Кумыл

КУМЫЛ
Мыскара ойлымаш

Кодшо кугарнян паша деч вара Йошкар-Олан «девятый микрорайон» манме лукыштыжо илыше шкенан ял марий деке, Микал деке пурышым. Унала. Шукертсек тудым ужын омыл ыле. От шинче, вашла мут вашталтыме, тиде-тудо увер-а‰арым палыме-палдарыме шуын колтен-ыс. Мыйжын кумылемак тыгай шол, шкенан-шамычым эре ужын кутырымо шуэш.
Ужашыже ужым тудым. Шке пачерыштыжак ужым. Тольык шонымем семын ракатланен кутырен шинчаш гына ыш перне.
Пашаже тыге лие. Унала пурымем годым Микал але м;‰гыштыж; уке ыле. Актыкешыже, паша кече деч вара ала-кушто перныл коштын дыр. Ватыже шкетак веле йокрокланен шинчылтеш ыле. Толмыжым изишак вучалташ лийым.
Вучалтышна. Ватыж дене чайым й;на монь. Тидым-тудым кутыркалышна. Мут гыч мут лекте. Вара Микал ватет вуйшияш пиже. ™дырамашлан, албаста, эре мо-гынат ок сите вет…
- Марием, - манеш садет, - пытартыш жапыште, ынде иктаж пел ият лиеш чай, й;ршеш мыйым ;дырамашлан шотлымым чарнен. Шкеат умылет дыр, тудо пашат шотышто. Пуйто мыйже тудлан ынде лач кухарка да служанка веле улам. Ны шыматымыже, ны можо… ™мбакемжат сайынже огеш ончал.
- Мо-о, мыйже-е, мо… - мугыматылам, шкеже диваныштет пырля шинчыше Микал вате деч ;рдыжкырак да ;рдыжкырак кора‰аш толашен тарванылам.
- Мо, тыйжат «мо-мо» гын, - ышталеш Микал вате Тачанат, - тугеже, айда тыге ыштена.
- Уке, - манам, - нимат огына ыште.
- Тидым ом ман вет!
- Мом вара?
- Полшаш веле йодам-ыс. Полшо!
- Эше мо? Микалет ;мбакыже вес гана вара кузе ончалам? Родо шотат лийына, с;аныштыдат, шарнет гын, савушлан коштым вет. Тыге сай огыл, й;ндым;.
- Ай, ньомой! – воштылеш Тачана. – Семынет й;ршеш ала-мом веле умылен шинчет улмаш-ыс! Мыйже тидын нерген огыл вет, чылтак весым шонен, вес шот дене полшаш йодам.
- Вара могай тугай вес шот дене?
- Айда толмашешыже тыгай мыскарам ыштен ончена. Ала кеч ушкалаш кумылжо лектеш да адак мыйым й;раташ т;‰алеш?
- Тый мо, - манам, - мыйым мариетлан кырыктынет мо?
- Уке, родо семын гына йодам вет, - ойла садет.
- Вара могай тугай мыскарам шонен луктынат? Мыламже мом ыштыктынет?
- А тый толмашешыже теве тиде вургем шкафыш гына пурен шич. Кодшыжым чыла шке ыштем.
- Уке, мый тыге ыштылаш ом т;‰ал, шкафышкат пурен ом шич, -шкемыным т;енак-т;ем. – Тыгай пеле-пуле мыскаралан иктаж-к;м весым кычал.
- Микаллан вара чыла умылтарена, - пижын веле Тачана. – Тыйже вет ала-могай ;рдыж е‰ отыл, шкенанак улат-ыс…
Семынем пеш торешланышым гынат, Микал вате Тачанат ;як-м;як йылмыж дене кутырен келыштарен се‰ыш вет. Адакше, ситартышыжлан, шинчав;дшымат луктын ончыктыш: пыртак нюсленат нале.
Мом ыштет, кумылемже мыйын утыжденат проста шол. Е‰ын кумылжым волтенак ом мошто, мо йодмыштым эре шукташак тыршем.
«Й;ра, - шонем семынем, – Микал деч иктаж уто мут лектеш гын, вик каласем: тыйын шо‰го карта куват молан мылам к;леш? Мыйын ватем, манам, - шонем, - тыйын деч самырыкрак…»
Тыге шоналтышымат, толмыжлан залыште пырдыж пелен шогышо вургем шкапышкет пуралтал шинчым.
Шинчем ынде шке семынем, тып-тымыкем дене. Шкап омса коклаште изи гына лончо уло, туш пешак ончем. Теве шкенан ял мариет, мыйын к;чык-кужу родо лийшет койылылтыш. Ала-мом п;лем мучко ты‰ге-ту‰ге савырныл кошто да йомо веле. Ватыж дене коктын кухньышто м;гырыктылаш т;‰альыч. Кочкын толашышт ала-мо? А мый тугакак шинчылтам. Шкапыште.
П;рвож; йывыртенам веле. Мо, ниголанат ом мешае, мыйымат иктат огеш т;кале. Ракат веле. Иктаж пел шагат тыге йывыртен шинчылтым. Нуно тугак кухньышто семынышт м;гырыктылын толашат. Вара ик татыште трук шып лийыч. Мыланемат каньысырын чучаш т;‰але. Шкапышт изирак шол. Шонымет семын ны тарванен колташ, ны мо. Й;ндым; пеш. Утыжденат. Туге гынат, чытенак шинчем. Шонем, Микал ватет чечасак шарналта мыйын нерген, мутым луктеш. Мыйжат кушеч ойлаш т;‰алшашем ша‰гак шонен пыштенам.
Пеш тыге ынде вучен шинчем. Тольык шкап деке гына иктат огеш тол. Пачерыштат путырак шып веле.
Шинчен-шинчен шерем темат, мо-о, мо тыгай манын, семынем ынде ;рынат колтышым. Кеч-мо гынат, эше изишак вучалташ лийым. Шыгыр шкапыште шинчен, ындыже пеш ярненат пытенам да-а. Могырем путырак шумын шол!
Эше изишак вучалтал шинчышымат, первоклассник семын ;рын-;рынак, шкап омсам пералтышым... Шкеже сокыр имньыла пылышым шогалтенак колыштам – пачерыште ик й;кат уке. Ынде чотак, «т;б;-д;б;» веле омсам перкалем. Адакат ниг;ат нимат огеш вашеште.
Умылышым: Микал вате Тачанат теве могай мыскарам ыштен - мыйым л;мынак шкапеш т;кылен шынден! Мом ыштет, шкап омсам ираш логале…
Толашен-толашен лектым… шыгыр шкап гыч эрыкыш… Э-э, эрыкыш огыл, п;лемыш!
Адакат пылышым веле шогалтенам – пеш колыштам. Уке, нимогай й;кат уке!
Пачер мучко коштын савырнышым – ик е‰ат уке.
Ушан улыт, мастар улыт! Пачер омсамат т;кылен коденыт… Телефоныштат уке. Ситартышешыже, индешымше пачашыште илат…
- Э-э, - шонем, - таварищ-йолташ, куш логалына-ат?!
Логалынам шол, пеш логалынам! Манаш веле вет: теве толыт, теве толыт шонен, кок й;д, кок кече телевизорым ончен, е‰ диванным пызырен кийышым. Самырык ватемат й;ршеш йомдарен пытарен.
Тыге лийшашым палем гын, калтак, шкенан ял марийын, Микалын ватыжланат «мо-о… мо-о…» манын ом шогылт ыле. Лучо…
А нунет, калер-шамыч, от шинче, мыйым монден, садыш, фазендышкышт лектын каеныт. Ала ватыже л;мынак тыге ыштен? Мом ынде…
Туныктышт мыйым! Чотак туныктышт.
Кумылем пеш проста гынат, эреак е‰ын кумылжым ончышо, шукташак тыршыше улам гынат, ындеже ондакак ;жде нигунамат, ниг; декат унала ом кай…
Уш пурен.
1996 ий.