Кьат1 хьайи сес

      « Хуьруьн къеряхдай физвай дерин к1амун винел алай куьгьне, тагъунин муьгъ яваш-явашдиз чк1извай. Мукъуьн везифа хуьруьн жемят патал екеди тир, вучиз лагьайт1а  хуьруьнвийрин ник1ер, векьин чкаяр, багълар - к1амун а пата авай. Муькъвелай гьар йикъа инсанар, машинар, пар алай балк1анар  физ – хквезвай. Гатфарихъ кьиле тухузвай, вири райондай мугьманар к1ват1завай  «Цуькверин суварни» к1амун а пата авай къацу т1улара тухузвайди тир. Хуьруьн жемят патал лап еке къимет авай и муьгъ ремонт авун  герек атанвай. Эхиримжи йисара ремонтдин эхтилат жемятди собранийрал са шумудра хкажайди тир, амма арадал атай са к1валах хьанач.[CODE][/CODE]Зулун, гьавадик  ст1ал квай  кьежей са юкъуз, муькъвелай эляч1дайла,  винел векьин еке таядиз ухшар пар алай балк1ан, ц1уьдгъуьнна. Винел алай пар к1амуз аватна, балк1андин к1вач хана.
И к1валах себеб хьана, муьгъ ремонт авунин суал хуьруьнвийри мад собраниедал эцигна. Рахайбуру, муькъуьн эхтилат и сефердани япалай вегьейт1а, инсанриз еке зиянар хьун мумкин тирди, лагьана. Эхирни, собраниеди ремонтдин к1валахар кьве гьафтедилай башламишда лагьана, къарар кьабулна. К1валахрин кьил кьун, «инженер Шамилаз» тапшурмишна. Адаз  «инженер» т1вар инсанри, Шамил булахра, рекьера ва маса общественный чкайра ремонтдин, эцигунрин гереквал атайла, гьамиша сад лагьай жергейра хьун себеб яз, ганвайди тир. И сефердани, «инженерди» хуьруьн  муьгъ туьк1уьр  хъувунин проект са йисан вилик гьазурнавай, адаз муькъуьн гьалдикай фадлай хабар авай. Къвалар къвана, к1ама яд гзаф хьайила, цин са пай муькъуьн винелай алахьаз физвай. «Адан яш, гьич тушт1а, са виш йис я, -  лагьана «инженерди». Гьеле вахтариз килигай муьгъ хъсан ама! Аквар гьалдай чи ч1ехи бубайрик хъсан уст1арар квай!» Меслят, и авай муьгъ чук1урна, гьа алай чкадал ц1ийи кьилелай эхциг хъувун, хьанвай. Аниз са артухан пулни герекзавачир, т1имил пул сельсоветди вичин бюджетдай чара ийида лагьана хиве кьуна.  
Жемятди, кьве гьафтедин къене муькъвелай и патаз алудна к1анзавай векьер-кьалар хуьруьз хкана, а патани вахтуни гуьзет тийизвай са жуьредин к1валахар хъувуна. Ислендин юкъуз Шамила вичин куьмекчиярни галаз муьгъ чук1уриз эгеч1на. Вичи мукъуьн бедендай къванер сад – сад акъудиз, куьмекчийрини, мад ишлемиш хъувун фикирда аваз,  салегъадалди са кьилдин чкадал к1ват1из хьана.
Кьве къат къванер алудайла, «инженердин» вил са кьуд пип1ен ц1алц1ам, вичел са вуч ят1ани кихьенвай къванце акьуна. Шамилан рик1ик са жуьредин секинсузвал акатна. Жибиндай ягълух акъудна, къванцин винел алай руг михь авурла ,  Шамилаз къванцин винел дамах гвай хат1аралди араб ч1алал кихьенвайди кьат1ана. Куьмекчийрикай къвалав касни гвачир. Ада къван, таниш тушир к1валин пенжер гатадайвал, явашдиз туп1аралди гатана. Атай сесинай ада, дугъриданни а пата «к1вал», яни са буш чка авайди кьат1ана.
Шамила, шейт1анар къвалав агат тавурай лагьана, вичиз аял вахтунда дидеди чирнавай дуьа кьве гъил хкажна к1елна, мадни Аллагьдивай вичин бахтуни гъурай лагьана т1алабна. Ахпа ада къван керкидин куьмекдалди мукъаятдиз хкажна. Спичкадин кьватидилай еке, кьуд пип1ен т1еквендай яру-къипи рангунин  куьгьне девирдин  ири пул акъатна. Шамила вичин къалабулухвал са жуьре явашарна, пул кьве туп1а кьуна, адаз гьар патахъай килигна.
«Ухшардай къизил я! – лагьана Шамила, бедендик хвеш акатна. Яраб ам вуж ят1а, ина и пул тунвай кас?» «И суалдиз жаваб, якъин я, а къванцел алай кихьинар к1ел авурт1а  чир жеда – вичи вичиз жаваб гана ада». И арада Шамилан кьилел адан куьмекчияр к1ват1 хьана. И вакъиадикай  куьмекчийриз гьардаз са жуьредин  эсер хьана – сада ам къизил туш, цурун пул я лагьана, муькуьда сарарив к1асна ахтармишдайвал хьана, мад сада -  гила Шамил девлетлу хьана лагьана, пехилвална…  
Араб ч1алал кихьинар алай къван са пара агъурди тушир. Шамила къван хкана мискидин гъенел эцигна, к1елиз жедай кас хьайит1а лагьана. Жегьилрик алахъайбур хьана, амма рик1ивай к1елиз са хуьруьн фекьидивай алакьна. Фекьи са шумудра гьаждал фенвай кас тир, адаз араб ч1ални лап хъсандиз чиз хьана. Нянин кап1 авурдалай кьулухъ, ада миск1ида авай ксарин вилик къванцел алай  кихьинар к1елна.  
А кихьинрин мана ихьтинди яз хьана: «И муьгъ зи такьатрал , аллагьдин рягьметдик квай зи буба Гьажи Кьасуман хайрат яз, эцигнавайди я. И къванцин к1аник квай къизилдин пул муьгъ туьк1уьр хъувур касдин гьакь я. Абдуллагь, Аллагьдин бенде». Фекьиди и кихьин к1елайдалай кьулухъ давам хъувуна: « И сес виш йисарин къатарай акъатна къвезвай чи ата-бубайрин сес я! Чаз абуру аллагьдин рехъ дуьз кьиле твах лугьузва, ва и кардай чешнени къалурзава. Шамиль, и къизилдин пул ви кьисметдай акъатнава, ваз кутугни авунва. Вуна халкьдин к1валахрик гьамиша кьил кутазвай кас я. Вуна булахдин яд артухар авун патал авур к1валахар, хъуьт1уьз булахар такьайла ч1угур зегьметар, хуьруьн рекьер къайдада хуьн патал ийизвай кьван крар – вири чаз ашкара я. Заз чидайвал и за лагьай гафарал чи жемятдик рази тежер кас квач». Фекьидин эхиримжи гафарилай кьулухъ мискида авай инсанрин арадай  разивилин гъул-гъула  фена.    
Пакад юкъуз хуьруьз  «инженер Шамилаз» муьгъ чук1урдайла къизилдин пул гьатна лагьай хабар чк1ана. « А къизилдин къимет са шумуд миллион доллар хьун мумкин я» - лагьана са жегьилда, гьа вич хьтин жегьилрин арада. «Ваъ я кас, а къизилдин пулдин агъурвал 10 граммдилай гзаф туш, адахъ ахьтин еке къимет гудай ахмакьар авайди туш, - лагьана муькуьда». «Ваз нумизмат вуч кас ят1а чизвайди яни? Нумизматри куьгьне пулдин къимет, адак квай къизилдиз гузвайди туш, а пул гьи йисуз ва гьи чкада акъуднавайди ят1а, гьадаз килигна гузвайди я!- жаваб гана сад лагьай жегьилди».
                 Шамила вичин куьмекчийрихъ галаз к1валах давамарзавай. Ада вичини рик1ивай зегьмет ч1угвазвай, куьмекчийризни артухан ял ядай ихтияр гузвачир. Амма адан фикирдай накь мискида фекьиди лагьай гафар акъатзавачир. «Виш йисарин къатарай агакьай чи ата - бубайрин сес! Чаз къалурай чешне!» Генани Шамил хиялри тухвана: « Бес а пул за къачурла, чи къвезвай несилриз чи бубайрин сес ни агакьарда, чешне ни къалурда? Муьгъ,  я фад, я геж куьгьне жедайди я, ремонт авунни герек къведа. Бес за пул къачуна и гуьзел сес ат1ун дуьз къвезвани?» И хиялри Шамил пул и ц1ийи муькъуьк  кухтунин фикирдиз гъана. Ада и к1валах кьилизни акъудна. Ада вичин куьмекчийриз таквадайвал, пулни, араб ч1алал кихьинар алай къван  муькъуьк кутун хъувуна… Гуьгъуьнай, къизилдин пулдикай хабар кьадай ксариз, вичи къизилдин пул заргардив вугана, вичин хтулдиз иер сиргъаяр туьк1уьриз тунва, ч1ехи хьана гъуьлуьз гудайла бубадин патай ядигар яз гуда лугьудай…
Муьгъ «инженер Шамилани» адан куьмекчийри лап мягькемдиз туьк1уьр хъувуна. Гьар сеферда, муьгъ  рик1ел атайла, Шамила, вич тарихдин дерин къатарай къвезвай са бегьем кьадар - кьисметдиз лап рикIивай талукьвал авай инсан тирди, гьисс ийидай. Экуьнахъ муькъвелай эляч1на к1валахал фейила, адан бедендиз ахьтин шадвални къуват къведай хьи, гатун яргъи юкъуз гьикьван к1валахайт1ани, галатун вуч ят1а чир жедачир…
И татугай гатун йикъан экуьнахъ, Шамил вичин къуншидихъ галаз векь ягъиз физвай. Мукъвелай эляч1дайла, ада муькъуьн чапар са чкадилай ханвайди кьат1ана. Адан рик1ик къалабулухвал акатна, вучиз лагьайт1а, Шамила къизилдин пул, ханвай чапар галай патай, агъадай хьиз цлак  кутунвай. Шамила, пул кутунвай чкадиз килигун патал, тядиз муькъуьн муькуь кьилиз зверна. Адаз, са ни ят1ани,  муькъуьн  пул кутунвай чкадай, еке т1еквен акъуднавайди акуна. Эхирни  адан вилери, муькъвен винел чук1урнавай, араб ч1алал кихьенвай къванцин к1усар, кьат1ана… Шамилаз пис хьана. Адан мез кьуна. Адавай са гафни лугьуз хьанач. Къуншидиз Шамилан кьилел мусибатдин к1валах атайди кьат1ана. Ада гьарай эвер акъудна, тядиз хуьруьн машинрикай сад кьуна Шамил райондин больницадиз агакьарна. Больницада адаз «инсульт» диагноз эцигна. Махачкаладай вертолет ракъурна Республикадин кьилин больницадив агакьарна. Шамил са вацра неврологиядин отделениеда къаткана лечение авуна…. Ингье, гила кьве йис я, ам йиса садра санаторийда  «реабилитациядин»  курс кьилиз тухузва….»  
И агьвалатдикай заз, са шумуд вацран вилик, Шамилан хуьруьнвиди эхтилат авуна. Заз а зурба инсандихъ галаз таниш жедай фикир атана. За  вахт акуна, жуьмядин юкъуз адан хуьруьз аладна. Амма, гьайиф хьи, зун ахгакьнач. Заз адан хуьруьнвийри лагьайвал, Шамил са пуд гьафтедин вилик регьметдиз фена…. Зун адан са хуьруьнвини галаз сурарихъди фена. Шамилан сурал алай шикилдай и дуьньядиз, еке пелел са т1имил кьван рех янавай ч1арар аватнавай, ачух чин алай итим килигзавай. Ачух чин, ачух инсан, ачух уьмуьр…
Сурарилай хкведай рекье, за адан хуьруьнвидивай а чуьнуьхайбуруз Шамила къизилдин пул ц1ийи муькъуьк кутунвайди гьик1 чир хьана лагьана хабар кьуна. «Исятда, - лагьана а касди, ч1уру рекъе авай жегьил гадаяр пайда хьанва, абуру са гьинай ят1ани зурба, чилин к1аник са-кьве метр кьван деринда авай металлдин шейъер  лап регьятдиз къалурдай алатар гъизва. А алатар гваз куьгьне к1валера, чк1ай хуьрера къекъвезва. Са чи хуьруьн а пата авай дереда к1уьд чк1анвай куьгьне хуьр ава…. И ухшардай, ихьтин «къегьалар» мукьвара чпин бубайрин сурарани къекъведа…»
«Чи ата - бубайри виш-агъзур йисарин къене несилдилай несилдал агакьарнавай руьгьдин, культурадин девлетар рик1елай алудун, ягьсуздаказ маса гун – им рик1из секинвал гун тийидай к1валах я. Чи вафалу хва Шамилни, вичиз Аллагьди рягьметрай, гьа ихьтин крар себеб яз чи арадай акъатна». Жуьмядин йикъан кап1унал мискида фекьиди лагьай и гафар, хуьряй хкведай рекье зи кьиляй акъатзавачир.