Тарни т1вар

Т1варар... Чи хуьреринни к1валерин, яйлахринни булахрин,ч1ураринни ник1ерин, рекьеринни жигъиррин, рагаринни синерин,мягьлейринни тухумрин,... Абурукай са бязибуру  халкьдиз акур зулумрикай, дявейрикай, муькуьбуру - халкьдин шад йикъарикай, адан игитвилин декьикьайрикай хабар гуда, бедендик къалабулух кутада, рик1ив фад к1валахиз тада. Т1варарин арада, са нин ят1ани алакьунрин  дережа вине тирди, я тахьайт1а агъада авайди  хабар гузвайбурни дуьшуьш жезва. Са жерге т1варари лагьайт1а – инсанрин къилихриз килигна ганвай лак1абрин чка кьазва. Ва и тегьерда мад. Санлай къачурт1а, и т1варар  чи халкьдин виш, агъзур йисарин къене йигиндиз къвезвай уьмуьрдин рекьин шикилдал алай лишанар я лагьайт1а жеда. Ингье и жергедай чи хуьрерин са бязи чкайрин т1варар: - бег ацукьай къван, сусар къугъвай т1улар, хпехъ(анрин) суварин вир, Гьасад(ин) къванар, жалларат (жаллат1рин рат?), ч1урухрин (ч1ур хьайи хуьруьн?) мет, хрин (хуьруьн?) т1ул, ч1улав  булахар, къведрен хур, пелид (жанавурдин?) къванар, харап1ар (харап1аяр) ва масабур. Мадни са жерге тухумрин т1варар: хъантарар, ширванкъулияр (ширванские рабы), ч1улавар, будахар (птахар), циц1ибар, дудуяр, татамар, косаяр, солдатдинбур ва мсб.
Якъин я, гьар са инсандин фагьум-фикирдин дерин къатара ягьдин секин сес авайди я, а сесини мукьвал-мукьвал чун къенин йикъан кирамарни, иштиракчиярни  шагьидар  тирди рик1ел хкизва, чна ийизвай к1валахри ва тухузвай уьмуьрди  дуьньяда гьихьтин лишанар  тун мумкин ят1а, гьадакай фикир ая лугьузва. Гьа ик1, аллагьди инсан, къвезвай несилдин вилик, жуван халкьдин пакад йикъан вилик жавабдар тирди чи рик1ел хкизва! Амма чна чун гьик1 тухузва, а сесиниз яб гузвани?
... Дагъдин хуьруькай яргъаз техилар цазвай ник1ер чара авунвай. Жемят меслят хьайивал, колхозди са йисуз -  рагъ экъеч1дай пата, муькуь йисуз – рагъ ак1идай пата къуьл цазвай. Рагъ ак1идай пата авай са ник1ин т1вар – «Тар авай ник» тир. Тарар, багълар къит тир хуьруьн мулкунал ихьтин т1вар алай чка хьун, фикир желбдай к1валах тир. Малум тирвал, и ник1ин къеряхдал чуьхвердин тар экъеч1завай, т1варни и кардиз килигна ганвайди тир. И лишан  себеб яз, ник алай чка лап яргъай, машиндин рекьелай  аквадай,  чара ийиз жедай.  Хуьре виридалайни гзаф яш хьайи, рягьметлу Фарман бубади лугьудай, а чкадин т1вар гьатта  вичин ч1ехи бубайрилай инихъди гьа ик1 тир. Тар вич к1алубдиз гъвеч1и тирт1ани, адан ухшардай, тандал алай биришрай чир жезвай, ам гзаф четинвилериз - мекьериз, ц1аяриз гарариз  дурумна, лигим хьанвай. Гилани гатфар атайла тарци цуьк акъуддай, ахпа кьвед - пуд чуьхверни гъидай, цуру, к1еви, гьа вичи тухузвай уьмуьрдиз ухшар.
И йисан зулухъай жемятди сад хьана колхоздин техилар к1ват1 хъувуна, йигар гатана къуьлер мушухра туна складдиз вахкана. Техил цазвай ник1ер хперизни малариз  акахь хъувуна. Са экуьнахъ хуьруьн хперин учурдай физвай Керим нажах гваз к1валяй экъеч1на. Хпер къуьл к1ват1 хъувунвай  ник1ериз ахъайна, Керим вич чуьхвердин тар галайвал фена. Са сятдилай гзаф вахт кьена, ада тараз нажах яна, ярхарна. Мадни са кьадар вахт ада, тарцин тан са шумуд чкадилай ат1ун патал, акъудна. Къвалахъай килигай касдиз ак1 жедай хьи, на лугьуда Керим таран къене чуьнуьхнавай къизилрихъ къекъвезва. Амма, тандал алай хъалхъамдин къенез гару к1ват1навай зирзибилдилайни рукварилай гъейри, тарай са шейни авахьзавачир.  Эхирдайни ада, азабрин пардин к1аник яваш хьайи таракай зур метрдилай куьруь, вич ц1алц1амдиз амай чка ат1ана, чантадиз вегьена.
Нянихъ  хперин вилик атай Алимурадан вил Кериман чантада авай к1арасда  акьуна, адавай хабар кьуна: «Им вуч к1арас я, Керим?»  «Им, дуст кас, - дамахдалди лагьана Керима, - за «тар авай ник1ин» къеряхдал алай чуьхвердин тар ат1ана, адакай хкудайди я. Тараз амай сагъ чка гьа им тир.  Идакай за къаридиз камча туьк1уьрда!» «Яда, вун кими хьанвани? Камчадин къимет Ахцегь базарда  къанни вад кепек я. Вуна идаз килигна, хуьруьн мулкунал алай са (!) тар ат1ана, и т1вар гьиниз акъуд хъийида? Вун жемятдин чиниз гьик1 килигда?» - лагьана Алимурада.
Гьа и йикъалай кьулухъ чи хуьре «Тар авай ник» т1вар алай чка амач, амма «Тар ат1ай Кериманбур» лугьудай цхил (тухум) арадал атана.