Футбол. Бир кун олдинги маглубият

           «Узбек халкидек багрикенг, мехмондуст, бегубор миллат дунёда йук. Узбек энг истеъдодли ва тезпишар халк, яъни бизда истеъдодлар куп чикади. Бу миллатнинг болаларини яхши укитиш керак»
                Узбекнинг буюк хофизи Шерали Жураев         
2016 йил 25 июнда ёзилган «Футбол. Сувга окаётган бойлик» номли маколамни «давоми бор» деб якунлаган эканман. Карзни узиб куйиш керак.
Бу мавзуга бир неча марта кайтмокчи булдим. Гохида жиддий танкид рухида, гохида «бир нарса ёзиб куйиш керак» деган маънода. Бу уртада футболимиз ютукларини узининг ютуклари сифатида куюнадиган, утболчиларимизнинг энг гамхури биринчи Президентимиз оламдан утдилар.
 Мамлакатимизга узбек халки муаммоларини когозда ёки кабинетда утириб эмас, балки  вокеликда кандайлигини жуда яхши биладиган Шавкат Миромонович Мирзиёев келдилар.
Иктисодий муаммоларни ечиш буйича жамиятдаги муаммоларни туплайдиган вертуаль кабулхоналар ишга тушди. Бу ишга, яъни келиб тушаётган таклиф, мулохазаларни саралайдиган, тафаккур киладиган, тугри ечимни топа оладиган катта хаётий тажрибага эга, салохиятли профессионал кадрлар жалб этилди.
Мутахассислар, олимлар, оддий фукаролар ахволни яхшилаш учун уз фикрларини эркин ифодалайдиган булдилар. Бу амалиёт аста-секин вертуаль кабулхона чегарасидан чикиб, интернет нашрларида хам юз курсата бошлади.
«Суз эркинлиги» ¬-  аслида бу нисбий тушунча. Суз эркинлиги деганда доим танкид килиш десангиз нотугри.
Хаётдан норози булиш, нолиш бу инсоннинг азалий хамрохи. Одамнинг бу дунёда машаккат ичида яшаши хам конун билсангиз. Баъзида одам йук жойдан машаккатни узига узи яратади-ю бировларни айблаб юради.
Суз эркинлиги деганда айнан бировнинг обруйини ер билан яксон килиш, унга хар хил лакаблар такаб мазах килиш,  бошини кутаролмайдиган килиб, маънавий улдириш хам нотугри тушунча. Тугрироги, бизнинг кадриятимизда йук.
Лекин, кандай услубда булса хам хакикатни айтиш, рост гапириш бу бизнинг одоб, ахлок. Бировнинг килган, килаётган хатоларини, фактларни руй-рост айтиш, уни мухокама килиш ва тугри йул хакида маслахат бериш айни шу гап. 
Танкид килаётган киши камчиликларнинг олдини олиш, уларни бартараф килиш, келажакда нима килса ахвол узгариши хакидиям таклиф берса, билингки, бу одам хакикатда жонкуяр инсон экан. Ундаги бу янги фикрлар, муаммони кура билиш, уни ечиш йулларини самимий излагани хосиласидир. Куюнган одамда изтироб булади. Уни ечиш йуллари шаклланган булади.
Шу сабаб футболимизни яхшилаш учун бирон-бир яхши макола эълон киларман, балки, узидан узи яхши буп кетар деган фикрлар устун келиб, анча пайтгача маколанинг давомини ёзолмай турдим.
Утган йилда макола ёзилган пайтдаги вазият билан хозирги кундаги вазият кескин фарк килади. Бу йил футболимиз жонкуярлари уз фикр-мулохазаларини утган йилдагига нисбатан эркинрок айтишмокда. Купдан куп фикр чикади. Уларни жамласа зур фикр чикади.
Футболимиз хакида олдинги ёзган «Сувга окаётган бойлик» номли биринчи макола билан бугунги иккинчи макола уртасида футбол термамиз учта – Эрон, Жанубий Корея, (Малайзияда) Сурия терма жамоаларига ютказиб куйди. Уч маглубият хам жуда аламли булди. Шулардан иккисига тухталаман.
Сеулда Жанубий Корея термасидан 1:2 хисобидаги маглубиятли уйин хакида.
Биринчи таймдан сунг 1-0 хисобида енгиб тургандик. Иккинчи таймда корейслар бир узгартиш килди-ю, шунда термамизда «об-хаво» айниди ва галаба шарбатини ичишга умид килаётган шаффоф кузамиз темир-бетон плитага кулаб «тарс» этиб синди-ю кетди.
Уйин худди келишилгандек туюлди менга. Яъниким, футболчиларга кимдир: «болалар фалончи фамилияли корейсларнинг футболчиси захирадан уйинга тушгач, маглуб булишимиз керак»-деган. Футболчилар ютказишни истамай эътироз билдириб, уша Хомийга: «фамилияси ёдимизда колмади» деганларида, Буюртмачи уларга кайта тайинлаб: –«Булмаса, йишитлар эслаб колинглар, корейсларнинг буйи икки метрлик уйинчиси захирадан майдонга тушгач, ютказасанлар!!!» деб тайинлагандек туюлди менга.
Бу хазил албатта, аммо бошкача килиб узимни овутолмадим.
Аслида терма жамоамизда маънавий жипслик, ватанпарварлик, максад сари биргаликда интилиш, жамоавий ахиллик етишмади.
 Маънавий жипслик, матчда бир тан-у, бир жон булиб харакат килиш учун биттагина ватанпарварлик хисси камлик килади. Жисмоний тайёргарлик, рухий тайёргарлик булмагандаям гохида уз маглубиятимизни «омад етишмади» деб бахона киламиз.
Бир неча йил олдин Эронни уз уйида ютгандик, японларни хам ютгандик. Омад бизга кулиб бокувди-ку.
Футболимиз оксаётганига биринчи сабаб, футбол командаларимизнинг иктисодий ташкилий формаси СССРдаги каби, бокимандалик.
Динамо (Киев, Москва, Минск,Тбилиси) – Ички ишлар Вазирлигига тегишли эди.
ЦСКА, СКА –деган клублар Мудофаа Вазирлигига.
Спартак – касаба уюшмалариники, Торпедо – Горький автозаводиники ва хоказо.
Футболчилар хам уша вазирлик ёки корхона штатида расман ишга олиниб, ойлик маош билан таъминланарди. Албатта, улар ишга бормасдилар, бокиманда сифатида Вазирлик, корхона, ташкилот уз бюджетидан ойлик маош, бепул квартира, яхши натижаларга эришганларга автомашина хам бериларди.
Футболдаги барча ютуклар жонажон партия ва хукуматимизга совга шиори остида харакат килинарди.
Футбол хеч кимнинг хусусий мулки эмасди. Футбол халкники эди. Шунинг учун уни назорат килувчилар куп эди.
КПСС Марказий Кумитаси Сиёсий бюроси, СССР КГБси, Ички Ишлар Вазири, Мудофаа Вазирлигидан кейинги навбат СССР Футбол Федерациясига тегарди ёки йук.
Куп хокимлик авжига чиккан пайт 1982 йилга тугри келади. Шунда Жахон чемпионати финал боскичига борган СССР терма жамоасини учта бир-бирига тенг мураббий бошкарганди. Булар Динамо Киевнинг бош мураббий В.Лобановский, Спартак Москванинг Бош мураббийи Бесков, Динамо Москванинг бош мураббийси Н.Симонянлар эди.
СССР чемпионатида бир-бирига нисбатан ракиб булган бу учта мураббийнинг бир вактда СССР Миллий терма жамоасига мураббий этиб тайинланиши, бу ишга футбол атрофидаги учта «кучли  кул» аралашганини билдириб турибди.
Биринчи уйинда Венгрия 5-0 сифатида чилпарчин килиб ташланган, иккинчи уйинда Шотландия билан 2-2 ва учинчи уйинда Бразилияга маглуб булиб «бир козонда кайнамаган уч кучкор»лар командаси купга бормай уйга кайтгандилар.
СССРнинг уша пайтдаги тусатдан козонган галабаси-ю, кутилмаган маглубиятлари буйича айтаётган фикримни ётиги билан сизга тушунтиришга уриниб кураман.
Футболимизнинг муваффакиятсизликлари илдизи хам СССРдан бошланади.
Бу масала шунинг учун хам долзарбки, бу иктисодиёт билан боглик иш. Узбекистонга катта даромад келтирадиган манбалардан бири футбол сохаси.
Баъзида интернет оркали хайкиргинг келади?
Ху, узбек футболчилари! Сенларнинг боболаринг узларининг жисмоний кувватлиликлари, жасурликлари, эпчилликлари билан бир вактлар бутун дунёнинг энг сара кушинларини хам маглуб килганлигини биласанларми? Сенларда уша кон котиб колган. Качон харакат килиб, уша конни юриштирасанлар!!!
Футбол термамиз нега четга чикканда осонгина маглуб булади?
Билмасангиз айтиб куйяй, улар уйин куни эмас, уйиндан бир кун олдин маглуб булишади. Буни ракиблар жуда яхши билганидан бемалол голиб булишига ишониб харакат килишади.
Ха уларнинг маглубияти сабабини мехмонхонага жойлашгач, нима ишлар билан шугулланганлигидан, яширин камера билан кузатиб, кейин тахлил килинг. СССРда хам ахвол шу эди. СССР термасининг тасодифий ютуги ва маглубиятлари сири хам шунда эди.
Ракиб командани кучсизлантиришнинг маккорона, спортчиларни бир кун олдин  «маишат» оркали кучсизлантириш услуби жуда эски услуб.
Ривоят бор. Бир иймонли йигитни йулдан урмокчи булишиб, унга катта пул бериш эвазига «манави аёлни зурла, унинг боласини улдир» дейишипти. Йигит кунмабди. Шунда йигитни арок ичиришибди. Маст булган йигит аёлни хам зурлабди, болани хам пичоклабди.
Спортчиларнинг спиртли ичимлик ичиши СССРдан колган жирканч одат.
Хозирги «Машъал» стадионини курдирган рахматлик Курбон полвон айтарди: - бу узимиздаги европеецлардан футболчи чикмайди: хар канча гапирма, уларга бир пул, уйиндан кейин хам, баъзида уйиндан олдин хам арок ичиб утиради.
Буни Россияликлар яширишмайди хам. Ютказса аламдан, ютса кувончдан, дуранг килса тушунмовчиликдан байрам килишади.
Энди мураббий арок ичса бу расво иш.
Бу мураббий хар кандай талантли футболчини арокхур кила олади. Ёрдамчи мураббий, массажчи, коровул арокхур булсаям битта расво улок бутун командани расво килганидек ишни кила олади.
Арок ичган кишида ор булмайди. Хар кандай пасткашликдан кайтмайди. Айникса, бир кун олдин мехмонхонада, ракиблар тайёрлаган «совга»ларга етиш илинжида.
СССРда хамма уйинлар деярли сотиларди дея олмайман-у, аммо СССРда кукларга кутариб макталган Гавриил Качалин «Пахтакор»нинг мураббийси булган пайтда Торпедо Кутаиси билан буладиган уйинини сотгани учун узбек футболсеваридан таёк егани факт. Уша уйин Кутаиси шахрида булган, делегацияга рахбарликни ЦК КП Уз оркали кулга киритган узбек футболсевари (бу хакда алохида китоб хам бор) уйинчиларнинг ахлокини назоратга олиб мехмонхонадан чикармайди. Уйин «Пахтакор» учун ахамиятсиз «Торпедо» учун эса жуда ахамиятли булгани учун кутаисиликлар Качалинни сотиб олган булишган. Уйин «Пахтакор»нинг галабаси билан тугаган. Стадионнинг узида жанжал бошланиб кетган. Шунда футболчиларни тугридан тугри мехмонхонага олиб бормасдан аэропортга олиб бориб учириб юборишади.
Шунинг учун ким булишидан катъи назар футбол сохасига кираётган булса-ю, арокхур, спиртсмен булса унинг «бир кунлик» фойдасидан воз кечинг. Худди инглизларнинг «Арсенал» клуби аъзолари  арокхур Аршавиннинг «фойда»сидан воз кечгани каби.
Спиртсменлари бор командада тасодифий голлар, тасодифий галабалар булиши мумкин. Худди СССР термасининг уйинлари каби. Бу ерда тадрижий (эволюцион) ривожланишни кутманг. Хар уйинда юрагингизин ховучлаб, «нима буларкин?» деб утираверасиз.
Узбек миллий полвонлар – спортчилар тайёрлаш анъаналари бор. Чавандознинг, кураш тушаётган полвоннинг арокхурлик килганини эшитганмисиз. Полвон ёки курашчининг устози арокхур булганиничи?
 Узбеклардан яхши футболчи тарбияласа булади. Чунки, унинг отаси-онаси, ака-укаси, опа-синглиси бор. Яхши маош олса уларнинг кунглини кутарай дейди. Уй курай, укамни уйлантирай, дадамга яхши машина олиб берай, ота-онамни хажга юборай, синглимни чикарай каби фикрлар пул келгани сайин бажарилиб кетаверади.
Арокхур спортчиларда бундай фикр йук. Уларга икки хонали уй, арок булса булди, бутун дунёни сув боссаям унинг тупигига чикмайди. Уттиз миллионлик ахоли ундан галаба кутаётгани билан нима иши бор?
Хозирги пайтда футболимизнинг катта кушандаси МАИШАТПАРАСТ мутасаддилар - СПИРТСМЕНларнинг СПОРТСМЕНЛАРГА рахбарлик килаётганида. 
Яхши футболчи, яхши футбол командаси тайёрлай олмасликнинг бир сабаби маишатбозлик деб хулоса киламиз.
Муаммонинг иккинчи тарафи хам бор. Бу муаммо – давлат микёсида хал этилиши лозим. Дейлик Бозорбоев деган ёш, иктидорли уйинчимизни Хитой мамлакати ун миллион долларга сотиб олди. Бу пулнинг канчаси клубга келиб тушади, Бозорбоевга канча берилади?
Келиб тушган пулнинг уттиз фоизи, яъни уч миллион доллари  Бозорбоевнинг узига берилса борми, эртага унинг бутун махалласи иктидорли уйинчилар конига айланади. Бозорбоевнинг отаси Вилоят хокимлигидаги ишини ташлаб селекционер мураббийга айланади куяди.
Угли келтирган уч миллиондан икки юз минг долларини олиб, югуриб елиб туманда битта футбол интернат очтиради.
Колган икки миллион саккиз юз минг доллардан юз мингини чунтагига солиб, кишлокма-кишлок кезиб узининг углига ухшаган футболчиларни кидириб топиб, болаларнинг ота-оналарига ун минг доллардан бериб, махалласида янги очилган Футбол интернатига олиб келади.
Бозорбой аканинг иши юришиб яна битта футболчини жахон микёсига чикариб яна уч миллион сум ишласалар борми, бутун туман иктидорли футболчилар маконига айланади-ку.
Трансфердан тушаётган пулларни эгаси (футбол клуби, бир кисми эгаси)га бормаслиги учун турли-туман хийла-найрангларни уйлаб топаётган совет замони дунёкарашидаги амалдорлар салгина ИНСОФ килинг!
ИНСОФИ  БОРНИНГ БАРАКАСИ БОР!
Ахир шу Бозорбоевни сиз кашф килганингиз йук! Сиз мамлакатга 10 миллион доллар тушишини кутганингиз (прогноз килганингиз) хам йук. Шу пулнинг уттиз фоизини унга, унинг ота-онасига беринг, балким эртага юз миллион долларлик пул келиб тушар?


Рецензии