Бабаюртдан Берлинге ерли

Сталинград. Шо шагьар бизин ватаныбыны тарихинде гьаман да ону азатлыгъы   учун болгъан урушларда жан берген миллиондан да артыкъ совет солдатланы къоччакълыгъыны белгиси гьисапда сакъланажакъгъа шеклик ёкъ. Арадан 70 йыллар гетген буса да, къоччакъ шагьар Сталинградны гьар къарыш топурагъы учун жанын бергенлени атлары унутулмай. Унутулмагъа кюй де. Олар яш наслу учун игитликни ва ватанын жанындан артыкъ сюювню белгиси гьисапда асрулар боюнда сакъланажакъ.
Яш чагъымда Сталинградны гьакъында, ону къоччакъ якълавчуларыны гьакъында сёз чыкъса, мени гёз алдыма зор къаркъаралы, гючлю-къуватлы адамлар геле эди. Оьсе туруп, олар да бизин йимик, тек ватанына бакъгъан сюювю тюбю ёкъ дериялы болгъанны англадым. Сталинградны якълавчулары бизин арабызда да яшагъан. Давдан сонг да, уьлкебизни дав бузгъан экономикасын гётермек учун  тиши-тырнагъы булан ябушгъан. Мен оьзюню гьакында язмагъа сюеген бабаюртлу Солтанагьмат Къазакъов да шолайланы бириси болгъан.
Бабаюртда тувуп, яш йылларын Къумукътюзде йиберген, ата юртундагъы школаны етти класын битдирген Солтангьмат Къазакъов Совет Армияны сыдраларына 1938-нчи йылда чакъырыла. Къаркъарасын загьмат чыныкъдыргъан яш солдат душманлар булангъы биринчи урушун фин давда башлай. Совет-фин дав 4 айгъа узатлыгъан. Амма шо аз болжалны ичинде командованиеге Солтанагьмат Къазакъов къоркъув билмейген солдат гьисапда таныла.
-- Фин дав бизин солдатлагъа дав гьюнер етишмейгенни гёрсете ва тез заманны ичинде яш солдатланы савутну къоллав къайдаланы уьйретмеге герек деген масаъала гётериле, -- деп хабарлай мени булан Солтанагьмат Къазакъовну узаны Исламгерей. – Шолай бир гюн мени атамны штабгъа чакъырып, штабны начальниги яш солдатлагъа командирлер етишмейгенни ва ону яш командирлени гьазирлейген школагъа йибермеге сюегенни айта. Атам да кёп сююп рази бола.
Шолайлыкъда, Солтанагьмат Къазакъовну дав китабыны бирдагъы бир  бети  ачыла. Яш командирлени гьазирлейген школаны битдирип, сержант чынгъы ес болгъан Солтанагьмат Къазакъов школада алгъан билимин солдатлагъа бермеге къаст эте. Кёп де гетмей, немец фашистлени дав машини совет топуракъгъа гире. Уллу Ватан дав башлана.
Солтанагьмат Къазакъов учун буса Уллу Ватан дав Сталинградны азатлыгъы учун юрюлген къагьрулу урушларда башлангъан. Ол ёлбашчылыкъ этеген артиллерия бёлюкге шагьарны душманны самолётларын сакъламакъ деген авур тапшурув салына. 
-- Сталинградны азатлыгъы учун ябушув мени эсимден бир замангъа да таймажакъ, -- деп хабарлай бола эди атам, -- дей  мени булангъы лакъырын узата туруп Исламгерей Къазакъов.--  Сталинградны немецлерден тазаламакъ учун кёп гючлю давлар юрюлген. Германияны айтылгъан фельдмаршалы Паулюсну армиясын дагъытывда да, кёп санавдагъы немецлени есирликде алывда да атам Солтанагьмат Къазакъовну бёлюгю игитлик гёрсетген.
Шо ябушувларда Солтанагьмат Къазакъовну бёлюгюндеги солдатлар да жан бере. Амма олар ахыры тынышына ерли душман булан ябушгъанлар,  фашистлени асгерин Эдил бойгъа чыкъмагъа къоймай токътагъанлар.
Сержант Солтанагьмат Къазакъовну оьзюню ва ол ёлбашчылыкъ этеген артиллерия бёлюк гёрсетген игитлик Оьр командованияны янындан да тергевсюз къалмай. Бабаюртлу къоркъув билмей сержант Солтанагьмат Къазакъовгъа «Къоччакълыгъы учун» ва «Сталинградны азатлыгъы учун» деген медаллар бериле ва  огъар Оьр Баш командованияны янындан баракалла билдириле.
Сталинград немецлерден азат этилсе де, фашистлени хахол этиклерини авазы дагъы да чалыны, оьзлеге есир болгъан шагьарларда олар намартлыгъын узута. Къагьрулу давлар Днепр оьзенни айланасына гёче. Шо вакътиге старшина чынгъа етишген Солтанагьмат Къазакъов да шо бойда немец фашистер булан дав эте.
-- Къатты давлар юрюлеген вакътиде ротаны командири подпоковник Казанский атамны чакъырып, немецлер Днепрны кёпюрюн бузуп, немецлер совет Армияны алгъа барывуна пуршавлукъ этмеге сюегенни билдире ва атам ёлбашчылыкъ этеген зенит бёлюкню алдына кёпюрню душаманны самолётларындан сакъламакъны тапшура, -- дей Солтанагьмат Къазакъовну уланы Исламгерей. – Душман самолётлар булан болгъан тогъа тартывда бёлюкден эки солдат  жан бере, атам да яралана. Буса да, бёлюкню алдына салынгъан  тапшурувну да олар уьстюнлю кюйде кюте: зенитчиклер душманны 8 самолётун Днепрны сувунда батылта.
Буса да, фашистлер оьзлени намарт хыялларын яшавгъа чыгъармагъа сююп, чапгъынын узата. Кёкню къара булут япгъандай бёлуп, яман аваз этип, 30-гъа ювукъ немец самолётлар десант ташламагъа башлай. Бу гезик зениткалар десантгъа къаршы ишлемеге башлай. Бирини артындан бири немец солдатлар сал болуп, Днепрны уьстюне тюшелер. Ажжалдан къачып, дагъы да 40-ден артыкъ фашистлер къолгъа гелелер.
Тенгсин давдан сонг, старшина Солтанагьмат Къазакъов штабгъа къайтып, оьзлени алдына салынгъан тапшурув уьстюнлю кюйде кютюлгенни билдире.
-- Сизин къоччакъ ишлеригиз магъа белгили, ёлдаш Къазакъов, -- дей ротаны командири подполковник Казанский. – Душманны нече самолётун тюшюргенни сиз оьзюгюз сама да билемисиз?-- деп де сорай.
-- Онча айтардай зат чы этмедим, -- деп жавап бере Солтанагьмат Къазакъов. – Солдатларымны экиси оьлдю, мен оьзюм де енгил яраландым. Шо саялы да, душманны етти самолётун тюшюргенден къайры дагъы зат этип болмадым.
-- Давгъа гьюнеринг болса да, гьисапдан чы осал экенсен, -- деп жаваплана подполковник Казанский. – Оьзюнг атышып тюшюрген 8 самолётну да, къырылгъан десантны да, къолгъа гелген 40-дан да къолай немец солдатланы да сен неге гьисапгъа алмайсан, -- деп, шанжалда олтуруп, дагъы да, -- Сен не ерден гелгенсен? – деп де къоша.
-- Дагъыстанлыман, ёлдаш подполковник. Бизин Дагъыстанны гьакъында эшитгенсендир. Бек гёзел ер. Бийик тавлары, сюзюк булакълары, -- деп, старшина Къазакъов гиччи ватанын подполковникге суратлай.
1943-нчю йылда старшина Солтанагьмат  Къазакъовну тёшюнде бирдагъы бир орден ланцыллай. Днепр учунгъу давда гёрсетген къоччакълыгъы учун огъар Къызыл юлдуз ордени тапшурула.
Дав узатыла. Немец фашистлени къувалай туруп, Совет Армия зор Ватаныбызны  дазуларындан чыгъа. Совет уьлке толу кюйде фашистлерден тазалана. Тек дав битмей. Къызгъын давлар Польшаны азат этек учун юрюле.  Шо  ябушувларда старшина Къазакъов да актив кюйде ортакъчылыкъ эте. Ону къоччакълыгъы оьзгеле уьлгю болуп токътай. Огъар «Польшаны азатлыгъы учун» деген медал да бериле. Амма Къазакъовну сююнчю шону булан байлавлу тюгюл: ол уьстюнлюк ювукъ экенни яхшы  биле ва шо огъар ябумагъа гюч бере.
Старшина Къазакъов оьзюню бёлюгю булан Чехославакияны азат этив де ортакъчылыкъ эте. Бабаюртлу улан Европаны фашизмден аза эте туруп, ону уясы – Берлинге, Рейхстаггъа етише. Уьтюнлюкню гюнюн де ол оьзге совет солдатлар булан бирге тюп болгъан Рейхстангны алдында къаршылай.
-- Атамны Рейхастагны алдында чыкъгъан сураты да бар эди, -- дей мен оьзю булан лакъыр этеген Исламгерей Къазакъов. – Тек бугюнге ерли шо сакъланмай къалды. – Амма къоччакълыгъы учун огъар Сталинни къолу салынгъан «ТТ» тапанча мени бугюн йимик эсимде. Ону ол оьзюню ювугъу, НКВД-ни къуллукъчусуна  савгъат этди.
Дав майданда гёрсетген къоччакъыгъы саялы, старшина Солтанагьмат Къазакъов «Праганы азатлыгъы учун», «Берлинни алгъанлыгъы учун», «Германиядан уьст гелген учун» деген мадаллар булан да савгъатлангъан. Ону тёшюн Ватан дав ордени де безеген.
Солтанагьамат Казакъав Ватаныны алдында 8 йыл къуллукъ этип, 1946 йылда ата юрту Бабаюртгъа къайта. Солдат опуракъларын да чечип, С.Къазакъов загьмат фронтда ябушмагъа башлай. Тюрлю-тюрлю йылларда ол райсобесни инспектору, сакъатланы артелини ёлбашчысы, Бабаюрт районну аманат кассасыны заведующийи болуп ишлеген. 1953-нчи йылда область партшколаны  битдирип, партияны район комитетини инструктору болуп да ишлеген. Ол узакъ йыллар Бабаюрт район больницаны баш врачыны хозяйство ишлерине къарайгъан орунбасары болуп да чалышгъан.
Солтанагьмат агьлюсю Шамсият булан насипли яшав къуруп, гележекге инамлы къарамагъа башлай. Олар  татывлу агьлюде 2 уланны ва 2 къызны тарбиялай. Тек яшав ону гене сынай. Давда гёрген къыйынлыкълар аз йимик, парахат яшавда да Солтанагьмат Къазакъовну яшавуна аз къайгъы гелмей. Арт артындан ону етишген къызлары Багъыдат ва Бюрлюят яшлайына яшавдан гете. Яшав ёлдашы Шамсият да даимликге гёче. Арт-артындан гелген къайгъылыкълар Солтанагьматны къартайта. Аз авруп, асил авруп дегенлей, 1997-нчи йылны марты айында ону гёзлери даимликге юмула.
Оьзю оьлсе де, ону аты оьлмеген. Къоччакъ уланларыбызгъа оьлме кюй де ёкъ. Олар къоччакълыкъны уьлгюсю гьисапда яш наслуну эсинде гьаман да болажакъгъа шелик этмеймен.