I. Дахшатли молия-банк тизими

        Ушбу маколани ёзишни бошлаганимда оддийгина миллий валютамиз узбек сумини конвертация килиш муаммолари хакида ёзмокчи, маколанинг номиниям «Конвертация ёки банк тизимимиздаги муаммолар» деганга ухшаш ном куймокчи эдим.
       Пул бирлигимизни конвертация килиш муаммоси мени хукукшунос сифатида куп уйлантирар, банк тизимимиздаги талтайишлар – улар (банкларимиз)нинг конунларимизни ута купол равишда четлаб утаётгани  жунбушга келтирар эди.
       СССР таркалишидан олдин ва кейин Собик Иттифок Республикаларининг барчаси Англо-саксон мамлакатлари конунларини уз конунчилигига киритдилар. Бу дунёдаги Етакчи хукук тизими эди. Аммо, кредит учун фоиз ставкалари ундириш йулга куйилган бу тизим энг маккор ва номарди хам булишини биз англамадик, деб уйлайман.
       Мисол учун 2008 йилда айни шу Англо-сакс мамлакатлари молия тизимида руй берган таназзул даврида берилган давлат пулларини узлаштиришда баъзи банклар, хусусан уларнинг ходимлари мамлакати манфаатини эмас, уз чунтаги манфаатини купрок уйлаганлиги фош булиб колди. Бир вактлар Голландия картошкаларини юртимизда етиштиришга олиб келганимизда, картошкалар билан бирга уларнинг вируслари хам кириб келди. Бунака янги вирусни курмаган дехконларимиз, унга карши курашишни хам билишмади. Дехконларимиз дори-дармон учун чет элга боришмади, уни зарарсизлантириш буйича куп бош котиришмади. Картошкани экишдан воз кечишди.
        Англо-саксон мамлакатлари конунлари, тартиб коидалари билан биргаликда, уларнинг турли-туман хийла-найранг(вирус)лари хам кириб келди. Энг ёмони молия-банк тизимидаги вируслари экан. Уларнинг маккорлигига узимизнинг молия-банк тизимиздаги такаббурлик кушилиб кетди ва уларнинг хулосасидан мен ДАХШАТга тушдим. Шу сабабли, маколанинг номини, унинг мазмунига мос равишда узгартиришга мажбур булдим.
Олдиндан айтиб куяй, бундай дахшатли холатга келганимизга бирон-бир кишини айбламокчи эмасман. Агар росаям ким айбдор деган саволга жавоб талаб килинса БИЛИМСИЗЛИК деган булардим.
Иккинчидан менинг фикрларим бир ватанпарвар хукукшуноснинг субъектив фикрлари, холос. Мен хато ёки нотугри фикр юритаётган булишим, баъзиларга шундай туюлиши мумкин. Аммо, ниятим молия-банк тизимизни ислох килиш (олди-берди, хисоб-китоб ишларимиз одамлар уртасидаги муносабатларда хам ута ачинарли) булгани учунт куюнганимдан, мана шундай макола келиб чикди.
Учинчидан, фикримча Молия-Банк сохаси жуда мураккаб ФАН. Жахоннинг энг номдор молия ва иктисодчилари хам молиявий таназзулни олдиндан айтолмасдан адашяптилар. Европа ва АКШда 2008 йилда кризис юз берган пайтда «бизнинг молия-банк тизимимиз кризисни четлаб утди» деган гапларни куп ишлатганмиз. Аммо, бу муаммо Якин Шаркдаги ривожланган мамлакатларни хам четлаб утди. Бизда конвертация масаласи яхши йулга куйилмаганлиги учун уша «козон»да «кайнамаган»дирмиз балким.
Карл Маркс хар кандай муаммонинг илдизини топсангиз, унинг ечимини топиш хам осон булади,-деган фикри жуда хикматли гап.
Урусия Президенти Йулчиев хам хукукшунос. Эсингизда булса у 2010 йиллардан буён (балким ундан хам олдинрок) АКШнинг факатгина пул станогини ишга тушириш эвазига даромад килаётганидан норози булиб гапира бошлади. Йулчиев Гарбнинг молиявий гирромлик илдизини топди дея олмайман (агар топганида уни айтармиди?). Аммо, хукукшунос сифатида «Адолатсиз таксим» булаётганини билди, шунинг учун уз норозилигини очикчасига билдира бошлади. Гарб эса Урусияни синдиришга кириша бошлади. 2014 йилги Крим вокеасидан кейин Гарб янада жипслашиб, Урусияга нисбатан санкцияларни куллай бошлади. Урусиянинг асосий даромад манбаи хисобланмиш нефть нархини туширишга эришди. Бунинг окибатида Урусия канча зарар курди?
Интернетдаги мана бу маълумот, эътиборга лойик:
– Эксперты Экономической экспертной группы подсчитали потери России от финансовых санкций и снижения цен на нефть. Потери от санкций за 2014–2017 гг. составят около 170 миллиардов долларов, недополученные доходы от экспорта нефти и газа — 400 миллиардов долларов.
Хуллас, хукукшунослар тилида Урусия 570 миллиард доллар микдорида зарар куряпти.
 Унинг зарар куришидан кимга наф?
Жуда купчилик ташки карз куп мамлакатларга!
Давлат зарар куриб, заифланса ахоли кашшоклашади. Узбекча айтганда «кашшокнинг кахри» ёмон булади. Худуд жихатидан дунёдаги  энг катта давлат парчаланиб кетади. «Отнинг улими, итнинг байрами» деганларидек Гарб 1991 йил СССРни таркалганда кандай килиб осон бойиб кетган булса, яна бир марта бойиб кетиш орзусида юрибди.
Бундай парчаланишдан энг катта фойдани урушлар пайтида, кандай йул тутиш кераклигидан яхши тажриба орттирган АКШнинг, ДОЛЛАР СТАНОГИни яна ишга тушириб бехисоб даражада бойишни кузлаётганини билдиради.
Мамлакатнинг ташки карзи купайиб, тулов кобилиятини йуколиб – дефольт юзага келса, уша мамлакат кризисга учраб йук булиб кетиши керак. Бу аксиома. Лекин, бу коида негадир ишламаяпти.
Мана ташки карзи куп мамлакатлар руйхатига бир эътибор беринг:
Название страны Внешний долг (млн. долларов) Внешний долг к ВВП (%)
США 16 893 000 101
Великобритания 9 836 000 396
Германия 5 624 000 159
Франция 5 633 000 188
Нидерланды 3 733 000 309
Япония 2 719 000 46
Испания 2 570 000 165
Италия 2 684 000 101
Ирландия 2 357 000 1060
Люксембург 2 146 000 3411
Лекин, бу мамлакатлар тараллабедод яшаяптилар!
Аммо, бунинг окибати ёмонлигини уларнинг хаммаси онги остидаги сезгиси оркали билиб турибди.
Жадвалга эътибор берсангиз АКШнинг ташки карзи 16,893 триллон доллар, Ялпи ишлаб чикаришининг 101 %ини ташкил килади. АКШнинг энг якин Иттифокчиси Буюк Британиянинг ташки карзи 9,836 триллион доллар, бу эса унинг ялпи ишлаб чикаришининг 396 фоизини ташкил килади!
Бу руйхатда кучли саккизликка кирувчи – Германия, Франция, Япония, Италия хам бор.
Хуш бу мамлакатлар бировлардан булган карзларини тулаш ниятлари борми? Бутун дунё ахлини демократия, инсон хак-хукуклари сакланишига чакирувчи бу карздорлар карзларини кандай килиб тулашни энг самарали усул деб хисоблайдилар?
Ха, афсус надоматлар булсинким, курол-ярог сотиш энг сердаромад бизнеслардан бири. Якиндагина АКШ Саудияга 112 млрд. долларлик курол ярох сотгани бунга ёркин мисол.
Антон Чехов айтганидек «сахнада милтик булса, у албатта, отиши шарт». Шунинг учун дунё тахлика остидалиги ДАХШАТИни молиявий курсаткичлар билдириб турибди.
Бу тахлилларни кимдир килаётгандир?
Яширин мажлислардамикин?
Менимча бошимизни кумга солиб «бундай муаммо йук» деб утиргандан кура, бутун халкимизга бу хакда ахборот бериб, уни огохликка, жипсликка чакирганимиз маъкул.
Шу муносабат билан бир ривоят эсимга тушди.
Бир киши юлдузларни томоша килишга кизикар экан. Яхшигина пулга кимматбахо, катталаштириш даражаси куп телескоп сотиб олиб томига урнатибди. Аввал ойни, кейин ернинг йулдошларини кузатибди, тасвир жуда чиройли экан.
Аммо, бироздан кейин ер шарига жуда катта тезликда тушиб келаётган Астериоидни куриб колибди. Астероиднинг келаётгани шунака яккол куринибди-ки, юлдузсевар куркканидан болахонадан тушиб, уйининг ертуласига кандай кириб колганини билмай колибди.
Лекин астероид тушмапти. Кун буйи фалокатни кутибди. Халокат юз бермагач, кечаси яна томга чикибди. Кечаги хол яна такрорланибди. Бугун кечагидан хам катта астериоид ерга тушаётганини куриб колибди. Аммо, астериоид эртасигаям тушмапти.
Тегишли адабиётларни укиса фазодаги ушбу холат одатий ходиса булиб, ерга келаётган Астериоидлар кандайдир магнит ходисасига кура, ерга тушмай, уни четлаб утиб кетаркан. Мабодо, 100х100 улчамдаги астериоид ерга куласа Нью-Йоркка ухшаш шахарни буткул йук килиб юбориши мумкин экан.
Уша юлдузсевар бу ишларнинг хаммаси Яратган Эгамдан эканлигига иймон келтириб ислом динини кабул килганмиш.
Менинг холатим хам шундай. Чунки, дунё молия-банк тизими коидаларини билмайман. Уни урганишим учун эса тилниям билмайман, миям хам янги ахборотларни кабул килиш учун кексайди. Шу сабабли, ер юзидаги барча илм ва фандан жуда яхши хабардор Зотнинг Кудратига иймон келтириб, Ундан юртимизни хар хил бало-ю, офатлардан мухофаза килишини сурашдан бошка чорам йук.
Лекин, нима иш килсак Яратганнинг мухаббатини козонишимиз, дуои-илтижоларимиз самарали булиши йулини биламан.
Бунинг учун биз хам Яратган Эгамга ёрдам берайлик. Кадриятларимизда буни Карзи Хасана дейилади. 
Ёрдам беришимизнинг мукаддас шарти – АДОЛАТЛИ, МУСТАКИЛ, ФАКАТ КОНУНГА БУЙСУНАДИГАН, ОШКОРА ОДИЛ СУД тизимини яратиб, Узбекистон фукароларининг хаётини асрайлик, бир-биримизнинг хак-хукукимизни хурмат килайлик, фукароларимизнинг озод ва эркин яшашлари, юришларини таъминлайлик.
Бунинг учун мухим соха молия-банк тизимимизни ислох килайлик!
Давоми бор.


Рецензии