Дюз уьмриз насигьятар

ДЮЗ УЬМРИЗ НАСИГЬЯТАР



ЭВЕЛИН ГАФ
1
Давиддин бай, Израилин паччагь Шломойин тахалусар –
Гъит улупри дурари аькьюлна насигьят,
фагьумлу гафарин гъавриъ ахъуз;

ужуб уьмрин, гьякьвалин,
дугъри суддин, дюзвалин къайдйир дисуз.

Гъитди дурари дюзенйирихьди фикир ап1уз,
жигьиларихьдира – аьгъюваларна аьяндарвал дубгъуз.

Аькьюл айирира, гъеебхьиган, заъруси чан аьгъювалар.
Фикирлу касаризра дурарикан бихъиди кюмек.

Гъитди дурари аннамиш ап1руз мисаларна тахалусар,
аькьюл айидарин – дерин гафарна сирар.

РАББИЙИХЬАН гуч1 ап1уб элбеэл – магьа фтиъ аш аьгъюваларин эвел!
Аькьюлна насигьят нигь ап1рур ву абдал.



АДАШДИННА ДАДАЙИН НАСИГЬЯТАР

Хъебехъ, жан бай, адашди к1урайибдихъ,
дадайин гафра мап1ан тина;

му – зурба вуйи таж ву яв к1ул’ина,
багьа зунжур ву яв гардандиккна.

Йиз бай, эгер гуннагькрари ял ап1уруш,
рази махьан.

Дурари пиди:
"Гъач учухъди,
ккеъдихьа, йивну йик1идихьа,
тахсир ктрудариин алархьидихьа!
Ухьу дурар, гъийихдарин дюн’яйиси,
накьвди майтарси
сагъдимиди, ч1ивидимиди хът1юркьидихьа.
Ккуни жюрейин девлет т1араш ап1идихьа,
гъибисубдихьди ихь хулар ац1дихьа.
Ич вари ляхнариъ кидикь учук
увузра учухъди сабси рубкьруганси пай!"

Дурарихъди рякъюъди мягъян, йиз бай,
дурарин жилгъайиъ лик мииван,
фицики дурар ч1урубдихьна жаргъура
ва ифи удубзбаз гьялак шула.
Мяна адар чул гьипур пну т1ирхурайи жакьварин улихь.
Улам хъипру йишв дап1ну ккеънайидар,
 чиб-чпи ап1иди дармадагъин.

Гьамциб ву аьхир ифи убхърурин:
гьякьсузди гъазанмиш гъап1у девлетну уьмур пуч ап1уру.

Аькьюл-халайи ипна гьарай кючейиъ,
гъати сес ап1ура дугъу раццариъ.
Адмийир уч духьнайи гъварчнаъ дих ап1ура дугъу,
шагьрин урнарихъ гаф к1ура дугъу:

«Фукьандиз гъузди дюзенйир дюзенади ккуниб апIури,
ягьсузар – ягь адрувалиин аьшкьламишди,
абдлар – аьгъювалар даккунди?
Илт1ик1ай узу кирчу тахсрарихьинди –
йиз кIван хазна учвуз тувдиза
йиз гафнакан учвуз хабар дебккдиза.
Узу дих гъап1унза – хъа учву гьидицунчва.
Хил гьач1абккназа – амма саризра рябкъюрадар.
Учву тина гъап1унчва вари йиз теклифар.
Кьабул гъап1ундарчва узу кирчу тахсрар.
Дици вуш, узура ичв балайиин аьлхъидиза.
Пис гуч1ну учву ккаиган, учвук кялхъдиза!
Т1урфанси, учв’ин яман гуч1 алабхъиди.
Балара – мик1на кулакси ут1убч1види.
Ч1арк1идичву гъагъарина читинвалари.
Гьадмуган узуз дих ап1иди – жавабкьан тувидарза.
Узу агури хьиди – дихъузкьан дихъидарчвуз.
Дурари аьгъювалар даккун ап1баз,
РАББИЙИХЬНА вуйи гуч1 гьадабгъбаз,
йиз насигьят кьабул дарап1баз,
вари йиз теклифар ярхла гьадаъбаз –
дурариин чпин гъапIу ляхнар улуркьиди,
дурар чпин кьастарихьди тухъ хьиди.
Дюзенйир чпи к1урубдилан улдудуч1виш пуч хьиди.
Абдлар чпин гъайгъусузвали ккадахьиди.
Хъа узухъ хъпехъурайир хьиди яшамиш,
саб балайиканра ктарди гуч1».

2
Йиз бай, эгер уву кьабул гъап1иш йиз гафар
ва гъюрхиш гъянаъ йиз насигьятар,
аькьвлихъ иб хъивиш,
юк1вра фагьмихьна илбициш,
эгер уву гъач гъапиш аьгъювалариз,
фагьмиз дих ап1ури гъашиш,
арсси уву думу ккун гъап1иш,
ва хазнаси абгури гъашиш –
РАББИЙИХЬАН гуч1 хьайивал фу вуш аьгъю хьибдивуз
ва Заанурикан аьгъювалар дургъидива.
Фицики РАББИЙИ тувра аькьюл,
ва Дугъан мелзналан ву аьгъюваларна фагьум.
Гьадгъу гьязур дап1на гъалибвал дюз ксариз,
ва гъалхан – марцциди яшамиш шулайидариз.
Гьадгъу уьрхюра жилгъйир гьякьвалин.
Гьадгъан уликк кка рякъяр Чаз вафалударин.
Гьадмуган аьгъю хьибдивуз дюзвал, гьякьвал,
ва гьарсаб ужуб жилгъа.
Гьаз гъапиш яв к1ваъ убч1вди аькьюл,
ва аьгъювалари яв гъянкан ктатиди карк.
Аьяндарвал яв гъайгъушнаъ хьибди,
фагьми уву уьрхиди,
уву уьрхбан бадали ч1уру жилгъайихьан,
ва ушвниъ куч1ал айидарихьан,
диш рякъяриан удуч1врударихьан,
жилгъйириъди гъягъбан бадали муч1ушнан.

Уву уьрхиди ч1уру ляхнариин шад шлударихьан,
писвалинна улдугнайивалин кефнаъ айи,
ва кьяни рихар-хулариъди
чарх йивури, чпин шилнаъди гъярайи.

Гьамци уьрхидиву жарарин хпирихьан,
жилирихь хьайирин мани гафарихьан,
чан жигьилгандин юлдаш гат1ахьурихьан,
Заанурин йикьрар к1ваълан гьархурихьан.

Фицики дугъан хал – аьжалин ич1 ву –
дугъан жилгъа жиликк ккайи сирнарихьна гъябгъюра.

Фуж дугъахьна уч1виш, кьяляхъ удуч1видар,
сарун уьмрин жилгъайиъ  лик ивидар.

Гьаддиз гъарах рякъюъди гъянидарин,
дис жилгъйир гьякьлударин.

Фицики диш кас хьиди яшамиш жилиин,
кац1ну адрур гъузди душв’ин.

Хъа жили терг ап1иди гьякьсузар,
дугъри дарудар ччиварианзина уьчIюгъиди.

3
Йиз бай, увуз улупу зигьим магьархан
йиз табшуругъ к1ваъ уьбх.

Фицики миди ярхи ап1иди яв йисар-йигъар
ва артухъ ап1идивуз ужувлар.

Гъит гьякьну ва рягьми уву гат1ат1ахьри:
жавагьирарси яв гардандиъ ахь дурар,
бик1 яв шибарик к1ван –
хъа хьибди увуз масанвал ва гьюрмат
Заанурихьан ва адмийирихьан.

Вари юк1в хъипну, РАББИЙИН ихтибарнаъ уч1в,
жвуван хусуси фагьмиин хъугъвал мап1ан.

Фунуб жилгъайиъди гъярашра, РАББИ аьгъю ап1ин,
дюз алаиди Дугъу яв рякъяр.

Жвув аькьюл айирси, гьисаб мап1ан,
гуч1 ап1ин РАББИЙИХЬАН, йихь ярхла писвалихьан –
му хьибди сагъвал яв бедендиз,
ва артухъ ап1иди кьувват яв к1урбарин.

Гьадабгъ РАББИЙИЗ яв айибдикан, гьарсаб ляхнинра – сабпи бегьернакан,
ва ац1ди ккунибдихьди яв танхар,
таза чяхрихьди аьлдягъиди чяхрар кч1икьрушвар.

Насигьятар РАББИЙИН, йиз бай, нигь мап1ан,
Дугъан кирчу тахсрарихьан мугьудуч1ван.

Фицики РАББИЙИ тахсир кипра Чав ккун дап1найирик,
адашди кипруганси ккуни балик.

Бахтавар ву аькьвлин эйси гъашир
ва фагьум гъазанмиш гъап1ур.

Аькьюл гъазанмиш ап1уб ужу ву арст1ан,
фицики  думу багьа ву гъизилт1ан.
Аькьюл зина ву думу багьа гъванарт1ан,
жвуваз ккуниб фук1ара дидихь ттевуз шлуб дар.

Аьквлин арччул хилиъ уьмрин ярхи йисар а,
хъа девлетна гьюрмат дидин гагул хилиъ а.
Рякъяр дидин – рякъяр шадвалиндар ву,
вари дидин жилгъйир хат1асузвалиндар ву.

Аькьвлик карснайириз думу уьмрин гьар ву,
ва дидхьан жара даршлур хушбахтавар ву.

РАББИЙИ аькьвлихьди жилин бина ккивну,
Чан фагьмихьди аьршар дерккну,
штун деринар Дугъан аькьвли арццра,
ва чигра дифари крубзура.

Жан бай, ваъ, гьит1ит1ибк1ри увхьан аьяндарвална ужувлан фикир
ва гъит дурари уву уьрхри.

Дурари увуз уьмур тувди,
адмийирин масанвал увуз жавагьирси хьибди.

Гьадмуган хат1асуз хьибди яв рякъ,
ва яв лик йивдар кьяляхъ.

Дахъдива ахуз гуч1 адарди,
ахидива – нивк1ра хьибди меэлди.

Гуч1 мап1ан хабарсузди гъафи хат1айихьан,
ва гьякьсузариин алабхъру пуч’валихьан,
фицики РАББИ – яв терефнаъ а,
Дугъу гъитидарву ахъуз  ич1азди.

Уж’вал ап1бахьан мугьудуч1ван, дидикк ул ккайидариз,
эгер думу удубкьруб вуш яв хлиан.

Мак1ан багахь хьайириз: "Гъарах, хъа гъидива,
закур тувдизавуз" – эгер увуз тувуз аш ужуб.

Ч1уру кьаст мап1ан адмийиз –
ув’ин хъугъвал алириз.

Дав гьюжатар мап1ан
увуз ч1уруб дарап1урихъди.

Инсафсузвал ап1урайириин бахил махьан
ва рякъяр макадагъан дугъан,
фицики хявир ву дугъри дарур РАББИЙИЗ,
хъа дюзди ап1рудар Дугъан хъугъвалиъ а.

Гьякьсузрин хулариин ал РАББИЙИН агь,
хъа гьякьлударин Дугъу ужувлакк ккап1ра ужагъ.

Кялхърудариин Думу аьлхъиди,
хъа абурлу ксариз бахш ап1ура масанвал.

Аькьюл айидари ап1иди гъазанмиш ад,
хъа абдлар арсди аьйибнаъ.

4
Жан баяр, насигьятарихъ адашдин хъебехъай,
иб хъивай, фагьумлувалихьди юкIвар ац1ай.

Даршуз узу учвуз ужуб улупуразачвуз,
йиз теклиф ибак дарап1ди мигъибтанай.

Гъахьунзухъ адашна дада узухъра,
узура гъахьунза дурариз айир сар, ккунир ва кт1ат1арццрур.

Магьа фици адашди улупуйиш узуз:
уьрх к1ваъ йиз гафар,
тамам гъап1иш табшуругъар йиз, хьидива яшамиш.

Гъазанмиш ап1ин аькьюл, гъадагъ аьгъювалар,
магьархан к1ваълан ва мап1ан тина гъапиб узу.

Тина мап1ан аькьюл – диди уьрхидиву,
ккун ап1ин думу – дидира зигиди яв гъайгъу.

Фтиъ а эвел аькьвлин? Гъадабгъ аькьюл,
уву фу уч ап1ури гъашишра, уч ап1ин фагьум.

Аьгъю ап1ин кьимат аькьвлин – дидира заъди уву,
адлу ап1иди уву, эгер хабаъ т1ап1иш думу.

К1ул’ин иливидияв гизаф успагьи кунц1,
Думу увуз хьибди крабч1урайи таж.

Хъебехъ, жан бай, йиз гафар кьабул ап1ин –
ва ярхи хьиди йисар яв уьмрин.

Жилгъа аькьвлин улупидизавуз,
аъдизаву рякъюъ диш.

Гъягъидива – лик улдубгидар,
гъажаргъишра, уву алдакидар.

Хъич1их му къайдйирихъан, махъадахъан,
уьрх дурар, даршуз гьадрариъ а яв уьмур.

Гьякьсузарин рякъюъ лик мииван,
пис ксарин жилгъайиъ маахъан:
дидиъди мягъян, хъадак душвхъан,
ярхлаанси илт1ик1, гъарах жара йишвхьанди.

Дурарихьан ахуз шулдар аьхир, писвал дарап1иш,
ул иливну ахидар, сар фужк1а пуч дарап1иш.

Фицики ац1ра дурар писвали, уьл гъип1ганси,
ва убхъура аьрвал, чяхирси.

Уж’вал хрударин жилгъа ву ахсрарин аквси,
йигъ улубкьбахъ акут1ан аку шулайи.

Хъа гьякьсузарин жилгъа  муч1ушнаъ а,
ва хабар адар дурариз, наан чпи алдакуруш.

Жан бай, хъебехъ йиз гафарихъ,
иб хъив дурарихъ.

Ваъ, ярхла даришри дурар увхьан,
уьрх дурар, деринариъ яв к1ван.

Фицики, йиз гафар гъидисуриз уьмур хьибди,
дурари бедендиз сагъвалра хибди.

Уьбх яв юк1в арсна гъизилт1ан заанди,
гьаз гъапиш думу булагъ ву уьмрин.

Тина ап1ин гафар куч1лин,

иблисвал ушвнихьан яв гьут1убкк;
гъит улар яв лигри дишди,
лигуб гъарабхри улихьна тяди.

Ккив яв рякъ дюзди,
ва вари жилгъйир яв гьякьлудар хьиди;
я арччлахъинди, я гагвлахъинди миилт1ик1ан,
кьяляхъ йихь писвалихьан.

5
Жан бай, хъебехъ йиз аькьвлихъ,
йиз фикрарин гъавриъ ахъ –
аьяндарвалихьди ац1бан бадали,
аьгъювалар яв мелзну уьрхбан бадали.

Жарарин хпирин ушвни крубзуру йиччв,
ва гъягъюра, ччимси, дугъан гафар.
Кьяляхъна думу гафар илт1ик1иди  кьут1кьли кьаларин кьут1кьлишназ,
ва – кьюбиб гъаларра дярхру мурзнан ханжлиз.

Дугъан ликар ис шула аьжалихьна,
учвра илт1ик1на гъийихдарин дюн’яйихьна.

Уьмрин рякъкан  дугъу ап1идар фикир,
чан жилгъйир гьут1урччврудар вуйиб чаз аьгъдар.

Гьаддиз хъебехъай узухъ, жан биц1идар,
тина мап1анай йиз гафар.

Ярхласи гъуз дугъхьан,
дугъан раккниз багахь махьан,
дарш харж ап1идива жарадарихъ кьувват жвуван,
инсафсузарихъ – жвуван уьмрин йисар;
яв кьувватнахьди ац1ди жара халкьар,
гъягъиди яв жафйир жарарин хулаз.

Гъагъиди ил хътабгъури хьидива аьхириъ яв уьмрин,
гъеебцциган ва гъучубхиган яв беден:
"Гьаз ибак гъап1ундайк1ан насигьятар узу,
кирчу тахсрарра тина ап1уйи, йиз юк1вну,
гьаз узу мялимарихъ хъпехъундар,
ва тербия туврудариз фикир тувундар?
Сабсан алдабгъиш лик – узу беябур ап1иди,
вари халкь хьади адмийирин улихь".

Убхъ жвуван лат’ан,
адабц1 жвуван гъуйдиан.

Гьаз кючйиригъ хьиди яв булагъар,
Гьаз раццариъ даргъиди яв штар?

Жвуваз сариз гъит дурар,
жарадарихъди пай мап1ан.

Гъит ккабхъри ужувлакк яв булагъ,
Ишривуз жигьилгандин яв хпир шадвализ.

Йиз ккуни жейран, йиз гюзел масан –
дугъан мухри харгнайир гьарсаб вахтна ккядярхъриву,
дугъан ккунивали сикин дарди амрихъан гъахидиву.

Гьаз вуяв, йиз бай, жарарин хпир ккун дапIну,
гьаз вуяв жилир хъайирин юруш хабаъ т1ап1ну?

Фицики ачмишди ву РАББИЙИЗ вари жилгъйир адмийирин,
Дугъу ерцура вари рякъяр инсанарин.

Гьякьсузур чан писвалин чулиъ ахъди,
чав ап1ури гъаши гунгьаригъ гъярсди.

Учв гъурдаъ дисуз даршлували думу пуч ап1иди,
чан абдалвали думу жилгъайиан идитиди.

6
Йиз бай!
Эгер уву жарарихъанди буржар тувуз гаф тувнаш,
жарарин гъайгъу зигурза дупнаш –
сарун яв туву гафнакк ккахъунву,
жвуван хусуси гафну йисирвализ гъидисунву.

Гьамци ап1ин, жан бай, ккудуч1в,
фицики сарун уву жарарин гьюкмиъ ава:
ликарикк ккархь, миннат ап1ин, кьяляхъ миван,
хъут1убкк нивк1 жвувхъан,
ул мииливан,
жвув уьрх, чахъ хъач1арккнайи жейрандиси,
учв бисурайирихьан – жакьвлиси.

Темпел! Гъарах зимзлихьна,
дубгъ увуз дидхъан аькьюл:
алдар дид’ин я регьбер,
я аьхюр, я гьюкумдар,
хъа диди хьад’ант1ан чаз хураг ап1ура гьязур,
игнарин вахтнара артухъ ап1ура сурсатар.

Фукьан дахъну гъузру, я темпел,
вахт дарин нивк1’ан хъергуз?

Хъана ц1иб ахарва, улар мани ап1арва,
хил хлиин иливну хъана дусарва –
ва гъибди увухьна аьжузвал т1афалси,
фук1а адрувал гъибди гъачагъси.

Башаккадрурин ва писурин,
улдубч1вдар куч1ал ушвнилан:
я улар ккарашвиди, я ергиди, я т1убарикан тамашйир ап1иди.

Дугъан к1ваъ скаш а, дугъан фикрариъ – кьаст,
варишвариъ дугъу ккергъру гъалмагъалар.

Мидин к1уллан дугъак бала кубк1ди,
хътакуз даршули ва хабарсузди пуч хьиди.

Йирхьуб мутму РАББИЙИЗ дяркъну ккундар,
ургубпибра ву Дугъаз хявишин:
кялхъру лигуб,
мелз куч1лин,
тахсир ктру ифи удубзру хилар,
пис кьастар айи юк1в,
ч1уруб ап1уз жаргъурайи ликар,
куч1лин ил хътабгъурайи шагьид,
ва чвйирин арайиъ гъярхьувалар урзру кас.

Жан бай! Адашдин табшуругъ уьбх
ва дадайин насигьятра мап1ан нигь.

Гьарган дурар яв к1ваъди гъайих,
жавагьирси гардандиъ ахь.

Гъягърур гьадрари хъади гъахидиву,
дахъдива ахуз, гьадрари уьрхидиву,
хъергиган, увухъди улхиди дурар.

Фицики табшуругъ – лампа ву,
аьгъювалар – акв ву,
хъа ужуб насигьят – уьмрин жилгъа.

Дурари ккадаидиву намусуз дишагьлийиккан,
жарарин хпирин иблис гафариккан.

Алдатмиш ап1уз мигъитан дугъан гюрчегвали яв юк1в,
йисир махьан дугъан уччву лигбарин.

Фицики улдугнайирин кьимат – уьлин ч1илли ч1ук1,
хъа кьимат тувдива, вари уьмриъ, хпирихъанди жарарин.

Гъят1нихъ ц1а гьит1ибк1уз шулин,
палатдик думу ктрабхъди гъубзрин?

Аржларилантина гъягъюз шулин,
ва ликар дурургди гъузрин?

Гьаци ву гъягърурра хпирихьна жарарин:
хьибдар жаза адарди дугъак курк1ириз.

Гаш’валиан чаз ип1руб гьит1ибк1урикан,
аьйиб ап1ури шулдар;
хъа гъидисиш – ургубан артухъди зарал ккебкди,
чан айи вари мутму тувди дугъу.

Жарарин хпирихъди шлуриз фикир гьубк1радар –
гьязур ап1ура дугъу хусуси аьжал чаз.

Зийнар ва гьяясузвал ккилибгура дугъаз,
ва аьйиб – марцц ап1уз даршлу.

 Дарди хьуз жилир ургура гъанихвалиан,
ва дугъу язухъ зигидар хъял алдабгъру йигъан;
ккадауз шлу гьич саб кьиматназра хьидар рази,
фукьан багъишар туврушра, гъузди нарази.

7
Жан бай, йиз гафарин гъайгъу зиг
ва йиз насигьятар уьрх.

Тамам ап1ин йиз табшуругъар – хьидива яшамиш,
йиз насигьятар уьрх – улин ниниси.

Хъаъ дурар т1убланси,
дик1 шибарик яв к1ван.

Аькьвлиз йип: "Уву узуз чи вува!", (дегьзаманйириъ шаирари юк1в улубкьнайириз гагь-гагьнак гьамци к1ури гъахьну.)
ва фагьмихъди дуствал ккебгъ.

Гьамци уьрхидиву жарарин хпирихьан,
жилирихь хьади, уччву гафар кайирихьан.

Саб фици-вуш йиз улдариан гъилигунза,
улдарин рукьаригъянтина лигуб гат1абхьунза,
ва дюзенйирин арайиъ гъяркъюнзуз,
жигьиларин арайиъ ккархьниз уларикк сар жигьил фагьумсуз.

Думу ахънайи кючейиъ, гьацир дишагьли яшамиш шулайи,
гьадму хуларихьинди дугъу рякъ дибиснайи –
йигъ ккудубк1уради лавландин вахтна,
йишвандин чарчнаккди муч1ушнаъ.

Хъа дугъан гъаншаризди дишагьли гъафи –
кач’валин палат алди, кьаст ади,
самбал алдрур, гьяя адрур,
ва хулаъра деъну сикин дарур:
гагь думу гъюлягъ гъя, гагь гьар раццариъ а,
ккеъну, гьарсаб мурччвахъ хъа.

Думу жигьилихъан хъч1иху, мак гъап1у,
ва гъапи, гьяясуз юрушниинди гъац1абку:
"Узу шадлугънан гъурбнар духназа,
гъидису гафар гъи тамам дап1наза.
Гьаддиз узу яв гъаншариз удуч1вназа,
агури гъахьунзаву – гъидихъунзуз магьа.
Чарчар иличназа дахърушв’ин,
египтарин гьар рангнан парчйирин.
Ахниз йирчназа мирра,
алоэ ва корица аьтрар.
Гъач, кьукьнаъ ицциди гьириз хьидихьа,
ккуниваликан бегьем кефер ктагъидихьа.
Даршуз жилир адариз хулаъ:
думу йишвариз душна ярхла,
гъадабгъна чахьна кюсе пул айи,
гъидар хулаз шайиз ваз ц1ийи".

Гизаф уйинариинди думу илт1ик1у,
кбалгру улхбари чахъинди гъап1у.

Гьадму сяаьт думу дугъахъди гъушу,
йицси, убккуз гъабхурайи,
миршси, ич1азди абхърайи,
абсрушваз к1ару лик1раъ ч1имир;
жакьвси, чулизди т1ибхурайи,
учв уьмрихьан шулайиб дарди хабар.

Гьаддиз магьа, хъебехъай узухъ, жан веледар,
иб хъивай йиз гафарихъ:
ваъ, илбибицри ичв юк1в дугъан рякъюзди,
мюуьргъянай дугъан жилгъйириъ!

Гьаз гъапиш дахьну дугъхьан гизафдар,
ц1иб адмийир дугъу пуч гъап1ундар.

Дугъан хал – гъийихдарин дюн’яйиз жилгъа ву,
аьжалин йишван ужагъарихьна рякъ ву.



АЬКЬВЛИН ТЯРИФ

8
Му Аькьюл-халайин дих дайк1ан,
ебхьурайиб дугъан фагьумлу сес дайк1ан?

Тепейин к1ак1ниин рякъюхъ хъайи,
рякъяр жара шлушв’ин думу дийигъна;
шагьрин урнарихъ дих ап1ура,
шагьризди уч1врушвахъ гьарай ипна:
«Учвуз, инсанар, дих ап1ураза,
йиз гьарай баярихьна ву инсаниятдин!

Дюзенйир, фагьум апIуз дубгъай,
абдлар, фикрихьди ац1ай!

Хъебехъай йиз ч1алнахъ заан,
даршуз йиз ушвниин ализ дюзвал,
гьякьвал деебтура мелзну йиз,
ва хявиди ву писвал йиз ушвниз.

Гьякь ву вари йиз улхбар,
я иблисвал ктар дурарик, я алдатмиш'вал;
фикир айириз ачухъди ву вари дурар,
хликк кка дурар агрударин аьгъювалар.

Йиз насигьят заанди бисай арст1анна,
аьгъювалар – зина ву багьа гъизилт1анна.

Даршуз аькьюл успагьиб ву, гьар рангнан багьа гъванарт1ан,
жвуваз ккуниб фук1ара дидихь ттевуз шулдар.

Узу Аькьюл-хала вуза. Узухъди хъа фагьум,
узу гъадагъунза аьгъюваларна аьяндарвал.

РАББИЙИКАН гучI кайивал – писвализ вуйи хъял ву.
Къурзлувал ва кялхъюб,
писвалин жилгъа
ва куч1лин ушвар,
узуз дяркъну ккундар.

Узухь – теклиф,
узухь – хъуркьувал,
узу – фагьум,
ва узухъди хъа кьувват.

Уз’инди паччагьвал ап1ура паччгьари
ва дюзвал дебккра гьюкумдрари.

Уз’инди гъахура ляхнар регьбрари –
аьхюдари ва вари му дюньяйин диванчйири.

Шлиз узу ккундуш, думу узузра ккундузуз,
ва шли узу агураш – дихъиди.

Девлет ва ад – узухъди хъа –
кудудубк1ру арбабвал ва гьякьвал.

Ужудар ву йиз йимишар багьа гъизилт1ан,
узу зина вуза марцци арст1ан.

Узу уч1враза гьякьлу жилгъайиъ,
дюзвалин рякъяр-хулариъ,
узу ккунидариз лайикь вуйибси тувуз
ва дурарин хазнаханйир ац1уз.

РАББИЙИ Чан жилгъайин эвел узу гъап1ну,
вари Чан ляхнарт1анна улихьна, дегьзаманайианмина.

Узу арайиз гъафунза вахтарин эвеларианмина,
дегьзаманайианмина, дюн’яйин бин ккиврайиган.

Сифтейин к1ан адрушв хьайиз
ва штарин булагъар арццайиз – узу гъахьунзу;
мегьел дагълар ва тепйир
дурснадайи – арайиз гъяйиз узу –
мегьел Дугъу дап1надайи жилин яркьушнар,
я жилин рюкъ – сабпи карккьан!

Узу душвахь хьайза: Дугъу аьршар дерккрайиган;
к1ан ккадрушван гъирагъ дебккрайиган;
Дугъу зиин дифар дерккрайиган;
к1ан ккадрушван булагъар мюгькам ап1урайиган;
Дугъу, штарихьан улдуч1вуз даршлу
гьюлин дарг дебккрайиган;
жилин бин ккиврайиган –
Дугъахъди устаси узура хъайза;
Дугъан гьарйигъандин шадвал вуйза;
сикин дарди Дугъан улихь шадвалиъ айза –
шадвалиъ айза дюн’яйикан
ва зурба шадвал ипнийза инсаниятдин баярикан.

Хъа гьамус узухъ хъебехъай, жан веледар:
хушбахтаврар ву йиз жилгъйирихъан хъич1ихнайидар!

Хъебехъай насигьятнахъ – хьидичва аькьюл ади,
думу нигь мап1анай.

Хушбахтавар ву узухъ хъпехъурайир,
йиз урч1арихъ йишв ва йигъ адап1урайир,
йиз раккнарилан ул алдадабгърайир.

Узу чаз гъадагъури – гъадабгъну уьмур,
ва РАББИ хьиди дугъ’ин рази.

Хъа узуз къаршу вуйири, ап1ура чав учв пуч:
узу даккун апIрур ву аьжал ккун апIрур».

9
Аькьюл-халайи чаз хал тикмиш гъап1нийи,
гъурч1ву ургуб мурхьул ккивнийи,
гьязур гъап1ну йикк ва кефлу ап1ру чяхрар,
алацIну дахьу иццишнари вари устлар.

Ва гьарай ипуз гьау гъараваш дишагьлийир
шагьрин ягълишвариина, ебхьруси варидариз:
«Узухьинди илт1ик1ай, дюзенйир!»

Аькьюл-халайи фикир дарап1рудариз гъапи:
«Гъачай, ип1инай йиз ип1руб,
урхъай кефлу ап1ру йиз чяхрар!
Йипай аьвамвализ гежехайрар – хьидичва яшамиш;
фагьум тувру жилгъайиъди гъарахай».

Беябур дархьиди гъузидар, ягьсузур дюз алаиш,
жвув асккан хьуб мумкин ву, гьякьсузриз чан тахсир гъапиш.

Ягьсузриз мак1ан чан тахсир – ап1идиву даккун,
аькьюл айириз йип – хьидиву ккун.

Аькьюл айир ужуб рякъюхъ хъаъ – дугъаъ хъана артухъ аькьюл ибшди,
дарсар тув гьякьлуйиз – хъана артухъ фагьумлу хьиди.

РАББИЙИХЬАН гуч1ури хьуб – магьа эвел аькьвлин,
Гирамир аьгъю ап1уб – магьа фтиъ аш фагьум!

Узухъди, Аькьюл-халайихъди, ярхи хьиди яв йигъар,
ва зарб хьиди яв уьмрин йисар.

Эгер уву аькьюл айир вуш, яв увуз ужу хьибди,
эгер уву дугъ’ин аьлхъюраш – яв уву аьзиятнакк ккахъдиву.

Абдалвал – гьяя дудубгнайи дишагьли ву,
вердиш кдадау, аьвамлу –
чан урч1арихъ шулу деъну
ягъли йишв’ин, вари шагьрин уликк учв ккади,
дих ап1уз багхьантина гъярайи варидариз,
рякъди чпин ляхнариз гъярайидариз:
«Дюзенйир, илт1ик1ай узухьинди!»

Дугъу к1ура фикир дарап1рудариз:
«Гьит1ибк1у шид меълибт1ан меэл ву,
жин гъап1у уьл иццибт1ан ицциб ву!»

Хъа дугъаз аьгъюхьузкьан аьгъдар,
чаз сирнарихьна дих ап1урайиб,
гъийихдарин дюн’яйин деринариъ айибдикан чан хялар.



ШЛОМОЙИН АЙТЙИР

10
Аькьюл айи бай – адашдин шадвализ,
хъа абдал бай – дерд дадайиз.

Хайир ктар гьякь дару девлетнакан,
хъа гьякьлували уьрхюра аьжалихьан.

Гъитдар РАББИЙИ гьякьлур гашди –
тямягьяри гъадагънайи гьякьсузриз чаз ккуниб тувидар.

Т1агъру хилари касибвал хуру,
хъа гьяракат кайи хилари – девлет.

Хьадну жафа зигрур – аькьюллу бай,
иган гъябгъюради даахну шлуриз – аьйиб.

Ужувларихьди гьякьлур лишанлу дап1на,
хъа гьякьсузарин ушвариъ писвал ккеп1на.

Гьякьлурикан к1ваин ап1уб уж’вал ву,
хъа гьякьсузрин ччвур убт1руб ву.

Аькьюл айири кьабул ап1ура насигьятар,
хъа абдлин ушвни хура бала-кьазйир.

Сикин ву гъярайир диши рякъди,
хъа илт1ик1ури-хът1ик1урайирин т1улар ачухъ хьиди.

Ул кч1юбкьювали гиран арайиз хибди,
хъа абдлин гамгми балайихъна хиди.

Гьякьлуйин ушв – булагъ ч1ививалин,
хъа гамгмариъ ккеп1на писвал гьякьсузарин.

Даккнивали гъярхьувалар даргъуз гъитра,
хъа масанвали вари гунгьар ликрикк ккивра.

Уьшвниин яшамиш шула аькьюл фагьумлуйирин,
хъа бихъиди жвяркъи т1ул йирфариз абдларин.

Аькьюл айидари аьгъювалар уьрхюру,
хъа абдлин улхбари пуч’валихъна гъахуру.

Девлетлуйиз девлет ву гъаласи,
хъа касибариз касибвал ву гъюрдарси.

Гьякьлурин жафйир уьмур хрудар ву,
гьякьсузрин девлет гуннагь хруб ву.

Насигьятарихъди гъягъюб – уьмрин жилгъа ву,
хъа иб тувдарш тахсрариз – улдугидиву.

Куч1лин гамгмиъ ккеп1на гъалмагъал,
футнийир хьади лицрур – абдал.

Гизаф гафар ап1рурик гуннагь кабхъди,
хъа цIиб гафар апIрур фикирлу кас ву.

Мелз гьякьлурин – кюдюбхнайи арс ву,
хъа гьякьсузрин фикрарин кьимат фукьан шуйк1ан яраб?

Гафари гьякьлурин гизафдариз ип1руб тувру,
хъа абдлар чпин ахмакьвали пуч ап1уру.

РАББИЙИН ужувлу уву девлетлу ап1иди,
дидихъди увуз сарун дерд аьгъю хьибдар.

Абдал нягьякьвалиин шад шулу,
хъа фагьумлурин шад'вал – аькьюл ву.

Гьякьсузарин гуч1бар улуркьиди,
ва ниятарра гьякьлуйирин тамам хьиди.

Т1урфан ут1убччвиди – имдар гьякьсуз,
хъа гьякьлур аьсрариз гъузди, шаксуз.

Ушвниъ сиркеси, улариъ кумси –
гьаци ву лихуз даккнирра эйсийиз.

РАББИЙИХЬАН гуч1руриз – ярхи уьмрар,
хъа гьякьсузарин кудухна йисар.

Миж кайивал шадвал ву гьякьлударин,
хъа йибк1иди умуд гьякьсузарин.

Кац1ну адруриз РАББИЙИН жилгъа – чав уьрхрушв,
хъа писуриз – яман гуч1, чав ахърушв.

Аьсрариъ гьякьлурик фук1а кабхъидар,
хъа гьякьсузарихьан жилиин ктирсуз хьибдар.

Удубзура аькьюл гьякьлурин ушвниан,
хъа зиян кайи мелз адабт1иди кьаблиан.

Гьякьлуйин ушвниз аьгъя хайирлуб,
хъа гамгмариз гьякьсузарин – зараллуб.

11
Куч1лин терезар РАББИЙИЗ хяви ву,
хъа дугъри гирйир Дугъаз кьабулди ву.

Гъябгъюра аьйиб, фурслувалин швякьярихъди,
хъа аькьюл – фурс ктрурин кьяляхъди.

Рягьтидар гъахура чпин марццивали,
хъа хаинкрар пуч ап1ура чпин кьастари.

Кюмек ап1идар девлетну, Хъял алдабгъру Йигъан,
аммаки гьякьлували ккадаиди аьжаликкан.

Гьякьлувалина марццивали гъахура диши рякъди,
хъа гьякьсуз алдакиди чан пис гьяракатариъ.

Гьякьлували уьрхюра рягьтидар,
хъа чпин тямягьярин чулариъ а хаинкрар.

Гьякьсузрихъди сабси, чан умудра йибк1иди,
ч1уру касарин, чпи ккилигурайиб, убт1иди.

Кубк1идар бала, гьякьлуйик,
хъа ккахъди гьякьсуз дидикк.

РАББИ аьгъдру гамгми пуч ап1иди багахь хьайир,
хъа аьгъювалари ккадаиди гьякьлуйир.

Гьякьлуйиз ужуйи ву – шагьурра шад шула,
гъак1ну гьякьсузар – шадвалин гьарай ипна.

Ужувлари тикмиш ап1ура шагьур диш ксарин,
ва дабгъурира ву, улхбари гьякьсузарин.

Абдли ч1ур ап1ура намус багахь хьайирин,
хъа гъавриъ айири эйвал ап1иди чан ушвнин.

Жарадарин сирар ачухъ ап1ура футнакри,
хъа гафкьан удубч1видар касдиан дугъри.

Насигьят адру халкь йибк1иди,
хъа теклиф дебккрудар бегьемди аш, уьбхиди.

Жарарихъан буржар тувуз гаф тувиш, ккахъди балайикк,
жарарихъан жаваб тувуз гьялак дарур, ккахъидар дидикк.

К1ваз мани дишагьлийи ад гъазанмиш ап1ура,
хъа пис ксари девлет хъч1юбхюра.

Гъянивал кайири чаз хайир хуру,
хъа инсафсузри, чан чаина бала жалб ап1уру.

Писуриз рубкьру пешкеш – куч1линуб,
хъа гьякьвал убзруриз – дугъривалинуб.

Гьякьлувал – уьмур ву,
хъа писвалихъ хъайидар, аьжалихьна гъягърудар ву.

Хяви ву РАББИЙИЗ дюшккюн адмийир
ва кьабулди ву жилгъа ктрабц1дар.

Аьгъю йибхь: писурихьан гьякь хьуз хьибдар,
хъа гьякьлуйир дюрюрхди гъитдар.

Слин хъюхъниъ – гъизилин ппул,
гьациб ву фагьумсуз дишагьлийин уччвувалра.

Гьякьлударин умудар илт1ик1иди ужувлаз,
хъа гьякьсузарин миж – Заанурин хъюлаз.

Сари пай ап1ура – дугъан артухъ шула,
хъа жарар хъич1ихна – дугъан кам шула.

Ац1ди – хил хъибтнайир,
харгидар – жарариз убхъуз туврайир.

Ризкь, кьимат за хьайиз, гьит1ибк1ну гъитуриз агьрар ап1иди,
хъа масу туврайир – ужувлакк ккахъди.

Гъяниб абгруриз – гьюрмат бихъура,
ч1урубдихъ хъайири – дидиз чаина дих ап1ура.

Чан девлетнахъ йирфар хъирчнайир – ахъди,
хъа гьякьлудар чру шулайи гьарси хьиди.

Чан ужагъдиина бала хрурин пай – мик1,
абдал аькьюл айирин хьиди лук1.

Гьякьвалин йимишдикан, уьмрин гьар ктубч1вура,
ва юк1варра инсанарин, аькьюл айири мют1югъ ап1ура.

Гьякьлуйиз жилиин пешкеш туври шулу,
амма гьякьсузризна гуннагькриз рубкьруб хъа ухди тувди.

12
Аьгъювалар ккунириз ккунду насигьятарра,
хъа кирчу тахсрар гьадаърур – к1ули фикир дарап1рур.

Гъяни касдиин РАББИ рази ву,
хъа кьастачийиин алабхъиди пис гьял.

Ч1уруб ап1рурихьан жилиин хьибдар дийигъуз,
гьякьлуйин ччивар шлуб дар ккадат1уз.

Лайикьлу хпир таж ву жилириз,
хъа ягьсузур – к1урбариъ ич1ибгнайи камк.

Гьякьлуйи дюзваликан фикир ап1ура,
хъа гьякьсузри ч1уру кьаст ккабалгура.

Гьякьсузрин гафар уьмриз ву хатIа,
хъа хат1айиккан ккадаъру гафар – дюз улхбар.

Гьякьсузур ахъди, хьибди дугъан аьхир,
хъа гьякьлуйин хал дийибгъиди.

Фикурлу улхбари адлу ап1иди инсан,
хъа чиркин фикрар айир беябур хьиди.

Улт1руччврур хьуб ужу ву, жвувахъ лук1 хъарша,
кьуц1нир хьайиз, кьац1 уьл адарди.

Гьякьлури к1ару малинра язухъ зигуру,
хъа гьякьсузрин масанвал зулумт1ан исина ву.

Жил тартиб ап1рур хьиди тухъ,
хъа абдал хъергру ич1ибдихъ.

Гьякьсузрин кьаст - айибт1ан ч1уруб абгуб,
амма гьякьлударин ччивру деетуру тазар.

Гьякьсузур чан куч1лин улхбариъ ургди,
хъа гьякьлуйик бала кубк1идар – дубгди.

Инсанди чан улхбарин гъяни йимиш ккадабц1иди,
чан жафйир дугъахьна, пешкешарди, кьяляхъ хътакиди.

Абдли чан жилгъа дишуб вуди гьисаб ап1ури шулу,
хъа аькьюл айири теклифариз иб туври шулу.

Абдли чан хъял, улупуз, цалик кебхри шулу,
хъа фикирлур шулдар люкьнарихъ хъпехъури.

Дугъри касдин гафар ву дюзидар,
хъа куч1лин шагьидкрин гафар – кьастнандар.

Лягълягъвали, ханжлиси, зиян ап1уб мумкин ву,
хъа аькьюл айидарин гафари сагъ ап1уру.

Гъузди аьсрариз гафар гьякьвалин,
хъа уьмур ярхиб дар мелзнан куч1лин.

Ч1уру аьмалдрарин к1ваин кьаст ал,
хъа мясляаьтчйирин – шадвал.

Хьибдар гьякьлуйиз ч1уруб,
хъа гьякьсузар писвали дюднигъди ац1на.

Куч1лин гамгам – РАББИЙИЗ хявишин,
хъа кьабулди ву Дугъаз дюзди ап1рур.

Фагьумлури чан аьгъювалар улупдар,
хъа абдлари кебхра чпин абдалвал, рябкъюз.

Архаинвал аьгъдру хилиз – гьюкум гъабхуб,
темпел хилиз – лук1валиъ ахъуб.

Сикинсузвали юк1в инсандин, гьавазурвалиъ ипру,
хъа гъяни гафну – шадвалиъ ипру.

Гьякьлури жилгъа улупиди багахь хьайириз,
хъа гьякьсузарин рякъюъ улдугидиву.

Лихуз даккнириз хюрч рябкъидар,
сикин даруриз хайирна девлет адарди хьибдар.

Рякъ-хул гьякьвалин – уьмрихьна,
хъа кьяни жилгъйир – аьжалихьна.

13
Балин аькьюл – адашдин насигьятарилан,
хъа ягьсузур кирчу тахсрарихъ хъпехъидар.

Адмийи, чан улхбарин гъяни йимиш, ип1иди,
хъа кьастачйир яшамиш шула зулмариинди.

Чан ушв уьбхрури – уьмур уьбхиди,
мелзнан эйвал дарап1рури – учв пуч ап1иди.

Темпел гьамусра ккилигура, ккилигури гъузди,
хъа архаинвал аьгъдрур тухъ хьиди.

Фунуб-вушра куч1ал гьякьлуйиз ву даккниб,
хъа гьякьсузур хьиди беябур, дугъан машназра – аьйиб.

Диши жилгъайиз адаиди гьякьвали,
рякълан илдитиди гуннагькар чан гьякьсузвали.

Сари, фук1а адарди, учв улупуру девлетуси,
хъа жарари, ц1иб девлет адарди – касибси.

Девлетуйихьан пулиинди ккудуч1вуз хьибди,
хъа касибриз сарира гуч1 тувидар.

Шадди убгура акв – гьякьлударин,
хъа кт1убшвуру лампа – гьякьсузарин.

Заанди улупуваликан – анжагъ гьюжатар,
хъа насигьят айишваъ – аькьюл хьибди.

Гьавайиди ккубкьу девлет, дифси дубгди,
хъа ц1иц1иб-ц1иц1ибди уч гъап1уб зарб хьибди.

Тамам дархьи умуд – к1ван дерди,
хъа к1улиз удубч1ву миж – гьар уьмрин.

Гъапиб тина ап1рури – жвув ап1ура пуч,
хъа табшуругъназ гьюрмат ап1руриз хьибди пешкеш.

Аькьюл айирин дарсар – булагъ уьмрин,
диди уьрхюра чуларихьан аьжалин.

Сагъу фагьмиз масанвал багъиш ап1ура,
хъа кьастнан жилгъа аьжлиз гъябгъюра.

Фагьумлури фикриинди ляхин ап1ура,
хъа абдли чан ахмакьвал идипура.

Ками хабарчи – шид хуз гьап1у сиф,
хъа мюгькам чархачи – мясляаьт хру луф.

Аьжузвална гьюрматсузвал дибрисуриз – насигьят,
хъа думу кьабул гъап1уриз – гьюрмат.

Метлеб тамам хьували гъян ширин ап1уру;
абдлиз, писвалихьан жара хьубт1ан, ч1уруб адар.

Аькьюл айидарихъди гъашиш, артухъ аькьюл хьибдивуз,
хъа абдларихъди гъашиш, хьибдарвухьан балайиккан ккудуч1вуз.

Бала либцура гуннагькрихъди,
хъа гьякьлуйиз тувди ужувлиинди.

Лайикьлурин девлет гъябгъиди худлариз,
хъа гуннагькри уч гъап1уб ккабхъди гьякьлуйириз.

Касибрин бегьер гизаф гъабшишра,
къанунсузвали гьит1ибк1иди.

Т1ул гьяйифуриз бай гьяйифди дар,
бай ккунириз, фагьум т1ап1уз, к1ваълан гьархидар.

Гьякьлури ац1айиз ип1уру,
хъа фуниъ гьякьсузарин ич1иди ву.

14
Аькьюл айи дишагьлийи хал дивру,
хъа абдал дишагьлийи думу чан хилариинди  рабгъуру.

Дишди алдагъура ликар РАББИЙИХЬАН гуч1рури,
хъа Думу гьясбикк ккадрури – ц1аркури.

Ахмакьин лягълягъвал – му чаз фурсназ гъирмаж,
хъа аькьюл айидарин улхбар – чпиз гъалхан.

Йицар адар – ич1иди ву ахур,
хъа гужли йицар айишваъ бегьер ву бул.

Дугъри шагьидкри дарап1ур куч1ал,
хъа гьякьсуз шагьидкрин нефес – куч1ал.

Ягьсузри абгура аькьюл, дабгну ккудубк1урадар,
хъа фикирлуйиз рягьятди аьгъю шула аьгъювалар.

Ярхлади гъуз абдлихьан,
фагьумлу гафариз миккилиган дугъкан.

Аьяндрин аькьюл – чан жилгъайин гъавриъ айивал,
хъа абдларин фикир дарап1рувал чпин куч1лариъ а.

Абдли фу-вуш ч1уруб гъап1иш, думу дугъаз аьлхъюбт1ан дар,
аммаки РАББИЙИН уж’вал – дюзидарихъди хъа.

Инсандин дердер, чан к1вазт1ан аьгъдар,
ва шадваларра дугъан, жарадариз каидар.

Хулаз гьякьсузарин – дабгъувал,
дюздарин ужагъдиз – кюкю адабшвувал.

Жара жилгъа дишуб вуди гьибгъри шулу,
хъа аьхирна-аьхир аьжалихьна гъахуру.

Шадлугънаъ ашра, юк1в дердлу шулу,
ва шадвалихъди пашманвал гъюру.

Кац1найир, фтихьна гъярайиш, дугъаз гьадму хьибди,
хъа ужур касдиз чан жафйириз дилигну тувди.

Рягьятди хъугърур гьарсаб гафнахъ хъугъру,
ихтиятури гьарсаб ляхнин улихь фикир ап1уру.

Аькьюл айир ихтиятди шулу, писвалихьан гъирагъ йивури,
хъа абдли фикирсуз ляхнар ап1уру гуч1 ктарди.

Ухди хъял гъюрури ахмакьвалар ап1иди,
ч1уру кьастар айир даккун хьиди.

Дюзенйирин пай – ахмакьвалар,
фагьумлударин таж – аьгъювалар.

Писдари гъяни адмийирин улихь к1ул ис ап1иди,
гьякьсузар т1алаб ап1ури дийигъиди гьякьлуйин хулан улихь.

Касиб кас гъуншдизра дяркъну ккундар,
хъа девлету гизафдариз ккунду.

Гунгьиъ а, гъунши гьясбикк ккадрур,
хушбахтавар ву, пай дурубкьдарин гъайгъу зигрур.

Ч1уру ният к1ваъ бисрур жилгъайилан алдахъиди;
гьякьна рягьим, гъяниб ап1рурихъди гъягъюра.

Вари гъагъи зегьметарикан – хайир,
ич1и гафарикан – ич1и хал.

Аькьюл айидарин таж – чпин девлет,
абдлар балгруб ахмакьвал ву, гьелбет.

Дугъри шагьидкри уьмур уьбхюра,
хъа кьастачийи куч1лин ил хътабгъура.

РАББИЙИХЬАН гуч1 хьайивал – жвув уьрхру мудам йишв ву,
душвайишв увузна яв хизандиз – мюгькам гъала ву.

РАББИЙИХЬАН гуч1 кайивал – булагъ уьмрин,
диди уьрхюра чуларихьан аьжалин.

Хликк ккайидар гизаф айиган, паччагь машгьур ву,
хъа дурар кам гъахьиган, регьбрин аьжал хътубкьуру.

Фикурлу ву, хъял дяргърур ухди,
кархьрури ахмакьвал улупиди.

Архаин юк1в – бедендиз сагъвал,
бахилвал – к1урбарик камк кайивал.

Касибариз илзигрури дурар халкь Гъап1ур беябур ап1ура,
хъа касибарин гъайгъу зигрури, Думу адлу ап1ура.

Гьякьсузарин писвал чпиин алабхъиди,
хъа гьякьлур чан ктрац1ували уьрхиди.

Аькьюл фагьумлу к1ваъ яшамиш шула,
хъа абдал к1ваъ дидхьан убч1вуз шуладар.

Гьякьлували халкь кьувватлу ап1ура,
хъа гуннагь аьйиб ву вари халкьариз.

К1ул али лук1раз паччагьди маил ап1уру,
хъа нач шлу ляхнар ап1ру лук1 хъюлакк дисуру.

15
Хъял ккядябхъюз гъитру сабурлу гафну,
хът1урччвру гафну гъизгъин хъял уягъ ап1уру.

Аькьюл айидарин мелзну аьгъюваларна фикир жалб ап1ура,
хъа абдларин гамгмилан ахмакьвал улдубч1вура.

РАББИЙИН улариз вари рябкъюра,
Дурар писдаризра, гъянидаризра лигура.

Мясляаьтнахъна хру улхуб – гьар уьмрин,
хъа уьбгъюра рюгь гафари куч1лин.

Адашдин насигьятнан гаф абдли рихшанд ап1ури шулу,
саки кирчу тахсрар фагьмик ап1рур хьиди фикирлу.

Хулаъ гьякьлурин гизаф хазна а,
хъа гьякьсузрин хайир мянфяаьт хруб дар.

Ушвни, аькьюл айидарин, тарагъура аьгъювалар,
аммаки абдлари дици ап1урадар.

РАББИЙИЗ гьякьсузарин гъурбнар хяви ву,
хъа дугъридарин ккарагбар Дугъаз кьабулди ву.

РАББИЙИЗ гьякьсузрин жилгъа, хяви ву,
хъа гьякьвал абгрур Дугъаз ккунду.

Жилгъайиан адахъруриз ижми жаза гьадабт1иди,
насигьятар даккнир йик1иди.

Гъийихдарин дюн’я РАББИЙИЗ ачухъ ву,
инсанарин юк1вар – хъа артухъ!

Ягьсузриз учв дюз алаъну ккундар,
ва, аькьюл айидарин арайиъ гъузузра гъузидар.

Шад юк1в – машнаъ нур,
пашман юк1в – гъучубху рюгь.

Фагьумлу юк1вну аьгъювалар агура,
хъа абдлар ахмакьвали тухъ ап1ура.

Пай ктру кас – гъагъишнаъ,
юк1в шаду кас – машквраъ.

Ц1ибди ади хьуб ужу ву, РАББИЙИХЬАН гуч1 кади,
гуч1ури яшамиш шули, хазна ади шайиз.

Масанвал хъади, мейвйирин хураг ужу ву,
чагъ дап1найи к1ардинт1ан – хъади агъу.

Хъял кубч1врури адмийир гъяъру,
сабурлуйи гъярхьувалар гъядауру.

Темплин жилгъа зазари ккап1на,
хъа гьякьлудар яркьу рякъди гъягъюра.

Аькьюл айи бали шад ап1уру адаш,
хъа абдли гьясбикк ап1дар дада.

Фикирсузариз ахмакьвал – шад мугъара,
хъа фагьумлуйиз дюзвал – диши жилгъа.

Насигьят адруган ляхниъ – ляхниъ хъуркьувал даршул,
хъа насигьятар гизаф аш, вари шул.

Лайикь вуйишвахь жаваб тувуб – шадвал ву,
чан йишвахь гаф пуб фукьан ужу дарин!

Фикир айир за шула, уьмрин рякъюъ,
аьжалихъна гъахру рякъяр дугъу ктагъидар.

Фурслударин хулар РАББИЙИ ккидирчиди,
амма ач1ни хпирин пай Дугъу уьбхиди.

Хяви ву РАББИЙИЗ пис кьастар,
хъа гъяни гафар Дугъан улихь ву марццидар.

Тямягькри чан хул’ин бала алап1уру,
хъа дашбаш аьгь дарап1рур хьиди яшамиш.

Гьякьлур чан к1вахъ хъпехъуру, ва дугъаз душв’ан ужуб жавабра шулу,
хъа гьякьсуз гамгмари писвал деебтуру.

Ярхла ву РАББИ гьякьсузарихьан,
аммаки ккарагувал ебхьуру гьякьлуйирин.

Юк1в шад ап1уру нурлу машну,
беден мюгькам ап1уру ужуб хабри.

Ибак ап1рур кирчу дюз тахсрар
аькьюл айидарикан сар ву.

Насигьятар тина ап1уб – жвуваз зарал хуб,
хъа тахсрар ибак ап1уб – фагьум гъадабгъуб.

РАББИЙИХЬАН гуч1 кайивали аькьюл хуру,
сифте – фурс ктрувал, хъасин – адлувал гъафиб ву.

16
Инсандин юк1вну метлебар дюзмиш ап1уру,
хъа варибдиз жаваб РАББИЙИХЬАН гъюру.

Гьарсари чан жилгъа марццибси гьисаб ап1уру,
амма инсанарин гъянар РАББИЙИ ахтармиш ап1уру.

РАББИЙИИН илирч жвуван ляхнар,
ва тамам хьиди яв фикрар.

Вари арайиз дубхна РАББИЙИ чан метлеб ади,
бала алабхъру йигъаз гьякьсузурра дап1найидар ву гьязур.

Фурслу юк1в хяви ву РАББИЙИЗ –
фу гъап1ишра, жазайиккан хьибдар ккудуч1вуз.

Гьякьну ва рягьми тахсирнаккан ккадауру,
РАББИЙИХЬАН вуйи гуч1ну бала гьадап1уру.

Инсандин жилгъйир РАББИЙИЗ вуш кьабулди,
Дугъу дугъахъди душмнарра албагиди.

Гьякьвалиинди гъапIу цIиб мутмура ужу ву,
къанунсузди гъап1у аьхю хайирт1ан.

Инсанди чан жилгъа ктабгъуру,
амма ликариз рякъ РАББИЙИ улупуру.

Паччагьди заълан дуфнайи гаф к1ури шулу,
дугъан ушвни дюзвал дац1абкну ккундар.

Дугъри гъабар терезарин – РАББИЙИХЬАН,
таврайиъ гирйирра арайиз гъахидар ву хилар Дугъан.

Хяви ву паччгьариз гьякьсуз т1улар,
фицики гьякьвалиинди тахт тасдикь ап1ура.

Кьабул ву паччгьариз гьякьлу ушвар,
дюзди к1урур ву дурариз ккунир.

Паччагьдин хъял, аьжалин малайик гьисаб ву,
хъа аькьюл айири, думу яваш алаиди.

Паччагьдин ачухъ машнаъ уьмур а,
дугъан хил гьач1абккувал хьадукран селсиб ву.

Аьгъювалар уч ап1уб ужу ву, багьа гъизилт1ан,
фагьум гъадабгъуб ужу ву, марцци арст1ан.

Дугърийирин рякъ писвалихьан ярхла хьа:
жилгъайиан ададахъури уьмур уьбхиди.

Фурслували ч1уруб хуру,
хъа заанди улупували ахъуз гъитру.

Пай дурубкьдарихъди фурс ктарди яшамиш хьуб ужу ву,
фурслударихъди т1араш гъап1уб пай ап1ури шайиз.

Фикир ап1рури гъадабгъиди уж’вал,
РАББИЙИК миж кайириз хьибди хушбахтвал.

К1ваъ аькьюл айир фагьмиинди адлу ву,
дугъан ширин гафар хъугъвал хрудар шулу.

Фикир ап1увал – уьмрин булагъ,
хъа абдлиз жаза – чан абдалвал.

Аькьюл айирин фагьми, гафар агиди,
ва чан улхбариз кьувват тувди.

Кбалгру гафар – йиччвун рягъвяр, к1ваз ширин, жандиз дарман.

Саспи рякъяр дишди гьигърушра, аьжалихъна хуру дурари.

Лихурайири чаз энгелвал тувидар учв гаш’вали гьитнайиган.

Пис касди ч1уруб ккабалгура, дугъан гафар бец ап1ру ц1а ву.

Кьаст айирин урзруб футна,
хъа футнайин ляхин дустар ап1уб душман.

Ч1урури адми ч1урубдихъ хъаъру
ва думу ч1уру жилгъайиъди хъч1юхюру.

Улиндар ап1рури ч1уруб ап1уз кьаст ап1ура;
к1вант1ар ц1аркрури пис ляхнар ап1ура.

Лизи кIул – акв туврайи таж:
гьякьлу жилгъайиъ хьувалин лишан.

Сабур зина ву гужлирин кьувватт1ан,
учв гъурдаъ дисрур гужлир ву шагьрар мют1югъ ап1рурт1ан.

Тупут ипри шулу, уву фициб адабгъиш думу РАББИЙИХЬАН ву.

17
Мясляаьт айи гъицибкъу кьац1 ужу ву,
бегьем ип1уб ади гъалмагъал айи халт1ан.

Фикурлу лук1раз чан агъайин лайикь дару балин зиин гьюкум хьибди
ва думу балин чвйирихъди сабси думу лук1разра ирснакан пай тувди.

Арс ебц1бан бадали – баттил лазим ву, гъизил ебц1бан бадали – жадан,
хъа юк1вариз – РАББИЙИХЬАН ахтармиш’валар.

Писур, иблис улхбарихъ хъпехъури шулу,
кьастачйирин гафариз куч1ляхира иб тувру.

Касибрик кялхърури беябур ап1ура думу халкь Гъап1ур,
ккут1урчч1видар жазайиккан ч1урубдиин шад шлур.

Яшлуйириз таж – биц1идарин биц1идар,
хъа баярин ад – дурарин абйир.

Важиблу гафар абдлиз лайикь дар,
хъа заан касдиз – куч1лин улхбар.

Тувруриз дашбаш, думу т1илисим кайи гъванси гьибгъру:
наанди ккундуш илт1ик1 – варишвариъ хайир.

Масанвалихъ хъч1арккруриз к1ваълан гьархру гиран,
хъа писвал к1ваин ап1рурин дургру дуст.

Гъавриъ шлурик тягьна, абдлик варж гъурдт1ан ижмиди кабхъди.

Писур анжагъ гъярхьуваларихьна шулу ял,
ва малайикра дугъахьна гьаъди яман.

Бякьйир гъудургу швеъ алабхъуб ужу ву,
гъизгъин ахмакьвал ади абдал алахъайиз!

Гъянивализ писвалиинди жаваб туврурин
хулхъан писвал хътабкидар.

Гьюжатарин эвел гьут1убччву дагарсиб ву;
гъавриъ ахъ, гъярхьувалар ккергъайиз.

Писур гьякь ап1уб, тахсир ктрурик тахсир кипуб ву –
мура, тмура РАББИЙИЗ хяви ву.

Гьаз ву абдлин аькьюл пулихъ гъадабгъну, эгер дугъаз урхуз ккундарш?

Масанвал дустран – вари вахтариз.
Чвера бабкан духьна, чвуччвухъди бала пай ап1уз.

Фикирсузри хил гьач1абккуру,
гьялак шула жарарихъанди жаваб тувуз.

Гъярхьувалар ккунириз ккунду ч1урубра,
учв заанди улупрур заансина ктахъидира вуда.

Куч1лин к1ваз гъяниб рябкъидар,
кьастнан мелзну балайихьан уьрхидар.

Абдал бабкан гъахири чаз дерд гъабхну бабкан:
рази хьидара жвуван балин ахмакьваликан.

Шадвал к1ваин – ужубт1ан ужуб дарман ву,
хъа гъагънакк ккайи рюгьну, беден эбццуру.

Гьякьсузри жиниди дашбаш бисуру
ва гьякь суд нягьякь ап1уру.

Фагьумлу рябкъюб аькьвлихьинди илбицна,
абдлин лигуб жилин вари п1ип1аризди гьап1на.

Абдал бай – дерд ву адашдиз
ва кьуткьлишин – дадайиз.

Пис ляхин ву – тахсир ктрурикан ктабгъуб.
Лайикьсузвал ву – гьюрматлу касдиз йивуб.

Гъавриъ айир гафариъ ихтиятур ву.
Фикир хъайир сабурлу ву.

Абдал ккебехъиди – ва думу аькьюл айир ву пиди,
дугъу чан гамгам илибкиди – ва хиял хьибди, фагьумлур ву к1ури.

18
Чав чаинди яшамиш шулайири чаз ккуниб ап1ура,
тувру насигьятар гьадаури тина.

Абдлиз фикир ап1уб кьабулди дар,
ккунду дугъаз фикриинди фурс ап1уз.

Писвалин швякьярихъ – даккнишин,
намусузвалихъдира хъа аьйиб разушин.

Адмийин гафар – дерин штар.
Булагъ аькьвлин – ебчурайи шид.

Пис ляхин – писурин писвализ кюмек ап1уб
вая гьякьлурин дюз суд дарап1уб.

Абдлин мелзну гьюжатариз адап1иди,
дугъан гамгми йивбарихъ хъаъди.

Улхбариъ абдлин – чан аьжал,
чав ахърушв – чан ушв.

Футнакрин улхбар иццишинси ву,
инсандин айит1 дурар ич1игуру.

Т1агъруди лихрур
гъап1уб дабгърурик гьисаб ву.

РАББИЙИН ччвур – зурба ч1вурд:
гьякьлур душваъ гьит1ик1иди ва хьибдар дисуз.

Девлетуйиз девлет гъаласи ву,
дугъаз думу бисуз даршлу баруси гьибгъру.

Ахъайиз улихь шлуб – жвув заанди улупуб,
хъа адлувализ за адаъруб – фурс ктрувал.

Гьубк1ну хъпехъайиз жаваб тувуб –
анжагъ абдалвална аьйибт1ан дар.

Жвуван ижми рюгьну ккабгъди уьзур,
хъа фици хьибди, рюгь дюргънаш?

Фикирлуйин юк1ву аьгъювалар уч ап1ура,
аькьюл айидарин ибари аьгъювалар агура.

Руш’ватну ачмиш ап1иди жилгъа
ва абццди рякъ гьюкум айидарихьна.

Суддиз сарпирди илт1ик1ур гьякь ву, тмунур гьюжатнаъ уч1вайиз.

Тупутди гьюжатар дерккру
ва жара ап1уру къаршуди удуч1внайи кьудратлуйир.

Гиран дубхьнайи гъардаш, бисуз даршлу гъала ву,
хъа гьюжатар – хъяркьнайи урнар.

Жвуву гъапи гафари ккабалгиди адмийин уьмур;
мелзнан ляхнари хьуз гъитди яшамиш.

Уьмурна аьжал – мелзнан гьюкмиъ а,
ва мелзнан дустру мелзнан йимиш ип1иди.

Хпир гъидихъуриз – хазна дибихъна
ва РАББИЙИН уж’вал гъадабгъна.

Касибрин гафариъ а миннатвал,
девлетлуйин жавабнаъ – хът1урччвувал.

Гизаф дустар хъайириз вари дустар даршул,
вушра сар дустран ккунивал ижмиб ву вари чвйиринт1ан.

19
Ктрац1ди яшамиш шули касибди ужу ву,
алдатмиш гафар ушвниин алди абдалди куч1лях хьайиз.

Аьгъювалар адарди ужу даршул:
гьялак ликар хъарсну алдакиди.

Инсан жилгъайиан чан ахмакьвали идитуру,
хъа дугъан юк1ву РАББИЙИИН хъял иливуру.

Девлетну дустарин кьадар зарб ап1уру,
касибвали дустарихьан гьадахъуз гъитру.

Жазайихьан гьергидар куч1лин шагьид,
куч1ал нефес деебтрур, ккут1урччвидар.

Гизафдари гъуллугъчйирикан карк кдатури шулу,
ва пешкешар ап1рурихъди гьубкьури дуствал ап1уру.

Касибур гъардшаризра кмиди даккунди ву,
дустарра дугъхьан ярхлаанси гъягъюру:
гьялакди ву думу гаф кап1уз, хъа дустарин шил имдар!

Абгура фагьум ужуб ккунири:
гъадабгъиди уж’вал аькьюл уьбхрури.

Жазайихьан гьергидар куч1лин шагьид,
куч1лиинди хътабгъурайир ил йик1иди.

Абдлиз девлетлу уьмур лайикь дар,
хъа лук1ру аьхюдариин гьюкум дап1ну ккундар.

Фикурлуйи чаз хъял гъюз гъибтдар,
гирнарилан хил алдабгъувал ву зурбавал.

Паччагьдин хъял асландин ккярябгъювалсиб ву,
хъа паччагьдин масанвал ук1’ин али чигсиб ву.

Абдал бай адашдиз бедбахтвал ву,
хъа гъяъру хпир – гъваъ либт1ру.

Хал ва девлет – абйириланмина вуйи ирс,
хъа фагьумлу хпир – РАББИЙИХЬАН бахиш.

Т1агърували т1аъди нивк1ун деринариъ,
хъа т1уб т1убак йивуз даккнири – гаш’валиъ.

Табшуругъ уьбхрури уьбхюра уьмур,
хъа йик1иди чан рякъкан фикир дарап1рур.

Шли саилиз тувраш, РАББИЙИЗ буржди тувра,
хъа РАББИЙИ дугъаз кьяляхъ тутрувди гъибтдар.

Балин к1улиъ т1ап1, шайиз кьан,
лиг, думу пуч мап1ан.

Гъит гьадабт1ри жаза хъял кубч1вруриз,
дугъаз хил хъибтиш, хьибди айибт1ан пис.

Кьабул ап1ин теклиф, хъебехъ насигьятарихъ,
аькьюл артухъ хьибдияв, яшар шлурихъ.

Гизаф кьастар а инсандин к1ваъ,
тамам хьибди РАББИЙИ гьял гъап1уб.

Инсандиъ вафалувал ади ккунду:
куч1ляхт1ан, касибур вуди ужу ву.

РАББИЙИХЬАН вуйи гуч1’вали уьмрихъна хура:
дидихьди ац1найир архаинди ахура,
дугъ’ин улубкьидар бала.

Темпли гъазниъ хил убччвди,
хъа дугъу ушвнихъна фици гъабхиди?

Ягьсузриз жаза гьадабт1ара, дюзенйир фикрихъна гъюр,
фагьумлуйиз хъжаргъарва, думу яв илмин гъавриъ ахъур.

Адашдиз хътIурччвру, дада утІуккру бализ  – нач ва аьйиб!

Жан бай, насигьятарихъ хъпехъури даршиш,
увуз аьгъюбра гьархдивуз к1ваълан.

Лазим дару шагьид дюз суддик кялхъри шулу,
къанун ч1юбгъюб гьякьсузарин хураг ву.

Ягьсуз ккут1урччвидар суддиккан,
хъа абдлин йирфар – йивбариккан.

20
Аьлхъюз гъитру чяхри, арагъира ву гъизмишуб,
дурариин аьшкьламиш гъашириз, аькьюл шлуб дар.

Паччагьдин яман хъял асландин ккярябгъюбсиб ву,
думу жвув’ина хуб – жвуву жвуваз ап1урайи гуннагь ву.

Гьюжатарихьан ярхла вуйириз – гьюрмат,
гьарсар абдлик ка элегбариз гьяракат.

Темпли хут1ил, хътабкру вахтна, хътабкидар,
гьаддиз игнин вахтна дугъаз фук1ара бихъдар.

Инсандин ниятар дерин гъуйдин штар ву,
фагьумлуйихьан дид’ан хьибди адабц1уз.

Гизафдари чпин вафалуваликан гьарай ипру,
аммаки дици ап1рур дихъуйк1ан яраб?

Гьякьлур ктрац1ди яшамиш шулу,
гьацирин наслар, хушбахтаврар ву!

Паччагь тахтниин суд ап1уз деиган,
дугъан саб лигбиинди, ужубна харжиб аьгъю хьибди.

Шли пиди: "Адариз к1ваъ камивал,
йиз гунгьихьан узу марцц гъахьунза"?

Гъеебцуб гьубк1ну гъеебцундар;
ктабт1уб гьубк1ну ктабт1ундар –
хявивал ву му вари РАББИЙИЗ.

Биц1ирра кмиди аьгъю шулу ляхнариинди:
марццидар вуш, дюзидар вуш дугъан дурар.

Ебхьру иб, рябкъру ул –
мура, тмура, яратмиш дап1на РАББИЙИ.

Ккундувуз ахуз – алабхъидивуин касибвал;
ул иливидарва – ип1идива ац1айиз.

"Башаккадру мутму ву!" – гъадабгърури к1уру,
ва ц1иб гьудуч1вайизра, дидин тяриф ап1уз хъюгъру.

Ал дюн’яйиин гъизил, ал жавагьир гъванар,
аммаки гьарсабдикан аьгъю мелз – хъана багьа ву.

Чаз аьгъдру касдихъан гаф туврурин палатра тадабгъиди.

Алдатмиш дап1ну гъибису уьл меэлди шулу,
аммаки ушвниъ думу гъумраз илт1ибк1иди.

Яв ап1уз ккайи ляхнар жарадарихъди гьял ап1уз к1ваълан магьархан;
дяви гъабхуради, хъебехъ теклифарихъ.

Футнийир даргърури сирарра масу тувди,
гьаци вуйиган, лягълягъчийин тай махьан.

Адашдизна дадайиз агьрар ап1рурин
кут1убшвиди лампа яман муч1ушнаъ.

Сифте рягьятди ккубкьу девлетну
хъасин ужувлахъна дархур.

Мак1ан: "Гъап1у ч1уруб алдабгъидиза!"
Хъугъвал ап1ин РАББИЙИИН, ва Дугъу уьрхидиву.

Куч1лин гирйир РАББИЙИЗ хявишин ву,
дюз дару терезар пис ляхин ву.

РАББИЙИ аъра адми рякъюъ,
гьаддиз саризра аьгъдар чаз закур фу шулуш.

Инсандиз гьялкья – гьялакди гъап1у ху,
ясана – РАББИЙИЗ фикир дарап1ди туву гаф.

Аькьюл айи паччагьди, мик1рахь гьахьди гьякьсузар,
дурарилантина гъахиди гад ап1ру гадрар.

Инсандиъ рюгь – РАББИЙИН лампа ву,
айт1антинара диди вари рябкъюз гъитру.

Гьякьну ва рягьми уьрхюра паччагь,
дугъривалиинди мюгькам ап1ура тахт.

Жигьилар кьувватну уткан ап1ура,
кьабидар лизишну кбалгура.

Инсан писвалихьан чак курк1у зийнари марцц ап1ура,
гъурччвурин гъиллигъар гъюра къайдайиз.

21
Паччагьдин юк1в а хилиъ РАББИЙИН, архнаъ шидси,
илт1ик1иди думу РАББИЙИ Чаз ккунишвахьинди.

Чан фикриинди, инсан гьарган дюз ву,
аммаки РАББИЙИ ахтармиш ап1уру юк1вар.

Гьякьди ва дюзди ап1рур кьабулди ву РАББИЙИЗ,
гъурбнар ап1урайирт1ан.

Заълан лигуб ва фурслу юк1в гьякьсузариз лампаси ву – му ву гуннагь.

Бин ккади ва мюгькамди ап1рубди бул бегьер хуру,
хъа гьяляквали, арайиз гъюрубра гъюз гъибтдар.

К1уч1лиинди девлетар уч ап1рур ич1ивалихъ хъергна, – диш духьна аьжалихьна.

Гьякьсузарин писвалари чпи ап1иди пуч:
фицики дурар дюзвалихьан гьудуч1вна.

Тахсир кайидарин жилгъа биржури гъябгъюра,
хъа тахсир ктрударин ляхнар дишди гъягъюра.

Шюмгъларихъ яшамиш хьуб ужу ву,
улхру хпирихъди ужагъ пай ап1айиз.

Гьякьсузур дахаргна писвалихъ,
чан багахь хьайирра гьяйиф ап1идар.

Ягьсузриз жаза гьадабт1ара – дюзенйир фикирлу хьиди,
аькьюл айир насигьятнахъ хъаъ – дугъан аьгъювалар за хьиди.

Заанур вуйи Гьякьлурин ул гьякьсузарин хулариин ал:
дурар кьувватнахьан мягьрум ап1ура чпин баланаз.

Касибарин дихар ерхьруган, ибариъ т1убар урччврури,
саб ражари чавра гьарай ипди, амма дугъаз жаваб туврур хьидар.

Жини пешкеши, хъял ккядябхъиди,
гъят1нихъан дашбаши, пис гъизгъинвал дебккди.

Дюзвал удубч1вуру к1улиз –
гьякьлур шад хьуз ва писур гукIни ап1уз.

Фуж улдугнаш жилгъайилан фагьмин,
сирнарин паччагьлугъдиъ хьиди архаин.

Шадлугъар ккунирихъ, касибвал хъа,
чяхирна машкврар ккунир, девлету хьидар.

Жаза тувди – гьякьлуриз ваъ – гьякьсузриз,
дюз кIуруриз ваъ – куч1ляхиз.

Ич1и чюлиъ яшамиш хьуб ужу ву,
элегру ва гъярхьру хпирихъдит1ан.

Ккудук1идар аькьюл айирин багьа шей’ар,
хъа абдли думу вари кчвубхиди.

Гьякьвалихъна дугъривалихъ хъч1аккруриз,
бихъиди уьмурра, гьякьвалра, гьюрматра.

Аькьюл айири, кьувватлуйирин шагьур мют1югъ ап1иди,
дурарин умуд кайи гъала ккидипиди.

Артухъ мелз дирибшврури
жвув балйирихьан уьрхиди.

Гьяясузрин ва фурслурин ччвур – "ягьсузвал" ву,
дугъан гьяясузвалигъ фурт1мар гъядар.

Темпел чаз ккунибди пуч ап1иди:
дугъан хилариз лихуз ккундар,
йигълан йигъаз думу ккаъра тямягьяри,
хъа гьякьлури ужуб тувра гьяйиф дарап1ди.

Гьякьсузарихьан вуйи гъурбнар хявишин ву,
хъа артухъ хявишин – ч1уру кьаст ади дици ап1урайидар.

Куч1лин шагьид йик1иди,
хъа аьхиримжи гаф, дугъри шагьидринуб хьибди.

Гьякьсузри чан маш, дебккру, вари аьгъюриси,
хъа дюзир ижмиди гъягъюру чан жилгъайиъди.

Аькьюлра, фагьумра, теклифра –
фук1ара дар РАББИЙИН улихь.

Гьязур ап1ури шулу дявдиз гьяйван,
аммаки гъалибвал – РАББИЙИХЬАН.

22
Гьюрматлу ччвур артухъ ву девлетт1ан,
инсанарин ккунивал зина ву гъизилна арст1ан.

Девлетуна касиб сат1иди дийигъиди,
фицики кьюридра халкь гъап1ну РАББИЙИ.

Фикирлуйиз харжиб гъябкъиш – к1ул ккадабгъиди,
хъа дюзенйир гъягъиди дидихьна дап1ну диш – хъасин хьиди чпи швумал.

РАББИЙИХЬАН вуйи гуч1’валинна фурс ктрувалин кьяляхъди,
девлетра, гьюрматра, уьмурра хъа.

Писурин жилгъайиъ – зазарна чулар,
уьмрин кьадри кайир дина гъягъидар.

Хъаъ жигьил дугъри рякъюхъ –
кьаби гъахьиганра, думу душвхъан хътакидар.

Девлетлуйи аьхювал ап1ура касибариин;
буржнакк ккайирра лук1 ву – чав гъибисурин.

Гьякьсузвал убзурайири ккадабц1иди бала,
ва дугъан гьюкмин гъибди аьхир.

Ужувлакк кка гъяни юк1в айир –
касибрихъди уьл пай ап1рур.

Гьут1уркк ягьсуз – гьудубч1види элегуб;
хът1арцциди гьюжатарна люкьнар.

К1ваъ марццивал ади ккунирин, улхбариъра хуш ву;
дицириз паччагьра хьиди багахь.

РАББИЙИН улмикк кка гьякьвал,
гьякьсузрин гафар Дугъу гьадаиди.

Темпли к1уру: "Икриъ аслан а!
Узу хул’ан удуч1виш – сарун гъач1и".

Жарарин хпирин уччву гафар – дерин ич1,
РАББИЙИН хъюлакк ккайир ахъди душваъ.

Жигьилин к1улиъ ахмакьвал аш,
удубч1види думу, жвяркъи т1ул кубк1иган.

Хайир бадали касиб гъагънакк ккитуб
вая девлетуйиз фук1а тувуб – му заралт1ан дар.


 АЬКЬЮЛ АЙИРИН СУМЧ1УР АЙТУ

Иб хъиб,
хъебехъ гафарихъ аькьюл айидарин,
фикир тув, йиз насигьятариз:
ширинди ву уьрхюз му гафар к1ваъ,
гъит ишри дурар гьарган яв мелзниин;
РАББИЙИИН хъугъвал алди хьуз,
узу увуз гъи дурарикан к1ураза.

Узу увуз гъидик1унза сумч1ур айту –
дихъидивуз дурариъ ужуб гафна аьгъювалар:
уву дургъбан бадали гьякьвалин гафар,
шлуганси увхьан, яв аьхюдариз тувуз жавабар.
                1
Муулдудан касиб кас, ац1ри дугъан касибвалилан,
аьрзйириз лигру судариъ пай дурубкьуриз гиран макадап1ан,
фицики РАББИ лигиди дурарин агьузариз,
дурариз илзигузди, уву уьмрихъ мягьрум ап1иди.
                2
Дуствал мап1ан хъял гъюрурихъди,
милицан улт1урччврурихъди,
дурарин шилнаъди гъушиш,
яв увуз уву ккиврава чулар.
                3
Гьялак махьан жарарин буржарихъан гаф тувуз,
дурар к1ул’ина магъадагъан:
дурар кдирчуз ужуб адарди гъабшиш,
ахинра кмиди тадабгъидивухьан!
                4
Кюгьне к1вар тинаси мап1ан,
абйири дивнайи.
                5
Гъяркъюнвуз инсан, ляхнин устад?
Думу паччгьарин гъуллугънаъ а, асккандарин – ваъ.

23
                6
Устлихъ аьхюрихъди деиган,
дикьатниинди лиг, яв улихь фу хьаш;
гарк1ал ккив яв гардандикк, кдисуз шулдарш.
Дугъан иццишнарихъ тямягь михъиван,
думу ип1руб, ап1руб ву алдатмиш.
                7
Девлетнахъ алдарди махъач1арккан,
аьгъю йибхь фила дийигъуруш;
чав рябкъяйиз, думу гъубшну:
люкьран хлинццар диди чак кивну,
завариз думу гъит1ибху.
                8
Кьискьис касдихъди мип1ан,
дугъан иццишнариъ тямягь махьан;
дицдари гьисаб ап1ура, уву ип1ураш фукьан.
Увуз пиди: "Ип1ин, убхъ",
хъа юк1в увухъди, хътар дугъан,
хът1юбкъю кьац1 идибчидияв,
гъяни гафар дав хьидияв.
                9
Абдлиз фук1а мак1ан –
фикирлу гафниин думу аьлхъидит1ан дар.
                10
Кюгьне к1вар тинаси мап1ан,
йитимарин хут1ил мибисан;
даршуз дурариз кьудратлу гъайгъу Зигрур а,
Гьадгъу уьбхиди, увуз къаршуди, дурарин тереф.
                11
Юк1в аьгъювалари абц1,
ибра ужуб гафнахъ хъив.
                12
Мигъитан бализ улулупди,
саб-кьюб алдатну к1ури йик1идир.
Бай т1улихьди урччварва –
пуч хьувалихьан уьрхярва.
                13
Жан бай, эгер яв к1ваъ аькьюл аш –
йиз к1ваъра хьибди шадвал;
йиз жан шадвали гъадабгъиди,
эгер уву к1ури гъабшиш дугъриди.
                14
Гъит яв юк1в гуннагькрариин бахил дарибшри,
гъит гьаммишан РАББИЙИХЬАН гуч1 кади ибшри,
фицики гъюзимбуб улубкьиди,
ва яв умуд тамам хьибди.
                15
Хъебехъ, жан бай, аькьюл айир йихь,
яв юк1в дугъри жилгъайиъ т1ап1.
Махьан чяхриъ ул айидарихъди,
гьял ап1уз даршлубкьан йикк ип1рударихъди,
фицики пиянискина уьж касиб хьиди,
хъа т1агърували гъидиржидиву гъяргъяригъян.
                16
Хъебехъ адашдихъ, уву гъахи,
хъа кьаби гъахьи дада ул’ан миидитан.
Гъазанмиш ап1ин, гьякьвал мудубган
я аькьюл, я тербия, я фагьум.
Гьякьлурин адашди шадвалин гьарай ипна,
аькьюл айи бай гъап1ур шадваликан кт1арццурадар.
Шад ишри яв адашна дада,
Шадвалин гьарай ипри яв дадайи!
                17
Жан бай! Узухьинди илт1ибк1 яв юк1в,
лиг йиз жилгъйиризди.
Улдугнайи дишагьли дерин ич1ак гьисаб ву,
жарарин хпир – ккуру гъуйи;
думу дишагьли ккеънайи т1афлик гьисаб ву,
зарб ап1ура дугъу нягьякьваларин кьадар.
                18
Шлин ву му гьарйир-ч1игъар?
Шлин ву му гьюжатарна аьрзар?
Шлин ву ук1ушнар, наънан вуш хабар адрудар?
Шлин улариина чарч дизигна?
Чяхрихъ йигъар адаърударин,
кефлу ап1ру чяхрар агрударин.
Милиган чяхриз фици думу уьруб вуш ва
захраъ дидин гарграр фици ут1урччвуруш,
хъа фици рягьятди убхъруб вуш!
Хъасин диди ут1убк1иди бит1руси,
галам абхъди курамилдиси;
хъа лигидива жарадарин хпариз,
ва ч1уру хиялар гъиди фагьмиз;
гьюлин кьялаъ дахънайиси гьибгъдивуз,
елкандин к1ак1ниин даахнайиси хьибдивуз.
"Гъивнийи узуз, – пидива, – хъа гъивубсира гъабхьундарзуз,
гъурччвнийи – хъа кабхъундайзук;
хъа даахну хъиргиган,
хъана хъюгъдиза йиз хъайибдихъ".

24
                19

Пис инсанариин бахил махьан,
дурарикан сар хьуз, махъач1арккан,
инсафсуз ляхнар а дурарин фикрариъ,
шлиз-вуш бала гьязур ап1ура дурарин ушвари.
                20
Аькьвлиинди тикмиш ап1ура хал,
думу ижмиб ву фагьмиинди,
аьгъюваларира абц1ра ужагъ,
багьа ва ккунибсиб, тухъвалихъди.
                21
Аькьюл айир кьувватлу ву,
гъурдаъ аьгъювалар айир кьудратлу ву.
Дяви гъабхури, хъебехъ теклифарихъ:
насигьят туврудар гизаф айишваъ гъалибвал а.
                22
Абдлиз аькьюл рубкьруб дар,
шагьрин урнарихъ дугъхьан ушв абццуз хьибдар.
                23
Ч1уруб ккабалгруриз,
пиди: кьастачи.
Абдлин ниятар ву гуннагь,
ва инсанариз хяви ву ягьсузур.
                24
Эгер бала алабхъу йигъан, рюгь гъюбгъиш –
хьибдияв ади кьувват ц1иб.
                25
Аьжал гьадабт1найидар ккадаъ!
Йик1уз гьадагънайидарихьан ярхла махьан!
Пидива: "Учуз аьгъдайчуз дидкан!"
Аммаки юк1вар ахтармиш Ап1руриз хабар а,
вари аьгъя Гъаравлиз яв уьмрин –
Дугъу гьардиз, чаз лигну тувди.
                26
Йиччв ип1ин, йиз бай, думу ужуб ву,
фицики яв ушвниз меэлди ву рягъвяр.
Гьациб ву аькьюлра яв гъяназ,
гъибихънуш думу увуз – авуз гележег,
ва яв умударра гъюдуч1видар.
                27
Гьякьсуз, меккеан, хуларихь гьякьлуйин,
дугъан ужагъ мап1ан т1араш:
гьякьлур ургубан алдакиди, амма гъудужвиди,
хъа гьякьсузар ахъди ва – бала дурариз!
                28
Алдакнин яв душман – шад махьан,
хъарснин – гъит шад гьарай адрабхъри яв к1ваъ,
дарди гъабшиш, рябкъиди РАББИЙИЗ, гьисаб ап1иди, думу писвал вуди,
ва Чан хъял, яв душмнилан алдабгъидар.
                29
Писдарикан хъял мап1ан,
гьякьсузариин бахил махьан,
фицики писвалихъ гележег хътар,
гьякьсузарин кт1убшвиди лампа.
                30
РАББИЙИХЬАН гуч1 ап1ин, жан бай, паччагьдихьанра,
гъирагъ йив алаърударихьан,
фицики бала гъибди дурарихьна аьгъдарди:
гъавриъ ана, фициб гьял РАББИЙИНА паччагьди дурариин алап1уруш?



АЬКЬЮЛ АЙИДАРИН ЖАРА АЙТЙИР

Магьа жара гафар, аькьюл айидарин.

Шлин-вуш тереф бисру суд – ужуб ляхин дар;
шли гьякьсузур гьякь ап1ураш,
дицир агьнакк кка эллерин,
дицир нигь дап1на халкьари.

Гьацдариз жаза туврудариз бахт хьибди,
ужувлар дурариин алахьиди.

Дугъри жаваб –
мак гьисаб ву к1вант1ариз.

Сифте икир ккабалг,
хъюгъ яв хут1лихъ,
ва хъасин див увуз хал.

Яв багахь хьайирикан мап1ан куч1лин шагьидвал –
гъит дарибшри яв к1вант1ариин куч1ал.

Мак1ан: "Дугъу узуз гьап1нуш,
узура дугъаз гьаци ап1идиза!
Алдабгъидиза дугълан хъял!"

Сабан гъярайза хут1лихьантина темплин,
т1умт1ин багъдихьантина фикирсуз эйсийин,
гьаци магьа: гьар йишваъ аьхю дубхьна заз,
варишвар ац1на ч1уру ук1ари,
дарабгъна гъвандин арчил.

Гъилигунза, фикир гъап1унза,
магьа узуз фу гъябкънуш ва гъаври гъахьиза:
хъана сац1иб ахара, улар алахьара,
хилар хабахъ хъивну хъана дусара –
ва гъибди увухьна касибвал, гъилицнацси,
алабхъидивуин фук1а адрувал, т1афалси.


АЬКЬВЛИКАН ШЛОМОЙИН ЖАРА АЙТЙИР

25
Магьа Шломойин жара тахалусар,
Яахудайин паччагь Езекияйин аьлимари гъюрхдар.

Адлу ву Заанур, сир жиниди уьбхюрайир;
адлу ву паччагь, гьадму сир  абгури хъюгънайир.

Заварин зинайишвси, жилин деринвалси
 паччагьдин юк1вра  –  гъавриъ ахъуз шлуб дар.

Кадабгъ, арсрак кибикьнайиб,
хъа кадап1иди устайи зах;
гьякьсузур ярхла ап1ин паччагьдихьан,
ва гьякьлували тахт ап1иди ликриин.

Паччагьдин улихь жвув гьюрматлурси муулупан,
везирарихъди саб ц1арнаъ мидийигъан;
ужу хьибди, гъит увуз йипри: "За йихь зинаси",
аьхюдарин улихь асккан ап1айиз.

Яв улариз гъябкъюб,
гьялак махьан суддиз адабгъуз;
хъа жараси фици хьибди
хъасин, багахь хьайири уву кац1иган?

Суддиъ уву сарихъди яв ляхин гъабхурайиган,
жарарин сир ачмиш мап1ан,
хъа ктибтиш, уву беябур ап1иди,
ва аьйибнаккан к1ул ккадабгъуз хьибдарвухьан.

Арсран накьишниин  гъизилин вичар –
гьациб ву гаф, вахтниинди гъапиб.

Гъизилин сиргъа, багьа гъизилин ккабхъруб –
гьациб ву аькьюл айи тягьна, дикъатлу ибаз.

Йифун мич1лишин игнарин вахтнаъ –
гьаци ву эйсийиз дугъри чархачи;
тувди дугъу кьувват чан агъайиз.

К1ару дифарна мик1 а, хъа мегьел мархь адар –
гьаци ву ич1и пешкешар тувуз, гаф туврурра.

Гизаф сабур айивали гъаври т1аъди гьюкумдарра,
гъюдли улхуб убч1вди ижми келлейиъра.

Гъибихъунвуз йиччв – ип1ин ац1айиз,
аммаки даккун шайизкьан мип1ан;
мягъян дустрахьна кми-кмиди,
дарди гъабшиш, думу ац1ди увухъди ат1айиз.

Багахь хьайириз къаршуди куч1лин шагьидвал ап1рур –
дукъмакъ, ханжал вая уч1ру ч1имир гьисаб ву.

Гъут1у сппликансиб вая лику ликрикансиб хайир ка
бала гъядябхъю йигъан, дугъри даруриканра.

Мич1ли йигъан палат жарарилан илдибтруси,
сирке зийниин улубзруси –
гьаци ву мяълийир ап1уб, дерднаъ айириз.

Эгер гашди аш яв душмниз – тув дугъаз уьл,
эгер дахаргнаш – ац1 штухъди:
гьаци нач иправа дугъан машнаъ,
хъа увуз пешкеш тувди РАББИЙИ.

Кафари мик1ру чахьди мархьар хуру,
футнакрин мелзну – хъял айи лигбар.

Шямгъларихъ яшамиш хьуб ужу ву,
гъярхьру хпирихъди ужагъ пай ап1айиз.

Хабгнайи гъяназ мич1ли шидси ву,
ярхлариан гъафи гъяни хабарра.

Кьалу дап1найи латси, кфир гъап1у булагъси ву
рякъ туврайи гьякьлурра гьякьсузрин улихь.

Ужу дар йиччвухьди фун абц1уб,
вая жвуван тяриф ап1уз гъитуб.

Бару хътарди т1араш дап1найи шагьурси ву адмира,
учв хлиъ дисуз даршулайи.

26
Хьадан гьац1 кьялаъ йифси, игнин гьарайнаъ мархьси –
гьаци абдалра, адназ лайикь дар.

Жакьв гъют1убччвиди, псинч1 т1ибхиди –
гьаци, давди гъап1у агьра, гъвалхьан гъябгъиди.

Гъирмаж – гьяйвниз, салбал – даждиз,
хъа жвяркъи т1ул – абдлин йирфариз.

Жаваб мутуван абдлиз абдалвалиинди,
жвув дугъаз ухшар дархьбан бадали.

Жаваб тув абдлиз абдалвалиинди,
дугъаз учв аькьюл айирси дархьбан бадали.

Жвуву жвуван ликар ккадат1иди ва дерд хът1юбкьиди,
жвуван ляхнар абдлиин илирчрури.

Ликурин ликар хъахъруси –
гьаци ву тахалусра, абдларин мелзниин.

Гъван гат1абхьру т1урник, гъван кибт1у гьисаб ву
абдал заанди дисубра.

Пияниски зазрахъан хъч1ихуб гьисаб ву
абдли тахалусар пубра.

Ккабхъубдиз йивну, зийнар ап1урайи ч1имирчи гьисаб ву,
фуж ккахъишра, абдларра кмиди гъуллугъниинна гъадагърур.

Чан идичубдихьна хътабкурайи хуси,
абдалра гьаци ву, чан ахмакьвалиъ ут1укьнайи.

Гъяркъюнвуз адми, учв аькьюл айирси гьисаб ап1ури? –
Абдал хьну абдликан, хъа артухъ хайир а.

Темпли к1ура: "Рякъ’ин аслан ал!
Вягьши гьяйванат кючйириъ либцура!"

Петлийириин раккин т1убччвурайиси,
т1агъруди айир темпелра гьаци ву.

Темпли ип1рубдиъ хил убччвди,
хъа ушвнихъна гъабхайиз, эргди.

Темпли учв,
фагьумлуди улхурайи ургуриът1ан артухъ аькьюл айирси,
гьисаб ап1ура.

***ин ибариз зигуб гьисаб ву,
фу фтикна вуш аьгъю дарап1ди,
жарадарин гьюжатаригъ гъюч1вуб.

Ахмакъ духьназа к1ури
аьжална, ц1ана, ч1имрар деетурайирсир гьисаб ву
чан багахь хьайириз писвал ап1ури,
"Зарафат вуйиз гьа!" – гъапирра.

Ккудук1у гак1влар – кт1убшву ц1а,
футнакар имдар – гъяувалар сикин гъаши.

Аржларилан – ялав, гак1вларилан – ц1а,
хъа футнакрин улхбарилан – гъярхьувалар.

Футнакрин улхбар – ширинлугъси ву,
адмийин айит1ишвариан идицуру.

Кабц1у арс йивнайи ругдин легенси ву,
хъял айи юк1в ади, мани гамгам хьади хьуб.

Иблисвал ка ч1алнак адмийир даккнирин,
хъа гъянаъ дугъу карк кдатура чан кьастарикан;
гьеле ширинуб вушра дугъан сес – мухъугъан,
ургуб хявишин ал дугъан к1ваин;
учв сарди айиган чан хъял дебккрашра,
адмийирин арайиъ думу адабшвиди.

Шли ич1 йибккураш, душваъ учв ахъди,
шли гъван биргъураш, учв дидикк ккахъди.

Куч1ляхиз ккундар, чав пуч ап1урайир,
иблис мелзну гьязур ап1ура бала.

27
Закурин йигъ’инди тяриф мап1ан,
увуз аьгъдарвуз фу хуруш диди.

Гъит жарари, хъа уву ваъ, яв тяриф ап1ри;
яв ваъ, хъа жарарин ушвни.

Гъван гъагъиб ву, гъумра пч1уб дар,
аммаки гьадрартIан хъа гъагъидар ву абдлин т1улар.

Хъял инсафсузуб ву, дибисну гъибтуз шлуб дар гъизгъинвал,
аммаки шлихьан дийигъуз шул хъял убхьурайи жилирин улихь?

Машнаъ ачухъди к1урур зина ву
ккебехънайи дустт1ан.

Ккунири зиян ап1уру – марцци к1ваан,
душмни мак ап1уру – иблисвалиан.

Тухъ гъахьири йиччвун рягъвярра ликриккан ап1иди,
хъа гашди айириз кьут1кьлибра меэлди гьибгъди.

Мукь’ан ут1убччву жакьвси ву инсанра
багъри йишвар дирчну гъушур.

Юк1в шад ву кдатру ччимариканна аьтрарикан –
гьаци кбалгуру к1ваант1ан вуйи теклиф дустрахьан.

К1ваълан магьаан я яв, я яв адашдин дустар;
балайикк ккахъган, мягъян багахьлуйирихьна:
зина ву гъунши, багахь гъардашт1ан, ярхлаъ айи.

Аькьюл ади йихь, жан бай, ва йиз юк1в шад ап1ин,
узхьанра хьибди тувуз жаваб гиран кдабп1дариз.

Фикирлуйиз харжиб гъябкъиш – к1ул ккадабгъиди,
хъа дюзенйир гъягъиди дидихьна дап1ну диш – хъасин хьиди чпи швумал.

Чаз аьгъдру касдихъан гаф туврурин
палатра тадабгъиди.

Гъуншдин тярифар вари сес идипну ап1уб,
гьир хьайиз ухди агьрар ап1увалик гьисаб ву.

Амси йигъан мархьси ву
музмуз али хпирра;
думу дерккуб мик1 дебккбак гьисаб ву,
ясана – гъурдаъ ччим ч1юбкьювалик.

Рукь уч1ру ап1уру рукьу,
хъа адми – жара адмийири.

Тартиб ап1рури инжир – йимиш ип1иди,
чан агъайин гъайгъушнаъ айириз аьгъю хьибди гьюрмат.

Шту’ан маш рябкъруси,
гьаци ву инсандин юк1вра – к1ваъ.

Абц1руб дар гъийихдарин дюн’я –
гьаци инсандин уларра ац1рудар дар.

Баттил – арсразси ва жадан – гъизилизси,
гьаци ву инсандизра гафар тярифнан.

Ахмакьур кьутаъ дяхнихъди сабси гъурччвишра,
ахмакьвал дугъхьан жара ап1уз хьибдар.

Вари яв марччар увуз са-сабди аьгъюди йихь,
жвуван сюрйирин гъайгъушнаъ йихь;
фицики гьич саб жюрейин девлетарра гьаммишандиз гъузрудар дар,
тажра насларихьна гьарган гъябгъюри шулдар.

Ук1 гъеебццу – аммаки магьа хъана чрушин удубч1ву,
дуршвна ук1ар хярариан;
ччилар – увуз алабхьрубдиз,
мудрар – хут1лихъанди тувру кьимат,
ккунибкьан ц1игьран никк увуз хурагназ,
яв хизандиз ип1рубдиз
ва гъараваш дишагьлийир ац1ну хьуз.

28
Фужк1а хъергнадаршра, гьякьсуз йишв’ин кдисурдар,
хъа гьякьлур, асланси, ижмиди дийигънайир ву.

Гьюкумат бикьурайиган гизаф шулу регьбрар,
хъа фикурлу ва зигьимлу регьбрихъди уьлке ккадабхъидар.

Саилариз илзигру касиб –
сел ву,
гъурзу хут1лар гъахру.

К1ваълан гьап1найири Къанун, гьякьсузарин тяриф ап1ура,
хъа думу уьбхрур, дурарихъди женгнаъ а.

Пис инсанар гъавриъ адар дюзвалин,
РАББИ агурайидар гъавриъ ахъди дидин.

Касибур вуди ужу ву марцциди яшамиш шулайи,
девлетут1ан, жилгъйир гьюдюхюрайи.

Фикирлу бали Къанун тамам ап1ура,
терс касарихъ хъайири чан адаш беябур ап1ура.

Эгер уву буржназ пул туври гьаддилан ац1раш,
яв девлет тувди касибарин гъайгъу кайириз.

Къанундин гафар ерхьуз даккнирин
ккарагубра ву хявишин.

Дюз касар пис рякъюхъ хъаърур, чав гъап1у ич1азди ахъур,
хъа кац1ну адруриз хьибди ужувлан пай.

Девлетуйиз учв аькьюл айирси рякъюра,
хъа фикирлу касибур дугъан гъавриъ ахъди.

Гъалиб шулу гьякьлуйир – шадвалин гьарайра абхъру;
за шулу гьякьсузар – дугъан улариккан адмийир дургрира ву.

Гьит1ибк1арва яв гуннагь – ужубдиз миккилиган;
к1ул’ина гъадабгъарва ва тина ап1арва думу – хил алдабгъиди увлан.

Бахтавар ву РАББИЙИЗ гьаммишан гьюрмат айир,
хъа ахъди балайиъ ут1убкьу юк1в айир.

Аслан ккярябгъюрайи, швеъ деллу дубхьнайи –
гьацир ву пис аьхюр, касиб халкьдиз.

Абдал аьхюрин илзигуваларра артухъди шулу,
хъа ярхи хьиди йигъар, илзигуб даккнирин.

Жарар йивну дук1ну ктирсуз даршулайи кас
йик1айизкьан т1ирк1ури хьиди,
гъит сарира дицириз дарап1ри кюмек.

Марцциди яшамиш шулайириз хат1а хьибдар,
терсди гъягъюрайир чаз хабар дарди алдакиди.

Шли жил тартиб ап1уруш – ац1ну хьиди,
хъа фуж ич1ибдихъ хъергнаш, аьжузвал хътюбкьиди.

Варжбан ужувлакк кка инсан вафалу,
хъа девлетнахъ хъач1арккнайир жазайиккан ккут1урччвидар.

Майил ап1уб ужуб ляхин дар –
саб тики уьл бадалира инсанди нягьякьвал ап1ури шулу.

Девлетлу хьуз гьялак ву тямягькар,
хъа кьяляхъди аьжузвал хъайиб аьгъдар.

Дюзи тягьна кипрур кьанди кьабул шулу,
тярифар ап1ури, мелз йиврурт1ан.

"Дици ап1баъ гуннагь адар" к1ури
адашна дада ит1урайир,
т1арашчйирин ву терефкар.

Тямягькар адмийи гьязур ап1ура гъяувалар,
хъа РАББИЙИИН хъугъвал алир ужувлаъ а.

Жвув'инт1ан хъугъвал алдрур абдал ву,
хъа аькьвлин жилгъйириъди гъярайир, уьрхиди.

Касибриз кап1райирин хътIабццидар,
хъа улар уьлч1юкьнайири зарб ап1ура чаз агьрар.

Гьякьсузари гъуллугъар дисруган, адмийир дургру,
дурар гъийихган, гьякьлуйир артухъ шулу.

29
Ерхьурайи насигьятариз къаршу вуйир
йик1иди хабарсузди, кьяляхъ дяргъруси.

Гьякьлуйир кьувватнаъ а – халкь шад шула;
гьякьсузар гьюкмихь хьа – халкьди ипна суза.

Аькьюл ккунири шад ап1ура чан адаш,
пчIу дишагьлийихъ хъайири зяя ап1ура уч дап1найиб.

Паччагьдин дюз гьюкми уьлке ижми ап1уру,
хъа дашбашари ккидипуру.

Багахь хьайириз иблис гафар ап1рури
дугъан ликарикк ккипра чул.

Гьякьсузур дисиди чан гунгьи,
хъа гьякьлури мяълийир ап1ура ва шадвал хъап1ра.

Гьякьлуйин к1ваин ал касибрин ихтиярар,
хъа гьякьсузриз дидкан аьгъю дубхьнукьан ккундар.

Ягьсузари шагьур бикьура,
хъа аькьюл айидари гъизгъинвал дебккра.

Аькьюл айир абдлихъди суддиз удуч1внаш,
бикьувална аьлхъюб кам хьибдар.

Инсанар пуч ап1рудариз дяркънукьан ккундар марццир
ва дюзирра пуч ап1уз гьяракатнаъ шулу дицир.

Абдли деебтуру хъял,
хъа учв гъурдаъ дисуру айири аькьюл.

Эгер паччагь хъпехъураш куч1лихъ,
везирарра хьиди гьякьсузар.

Магьа фти сат1и ап1ураш касибна чапхунчи:
кьюриддинра уларихь хьайи акв РАББИЙИХЬАН ву.

Эгер паччагьди касибрин суд ап1уруш дюзди –
дугъан тахт дабгъруб дар аьсрариз.

Жвяркъю т1ули ва тербияйи тувра аькьюл,
хъа ул’ан идитнайи биц1ир аьйиб ву дадайиз.

Наан кьувватлу вуш гьякьсузар, кьувватлу ву гуннагьра,
аммаки гьякьлуйириз рябкъиди дурарин аьхир.

Фагьум т1ап1 балиъ ва хьидива дугъхъан архаин,
хьибдияв к1ваз рягьят.

Имдар пайгъамбарвалин гаф – зат мидарди ч1ур дубхьна халкь,
аммаки хушбахтавар ву тамам ап1урайир Къанун.

Гафну лук1 фагьмихъна хидар,
гъавриъ ахъишра, фикир тувидар.

Гъяркъюнвуз инсан, дав гафар идирчрур?
Абдал ву пну абдликан, хъа артухъ хайир а.

Эгер лук1, сифте бинайиан инт1и гъап1иш –
ужувлиинди думу ккудубк1идар.

Хъял кайири арайиз хура гъярхьувалар,
дишла хъял гъюрури зарб ап1ура ч1уру ляхнар.

Заанди улупрур ап1иди терг,
хъа фурс ктрури гъазанмиш ап1иди ад.

ТІафлиз юлдаш гъахьир чав чан душман ву:
т1афлиз суддиъ фици чак тахсир кипраш ебхьура, хъа ккебехъна.

Адмийирин улихь гучІ хьайивал – ккипнайи чул ву,
амма РАББИЙИИН хъугъвал алириз, сабдихьанра гуч1 адар.

Аьхюри чпихъинди майил ап1уз гъитруси гизафдар хъюгъра,
аммаки инсандин диван апIрур сар РАББИ ву.

Хявишин ву гьякьлуйириз писур,
хявишин ву гьякьсузариз дюз кас.



АГУРИН АЬКЬВЛИН АЙТЙИР

30
Якейин бай, пайгъамбар Агурин гафар.

Магьа му жилижвуву Итиэлиз гъапидар,
Итиэлиз ва Ухализ.

Икибашт1ан, вари инсанарт1ан камир вуза
ва адмивалин фагьум узуъ адар,
узу аькьюл гъудубгъур дарза
ва гирами аьгъюваларик кайир дарза.

Фуж зав’ина гъушну ва гъафну?
Шлихьан дебккуз гъабхьну гъурдаъ мик1?
Шли гъюнарихъ хъипрубдигъян гъибиржну шид?
Шли дерккну гъирагъар жилин?
Дугъан ччвур фуж ву?
Фуж ву ччвур дугъан балин?
Увуз, гьелбетда, аьгъяйвуз?

Гьарсаб гаф марцциб ву Заанурин.
Думу – Гъалхан ву, Чахьна жаргърурин.
Мииливан артухъуб Дугъан гафариин,
даршиш уву иливнайиб Дугъу ачухъ ап1иди,
ва илт1ик1идива куч1ляхиз.

Кьюб мутму т1алаб ап1ураза Увкан,
узуз ваъ мак1ан узу ч1ивидимиди:
ич1и ва куч1лин гаф ярхла ап1ин узхьан,
я касибвал, я девлет узуз мутуван,
кадабт1 узуз йиз пай уьлин кьац1;
ац1иган, узу гьудудуч1вуз,
ва дарпуз: "Хъа фуж ву думу – РАББИ?",
вая, гъяц1ал гъахьиган, гьит1ит1ик1уз,
кфир ап1ури ччвур Заанурин йиз.

Лук1ралан ч1уруб мак1ан чан эйсийиз,
даршиш кубкIдивук лук1ран гъап1у агь.

А гьацдар, абйириз агьрар ап1ури
бабариз ужувлар дарап1рудар.
А гьацдар, чпи марцциди гьисаб ап1ури,
аммаки чпин нежсихьан дижрик1рудар.
А гьацдар, инсандиз заълансина лигрудар,
чпин лигбари инсан асккан ап1рудар.
А гьацдар, сппар – ханжларси,
шархьлар – йикк убкрурин гарк1ларси,
адмийирин арайиъ айи касибар ит1уз
ва пай дурубкьдар
дюн’яйилан илдитуз ккунидар.

Гьют1рийихъ кьюр риш хъа: ча! ча! – к1урудар.

Шубуб мутму гьич ац1идар,
ва юкьубпибдира "ч1яаьн!" пидар:
гъийихдарин дюн’я,
биц1ир даршлу дишагьли,
гьич затра штухьди адрабц1ру жил,
ва зат "ч1яаьн!" дарк1ру ц1а.

Эгер ул, кялхъруси чан адашдиз либгураш,
ва чан дадара фужк1а дарди гьисаб ап1ураш –
думу удубдиди дерейиъ къяркърари,
ит1иди дицир люкьяри.

Шубуб мутмуйи узу гъах ап1уразу,
ваъ, юкьубди, – мурарин  узу гъавриъ адарза:
аьршариъ айи люкьран жилгъайин,
гъарзарик кайи бит1ран жилгъайин,
гьюлин кьялаъ айи гимийин жилгъайин,
шурахьна жилижвуван жилгъайин.

Хъа жилгъа пчIу дишагьлийин гьамциб ву:
ип1уб, к1вант1ар алакуб –
хъа пиди: "Фук1ара узу ч1уруб гъап1ундарза".

Шубуб мутмуйи гук1ни ап1ура жил
ва юкьубпибра дидхьан гьял ап1уз шуладар:
лук1 – паччагь шуз хъюгъю;
абдал – ип1рубдихьди хал абц1у;
ч1уру хасиятнан дишагьли – швуваз гъушу;
гъараваш дишагьли – чан эйсийин йишв гъибису.

Ал жилиин юкьур исина вуйидар,
аммаки дурар аькьюл айидарт1ан аькьюл айидар ву:
зимзар – биц1и халкьсиб, пузкьан кьувватлу даруб,
хъа ип1руб уч ап1ура хьадмиди;
тюрккер – биц1и халкьсиб, пузкьан мюгькам даруб,
хъа мукьар ап1уру гъарзарин арйириъ;
елгнагар, паччагь адру,
аммаки сабхилди дурар гъедергуру;
чурчул, хилиъ гъадабгъуз шлу,
аммаки думу паччгьарин ужагъариъра шулу.

Шубурин магьа, гъягъбан успагьи саягъ,
ваъ, юкьурин – фукьан заанди ликар алдагърудар дарин:
аслан – гьяйванатарин арайиъ гужли –
саризра диди рякъ тувидар;
датт – пеэрин улихь;
кьунан;
паччагь – кьушмин к1улиъ айи.

Эгер абдалвалиан уву яв тяриф гъап1нуш,
эгер ч1уруб ап1уз ният гъап1нуш –
хилин гагьнахьди яв ушв ч1юбкь,
фицики никк гъадабкьган, шулайиб ву к1аму,
хъюхъниз гъивган, удубч1вурайиб ифи ву,
ва хъял адап1ган, арайиз гъюрайидар гъярхьувалар ву.



ЛЕМУЭЛ ПАЧЧАГЬДИН АЬКЬВЛИН АЙТЙИР

31
Паччагь Лемуэлиз чан дадайи улупу гирами гафар.

Эй, йиз бай! Эй, йиз багърум бай!
Эй, йишв-йигъди ккарагну узуз гъахьи бай!
Мутуван яв кьувват дишагьлийириз,
миттиван яв к1ул паччгьар ккидирчру хпарихь.

Паччгьариз ваъ, Лемуэл,
паччгьариз лайикь дар чяхир убхъуб,
аьхюдари чпиз арагъи абгруб дар;
дарш убхъиди ва гьархди къанунар,
дюз сударихьан мягьрум ап1иди пай ктрудар.

Тувай арагъи йик1урайириз
ва чяхир – шлин гъяназ кьут1кьалди вуш:
убхъиди – к1ваълан гьархди касибвал,
чан бахтсузваликан хьибдар к1ваин.

Гафар ап1уз аьгъдрурихъанди гафар ап1ин,
кьувватсузарин ихтиярарихъанди хъюгъ;
дюзвалин тереф бис,
аьжузрин ва пай дурубкьурин ихтиярар бадали.


УЖУР ХПИРИН ТЯРИФ

Ужур хпир – наан думу дихъидихъа?
Багьа ву думу вари жавагьирарт1ан;
жилирин хъугъвал дугъ’ин ал;
дугъахъди думу хайир дарди гъузидар;
дугъу жилириз ужуб ап1ура, харжиб – ваъ,
чан уьмрин вари йигъари.

Хьайхъан хъч1ихурушра, гъашхъан вушра –
дугъан хилари ляхин абгура.
Думу алвер ап1ру гимиси ву –
ярхларианмина чан уьлин кьац1 ккабалгура.

Гьеле йишвди ими, хъа думу гъудужвна –
хизандиз гьиврубдин гъайгъушнаъ духьна
ва гъараваш дишагьлийириз ляхин тувра.

Лигиди хут1лиз ва гъадабгъиди думу,
т1умт1ин багъ ибтди, жафайиинди уч дап1ну пул.
Думу кьувватлу ва ляхниин юк1в алир ву,
кьувват убхьура дугъан хилариъ.

Рябкъюра, алвер ужуйи гъябгъюрайиб –
ва кт1убшвруб дар йишвнура дугъан лампа;
хилар дугъан гьач1арккура чухрайихьна,
хъа т1убари деебтурадар хъибтрайи мурсул;
хилин гагь ачухъди ву дугъан аьжузриз,
хил гьач1абккна пай дурубкьурихьна.

Хизандиз дугъан гуч1 адар абхьу йифхьан –
вари хизан гъибиржна кьюб гъат парчайигъян;
ва чазра ктаура алахьрудар уткан,
багьа гъашуъна хьайиъ уч1вна учв.

Шагьрин гимихъ аьгъя жилир дугъан,
деъна думу аьхюдарин арайиъ жилин чпин.

Дирхура дугъу ккурттар тувуз масу,
юкьвнаан идит1ру ч1улар алверчйириз Ханаан.

Гъидиржура думу кьувватнагъянна заанвалигъян
ва шадну гъадагъура улубкьурайи йигъ’ин;
ушвниин дугъан – гаф аькьвлин,
ужувлан насигьятар – мелзниин;
лигури шулу фици гъягъюраш хулаъ ляхнар,
ип1урадар гьавайиди чан кьац1 уьлин.

Гъудужвуру веледар – тярифар ап1уру дугъан,
жилир дугъан кт1арццурадар тярифарикан:
"Гизаф гъахьнийи лайикьлу дишагьлийир,
аммаки уву варидарт1ан зина гъахьунва!"

Утканвал – куч1линуб, успагьивал ич1иб шулу,
хъа РАББИЙИХЬАН гуч1ру хпирин ад ибшри!
Чан хъуркьувалариз дилигну дугъаз тувай;
шагьрин урнарихъ дугъан ляхнарин тяриф ап1инай!