Атанын кызы

(Документалдуу-корком повесть)

***
Балалуу ;й - базар, баласыз ;й - мазар.
***
Балалуу ;й - падышалуу ;й.
***
Баланы тарбиялоо - ташты кемиргенге тете.
***
Баласы жоктун - ырысы жок.

Кыргыз эл макалдары

Пролог

Биз сиздерге баян кылып бер;;г; белсенген аял Каракалпактын кызы. Жок, сиздер ойлогондой каракалпак улутуна таандык кишинин эмес, Улуу Октябрь ревоюциясынан кийин СССРди чы;доого ;зг;ч; салым кошкон комиссарлар менен чекисттер такай башына кийип ж;р;п, бийлик адамдарынын баш кийими катары таанылган «кара калпактын», дагы тактап айтканда кара шляпачан адамдын кызы. Ошондой кара шляпа кий;;н; аткаминерлер арасында жайылтып, анан да кара кайыш к;рм; же болбосо узун плащ кийип ж;рг;н; ;ч;н жергиликт;; эл тарабынан биздин каараманыбыз Тамара Токтомаметованын атасы Токтомамет атага эл ошондой «Каракалпак» деген ат койгон экен.
Оштогу «Алтын ;я» ;й-б;л;л;к балдар ;й;н;н башчысы болуп эмгектенип келе жаткан Тамара айымдын атасы Токтамамет ата да ошол доорлордо алгачкы педагог, чекисттерден болгон. Ошондуктан ал кишини ;з доорунун «007-Агенти» деп атаса да болор эле. Анткени, Совет бийлигин чы;доого каршылык кылган бай-манаптарды кулакка тартып, басмачылар менен к;р;шк;н чекист – Кытайга чейин барып, Жаныбек казынын уюмдашкан баш кесерлерине карата «Тындым» операциясына катышып, ал же;ишт;; аяктагандан со; он алты жыл бою белгилуу кыргыз генералы Ысакбек Монуев менен бирге ;ч аймактын элин азаттыкка чыгаруу ;ч;н к;р;шк;н экен. Ата Журтуна кайтып келгенден кийин советтик жана чарбалык кызматында жигерд;; эмгектенип, м;лд; ;м;р;н эл бактысын арттырууга арнаптыр.
Расмий маалыматтарга караганда, Ысакбек Монуев 1902-жылы Россия империясынын Фергана облусуна караштуу - азыркы Кыргызстандын Алай районунун Нура кыштагында туулган. Кытай Эл Республикасынын Чыгыш-Туркестан аймагынын - азыркы Синьцзян-Уйгур автономиялык районунун аскердик ишмери болгон. Ата теги тараптан алганда Алайдагы белгилуу ак с;;к уруудан болот экен. Атасы соодагерлик кылы, Синьцзянга к;ч;п ;тк;н дейишет. Исакбек жыйырма беш жашында  Кызыл-Сууда кыргыздардан отряд т;з;п, совет-кытай чекарасынан ;тк;н басмачыларга каршы к;р;шк;нд;г;  маалым.. Бул кызматтары ;ч;н Гоминьдан ;км;т; ага генерал-майор наамын ыйгарыптыр.
Бирок кийинчарээк Гоминьдан бийлиги менен анын мамилелери чалкештенет. Ошондо Монуев Алма-Атага качат, ал жерде аскердик б;л;нм; т;з;п, Синьцзянга кайтып келип, Гоминьдан кошундарын жок кылат. 1944-жылда Ахметжан Касым жетекчилик кылган Чыгыш-Туркестан республикасы т;з;л;т. Монуев болсо анын куралдуу к;чт;р;н башкарат.
1949-жылы ал Чыгыш Туркестан ;к;м;т; менен с;йл;ш;;л;р алып баруу ;ч;н СССРге учуп кетет, бирок ал Алма-Ата жакынында кулап т;ш;т. Википедиянын жазышынча, кырсык советтик атайын кызматтар тарабынан ;юшт;р;лган. Себеби Сталин Мао Цзедун менен КЭРнын Синьцзяны ;ст;н;н к;з;м;л ;рн;т;;су ж;н;нд; келишип алышкан. Ошондуктан Чыгыш Туркестанды тузуу ар эки тараптын кызыкчылыгына кирбеген экен.
                ***
Токтамамет атанын атасы Калы менен апасы ошол мезгилде ;зд;р; жашап ж;рг;н аймакта таралган тумоого чалдыккан экен. Бул тууралуу Кыргыз эл жазуучусу Калканбай Ашымбаевдин «Тынар» повестинде т;м;нк;д;й чагылдырылат:
«К;з таяп калганда Калы оорусунан тыныга албаган со;:
 - Эл-ж;ртка баралы деген тилекте, эмеректерин т;;г; артып, аялын атка мингизип, уулун учкаштырып коюп, ;з; к;к эшекти ч;ч;л;д;. Куда-с;;к, кыз к;й;;с; менен коштошту. Кытайдын Кашкарга караштуу Улуу-Чат жагында кыргыздар жашап, алар байыртан бери алайкуулук эл менен алакалаш эле. Аякты жердеген элдин билермандары боз ;й жасатчуу. Жыгач кармаган уста керек эле дешип, Атамбайдын уулу Калыны алдырышат. Калы кагелес келген, тамашак;й, калыс, боорукер адам эле. Ким болбосун суранса, кыйыктанбаган м;н;з; менен калкка кадыры арткан. Атасы аны Кара-Кулжанын Сары-Камышында жашаган бардар, кадырлуу Осмонкулдун карындашына ;йл;нд;рг;н. Кара каш, кара к;з, ак жуумалынан келген, кырдач мурун, ыйбалуу кыз келин болуп келгени абысын-ажындарына тез алынат. Кыз т;р;п, атын Даанак;ль коюшат, андан со; Зирегул т;р;л;т. Андан со; к;рг;н уулу - Токтомамет.
Жоош уруусунан чыккан орто дыйкан Найза менен кудалашып, Зирегул аттуу кызын Найзанын уулу Калмурзага никелеген. Калы кудалары тарапта бир жылча ая;дап калган со;, ошол жакта ;й б;л;;с; менен дартка чалдыгат. Ошол 1914-жылдардын этегинде Улуу-Чат элинде жугуштуу илдет тарап, тумоодон далайы мерт болушкан.
Калынын ;й-б;л;с; да же;ил-желпи сыркоолоп барып, аялы, уулу сакайып кеткен. ;з; иле;-сала; болуп, о;дуу ж;н;кп;й, к;;;л; ч;г;п, с;;к саагы сыздап ооруган со;:
-Бир;;н;н эли эл болбойт. Бул жерге туруп нетели, - деп ж;н;п беришкени да ошондон.
Калы аман-эсен К;к-Артка, ата-бабасы байырлап келген конушуна конот. Ага-тууган, эл-журту с;й;н;ш;п, ;р;л;кт;п, колунда барлар жандык айтып, кубанып тосуп алышат.
Бирок Калынын оорусу к;ч;рк;п, кеч к;зд; д;йн;д;н кайтат. Кышта кар оор т;шт;. Мурдадан камдап алган отун-суусу болбогон со; жесир калган аял жалгыз уулу менен жабыркап, суук тийип, эски дарты козголду. К;й;;с; кандай илдетке чалдыкса, ал дагы кудум ошондой кеселге кабылды. Анан калса, булардын конушу айылдан ат чабым алыс эле. Каралашкан адам кемде-кем болду. Акыры аялы дагы к;з жумду...»
                ***
Каарманыбыз Тамара Токтомаметованын атасы Токтомамет Калыев 1902-жылы Кара-Кулжа районунун Алайкуу ;р;;н;нд;г; К;к-Арт айылында кедейдин ;й-б;л;с;нд; туулган. Ата-энесинен ;т; эрте жетим калып, к;р;нг;нд;н колунда ж;рг;нд; аны Кара-Кулжа районунун Сары-Камыш айылында жашаган Осмонкул деген таякеси багып ж;р;т. Андан кийин кытайдагы эжеси Зирег;лд;н колунда тарбияланат. Зирег;л эжеси ;т; каардуу, залим экенин билген Токтомаметтин аталаш бир туугандары Субанбай менен Жумабай Алайкуудан келишип, Токтомаметти алып кетишет. Жолдо келе жатып Ылай-Талаа айылындагы Мати ми;башынын ;й;н; конушат, кичинекей Токтомаметтин ;т; чыйрак, элпек, иштерман экенин кыраакы ми;башы байкап калат. Анткени, ;йд;г; коноктордун колуна суу куйуп, айтор майда барат иштердин барын ;й ээлери менен те; жарыша жасап, жатаарда коноктордун аттарын да кошо карайт. Ичинен булардын барын байкап отурган, анан да бул баланын тоголок жетим экенин билген Мати ми;башы Токтомаметти кантып алып калуунун амалын издей баштайт. Эптеп ыгын таап Субанбай менен Жумабайдан Токтомаметти калтырып кет;;л;р;н ;т;н;т. Айтоор, Мати ми;башы эки агасынын тилин тапса керек, агалары Токтомаметти Ылай-Талаа айылына Мати ми;башынын колуна калтырып кетишет. Алайкууга кеткен агаларынын артынан эрчий карап, там артында далдаланып, к;з;н;н жашын м;лт;лд;т;п т;г;п, бышактап ыйлап, жол эрчип кала берет. Муну байкап турган Мати ми;баши алыстан туруп, Токтомаметке жайытта ж;рг;н койлордун ичинен бир койдун белгисин айтып, ошол койду алып келчи дейт. Токтомамет дароо эле жайылып ж;рг;н койлорду к;зд;й чуркап ж;н;йт да, к;п койдун арасынан баягы койду таап, кармап жетелеп келет. Токтомаметтин ушунчалык зиректигине дагы бир жолу ишенген Мати ми;башы, баланы ;з;н; чакырат да башынан сылап эркелетип: «Жетимим, жетимим, ;лб;с;; сен да алтын аяктан суу ичеси;, келечеги; ке;, зоболо; чо; болсун», - деп батасын берип ушул к;нд;н баштап, жанына ээрчитип ж;рч;; экен.
Ошентип ж;рг;н мезгилде Оштон келген ;км;т ;к;лд;р; билим алуу ;ч;н Алайкуу ;р;;н;нан балдарды чогулта баштайт. Алайкуунун атка минерлери ;з балдарын орус алып кетет деп коркуп, балдарын окууга жибергенден баш тартышат да, Ылай-Талаада Токтомамет деген жетим бала бар, ошол баланы окуткула дешип, дарегин айтышат. Айтылган дарек боюнча Ылай-Талаага келишип, Мати ми;башыныкынан Токтомаметти Ошко окууга алып кетишет. Токтомамет Оштон билим алып, орто билимд;; болгондон кийин педагогикалык техникумга ;т;п, окуусун улантат.
Педагогикалык техникумда ал Жоомарт Б;к;нбаев, Темиркул ;м;талиевдер менен чогуу окуйт. Жоомарт Б;к;нбаевдин ;т; уюштургуч, адамгерчиликт;;, шамалдай шуулдап оргуштап, тез кыймылдап, бир нерселерди тез уюштуруп, тайпалаштарын чогултуп турарын к;п эскерип, узун сабак с;з кылар эле Токтомамет ата.
Темиркул ;м;талиевдин байбичеси Зуура же;е болсо тамакты ;т; даамдуу даярдап, абдан дасторкондуу экендигин, жумасына бир-эки жолудан кем эмес Темиркулдун ;й;н; барып, аялы Зууранын колунан даам сызып келип, Жоомарт эк;;с; к;нд;з; уктап, анан т;н ичинде туруп алып сабак окушканын к;п эскерч;; экен. Жоомарт 1944-жылы Ысык-К;л аймагында “Манасты” кино кылып тартам деп ж;р;п авариядан каза табат. Темиркул ;м;талиев менен к;з; ;тк;нч; катташып турушкан. Акыркы жолу 1979-жылда Токтомамет атанын к;й;; баласы – каарманыбыздын ;м;рд;к жары, белгилуу акын Табылды Муканов эк;; Темиркул агайдын ;й;н; барып, эртеден кечке бирге болуп, чер жазышканын айтып, ;т; кубанып, Алайкууга кеткен экен.
Токтомамет ата педагогикалык техникумду б;тк;нд;н кийин 20-жылдардын аягында Алайкуу ;р;;н;нд; биринчи мектеп ачылып, ошол мектеп-интернатка директор болуп барган. Мектеп азыркы Кызыл-Жар айылындагы оорукананын имаратында жайгашкан болчу. Токтомамет ата - Алайкуу ;р;;н;нд;г; айылдаштарын сабаттуулукка ;йр;тк;н биринчи мугалим болгон, Алайкуудагы аттуу баштуу, эл бийлеген адамдардын баары ушул Токтомамет атанын колунан сабатсыздыктарын жоюшкан экен.
Ал кезде мугалимдин кадыр баркы ;т; жогору болгон эмеспи. Айылдагы бардык маселе мектептин директору, айылдык кенештин т;рагасы, заставанын начальнигинин макулдугу менен гана чечилип турган.
Тамара айымдын с;зд;р;н; караганда,  ошол мезгилде Токтамамет ата Алайкуу ;р;;н;нд;г; «Терек» деген айылдан Кара- Баргы уруусунан Пирмамет дегендин Ш;к;р аттуу кызына ;йл;н;т. Ш;к;р эненин энеси Дары байбиче Алайкуу ;р;;н;н; аты чыккан, ;т; дасторкондуу, жапкан наны менен демдеген чайына чейин да;аза болгон, ;т; кайраттуу, акылдуу, сымбаттуу, сарамжалдуу аял болгон экен.
                ***
Отузунчу жылдардын аягында Кытайдагы басмачыларга каршы к;р;ш;; ;ч;н атайын отряд т;з;л;п, КГБ тарабынан Токтомамет атаны Кытайга алып кетишет. Ал жерде т;рт;нч;л;рд;н катарында кызмат ;т;г;н. Басмачылар талкаланып, отряд таркаганда Токтомамет атаны Ысакбек генерал Кашкар шаарына Совет консулдуктугуна кызматка калтырат. Оор шартта чалгындоо кызматын ;т;п ж;р;п, Кытайдын Кызыл-Ой шаарына "Шаи-ган" кызматына дайындалат. Шаардагы бардык бийлик ушул Шаи-ганга баш ийген,  деп баядайт Тамара айым.
Токтомамет ата эки жолу Кытайдын ;р;мч; шаарынан билим алып келген. Советтик консулдук менен ;т; тыгыз байланышта болгондуктан, 1943-жылы ;р;мч;г; дагы окууга жибер;;г; каршы чыккан жана Токтомамет атаны Советтер Союзуна ж;н;т;;г; кам к;р; башташкан. Кытай ;км;т; Токтомамет атаны ;з ;лк;с;н; ж;н;тк;нд;кт;н, Кашкар шаарындагы Совет консулу Токтомамет атаны Советтер Союзуна тез аранын ичинде алып кет;; ж;н;нд; телеграмма ж;н;т;т. Жооп бир айдын ичинде келип, ;т; к;п тоскоолдуктар менен Токтомамет ата ;й-б;л;с; менен Кытай чегинен Эркештам аркылуу ;з ;лк;с;н; ;тк;р;л;т.
Чек арадан ;тк;нд;н он беш-жыйырма м;н;тт;н кийин Токтомамет атаны туткундоо, кармап к;з;н тазалоо ж;н;нд; чабарман келгендигин ошол кездеги Совет консулунун шоферу Васька айткан экен. Муну уккан Токтомамет атанын жубайы Ш;к;р байбиче: «Балекети;ди алайын, к;ч;кт;р;м деп», - уулдары Даткабек менен Садатбекке жалынып, мындайча эскерет экен: - «Анда Садатбегим эмчекте, Кытайда т;р;лг;н. Даткабегим тогуз-он жаштагы бала эле. Ошол Васька шопур менен дагы бир топтору бизди узатып келишти чек арага. "Даткабектин атасы" келген кишилер менен башка жакка киришти окшойт. "Даткабектин атасы" деп Ш;к;р байбиче к;й;;с; Токтомамет атанын атынан айтпай терг;;ч; экен. Васька Даткабекти колунан жетелеп алып, мен болсо Садатбекти которуп анын артынан постто бир б;лм;г; кирдик. Биз баягы б;лм;г; кирерибиз менен эле эмчектеги Садатбегим бир;; чымчып алгандай эле чы;ырып ыйлай баштады. Эмне кылаарымды билбейм, эмчек салсам андан бешбетер чы;ырат. Васька к;т;р;п селкилдетет, дегеле басылбайт, муну к;рг;н Даткабегим да ыйлай баштады. Ошентип, баягы бир б;лм;д; эле ызы-чуу боло баштадык. Постто турган солдаттар Даткабекти эркелетип, алагды кылышса дегеле басыла турган т;р; жок. Анан солдаттардын бир;;с; чыгып, Даткабектин атасы менен келди, ал келээри менен эле бизди дароо ары жакка ;тк;р;п жиберишти. Узатып келгендер биз менен коштошуп ары карап кетишти, биз болсо бери карай ж;н;д;к. Ошентип биз чек арадан ;т;п кеттик. К;рс; бала деген периште болот эмеспи. Балдардын ж;р;г; бир нерсени сезип, тез ;т;п кетели, бул жерге токтобогула деп ыйлап жатышкан тура», - дейт.
Токтомамет ата ;з; туулуп ;ск;н Алайкууга келип, Кызыл-Кайы; деген жерге жайгашат. Ушул эле жылы партизандык отрядга кайра чакырылып, Бугуда Ысакбек генералдын карамагындагы дивизияда отряддын командири болуп кызмат ;т;йт. Кийинчерээк Ысакбектин жеке колдоосу менен Калмак-К;р;;д;, Кулжада облустук милициянын начальниги болот. 1946-1958 жылдары Алайкуу айылдык ке;ешинин т;рагасы, "Маданият" колхозунун башкармасы болуп иштеген. 1984-жылы д;йн;д;н кайткан Токтомамет ата ;ч уул, эки кыздын сыймыктуу атасы болгон. Э; улуу баласы Даткабек - педагог, ;м;р бою бир кесипти аркалап, мектепте мугалимдик кесиптен баштап, к;п жылдар бою директор болуп иштеп ж;р;п, ардактуу эс алууга чыккан. Даткабек байке 1933-жылы Алайкуу ;р;;н;нд;г; К;к-Арт айылында туулуп, жети жылдык мектепти айылдан б;т;рг;н. 1949-жылдан 1951-жылга чейин райондун борборундагы Токтогул орто мектебинде окуп, онунчу классты ошол жерден аяктаган. 1953-жылдан 1958-жылга чейин Ош мамлекеттик педагогикалык институтунун филология факультетин б;т;р;п, 1958-жылы Партсъезд орто мектебинде мугалим, 1959-жылы Кайы;-Талаа орто мектебинде окуу б;л;м;н;н башчысы болуп иштеген. 1961-1963-жылдары К;к-Арт орто мектебинде директор болуп эмгектенип, жаш муундарга билим-тарбия бер;; ишин жа;ы тепкичке к;т;рг;н. 1963-1966-жылдары ;зг;н райондук билим бер;; б;л;м;нд; инспектор, методикалык кабинеттин башчысы болуп иштеп, 1966-жылдан 1973-жылга чейин К;к-Арт орто мектебинде кайрадан директордук милдетти аркалаган. 1973-1975-жылдары Кайы;-Талаа орто мектебинде директор, ал эми 1975-жылдан 1979-жылга чейин Карагуздагы Т;ш;н;к орто мектебинде директор, 1979-1989-жылдары кайрадан Партсъезд орто мектебинде директор болуп эмгектенген. Мугалим болуп иштеп ж;р;п 1994-жылы пенсияга чыгып, учурда ардактуу пенсионер. Жубайы Султанова Урсия эк;; беш уул, эки кызды тарбиялап ;ст;рг;н, балдары ар кайсы кесиптин ээлери болушкан: улуу кызы - Сабира медицина тармагында болсо, улуу уулу - Муратбек архитектор, куруучу, кийинки уулу - Асылбек милицияда, андан кич;; уулу - Алмазбек илим менен алектенип, илимдин кандидаты, андан кийинки уулу - Туйгунбек автомобилист, кенже уулу - Арсений болсо чек арачы, полковник наамына ээ.
Ушул жерге бир аз к;;;л токтоткон болсо;уз, Даткабек агайдын бир уулу Алмазбек да чо; атасы Токтомамет, ;з;н;н атасы Даткабек, ошондой эле эжелери Тамара менен Салима айымдардай болуп ;й-б;л;л;к династияга айланган мугалимдик кесиптин ж;г;н аркалап, бул жаатта илимдин кандидаты даражасын алып, башталгыч класстар ;ч;н бир канча окуу китептеринин автору болуп, башталгыч класстын балдарына тамгаларды ;йр;т;;д; жа;ы ыкмаларды иштеп чыккан… Кели;из, удулу келип калган со; Токтомамет атанын чыйырын уланткан неберелеринин бири Алмазбектын таржымалы менен да таныша кетели. Ал дагы абалары, тууган уруулары сыяктуу ошол эле К;к-Артта 1963-жылы 22-мартта жарык д;йн;г; келип, 1969-жылдан 1979-жылга чейин К;к-Арт, Кызыл-Жар, Т;ш;н;к орто мектептеринде окуган. 1979-жылы Ош мамлекеттик педагогикалык институтунун филология факультетине кирип, аны 1983-жылы артыкчылык диплому менен аяктаган. 1983-жылдан 1987-жылдын февралына чейин ошол эле райондун Кан-Коргон айылында кыргыз тили жана адабияты боюнча мугалим, 1987-жылдын февралынан ноябрына чейин Кара-Кулжа райондук элге билим бер;; б;л;м;нд; методист, 1987-жылдын ноябрь айынан баштап 1996-жылга чейин Кыргыз билим бер;; институтунда кенже илимий кызматкер, илимий кызматкер, улук илимий кызматкер болуп эмгектенген. 1990-1994-жылдары Кыргыз билим бер;; институтундагы аспирантурада окуп, 1995-жылы «Кыргыз башталгыч класстары ;ч;н Адабий окуу китептеринин дидактикалык негиздери» аттуу кандидаттык диссертациясын коргогон. 1995-жылы «Кыргызстан-Сорос» фонду жарыялаган окуу китептеринин мазмунун ;зг;рт;; боюнча сынакта экинчи жана т;рт;нч; класстар ;ч;н Адабий окуу китептери боюнча биринчи даражадагы сыйлыкка татыктуу болуп, китептери фонддун каражатына басылып чыккан. 1996-1997-жылдары Кыргыз Республикасынын ;км;т;н; караштуу Жогорку аттестациялык комиссияда эмгектенип, 1997-1999-жылдары Кыргыз билим бер;; институтундагы докторантурада окуган. 1999-2000-жылдары Кыргыз Республикасынын Президентине караштуу Мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссиянын жооптуу катчысы болуп иштеген. 2000-жылдан 2013-жылга чейин ЮСАИД каржылаган «Кыргызстандагы  жер реформасы», «Жергиликт;; ;н;кт;р;;» долбоорлорунда окутуу жана жайылтуу боюнча адис болуп эмгектенген. 2013-жылдан Кыргыз билим бер;; академиясынын Мектепке чейинки жана башталгыч мектепте билим бер;; лабораториясынын башчысы. 2004-жылы Жусуп Баласагын атындагы Кыргыз улуттук университетинин юридика институтунда иштеген. Балдар ;ч;н жазган чыгармалары гезит-журналдарга жарыяланып, окуу китептеринен орун алган. К;пт;г;н эл аралык илимий-практикалык конференцияларга, семинарларга, педагогикалык окууларга катышып, Казакстан, ;збекстан, Тажикстан, Россия, Литва, Венгрия, Польша, Германия мамлекеттеринде болгон. ;й-б;л;л;, жубайы Бактыг;л Субанова дагы кесиби боюнча педагог, Кыргыз билим бер;; академиясында эмгектенет. Уулу Ильяс инженер, кыздары Мирг;л, Айзиректер дагы чет тилдери боюнча мугалим, Алмаз ;ч неберенин чо; атасы. Кыргыз тили – эне тили болсо, орус тилин да мыкты билет, казак, ;збек, англис тилдеринде басылып чыккан эл;;д;н ашык эмгектердин автору. 
Токтомамет атанын Даткабек агайдан кийинки, арадан нечендеген жылдар ;т;п, Кытай-СССР чек арасынан ата-энеси, агасы Даткабек менен аман-эсен ;т;п келген экинчи уулу Садатбек да жогорку билимд;; адис. Ал Кыргыз мамлекеттик медицина институтун б;т;р;п, дарыгерлик милдетти аркалаган. “Кыргыз Республикасынын эмгек си;ирген дарыгери” наамына татыктуу болгон. Ал бир топ жылдар бою Ош облустук сот-медицина экспертизасы б;л;м;нд; эмгектенген. Азыркы к;нг; чейин элдин саламатчылыгын сактоого ;з салымын кошуп кел;;д;. Садатбек байке бул жашоодо с;йг;н кесиби аркылуу жаш-карыга шарапаты тийген, иш билгилиги менен калк назарына илинген, тир;;л;кт;н маани-ма;ызын, улуулугун эл-журтуна ак кызмат кылуудан к;рг;н адам Анын ;м;р-таржымалы ар убакта башкаларга ;рн;к болуп, качан жана кайда болбосун узун сабак с;з, астейдил кеп кылууга арзыйт. Ак эмгектен ырыс тапкан мындай улуу инсандар Ата Журттун алдында атуулдук ыйык парзын аткарууну э; башкы озуйпа катары таасын сезишет.
Ош областтык сот-медициналык экспертт;; бюросунун башчысы, жогорку категориядагы сот-медициналык врач-эксперти, саламаттыкты сактоонун мыктысы, Кыргыз Республикасынын эмгек си;ирген врачы, ;з ишинин дасыккан чебери, демилгел;; жетекчи катары таанылган инсанга адамгерчиликт;; аруу сапат, асыл касиеттер таандык. Садатбек акенин бактылуу балалыгы да, тестиер-;сп;р;м курагы да, табияты жомоктогудай кооз ошол керемет Алайкуу ;р;;н;н;н К;к-Арт аймагында ;тк;н.
        Ал 1960-жылы Кайы;-Талаа opтo мектебин ийгиликт;; аяктагандан со;, Фрунзе, азыркы Бишкек шаарындагы медициналык окуу жайына кабыл алынып, аны э; жакшы баалар менен б;т;р;т. Бирок, дарыгерлик ишке ж;р;к тере;инен козголгон делебеси тынчтык бербей, эрте;ине асыл максат жолдогон боз улан билимин андан ары ;рк;нд;т;;н;, дарыгерликтин ички сырларын т;пк;р;н;н тере; ;зд;шт;р;;н; ниет кылат. Ал м;д;;с;н; жетип, ошол эле жылы Кыргыз мамлекеттик медицина институтунун дарылоо факультетинде окуп калат. Жалындаган студенттик курагын туура пайдаланып, тыным билбес аракетчилдиги менен ар дайым студенттердин алды;кы сабында болгот.
С;й;кт;; факультетин ийгиликт;; аяктаган жыйырма беш жаштагы солкулдаган боз улан Т;ркестан аскердик округуна караштуу Панфилов атындагы дивизияда полктун врачы катары ишт;; менен алгачкы эмгек чыйырын баштайт.
Уюштуруучулук ж;нд;м; к;ч, иш билги жигитти к;п ;тп;й ;зг;н-Совет райондор аралык сот-медициналык экспертт;; б;л;м;н; жетекчилик кызматка чакыртышат. Бул чо; жоопкерчиликти, зор ишенимди илгиртпей сезип, ал кызматта он эки жыл жигер т;ш;п, жемишт;; эмгектенет. Андан со; Ош областтык сот-медициналык экспертт;; бюросунун б;л;м башчысы, бюро башчысынын орун басары болуп иштейт.1998-жылы аталган бюронун башчылыгына дайындалып, учурда демилгел;; жетекчи катарында ;з эмгек жамаатын татыктуу башкаруу менен, бюронун ишин ар тараптуу ;рк;нд;т;п келет.
Садатбек агайдын эли-журтуна ;т;г;н ак кызматы к;з жаздымда калбай, бир канча ирет мартабалуу сыйлыктарга арзыган. Атап айтсак, 1979-жылдын жыйынтыгы боюнча алган "Социалисттик мелдештин же;;;ч;с;" т;ш белгиси, мындан жыйырма жылча мурда Республиканын саламаттыкты сактоо министрлигинин аттестациялык комиссиясынын атайын чечими менен ыйгарылган «Жогорку категориядагы сот-медициналык-эксперт" жана 1993-жылы берилген "Саламаттыкты сактоонун мыктысы" деген сыяктуу жогорку наамдары, саламаттыкты сактоо министрлигинин бир канча мактоо грамоталары жогорудагы пикирибиздин калетсиз экендигин тастыктап турат. 2003-жылы Кыргыз Республикасынын Президентинин Жарлыгы менен бийик даражалуу - "Кыргыз  Республикасынын эмгек си;ирген врачы" деген ардактуу наам ыйгарылган. Мунун ;з; к;п жылдык ак мээнеттин акыбетт;; ;з;р; эмеспи.
Ар кандай адис ;з кесибинин нагыз чебери болуусу ;ч;н ар убакта мезгил агымынан калбастан, ;з;н;н кесиптик багажын улам жа;ы табылгалар менен байытып, адистик чеберчилигин теориялык-усулдук жактан ;рк;нд;т;п, тажрыйбасын арттырып турууга тийиш. Муну тере; т;ш;нг;н белгил;; врач-эксперт Токтомаметов Садатбек к;п ирет Россиянын  Москва, Санкт-Петербург, Украинанын Харьков, Киев шаарларында ;з билимин жогорулатып келген. Бир нече конференцияларга, семинарларга катышып, учурдун талабына ылайык актуалдуу докладдарды жасаган. Садатбек агай ;з кесибинин нагыз устаты. Оозунда айтар накыл с;з;, ;з;нд; нарктуу турум-турпаты бар, ;рн;кт;; насаатчы сыпатында жаш адистерди да татыктуу тарбиялап-;ст;р;;д;.
Кара-Кулжа районунун энциклопедиясында да Садатбек Токтомаметов ж;н;нд; ;т; маанил;; маалыматтрар бар экен. Китепте баяндалгандай Садатбек байке «1990-жылкы Ош, ;зг;н окуяларынын, 1999-жылдын Баткен окуяларынын жана 2010- жылы июнь айында Ош окуяларынын калдыктарын жоюуда чо; салымын кошкон. Кыргыз Республикасынын ардак грамотасы менен сыйланган».
          Тект;; элдин сыймык тутар кулуну Садатбек агай куттуу ;й-б;л;н;н ээси. Турмуш сырын бирге чечишкен ;м;рл;к жары Жамила эже эк;; бир уул, беш кызды татыктуу тарбиялап, эрезеге жеткирип, баарын жогорку билимге ээ кылды. Саябандуу дарак сымал азыр жубайы эк;; бактылуу чо; ата, чо; эне, таята, таене болуп, канат-бутактары жайылып турган кези.
                ***
Токтомамет атанын улуу кызы - биздин каарманыбыз Тамара айым болсо  -  Кыргызстанга белгилуу педагог, Кыргыз Улуттук Университетинде, Ч;й Университетинде иштеп ж;р;п, КРнын балдарды коргоо жана искусство, адабият, илим-билим ишмерлерине жардам к;рс;т;; фондун жетектеп, ошону менен катар Ош шаарында ачылган «Алтын уя» ;й-б;л;л;к балдар ;й;н; директорлук кызматты аркалап кел;;д;. Ал эми э; кич;; уулу Кубанычбек байке болсо Ата Конушун аздектеп, атасы Токтомамет атанын т;т;н;н улап Алайкууда жашап кел;;д;. Кубанычбек агай ж;н;нд; кези келгенде дагы с;з кылабыз. Бул ;й б;л;н;н э; кич;; кызы Салима эже болсо б;г;нк; к;нд; Ош шаардык борборлоштурулган китепканалар тармагын жетектеп кел;;д;, ;з кесибинин ;т;с;н; чыккан ал эжебиз да эл агартуунун отличниги.
                ***
Мугалимди мен ар дайым м;м;л; даракка окшотомун. Окутуучу - дарак болсо, окучуулары - анын м;м;л;р; эмеспи? Педагог ;з билимин, тарбиясын ар бир бир балага жеткир;;н; к;зд;; менен балдар бутактарда б;ч;р болуп турган кезинен тартып аларды ар дайым руханий азыктандырып турат. Ким билет дейсиз? Балким, Токтомамет ата жетимдик тагдырды башынан кечирбеген болсо, балким, аны ошол замандарда алгачкы жолу ачыла баштаган совет доорунун мектеп-интернаттарынын бирине окууга кабыл кылышат беле? Келечекте ал балким Алайкуу ;р;;н;н;н Д;йш;н; деген наамга да татыктуу болбой калат беле? Анын артынан ;з перзенттери менен неберелери да анын изин улап, мыкты педагог болуп чыгышаар беле?   
Ырахматылык Токтомамет атанын ;м;рл;к жубайы Ш;к;р байбиче болсо балдарынын, небере, чебере, кыбыраларынын аманчылыгын тилеп ж;р;п, 2007-жылы январда юз жашка чыккан курагында к;з жумган. Токтомамет атанын урпактары ата кесибин улантып, Кыргызстандын бардык жерлеринде азыр да ;з;рл;; эмгектенишип жана окуп ж;р;ш;т. Эми мындан кийинки с;з ошол багытта болор…