Гирами дагар

      ГИРАМИ ДАГАР

      Лик киври ктабгъура Нурмягьямадди гьялаксузди, лалди, дагрик.
      Сар, учвтІан дар. Улихьдин вахтари гинбар урзуримиди, гинбин  бархлар апІурайи вядйири, душвайишв гинбарин кьацІар кивуз албагнайи дагар вуйи. Нирхьан цІибтІан ярхлаъси дарди, дагар, шид хъипри хътипуз рягьят йишвахь хьайи. Гьамус гинбин дагар симсру ккабцІну, гизаф исчІал дубхьнайи. Тепейиккнаси ккайи гъваланмина гьацІ кьялазкьан, штун чІарарси, ярхи ва ккуру, гъалин чрушнари ккабцІнайи. Дагар гъюбарин халис вилаятдиз илтІибкІнайи.Гьаму ахмакь духьнашул гьа! Гьамусра дагрик Нурмягьямадди лик киври ктабгъури, саб аьхю аьламатниин маракьлу духьнайирси, тамашйирсдар уйинар апІурайи. Мумкин ву дугъан дурар уйинар дарди хьузра. Саки, узуз гьамус халис бицІи балинсдар уйинар апІурайиси рябкъюрайзуз.
      Магьа хъана лик дагрик кивра ва гьаци кивубси кьяляхъ ктабгъуру. Му фу ву?  Нурмягьямаддиз дагрик кучІвуз гучІурайкІан? ГучІ хьуз – фтихьан? Узуз аьгъязуз аьхир, Нурмягьямаддиз узузсикьан гъюбар–битІарихьан гучІдар.
      Йиз кІваин илмийиз, учу, бицІи баяри фици балтанмуччврар дисури гьацдар даграриъ фукьан тамашйир апІуйиш. Гьаму дагрик гимбар кивуз узуна Нурмягьямадна чпин дада гъюри шуйча. Дугъан дадайиз гучІруган, учухьди гимбар кивуз гъитуйи. Заанури дугъан гунгьарилан хил алдабгъричан Перизад–бажийин, штук лик кивайизра, «гучІурзуз» кІури, кьяляхъ ктабгъуйи. Учузра, дугъаз гьарган гучІури ккундийчуз, гьаз гъапиш дагрик гимбар кивуб гизаф ккуниб вуйчуз. Хъа вушра, Перизад–бажи кьадарсуз ужур инсан вуйи. Гьяйиф вуйи думу мици ухди йикІуб. Му гъярариъ гизаф даграр айи – гьар хулахъ, мягьялигъна саб. Ва, гьадрарикан варибдикан гъубзнайиб гьаму саб дагар вуйи. Имбунудар, аьхюбсиб пай селери гъурхну ва гьацІар, гъванар гъахуз рякъ ккипруган, бульдозери дарагъну чІур гъапІну. –...Узу мюгьтал духьназа, Нурмягьямад чан гьаци, уюгъси дийигъну ами: дагрик  мисккиндиси лик кубсри – ктабгъури. Филадиз му гьамци гъузуз ккамикІан? Пагь, залум кас! Чаин зулум илипнайириз лигайчва!  «Я кас фтихьан гучІурвуз, тинаси учІв!» – кІури мугъаз чІигъ апІуз ккундайзуз, амма, ухдимиди йиз мелзнахъан хъчІихунза. Гьеле гьапІруш, жиниди хълигури  гъузуз гизаф тямягь хъайиз.
      Саб кьатІкьан гакІул гурдахъ хътарич, дидихьнасан, магьа, гьариз гъярайириз, гьамцдар мяаьшсуз уйинар апІури Нурмягьямад гъяриъ гъяркъюнзуз. Дугъаз, икибаштІан, узу гъяркъюндар.
      Узу яркур кайи ямажнакди гъярайир вуза, ва му гьамци гъяркъган, рукарикк гьитІикІну, дугъаз тамаша апІураза. ГакІвлар алдатІувалра кІваълан гъубшниз. ЕкІв гъвалахъинди дипну, кьамкьарихъди гъерццу кІажариин дусназа. Гьаму саягъниинди йиз гьацІ сяаьткьан гъубшнушул. Аъ чан, Нурмягьямад, хахул чекме илдибтнайи лик, дубкІнайи дагрик кубсри – ктабгъури.
      Дагризди штуз рякъ, анжагъ завариансинатІан имдайи.  Нир, дидин гъвалхъан гьаргандиз, чпи гъахидар дарубси, ягъли архар ахьну, ярхла гъирагъдиз гьудубчІвнайи.
      ...Пагь залумдин кас залум! Яраб фукьан жандиъ аьгь айир дарин! Я кас, гьаккму касдиз фу ккунду: лик хьахь али штук кубс – кадабгъ, кубс – кадабгъ! Узкан хабар дарди чан, бицІи балин уйинар апІбакан Нурмягьямад ктІарццурадар. Саб кІикІил дагризди йивнукьан гучІ ккапІруш аьгъдарзуз.
      ...Я кас гьаккму касди узу сикинди гъитурин дарш гъитдарин?! Яваш, я–я–ваш–ш, гьам–мус, саб фу вуш апІурайиси ву... Гьа яв аьхир чІуруб ибшрияв, фукІара апІурайиб адар. Фу ккунда НуркІашдиз?! Валлагь узу адатІурайир ву. Гъи му йиз кІул‘ин алабхънайи фу бала гъабши?! Хъа яв хал ккадабхърияв, НуркІаш, узу гьамкьан адатІурайи!
      Гъадабгъну саб аьхю жжярхял дагризди гатІабхьунза. Пялч дапІну гъивубди, юкьуб тереф штар гатІахьу ва  Нурмягьямаддикра кебчу. Наънан! НуркІашдиз гьич гучІкьана гъабхьундар. Хъа узу гьамус мугъ‘ин чан яман гьягьйир йивури аьлхъидиза кІури ккеъназа. ГучІ дарибшри, ккундаринхъа минди – тинди кІулкьана рибшвури! Ари му, уз‘ин  аьлхъюрайивал аьгъю гъабшизуз. «Эгена гаву, НуркІаш! Яваш, узу гъяйиз уву гьадушвахь гъуз, узу уву гьадму дагрикк, дурччвну, фици ккитІикьуруш!» Дугъаз деребхьруси йиз узукна гъапиза ва гьаккму киври – ктабгъурайи лик  ккудубтІузкьан пис хъял кади, дугъахьна диш гъахьунза. «Агь яв жжинс ккадабхърияв, намуссуз! – кІури сппарихъ саб гъурд гъивунза,– уву узук мукьан хъял гьаз капІрава: лик кубс – кадабгъ, лик кубс – кадабгъ! Фтихьан гучІуравуз, учІв сарун, тинаси, я увуз гъюбари кьацІар апІурадар, я уву душваъ арсну йикІурадарву! Гьамлин кІан рябкъюрайи дагрихьан гучІру инсан шулин?!»
     НуркІашди, чаз гьаци зарбди гъивнушра ушвниан гьич гафкьан идипундайи. Думу, алабхьну чан хахул чекме, узуз чан маш рябкъюз гъидритди мушварихьан гъудургу. Гъилигу гьялариан, я, дугъан лик иццура, я, дугъан кІваъ му дагрихьна гинбар кивуз гъюри гъахьи чан гьюрматлу дада ва думу вахтар ахьна. Узу чан багахьна дуфну йивайизра дугъан уларилан нивгъар алдахьурайи. Хъюлу ацІнайи узуз дурарикан кьандитІан хабар гъабхьундайзуз...