Чуьнуьх-гумбат1ар

Камбарни я, метретни – зун
жагъайдини, мумкин я, – вун!
Къайгъусуз жемир, текдиз тамир:
Эгеч1а зав к1аниди хьиз –
гагь къизгъиндиз, гагь назикдиз…

Бекир халудин ч1ехи хва Гьасан эвленмиш хьана к1андай яшариз акъатнавай. Ада институт акьалт1арна, мукьвара к1валахдал эляч1ун лазим тир. Амма, ада эвленмиш хьунин фикир гьелелиг я вичин вилик, я диде-бубадин вилик эцигнавачир. Дустар, мумкин я, куьне, Гьасанал вичиз кутугай руш гьалтнач лагьана, фикир авун. Ваъ, дамах гвай рушарни акьуллу рушар адал уьмуьрда гзаф гьалтнай, амма эвленмиш хьуникай ада садрани фикирначир. Гьасаназ, вахт атайла, вичиз свас акун дидединни бубадин меслятдалди кьилиз акъудиз к1анзавай. Адаз, и к1валах дидедизни бубадиз вичин гьуьрмет къалурзавай шарт1арикай тирди, чизвай.
Ингье, Гьасан высший образованиедин дипломни гваз хуьруьз хтана. Адаз к1валахал экъеч1далди са варз вахт авай. Cвас къачуна к1анзавай, Гьасан хьтин «чранвай» гадаяр хуьруьз хтайла, хуьруьн, ван-сес авачир куьчейра садлагьана шадвилин къалабулух гьатдай. Ихьтин йикъара булахдин рекье къуьнихъ кварар галай, яру-ц1ару либасар алай, дамах гвай рушарин жергеяр къалин жедай. Гьасан хуьруьз хтана акур хуьруьнвийри Бекир халудивай ва адан уьмуьрдин юлдашдивай – гададиз мехъер мус ийизва? – лугьуз хабарар кьадай. «Мад яргъал ч1угвадач, гадади к1елни куьтягьна, военный сборризни физ агакьна», – жаваб гузвай Бекира. «Вахт хьанва, вахт!» – лугьуз хуьруьнвийри Бекирак тади кутазвай.
Са нянихъ бубадини дидеди хва алай чкадал свас къачунин, мехъер авунин суьгьбет кудна. Гьасаназ бубадинни дидедин фикир дуьньяда виридалай багьа тир. «Куьне гьи руш къалурайт1а, гьадал эвленмиш жеда», – лагьана ада. Машаллагь! – фикирна Бекира, – чи хва тербия аваз ч1ехи хьанва!» Гьелбетда Бекира вичин хцивай анжах ихьтин гафар гуьзетзавай. Ада яргъи хъуьт1уьн нянрихъ, вичин пабни галаз ацукьна, хцин яшарихъ ва дережадихъ галаз кьадай рушарин ата-бубайрилай инихъ галай несилар са шумуд гъилера туп1алай авунай. Инсанри лугьудайвал, гзаф къекъвейла са шейъ гъиле гьатда. Амма хуьруьнбур вири туп1алай авунат1ани, Бекиразни адан папаз хуьряй Гьасаназ «кутугай» са руш гьатнач: гьар са сихилдик са гьихьтин ят1ани куьлуь рехне квачиз тушир. И к1валахди Бекир хциз свас маса хуьряй акунин фикирдал гъана. Эхиримжи йисуз хуьруьз патарилай са шумуд свас гъанвай. Рушарни вик1егь, гьи к1валах хьайит1ани гъиляй къведайбур тир. Бекиран рик1ел и мукьвара къунши Магьмута авур эхтилат хтана. Къунши хуьре, кавалар цузвай уст1ардихъ дамах гвай руш авайдакай суьгьбетнай ада: «Руш к1ан хьайибур гзаф ава, амма гьеле садазни ганвач. Уст1ар терс къилихрин инсан я, гьа вичин хъсан акурвал ийидай кас я». И суьгьбет рик1ел хтайла, Бекир ва адан юлдаш, кар яргъал вегьин тавуна, уст1ардин к1вализ фидай меслят хьана. «Чаз гун тийир руш санани авайди туш, Гьасан хьтин гадаяр куьчейрай гьатзавайбур туш!» – лагьана гададин дидеди къуншийриз ван къведайвал.
Пакамахъ Бекир ва адан паб, фадлай къачуна ицигнавай, яру кьватидаваз хуьзвай къизилдин туп1ални къачуна, Магьмутан УАЗикда ацукьна, къунши хуьруьз рекье гьатна. Фидай рекье, машин хуьруьн магазиндин патав акъвазарна, са кило багьа къенфетарни сумкадиз вегьена. Магьмутаз уст1ардин к1вал алай чка хъсандиз чизвай, машин агакьайла, гъенен рак ачух тирди аквазвай. Магьмута къецел аламаз салам гана: «Салам алейкум гьуьрметлу кас! Мугьманар гуьзетзавачни?» «Зи к1вале мугьманриз, гьи ч1авуз атайт1ани, шад я!» – жаваб гана уст1арди. Уст1ардин руша Бекиран паб к1вализ тухвана. Гьава чими тир, итимар суьгьбетар ийиз гъенел, таран к1аник квай столдихъ ацукьна.
Уст1ардин руша столдал чаяр гъана. Гьеле т1уьнар гъиз агакьнавачир, уст1ар къарагъна, айвандик квай шкафдай ада са птулка коньяк ва кьве рюмка акъудна, рюмкайра коньяк цана. «Магьмут, багъишламиша, мад къе вун рулдихъ гала кьван!» – зарафатна уст1арди. Бекир коньякдиз, са т1имил гьяз авачиз килигна. «Сагърай, лезгияр!» – лагьана уст1арди, вичин рюмка Бекиран рюмкадихъ геляна, хъвана. Бекира, рюмка са т1имил п1узарик хк1урна, са вуч ят1ани лагьана (мурмурна), столдал эхцигна. Уст1ар Бекираз чин ч1урна килигна: «Вуч, вуч? Вун азарлу я ман, ак1 хьайила … эхь, эхь.., гъавурда акьуна…». Уст1ардин чиниз т1урфандилай вилик жедай ч1улав булутдин ранг атана. Ахпа, садлагьана Бекирахъ элкъвена, векъидаказ лагьана: «Кардикай рахан. Кавал низ цвазва? Хамар гьи патан хиве твада?» Бекира, уст1ар дуьз гъавурда авачирди кьат1ана, адахъ элкъвена жаваб гана: «Дуьз лагьайт1а, чун куь руш зи хциз це лугьуз атанвайбур я…» «Вууууч? Гьинва ви хва? Белки, ада кьванни захъ галаз са виш грамм хъвадат1а? Гададини хъвазвайди тушиз тахьуй гьа!» «Ваъ-е, зи хци я эрекьни хъвазвайди туш, я п1ап1русни ч1угвазвайди! Ада институтни яру дипломдал куьтягьна, вири йисара вадралди к1елна!» – Бекир хцин агалкьунар арадал акъудиз алахъна. «Акъваз, акъваз я кас! Вуна, гадади вадрал к1елна лугьуз, дамахзавани?.. Ак1 хьайила, адан дустар инсанар ваъ, ктабар я ман?» «Эхь, адан рик1 ктабрал гзаф ала!» – жаваб гана Бекира. «Дуст кас, заз езне к1анзава, язнеее! Зун ви хцихъ галаз куькай рахада, эгер ам инсанрихъ галаз жезвачт1а, ада заз вичин уьмуьрдикай гьихьтин кьисаяр ахъайда? Адаз п1ап1русдин гумадин дад чидачт1а, адаз и дуьньяда вуч акуна кьван? Адакай заз гьихьтин езне хьурай, захъ галаз виш грамм хъваз тежер? Ваъ, дуст кас, заз ахьтин езне герек авач!» Уст1арди лагьай гафари Бекираз чими юкъуз къайи ведре яд иличай таъсирна. Бекир къудгунна къарагъна, гъенен рак галай патахъ юзана. Адахъ галаз Магьмутни къарагъна. Магьмута уст1ардин рушаз Бекиран паб инихъ рахкура лагьана, ишара авуна. Са вад декьикьадилай Магьмутан машин руг кьилеллаз рекье гьат хъувуна...
Хуьруьз хкаж жедай къекъуьндив агакьайла, Магьмута машин акъвазарна. Рекъин къерехдив гвай булахдал гъилер - чинар чуьхвена. Къайи ци рекьикайни уст1ардин суьгьбетрикай хьайи юргъунвал алудна. Ахпа машин дагъдин дуламрай, яваш-яваш хкаж жез, рекье гьат хъувуна. Машиндин ахъа пенжеррай серин гьава къвезвай. Бекир, вичин кефи хайи и манасуз к1валахдин тахсиркар вуж ят1а лугьуз, хиялри тухвана. Эвелдай Бекираз тахсир Магьмутан хиве аваз акуна, ахпа мадни дериндай фикир гайила, тахсирдин иеси гьа вич тирди кьат1ана. «Дугъриданни, Магьмутан тахсир вуч я? Ада руш алай чка къалурайди я. Тахсиркар зун я, эвелдай Гьасан вич рушахъ галаз рахурун лазим тир. Белки, Магьмут уст1ардин патав и суалдин к1ан-пун ахтармишиз ракъурна к1андай жеди?» – ибур рекье Бекиран кьиляй физвай хиялар тир…
Хабар кьадайбуруз уст1ардин к1вале маса инсанар авай, гьавиляй рушан эхтилат куднач ва мадни руш къачудай фикир дегиш хьайиди лагьана. Ик1 лугьун патахъай Магьмутахъ галазни меслят хьана.
Са кьадар хиялар авурдалай кьулухъ, Бекирни адан паб, уст1ардин руш чпин гададиз кутугайди тушир лугьур фикирдал атана. «Хьайивал хъсан я, руш гьеле аял тир, вичиз са дуьз образованиени авачир, бубадинни рушан пай культурадикайни ат1анвайбур я!» И гафар лугьуз, Бекирани, адан папа чпи чеб секинариз хьана. (Психология илимди ик1 авун меслятзава: вавай шарт1ар дегишиз жезвачт1а, жуван фикир дегишара!) Са т1имил йикъарилай уст1ардин руш квай ихтилатрин чка Гьасанан бубадизни дидедиз атай маса фикирди кьуна. Гила, чпин «акьуллу, савадлу, кьилин образование гвай хциз» шегьерда ч1ехи хьайи, девлетлу, амма хуьре дувулар авай хзандай тир руш къачудай меслятдал атана. Бекиран рик1ел, Бакуда яшамиш жезвай, алатай вахтара гатариз багьа машинра аваз хуьруьз хквез-хъифидай яргъал миресар, хтана. «Свас гьа и миресрин рушарикай хьанайт1а, хъсан жедай», – лагьана Бекира хциз.
Бубадин гафари Гьасанан рик1ел аял вахтар хкана… Гъвеч1и классра к1елдай йисара, Гьасаналай са 3-4 йисан ч1ехи гада Бакудай ял ягъиз хтанвай мукьвабурун хва, хуьруьн къерехдаллай алай стадиондал хуьруьн аялрихъ галаз футбол къугъваз къведай. Дамах гвай спортдин костюмни кроссовкаяр алай гада, хуьруьн аялрикай тафаватлу яз аквадай. Адахъ вичелай гъвеч1и са зирек вахни авай.Вахни стхадихъ галаз стадиондал къведай, ва стхади гол ягъайла, ада, къал къачуна, рик1ивай шадвалдай. «Гзаф йисар алатнава а вахтарилай инихъди, яраб а гададинни рушан кьисметар гьик1 хьанат1а?» – хиялна Гьасана. Гьакъикъатда, а гададиз свасни гъана, къенин юкъуз гьукуматдин кабинетра вини дережадин к1валахрикни ква, адан гъвеч1и вахни гъуьлуьз фена, аялдин диде хьанвай. Гьасанан къваларив и кардикай лугьудай кас гвачир. Белки, гьак1 хъсанни тир жеди? Гагь аялвилин рик1ел хтунрик гъил кягъ тавурт1а хъсан я; уьмуьрдин музейда са багьа экспонат хьиз хвена, ара-ара рик1ел хтайла, адакай лезет хкудаз жедайвал…
Бекиран мирес Гьажи, ва адан гъвеч1и кьве стха, чпин хзанарни галаз Бакуда яшамиш жез гзаф йисар тир. Бекираз миресрикай фадлай хабар авачир, Гьажи кьве йисан вилик Каспийск шегьерда мехъерик акурди тир. Бекира, са гьинай ят1ани Гьажидин телефондин нумра ахкуна, нянихъ зенг авуна. Адет тир къайдада сада садан гьалар – кефер гьик1 ят1а чирна, кьве патанни мукьвабурукай хабарар кьуна. Бекира миресдиз къаб алаз са гъвеч1и туьгьмет авуна: «Чун йиса садра хьайит1ани гуьруьшмиш тахьун, чаз айиб я!» Гуьгъуьналлаз ада са еке метлеб авай суьгьбетдив эгеч1дай тегьер, Гьажидиз айгьам авуна: «Чи аялрикай чпин кьисметар агуддайбур хьанайт1а, мумкин я, чун чаз мукьвал-мукьвал аквадай!» Эхирни Бекира вичин хва Гьасана к1елун куьтягьна, свас къачудай яшдиз акъатнавайди хабар гана ва ачухдиз лагьана: «Гьасанан свас миресрин рушарикай хьанайт1а, зи рик1 шад жедай!» Гьажиди, Гьасан Бакудиз атурай, вичи миресрин рушарихъ галаз танишарда, амай к1валахар Аллагьдин гъиле авай крар я, лагьана жаваб гана. Бекираз миресди гайи жаваб аяр акуна. Ада вичин гададиз миресдихъ галаз авур эхтилатдикай суьгьбетна, Гьасан Бакудиз рекье твадай меслят хьана. Бекира, вичин ихтибар авай кас тир, къунши Магьмутазни и кардикай лагьана. «Къунши мукъаят хьухь, аку гьа, бакувийрин езнеяр жезмазди, чи гадайрин езневилин шарт1ар мягькем жеда, хвавилин шарт1ар – буш!» – зарафатна Магьмута.
Бекира миресдин телефондин нумра Гьасаназ гана, Бакудиз фидалди зенг авун патал. Гьасана вич са гьафтедин вахтунда Махачкъаладиз фин герек я, ахпа Бакудиз фида лагьана. Амма вич, пакад юкъуз Гьажидиз зенг авуна, Дербентдай поезддиз акьахна Бакудиз рекье гьатна.
Гьасанан зенгини Бакуда авай миресрин хзанрик гъул-гъула кутуна. Пуд стхадизни агалкьнавай рушар авай. Свас к1анзавай гада, яни «чам хьун мумкин тир гада» къвезва лагьай хабар рушарин дидейрив, ч1ехи дидейрив, халайрив, … лап еке йигинвал аваз агакьна. Бакуда авай миресри Гьасан ч1ехи мирес Гьажидин к1вале кьабулдай меслят хьана. Миресрин хзанри санлай Гьасаназ лап зурба мярекат туьк1уьрна: чпин виридалайни хъсан къапар столрал эцигна, дад галай хуьрекар гьазурна, жегьилри (аялри) кьуьлердай, маниярдай нумраяр, тостар гьазурна ва ик1 мад.
Патан инсандиз миресрин гъунрин, гьазур хьунрин гъавурда акьун четин акъваздай. И кьуру дамахар низ ийизват1а яраб? Гьасаназ? Я тахьайт1а, хуьре авай миресриз? И крарай, мумкин я, тек гьа чпин арадай акъатай бакувидин кьил акъатун.
Поезд экуьнахъ фад Бакудив агакьна. Гьасана, экуьн кьиляй, гьеле инсанар т1имил авай куьчейра къекъвена, ахпа гьуьлуьн къерехдал алай са кафеда ацукьна чай хъвана, ял яна. Чи жегьилдиз и, садрани такур, мукьвабурухъ галаз гуьруьш хьун, са кьадар азаб жезвай. Адаз, миресрин хзанар – папар, рушар, вири вичиз «свас к1анзавай гададиз» хьиз килигдайди, вичин гьар са юзун контролдик жедайди чизвай. Гьасаназ лагьайт1а, бакуви миресрин ацукьун – къарагъуникай хабар авачир, и рекьяй адан кьиле авайди футболист гададихъни адан гъвеч1и вахахъ галаз алакъалу рик1ел хкунар тир.
Нисиниз мукьва, Гьасан, са птулка «шампанский» чехирни, кьватида авай багьа къенфетар къачуна, таксидиз акьахна, вич гуьзетзавай адресдиз фена. Рак1арал алай зенгинин кнопкадал т1уб илисдайла, рик1ел къунши Магьмута авур зарафат хтана, вичи-вичикди хъверна…
Рак яхц1урни ц1уд яшдин, ачух, чина хъвер авай итимди ахъайна. Ада Гьасан къужахламишна, куртка хт1униз куьмек гана ва вич ч1ехи мирес Гьажи тирди лагьана. Гьасана гъиле авай пакет, к1вачерин арайра къекъвезвай, са ругуд-ирид яшда авай, рушав вугана. Руша виридаз ван къведайвал, к1евиз гьарайна: «Цуьквер гьинваааа?» Гьасана кьили гьасятда жузз авуна ван авуна: «Им са гъалат1!». Гьажиди тадиз Гьасанан гъил кьуна к1валин дериндиз тухвана, дивандал ацукьарна, дидедикай, бубадикай, хуьрерикай хабарар кьуна. Ахпа ихтилат Гьасанан к1елунрикай, вилик квай к1валахрикай фена. Ч1ехи миресди вичин стхаяр, абурун папар ва аялар, са-сад, Гьасанахъ галаз танишарна.
Са герендилай вирибуруз еке элкъвей столдихъ чай хъваз эвер гана. Столдал гьар жуьредин ширин зат1ар, мурабаяр, гьар жуьредин дамах гвай къапара авай. Чай хъвадай «армуд» истикандихъ са шумуд буш къаб галай: сад мураба патал, сад мурабадин цилер патал, сад ширин зат1ар тун патал ва мад гьа ик1… Вич, жегьил гада, миресри кьабулай жуьре – вичиз ачухай столар акурла, Гьасанан кьил квахьна. Вич вуч патал иниз атанвайди ят1а лугьуз, са шумуд гъилера рик1ел хкиз алахъна, са арада миресрин рушар галай патахъни вилни ягъна. Амма вердиш тушир чкада Гьасанай акъатзавай гъалат1ри адан фикир михьиз чпелди желб ийизвай. Гьисабайла, а гъалат1ар гъилин туп1арилай гзаф хьанвай. Ик1, ада чумалрин цилер цилерин къапуниз ваъ, масаниз вегьена. Мадни, къендинин кк1ал хехинив къачудайла, ам аватна столдин к1аник фена, муькуь сеферда, кк1ал столдал аватайла, туп1арив кьуна истик1андиз вегьин мажбур хьана… Амма Гьасанан гъалат1арни, ада туьк1уьр хъувун патал ийизвай алахъунарни садани «кьат1анач». «Аламатдин к1валах я, – рик1е жувакай хъел аваз фикирна Гьасана, – и мярекат туьк1уьрайбуру Антон Чехован кьисаяр к1елнавай хьтинди я!»
Столдал, хуьрекрихъ галаз, хъвадай зат1арни атана. Гьасанан рюмкадиз ч1ехи миресди «Наполеон» т1вар алай коньяк цана. Ада, явашдиз Гьажидиз, вичи хъвазвайди туш, амма къенин йикъан хатурдай са рюмка хъвада, лагьана. Гьажиди вичин са кьве ихтилат авуна, гаф садлагьай сефер чпин к1вализ атанвай мирес Гьасаназ гана. «Свас к1анзавай гада» рюмка гваз к1вачел хкаж хьайила, ц1уругуд кас гьасятда кис хьана, дикъетдивди яб гуз гьазур хьана. Амма Гьасана са артухан гафар галачиз, вич чимиз кьабулунай миресризни абурун хзанриз чухсагъул лагьана, рюмкада авай коньяк хъвана, ацукьна. Са бязибуруз Гьасана лагьай тост к1усни аяр акунач, аквадай гьалдай, абуру, къавкъаз халкьариз хас тир, дерин мана авай, яргъи тост лугьун, умуднавай. «Аквадай гьалдай и инсанриз заз гзаф четин экзамен туьк1уьриз к1анзава. Лап заз гьа жуьредин тостар чизват1ани, квехъ галаз таниш хьайи сифте йикъуз абур лугьун, заз кутугнавани мегер?» – фикирна Гьасана вичи вичикди.
«Наполеондин» рюмкади Гьасанан беден гьасятда бушарна. Адан вилер хци хьана, кьилини хъсан к1валахиз эгеч1на. Миресрин хзанрин кьилин фикир, чпи чеб къалурун тирди, «мумкин тир чамравайни», тек са чпизни Аллагьдиз чидай са вуч ят1ани к1анзавайди, Гьасаназ чизвай. Дуьз лагьайт1а, Гьасанан патал алай са кас и к1вале авай –гьамни ч1ехи мирес Гьажи. Амма и рекьяй Гьажиди ч1угвазвай зегьметар, амай хзанри пучарзавай.
«И хзанрихъ – хъсанвал, писвал, ацукьун, къарагъун хьтин крарин гъавурда гьатунин са кьет1енвал ава. А жуьре, тек са чпиз хас тир тайин лишанрикай ибарат тирвиляй, зун абурун ва абур зи гъавурда акьун четин жезва. Зун и ксарин жергейрик экеч1унин къимет екеди я. Заз чидайвал, гьеле арадал а къиметдик квай шейъ (месэла – еке муьгьуьббат) алач». И дерин фикиррилай кьулухъ Гьасан лап рик1ивай азад хьана ва кьуд патахъ галайбурун гьерекатриз пара яб хганач. Ада вичин гъалат1арни мад гьисаб хъувунач! Са кьве сятда вичин мукьвабурухъ галаз шаддиз вахт ахкъудна, – зарафатар, хъуьруьнар, кьуьлер авуна… Хъифидайла гадади гьар миресдиз кьилдин сагърай лагьана, амай хзанриз – виридаз санлай, рак1арин къвалав акъвазна, шаддиз гъилни кьил агъурна.
Гьасан нянихъ поездда акьахна Махачкъаладиз хтана. Ада Махачкъалада вичин рик1ик квай к1валахар хъувуна, са гьафтедилай хуьруьз хтана. Хуьре дидеди Гьасанан гардан кьуна, Бакудикай хабарар кьуна. Гьасана, вич Махачкъаладай хтанва, Бакудив гьеле агакьнавач, лагьана. Гьасана дидедивай буба гьинва, лагьана хабар кьуна. «Мукьвара картуфар к1ват1 хъийиз к1анзава, хьанват1а килигиз фенва» – лагьана дидеди. Гьасан, рекьяй хтана, парталар дегишиз к1вализ гьахьна. Гуьзгуьдин вилик адаз к1евнавай конверт акуна. Адан винел «К.Г.Б.» кхьенвай. Школада к1елдай йисара, аялри и кхьиндал Гьасанакай зарафатар ийидай. И гьарфар са патахъай Гьасанан фамилиядинни, т1варцинни, бубадин т1варцин сад лагьай гьарфар я, муькуь патахъай – гьукуматдин хатасузвилин комитетдин.
Хци дидедивай конверт ни гъайиди я лагьана, хабар кьуна. Дидеди, чидач, са ни ят1ани, эхиримжи йикъара ихьтин конвертар гъизва, гуьзгидин к1аник квай тумбочкадиз килиг, лагьана. Гьасана тумбочкадай ихьтин санбар конвертар акъудна. Ахъайна килигайла, конвертрин къене, рангунин къелемрал янавай дагъдин цуькверин шикилар авай: жик1ийрин, мертерин цуьквер, беневша, лале, метрет, ч1идрен ва камбардин цуьквер! Гьасан хиялри тухвана. Вичиз са ни ят1ани чинебан хабарар авай чарар ракъурзавайди адаз чир хьана. Шикилар акъудна, са жергеда туна, ребус (шикилралди туьк1уьрнавай миск1ал) хьиз к1елиз к1ан хьана, са туьк1вей текст арадал атанач. Са шумудра шикилрин чкаяр дегишна, мад сеферда килигна, дуьз хьанач. Кьве юкъуз Гьасан хиялрин къене хьана, вичиз – итимдиз и цуькверин шикилар авай конвертар ни ракъурнат1а лугьуз. Дишегьлидиз цуьквер ракъурун – им гъавурда акьадай к1валах я, амма – итимдиз? Шикилрикай ийизвай фикирри, жегьил гада са декьикьадани санал тазвачир. Гьасан хуьруьн куьчейра къекъвез хьана, белки и к1валах хивез къачудай кас вичел гьалтдат1а лугьуз. Булахдал, ц1ару шалар алай жегьил рушар физ-хквезвай рекьелни фена. Амма адан фикир желбдай са шейъни, са касни адаз гьатнач. Гьасан к1вализ хтана, мад шикилар са ц1арц1е туна, эцигна. Садлагьана, адан рик1ел аял вахтунда, къугъвадайла, гьисаб жуьре к1елдай шиир хтана:
Чи дагълара кефер ава -
Чепер сува цуьквер ава:
Жик1иярни мертер
Ч1идрен цуьквер, ц1антарар
Беневшаяр, лалеяр
Камбарарни, метретар!
Чуьнуьх жед(а) чун хелветда
(Ву)на ахквада (чун) гьелбетда!
Къуншийрин аялар к1ват1 хьана, чуьнуьх-гумбат1ар къугъвадайла, гьа и гьисабрун куьмекдалди, чуьнуьх хьанвайбур жагъурдай кас хкядай. И шиирдин эхиримжи гаф, «гьелбетда» лугьудай гаф, низ акъатайт1а, гьа касди вилер акьалдай, муькуь аялар чуьнуьх жедалди.
Пакад юкъуз Гьасан бубадиз картуфар хкудиз куьмекдиз фидай меслят хьана. Кьведаз, к1вале авай са лопатка бес тежез акурла, Гьасан, лопатка гъиз къунши Магьмутан рак1арал фена. Рак гатайла, к1валин дериндай са ни ят1ани гьай гана, рак1арал са дамах гвай, яргъи киф алай, хъуькъвер яру ичин къвалаз ухшар руш эвич1на. Гьасаназ лопаткадин патахъай лугьуз к1анзавай, амма садлагьана, руш акурди, адан ван маса жуьре, усана акъатна. Руш гададин вилериз килигна, яру ц1ай хьиз хьана, фад-фад элкъвена лопатка гъиз фена. «Агь,– фикирна Гьасана, – ни фикирдиз къведай мегер, чи Беневшадикай икьван гуьзел руш хьанвайди?...» Гьасан хиялри кьунвай арада, Беневшади лопатка гъана, гъиле вугана, вич мадни яру хьана, катна хъфена. Гьасана лопатка къачуна, хтана. Амма адан фикирар масана авай. «Лап дамах гвай, акьалт1ай гуьзел я. Яраб яшар гьикьван хьанват1а? Аквар гьалдай, школа куьтягьзавай йис я…»
И йисуз картуфрин лап еке бегьер хьанвай, абур к1ват1ун гьич са йикъан к1валах тушир. Гьасана картуфар к1ват1из чцвалра твазвай. Гагь цуькверин шикилрикай, гагьни Беневшадикай фикирри, Гьасаназ галатдай мажал гузвачир. Гьасана, яраб шикилар ни ракъурнат1а, лугьуз, хияларзавай. «Шикилар ракъурайди Беневша тахьайт1а, вуч хъийин?» – кьилиз атай и хиялди адаз эвелдай къурху гана. Ахпа Гьасан хъуьрена: вичиз лап рик1ивай конвертрин иеси Беневша хьана к1анзавайди кьат1ана!
Нисиниз мукьва хьайила буба ял ягъиз, к1вализ хъфена. Гьасан са къадам геж хьана, ада фена сувай са къужахда авай метретдинни камбардин цуьквер к1ват1на. Цуькверикай са дамах гвай к1унч1 туьк1уьрна. К1унч, цуькверин тумар це жедайвал, к1амун къене авай булахдик, кутуна.
К1вализ хтай Гьасаназ гуьзгуьдин вилик мад са конверт акуна. Гьасана тадиз конверт ахъайна. И сеферда ана авайди шиир тир:
Камбарарни метретар, Беневшаяр, инжияр –
Ибур дагъдин цуьквер я - муьгьуьбатдин сирер я!
Гьасана и к1анивилин къугъуник вичин кьилни кутуна, шиирдин иесидиз жаваб кхьена:
Шириназ – анихъ (а)къваз, Балабек – амукь тек
К1анивилин сир гваз, Беневша – хъецел ша!
(Шириназни Балабег Беневшадин гъвеч1и стхани вах тир.) Нисинлай кьулухъ Гьасан къуншийрин к1вал галайвал фена. Ада рак гатанач, ада куьлег галачир рак ачухна. Лопатка рак1арин кьулухъ эхцигна, конверт – гурарал…
Пакаман югъ киш югъ тир. Къуншидин руш Беневша вичин гъвеч1и стха Балабегни галаз картуфар хкудиз куьмекдиз атана. Атирдин ни галай дагъдин цуькверин к1унч1уни Беневша гьеле накьалай гуьзетзавай. К1унч1 – миресрин гъвеч1и руш, вик1егь бакинкади авур туьгьметдиз жаваб тир.
…Вилик квай йис, Гьасанани Беневшади - свас къачунвай гададини лишан кутунвай сваса хьиз акъудна. Абуру чарар кхьизвай, телефонрай зенгерзавай, гагь Махачкалада, гагь хуьре чеб чпиз акунни ийизвай. А йис Гьасанан уьмуьрдиз гьар жуьредин гуьзел рангар гъайи, гзаф крарин гъавурда акьур, еке мана авай йис хьана. Беневша патал а йис - чинебан мурадар кьилиз акъатай, уьмуьрдиз еке гьиссер гъайи йис хьана.
Къвери гатуз Гьасананни, къуншидин руш Беневшадин мехъер хьана. Ингье са шумуд йис я, абуру бахтлу уьмуьр тухуз…
Гагь чи бахт гьа къвалав гваз, чун адахъ са гьина ят1ани къекъвез жеда.