Уст1ар Алихан

    Алихан вичин кьве гъилелди хзан хуьзвай кас тир. Ам инсанриз,  к1валер эцигдайла герек къвезвай, са жерге пешейрин иеси яз чидай. Гзаф йисара лезгийрин хуьрера к1валер эцигиз, ам лигим хьанвай, адахъ галаз гьар лагьай касдивай к1валахдин юлдашвал ийиз агакьдачир. Алиханак жегьил вахтарилай экуьнахъ фад къарагъдай къени хесет квай. Вичини, «Экуьнахъ фад къарагъдай касни вахтундамаз эвленмиш хьайи кас пашман жедач» - лугьуз, лезгийрин мисал мукьвал-мукьвал тикрардай. Эхь, ам вични фад эвленмиш хьайиди я, аллагьди адаз еке хзанни ганвай. Адан кьве гада эвленмиш хьана, къвалав чпин хзанрихъ галаз яшамиш жезвай, кьве рушни гъуьлуьк квай. Алихан вичин хзандилай, къуни-къуншийрилай, к1валахдилай, дуьньядилай гзаф рази тир, ада вичин уьмуьр са тамам къиметлу шей яз кьабулзавай. Вичин яшар хейлин хьанвайт1ани, ада зегьметдин пар т1имиларзавачир, ам са юкъузни к1валахдикай акъваззавачир. Гьа са вахтунда ада жавабдарвилин парни, вичин гъиляй ахъайзавачир: кьий-хий чкадик кьил кутун, багъда к1валахун, к1валин къав хъувун, шегьерда к1елзавай студент хтулдиз пулдин куьмек гун - и месэлаяр вири вичи гьалзавай. Уьмуьрдин юлдаш Сефията са шумудра адаз лагьайди я, «Алихан, ша вуна бесра, ваз яшар хьанва, гила жегьилри к1валахрай, жавабдарвилин парни абурун хиве эциг. Чун исятда хтулрихъни птулрихъ галаз жедай вахт я!». Амма Алиханан рикIиз и вичин гуьгьуьлдалди къачузвай парари гъизвайди анжах хъсан гьиссер тир ва и кар себеб яз, адаз я к1валах, я жавабдарвал гъиляй эцигиз к1анзавачир..
Апрельдин эхиримжи йикъарикай са йикъан экуьнахъ, Алихан гьамиша хьиз фад къарагъна. Ада вичин гъил - чин чуьхвена, са сив фу т1уьна, к1валахал физ гьазур хьана. Гьаятдин рак1арин къвалав Сефият акъвазнавай.
    Гаф атай чкадал лугьун, гзаф йисара санал яшамиш жезвай и кьве касдин арада меслятсуз са адет арадал атанвай. Гьар экуьнахъ итим к1валахдал фидайла, Сефият, са вуч ят1ани багьна авуна, рак1арин къвалав акъваздай. К1валяй хъецел экъеч1завай итимдал кьилелай к1вачел са вил вигьедай, парталда гьатнавай бириш - зат1 авада, гъилив дуьзар хъийидай, са рик1из хуш жедай гаф лугьудай. Ц1ийиз эвленмиш хьайи йисара Алиханаз и к1валах са пара аяр аквадачир, акур къуни-къуншийрикай регъуь жезвай. Амма яшар жердавай ам и кардихъ галаз акьван вердиш хьана хьи, са вучиз ят1ани юлдашдивай к1валахал рекье тваз тахьай юкъуз, ам югъди са къиметлу шей квахьна, адахъ къекъвезвай инсандиз ухшар жедай...
    Гьа ик1, адет жуьре, рак1арив акъвазнавай Сефият итимдиз к1вачелай кьилелди, кьилелай к1вачелди килигна. Дишегьлидин вил итимдин к1вачера акьуна ва ада гьасятда к1вачел гуьлуьт алачирди кьат1ана. «Алихан, вуна гуьлуьтар алачиз к1вачер чекмейра тунвани? Къецихъ гьава мекьизва. - лагьана Сефията, - Килиг, ваз мекьи жеда гьа!» Алихана кьве гъилив шалвардин мет1ерилай кьуна, кикер хкажна. Килигайт1а са к1вачел гуьлуьт ала, муькуьдал - ваъ. Итим теспача хьана, рекьелай элкъуьниз мажбур хьана. Сефият тядиз, итимдин гуьлуьт хкиз, кьвед лагьай гьавадиз хкаж хьана. Амма адаз анай гуьлуьт гьатнач. Алихан вични хкаж хьана, абур кьведни айнабендик къекъвена - гьатнач, агъа к1валерайни гьатнач... Бадедихъ галаз ксузвай гъвеч1и хтул Надирни и кар себеб хьана фад къарагъна, бубадин гуьлуьтдихъ къекъвез эгеч1на. «Мумкин я, каци тухвана жеди... Белки каци бубадин гуьлуьт къубудиз вегьенат1а? Белки адавай Алабаша гакъуднат1а? - лугьуз Надира фикирар ийиз гьаятда къекъвез хьана». Бубадин гуьлуьт санайни гьатнач... Са герендилай, Сефиятан кьили, инсанри лугьудайвал, сад лагьана, ван авуна, ада итимдихъ элкъвена лагьана: «Алихан, вуна зун айиб ийимир, садра килиг кван, белки вуна абур кьведни са к1вачел алук1на жеди?» Итим, юлдашди лагьай гафарикай къудгъунна: килигайт1а, дугъриданни, кьве гуьлуьтни са к1вачел ала! Ам гьик1 хьайи к1валах ят1а лугьуз, Алихан хиялри тухвана. Чепери лезги гуьлуьтар т1арам хразвайди я, и гуьлуьтарни хуьряй савкьват яз рахкурнавайбур тир. «Яраб за гьихьтин зегьметдалди гуьлуьтар сад садан винелай чуькьвенат1а?» - лугьуз вич тажуб хьана амукьна...
    И йикъалай кьулухъ Алихан мад к1валахал эхкъеч1нач. « Эвел итимдин кьили к1валахна к1анда, ахпа гъилери ва амай чкайри - лагьана Алихана хабар кьур ксариз, са т1имил амалдарвал кваз хъверна. - Эгер кьил ягъалмиш жез башламишнават1а, к1валахдикай, эсиллагь хаталу к1валахдикай, къерях хьана к1анда!»
    Мукьвара зал Алиханни Сефият ва абурун хтул Надир Кисловодск шегьерда, санаторийда гьалтна. Алиханан гуьгьуьлар хъсан тир. «Ч1ехи хва Сабира вичин машинда аваз чун иниз гъана, чаз путевкаяр къачуна, са вацра ял ягъиз тунва...» - лагьана ада.