні чалавек. Мабыць, з тых, каго зараз гоніць гэтая зграя. Калі ён спадзяецца перачакаць тут аблаву, то гэта не добрая ідэя. "Гестапік" зазірае ў кожны дом, а адсюль няма выйсця. Ён проста загнаў сябе ў пастку.
Я сунула ногі ў валёнкі – узімку масніцы заўжды ледзяныя, колькі б я ні паліла ў печы – крадком, на дыбачках наблізілася да дзвярэй і прыклала да іх вуха. Затым я адамкнула замок і асцярожна вызірнула ў калідор.
– Ёсць хто? – спытала я напаўголаса.
Маўчанне. Было цёмна, хоць пальцам у вока, але я ведала – ён там.
– Чуеце? Не трэба стаяць у калідоры. "Гестапікі" зараз заявяцца, а тут няма дзе схавацца, – гаварыла я шэптам.
Мае вочы трохі прызвычаіліся да цемры, і я разгледзела чалавека, які стаяў, прыціснуўшыся да сцяны. Я працягнула яму руку.
– Хадземце. Ну, хутчэй! Я магу дапамагчы.
Убачыўшы, што ён вагаецца, я схапіла яго за рукаў, уцягнула ў пакой і зачыніла дзверы.
Упусціць у дом уцекача падчас аблавы – заведамае самагубства, таму дзейнічаць трэба было хутка, каб не паспець спалохацца. У кватэры мелася схованка, пра якую сілавікі не маглі ведаць.
Баракі будаваліся спехам як часовае жыллё, ніякіх скляпоў ці камор у іх не прадугледжвалася. Пограб мы зладзілі самі, калі жыла яшчэ маці. Каля сцяны паміж акном і печчу без дай-прычыны правалілася была падлога. Мы з маці асцярожна знялі масніцы, якія трэснулі, і зазірнулі ў падмосце. Фундамент пад домам прасеў, утварыўшы яміну крокі ў тры шырынёй і такую глыбокую, што ў ёй можа было стаяць, выпрастаўшыся амаль у поўны рост. Звяртацца да рамонтнікаў мы не сталі, вырашыўшы пакінуць усё, як ёсць. Пражывём як-небудзь так. Калі гэтая халупа сыдзе пад зямлю, то халера яе бяры. Не шкада. Мы сяк-так прыштукавалі дошкі на месца і кінулі зверху ліст фанеры. Пры жаданні ўся канструкцыя лёгка разбіралася. Падчас адключэнняў электрычнасці, якія здараліся даволі часта, мы выграбалі з халадзільніка прадукты, складвалі іх у пакет і прывязаўшы за вяроўчыну, спускалі ў яму пад падлогай. Нават у летнюю спёку там цудоўна захоўваліся свежае малако і рыбін фарш, якія мы куплялі на рынку.
Укленчыўшы, я адкінула фанеру, якая закрывала пралом у падлозе. З падмосця дыхнула холадам. На імгненне ў пакоі стала светла – у акно ўдарыў прамень пражэктара. Я ўзняла вочы і зірнула на чалавека, які стаяў перада мной. На ім былі армейскія чаравікі і зімовы камуфляж-"лічба" – так апранаецца ледзь не палова Мінска. Адзежа ваеннага крою робіць чалавека безаблічным – сустрэўшы на вуліцы, я наўрад ці б звярнула на яго ўвагу. Перш чым зноў запанавала цемра, я паспела разгледзець, што валасы ў яго бляклага колеру, які завецца русым, вочы ці то шэрыя, ці то блакітныя, а позірк насцярожаны, але не злы.
Я паказала на адтуліну ў падлозе і сказала коратка:
– Туды!
– Падкоп у Амерыку? – ён укленчыў поруч мяне і зазірнуў у падмосце. – Чорт, тут цёмна. Ліхтарык ёсць?
Я пакруціла галавой.
– З ліхтарыкам нельга. Святло будзе прабівацца скрозь шчыліны ў масніцах.
– Лагічна, – пагадзіўся ён. Гаворка выдавала ў ім усходніка – штосьці няўлоўнае ў інтанацыях, у вымаўленні літар. Тутэйшыя гучаць па-іншаму, хоць прапаганда кажа, быццам розніцы ніякай.
Уцекачу прыйшлося скінуць верхнюю вопратку, каб праціснуцца ў "пограб". Я прамаўчала, убачыўшы пад камуфляжнай курткай пісталет у кабуры. Ён быў усё-такі драпежнікам. Драпежнікам, за якім гоняцца шалёныя сабакі. "Яны цябе не атрымаюць," – сказала я ў думках.
Прыштукаваўшы масніцы на месца, я зірнула на куфар, які стаяў пад вешалкамі ля дзвярэй. Сусед быў прывалок яго аднекуль і аддаў за бутэльку "на дровы". Куфар мне падабаўся – сіні з чырвонымі бутонамі і жоўтымі завіткамі, у краме такое не купіш. У ім былі складзеныя ручнікі і пасцельная бялізна. Я ўперлася ў куфар далонямі і не без цяжкасці ссунула яго з месца. Напружваючы цягліцы, я штурхала грувасткую скрыню, пакуль яна не стала наўпрост над “пограбам”, закрыўшы паламаныя масніцы. Цяпер уцякач быў у надзейным сховішчы, але адначасова ў пастцы. Нішто не перашкаджала мне выдаць яго сілавікам, калі тыя заявяцца з ператрусам.
Яны не прымусілі сябе чакаць.
Пачуўшы грукат у дзверы, я запаліла электрычнае святло і пайшла адчыняць. Я помніла, што бывае з тымі, хто не адчыніць. Пакуль ішоў вобшук, я сядзела на ложку, закруціўшыся ў коўдру. Сілавікі працавалі традыцыйнымі тройкамі – трое "гестапікаў" у балаклавах і столькі ж стралкоў-апалчэнцаў, узброеных вінтоўкамі. Я не надта здзівілася, угледзеўшы ў гэтай зграі свайго брата. Мы бачыліся тыдзень таму, напярэдадні Новага года. Не думала, што зноў сустрэнемся так скора. Ян стаяў каля дзвярэй з вінтоўкай наперавес і рабіў выгляд, што мяне не ведае. На ім была маска з тканіны, якую ён нацягнуў да самых вачэй, нібы ў спадзеве, што так я яго не пазнаю. Смешны, дальбог. Дзякуй, хоць не ўдзельнічаў у пагроме. Балаклаўшчыкі шныпарылі па кутах, варочалі мэблю, вывальвалі на падлогу змесціва шуфлядак. Адчынілі пячныя дзверцы і пасвяцілі туды ліхтарыкам. Сагналі мяне з ложка і скінулі матрац, як быццам пад ім мог нехта хавацца. У кагосьці з іх была ўключаная рацыя – з абрыўкаў перагавораў я зразумела, што шукаюць тэрарыстаў-падпольшчыкаў, спецслужбы выйшлі на канспіратыўную кватэру, але пакуль што не ўзялі ні аднаго, і проста зараз па ўсім горадзе ідуць аблавы.
Я ўпотайкі зірнула на брата і пахаладзела. Ён пільна глядзеў на размаляваны куфар. "Гестапікі" паднялі вечка скрыні, павыкідвалі адтуль просціны ды наўлечкі і адышліся. Пра "пограб" ведаў толькі Ян. І канешне, ён не мог не заўважыць перастаноўкі: дурацкі куфар, праз які дзверы кепска адчыняліся, перасунуўся да сцяны, раўнютка на тое месца, дзе быў пралом у падлозе. Думаю, у той момант Ян зразумеў усё, але не сказаў ні слова.
Ператрус заняў не больш за чвэрць гадзіны. Напрыканцы "гестапікі" знялі мяне на фотакамеру на фоне разгромленай кватэры (для справаздачы, ці што?), і адзін з іх прагыркаў на ядранай трасянцы: "Звініце за беспакойства!" Астатнія заржалі. Сыходзячы, Ян стараўся не сустракацца са мной позіркам.
Праз хвіліну за сцяной пачуўся гвалт і адборная лаянка. Сусед усё-такі быў дома. Сірэна, відаць, яго не патрывожыла, абудзіўся ён толькі тады, калі да яго ў яго кватэру заваліліся сілавікі з вобшукам. Зараз сп’яна палезе ў бойку. Атрымае, дурань, у лыч ды "суткі" ў плечы. Магчыма, і крыміналку прышыюць. Туды яму і дарога, жонка хоць паспіць спакойна.
Адчыніць падмосце я наважылася толькі пад раніцу, калі ўсё сцішылася і пражэктар на вуліцы згас. Я адсунула куфар і працягнуўшы руку, дапамагла ўцекачу выбрацца са сховішча. Ён сеў на падлозе, прываліўшыся спінай да сцяны, вочы яго былі прыплюшчаныя, як у смяротна стомленага чалавека. Я маўчала. Чакала, пакуль ён сам загаворыць.
– Чорт, у вас там вада ўнізе, – сказаў ён нарэшце. – Крыніцы размываюць фундамент. Як вы жывяце на такой яміне?
– Быў у нас нармальны дом, ды адабралі, – адказала я.
– А зваць цябе як? – спытаў ён, зірнуўшы на мяне.
– Ольга.
– Ольга-Ольга, – паўтарыў ён, ківаючы. – Адна тут жывеш?
– Як маці памерла, то адна.
– А бацька дзе?
– Пасадзілі яго па палітычным артыкуле. Далі шасцёрку, адседзеў год.
– Амнісціравалі?
– Забілі ў ШІЗА, – сказала я і спахапілася: на халеру яму пра гэта ведаць? Мне стала ніякавата ад уласнай шчырасці. Я бачу гэтага чалавека першы і мабыць, апошні раз у жыцці, а разгаварылася, як перад папом на споведзі – калі б я толькі хадзіла ў царкву.
– Навялі табе тут парадак, – прамовіў ён пасля доўгай паўзы, проста каб нешта сказаць.
– Разбяруся, – адказала я, агледзеўшы вэрхал у кватэры.
– І часта ты так падстаўляешся? – спытаў ён.
– У якім сэнсе?
– Цягнеш у дом невядома каго. Пашчасціла табе натрапіць на мяне ды цвярозага, а калі б п'яны ці уркаган які?
Я хмыкнула.
– Бачыла я уркаганаў. Ты да іх не падобны.
Мы так нязмушана перайшлі на "ты", а я нават не ведала ягонага імя.
– Пайду я ўжо, мабыць, пакуль не развіднела, – ён падняўся і накінуў камуфляжную куртку, якую трымаў у руках. – І гэта самае, аркуш, аловак ёсць?
– Недзе былі.
Пакорпаўшыся ў рэчах, раскіданых па падлозе, я адшукала нататнік з алоўкам, падала яму.
– Пра "Дарогу жыцця" чула? – накрэмзаўшы алоўкам тэлефонны нумар, ён вярнуў мне нататнік. – Калі раптам спатрэбіцца тэрмінова з'язджаць...з краіны... звані, карацей.
 – Каго спытаць?
– Хто-небудзь адкажа.
– Наўрад ці калі-небудзь скарыстаюся, – сказала я шчыра. – Але дзякуй...
– Чарноў, – сказаў ён з кароткай усмешкай. – Так і заві.
Ён сышоў, і я зачыніла за ім дзверы. Наступныя некалькі дзён я чакала, што па мяне прыйдуць. Я скаланалася ад жаху кожны раз, калі па вуліцы праязджаў аўтазак ці мікрааўтобус з ведамаснымі нумарамі. Чакала, што дзе-небудзь у краме, на працы альбо проста на парозе дома да мяне наблізіцца супрацоўнік спецслужбаў і ўзяўшы пад локаць, скажа: "Нам трэба задаць вам некалькі пытанняў". Але нічога не адбывалася. Жыццё ішло сабе ды ішло. Ян мяне не выдаў. Мне здавалася, што гэта трохі зблізіла нас з братам. У нас з'явілася агульная таямніца. Пра начную аблаву мы больш не згадвалі – ні калі сустрэліся зноў на Масленку, ні ў Вялікдзень, ні ў доўгія майскія святы, ні ў восеньскі Дзень Уз'яднання, калі брат завітаў да мяне пасля парада. Мы абое старанна рабілі выгляд, што нічога не здарылася. Апошні раз мы пабачыліся ў лістападзе, калі другі месяц запар доўжылася ваеннае становішча, а па ўсёй акрузе зноў ішлі аблавы, бо быў забіты афіцэр службы бяспекі. Потым быў эшафот і нашы ўцёкі.