II. Дахшатли молия-банк тизими

     Бундан бир неча йил аввал Москвада енгил автомобиллар купайиб кетиб, сунъий тикилинч вужудга келди. Шахар марказида енгил автомашина рулида юргандан кура пиёда, велосипедда, метрода юрган афзал булиб колди.
    Шунда япониялик бир мутахассис йигит бу муаммони урганиб чикиб, бундай деди:
¬¬- Сизда, яъни Москвада светофорлар нотугри жойлаштирилган!
Вокеа нима билан тугагани ёдимда йук, аммо япон йигитининг гапи канотли сузга айланди. Хакикатда, уйлаб куринг-га бизда нима масалада кизил чирок ёнади, кайсинисида сарик, кайси масалада яшил чирок ёниб рухсат берилади?
    Мисол учун бутун дунёда автомобиль сотувчилар мижозни жалб килиш учун, турли-туман имтиёзларни уйлаб топиб, иложи борича купрок машина сотсам дейди. Биздачи?... Автомобиль ишлаб чикарувчилар узимизнинг ахолимизни, узимизда ишлаб чикарилаётган автомобиль билан таъминлаш услуби – САТИРА. Футболимиз давлат маблаги эвазига шакллантирилади. Рус тилини билмасанг футбол клуби маъмуриятида ишламайсан. Бутун ривожланган мамлакатларда яхши кушикни телевидение муаллифдан сотиб олади, бизда яхши кушик ижрочиси телевидениеда унинг ашуласини куйиш учун пул тулайди. Бунака сатира холатларини атроф –четингизга караб санайверинг. Мен давом эттиришга иймандим. Хозирча.
     Ривожланган дунёга етишишимиз учун светофорларимизни тугрилаб олайлик! 
     Яшил чирок – ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИКка ёкилсин!
     Хусусий тадбиркорлик кайси соха булади фарки йук –хох у телевидение, газета, журнал, хусусий ишлаб чикариш, хизмат кулсатиш, махсулот етказиб бериш сохаси, айникса Адвокатурага имтиёз ва преференциялар, грантлар берилиши лозим.
Уларни мухофаза киладиган хозирги кундаги яна бир ЯШИЛ  ЧИРОК ёкилиши зарур булган тизим, бировларнинг хохиш-иродасига эмас, балки, факат КОНУНГА буйсунадиган МУСТАКИЛ СУД ТИЗИМИ ва ОШКОРА ОАВ.
Тугри бу ишлар маблагсиз, хисоб китобсиз булмайди. Бунинг учун молия-банк тизимимиздаги конун ва коидаларимизнинг Узбекистон Конституцияси, Фукаролик Кодексига номутаносиб нормаларини тузатиш максадида  машаккатли хукукий, шу билан бирга ижодий мехнат керак!
Бу ишни Олий Мажлис килиши лозим. Афсуски, Олий Мажлис Конунчилик палатаси депутатлари жойларга бориб, махаллада хал буладиган майда-чуйда ишлар билан шугулланиб юрибди. Депутатларнинг бу холатини урмондаги йулбарснинг сичкон овлашга жалб этилишига ухшатса булади. Чунки, Конунчилик палатаси дегани урмон(ДАВЛАТ)нинг такдирини хал килишга кодир катта Йулбарс. Бизда Ижро хокимияти – Шер, Суд хокимияти кунгир Айик. Улардан хар бирининг урмонда уз мавкеи бор. Умуммий маънода эса урмондаги тинчлик-осойишталикни саклашга масъул.
Машаккатли мехнатни тугри ниятда олиб бориш керак. Агар ниятимиз нафс йулида булса, хар кандай бошланган эзгу тадбир таназзулга олиб боради.
Бунинг учун Ватанни, унда яшаётган фукароларни севиш керак! Конституцияда белгилаб берилган Хокимиятнинг уч тармоги Конунларга катъий риоя килган холда тараккиёт учун харакат килишлари лозим.
Бу борада юкоридаги уч хокимиятнинг куюшкондан чиккан – вирус тушган киликларини уз вактида «даволаб» турувчи эркин матбуот булиши шарт.
Майли, хозирча узимиздаги муаммоларни куятурайлик. Кудратли давлатларнинг молия-банк тизи (пулдорлари)нинг уруш килишга нега учлигини мухокама килайлик.
Мавзу хакида ёзаяпман-у нима учундир узбек тилида бу масалада маколлар куп экан.
Масалан «балик лойка сувда овланади». Уруш алгов –далгови эвазига катта-катта пул ишлаб топиш имконияти бор.
Европаликларнинг осиёликлардан алохида фарк киладиган жихати бор. Улар назарий билимдан кура, амалий билимни, хакикатда булган вокеадан тегишли хулоса чикариб харакат килишни ёклайдилар.
Уруш пайтида жуда катта бойлик орттирган киши хам банкир булган. Бу вокеа бундан икки аср аввал юз берган. 1815 йил 18 июнда Англия билан Пруссия (Германия) кушинлари Наполеон Бонапартнинг француз кушинлари уртасида жанг булиб утади.
Айтишларича, бу жанг натижаси кимматли когозлар савдосига катта таъсир килишини биринчи булиб банкир Натан Ротшильд англаган. Шу сабабли бу банкир уз одамини кураш майдонига юборган. Уруш Наполеоннинг маглубияти билан тугайди. Бундан биринчи булиб хабар топган Ротшильд «Наполеон галаба килибди» деган ёлгон маълумотни таркатади ва узига тегишли кимматли когозларни сота бошлайди. Чунки, Наполеон галаба килиб эрта-индин Англияни босиб олиб, барча мулкларга эгалик килиши мумкин эди. Унинг килган ишини курган бошкалар хам кимматли когозларини сота бошлайдилар. Шу талотупда акциялар киймати туша бошлайди. Маккор Ротшильд эса бошкаларнинг акцияларини яширинча арзон-гаровга сотиб олади. Жангда Наполеон эмас, балки Инглиз-Прусс кушинлари галаба килганлиги хакидаги хабар Лондонга етиб келгунига кадар Ротшильд роса пул ишлаб олган эди. Айтишларича, ушанда Ротшильд Амир Темур бобомиз услуби –хабарчи каптарлар хизматидан фойдаланган. 
Ким ахборотга эгалик килса – у дунёни бошкаради ("Кто владеет информацией, тот владеет миром") деган гап Н. Ротшильдга тегишли булиб, унинг бойиб кетиш тарихи Европа ва АКШлик пулдорлар учун урнак оладиган жуда катта мактаб булди.
Узингизга маълум, инсоният XX асрда иккита жахон урушини бошидан кечирди.
Бу пайтда урушда катнашаётган мамлакатлар молия-банк тизими жунбушга келди. Ватерлоо вокеасидан унумли фойдаланган Англия бу урушдан унумли фойдаланиб, уз валютаси фунт стерлингини ягона Жахон валютаси булишига эришди. Бу дегани Англия когози бошка мамлакатлар учун тилла урнини босди.
Иккинчи жахон урушида ташаббусни АКШ кулга олди.
              Тарихдан маълумки Иккинчи жахон уруши арафасида Гитлернинг хайрихохлари АКШда хам куп эди, АКШ нефть корпорациялари иккинчи жахон уруши пайтида фашистик Германияга хам жуда катта микдорда нефть сотиб яхшигина пул ишлаб олган.
Германия Европани босиб олиб Англия карши уруш бошлаган бир пайтда Англия Бош вазири У.Черчилль маккорлик килиб, Германия олиб браётган урушни СССР томонга йуналтиришга эришган.
СССР эса Англия ва АКШни Иккинчи фронтни очишга Германияга ортдан зарба беришни талаб килган.
Иккинчи фронтни очиш масаласи 1942 йилда Лондонда, Вашингтонда, 1943 йил Техронда мухокама килинган. Бу пайтда СССР харбийлари кон ютиб, кон кечиб жуда огир харбий жангларни бошидан кечирар, миллионлаб одамлар жанг майдонида улар, ундан-да купи оч-ялонгоч, майиб-мажрух эдилар. Очликдан силласи куриб улганлар канча эди?
АКШ ёки Англия харбийларида урушга киришга иштиёк йукмиди? Уларни куркокликда айблаб буладими? Рузвельт ёки Черчилль тезрок Германияни таслим килиб, галаба тугини Берлинда кадашни истамасмидилар?
Айнан Рузвельт ва Черчиллнинг саъйи-харакатлари билан Иккинчи фронтни 1944 йилнинг май ойида очишга келишадилар. Хакикатда 1944 йил 6 июнда Гарбий Францияга АКШ-Англия кушинларининг тушиши билан Иккинчи фронт расмано очилган кун хисобланади.
Бу ишнинг пайсалга солинишига эса молия-банк тизими сабабчи эди. Агар банк-молия тизими уз нафсини кулига айланиб, купрок пул ундиришни эмас, озгина адолат килганида, уруш олдинрок тугаши, канчадан-канча киши омон колиши мумкин эди. Аммо, мани, мани, мани – пул, пул, пул узининг шафкатсизлигини курсатди.
СССР тоталитар тизим булгани туфайли, СССРда битта мулкдор Давлат булиб уни гегемон, коммунистик партия рахбари Сталиннинг хохиш иродаси билан бутун молия, банк ва куролли кучлар тизими осонгина урушга мобилизация килинганди.
АКШ ва Англияда эса бундай эмасди. Бу ерда хусусий мулк хукмрон мавкега эга булгани туфайли, осонгина барча кучни бир муштга туплаб харакат килиш учун, молия-банк сохасида келишувларга эришилиши  керак эди.
Пули куп одам маккор, йуг-э хисоб-китобли булади. АКШ ва Англия пул ишлашдан ташкари, уз фукаролари хаётини асраб колишда хам маккорона иш юритдилар.
Маълумки СССР йигирма миллион солдат йукотди. Биттагина Москва остонасидаги жангларда СССР бир миллион жангчисидан ажралди.
Англия бурнининг тагидаги  олти йиллик Иккинчи жахон уруши давомида канча жангчи йукотганини биласизми?
Бор йуг-и уч юз минг аскар (!!!???), бугунги кунда Иккинчи Жахон урушида биз Хал килувчи роль уйнаганмиз дея, кукрагига уриб лоф ураётган АКШ бор-йуг-и 418.000 аскаридан ажралган. Бу курсаткич Узбекистоннинг Иккинчи Жахон урушида халок булган аскарлари (420.000 аскар, баъзи маълумотларда 500.000 дан куп) микдоридан хам кам.
АКШ ташаббусни Англиядан кандай килиб тортиб олди?
Англия уз худудида урушни хис килди, маълум маънода талофат курди.
АКШ худудида уруш булгани йук. Пёрль Харбордаги АКШ харбий базасига булган хужум эса Тинч океанида эди.
Шунинг учун АКШ кам зарар курган, аммо иктисоди ривожланган мамлакат эди. Шу сабабли АКШ уз Иттифокчиларига томонидан катта микдорда курол-ярог, техника, озик-овкат, кийим- кечак етказиши лозим эди.
Бунинг учун берилаётган маблаг давлатники эмас, балки хусусий бизнесники эди. Шу муносабат билан берилаётган товарларнинг эрта бир куни кайтарилиши хам назарда тутилганлиги боис хисоб китобларни амалга оширишга кулайлик яратиш керак эди. 
Шу билан биргаликда молия банк тизимидаги келишилмовчиликни тузатаман, дея вакт йукотилса, СССР якин орада урушни бир узи тугатиб куйиши мумкинлигини АКШ ва Англия сиёсий рахбарлари тушуниб етдилар.
Шу сабабли 1944 йил 6 июнда АКШ, Англия кушинлари Франция гарбига туширилиб Германияга карши урушга кирадилар.
Аммо, капиталистларга пул мухим.
Улар шошилинч равишда АКШнинг  Нью-Гемпшир штатидаги Бреттон-Вудс сихатгохида 1944 йил 1-22 июль яъни, йигирма икки кун давомида Иккинчи Жахон урушига хисса кушаётган корчалонлар уртасида конференция утказиб «Бреттон-Вудс Битими»ни имзолайдилар.
  Ушбу битимга кура, Реконструкция ва Ривожланиш Халкаро банки (Международный банк реконструкции и развития (МБРР), Халкаро Валюта Фонди (Международный валютный фонд (МВФ) ташкил этилиб АКШ доллари   (яшил когози) Дунё валютаси деб эълон килинади ва тиллога тенглаштирилади.
Натижада АКШ дунё молия тизимидаги ракобатчиси Буюк Британиянинг заифлашуви эвазига дунё молия-банк тизимида гегемон булиб олади. Битимга мувофик 35 АКШ доллари 3/1 унсия – 31,1034768 грамм олтинга тенглаштирилиб, тенгма-тенг алмаштирилиш кобилиятига эга булади.
Окибатда XX  асрнинг урталарида АКШ дунёдаги олтин захирасининг 70 фоизига эгалик килади. Бунга эришиш йулини кузатяпсизми? Битта мамлакат утирволиб когозда расм чизади. Унинг чизган расми станокда чоп этилади. Эвазига эса оддийгина когози учун тилла олади. Окибатда 1938 йилда 13.000 тонна тиллоси булган АКШ 1945 йилда 21.800 тонна тилло захирасига эгалик килади. Бу эса бутун дунё олтин захирасининг 70 фоизи эди.
Бреттон - Вудс Битими туфайли АКШ йигирма йил маишатда яшайди.
Аммо, таёкнинг икки учи бор деганларидек, унинг бу маккорлиги качонамдир тугаши керак эди.
Бу вокеа 1965 йилдан бошлаб содир була бошлайди.
Франция халк кахрамони ва Президенти Генералл Шарль де Голл 1965 йилда 1, 5 миллиард накд пулдаги АКШ долларини Америкага олиб бориб, унинг эвазига Бреттон-Вудс Битимига мувофик тилло беришларини талаб килади.
АКШ ва Франция уртасида жуда катта сиёсий жанжал келиб чикади ва Франция уз ихтиёри билан НАТОдан чикиб кетиб, номард АКШнинг дунёдаги ракобатчиси СССР билан алокани яхшилайди. Аммо, АКШ ва унинг НАТОдаги иттифокчилари 1968 йилда Францияда студентлар галаёнини уюштириб, де Голлнинг муддатидан олдин истеъфо беришига эришади.
Аммо, таназзул давом этди. АКШнинг олтин захираси 1949 йилдан 1970 йилга кадар икки баравардан купрокка камайиб 21 800 тоннадан 9 838,2 тоннага тушиб кетди. АКШ 1971 йилга келиб накд долларни Бреттон-Вудс Битимида белгиланган нархда тиллога алмаштиришдан бир тарафлама воз кечади.
 АКШнинг Бреттон-Вудс Битими оркали тузган маккорона режасини СССР рахбари Сталин кулламайди.
Бирок  мустакил Урусия Президенти Борис Арчаев соддадиллиги туфайли мамлакатини жар ёкасига келтириб куяди. 
Уммон ортидаги Хайбатулло 1991  йилдан кейин ер юзидаги давлатларга Яккахоким булиб (Аллох томонидан) тайинланганидан кейин, жуда купчилик давлатлар, айникса, собик социалистик (коммунистик) давлатлар унинг пул бирлиги ДОЛЛАРни уз молия-банк тизимидаги асосий валюта сифатида ишлата бошладилар. Асосан дахрийлик хукмрон булган бу мамлакатлар Аллохдан кура «Долларга сигиндилар» десам хато булмас.
Унинг бу маккорлигига чув тушган мамлакат Урусия булди. Узининг алкоголли ичимликларга ошнолиги билан машхур, хозирги Йулчиевнинг устози Борис Арчаев келиб-келиб бир неча АКШлик иктисодчиларни Урусия Хукумати тизимига ишга олди. Пул хидига маст ушбу Марказий Разведка Бошкармаси Агентлари   кулларидан келганча Урусия иктисодини, асосан молия-банк тизимини  пароканда килишга эришдилар. Уларнинг саъйи-харакатлари юкори чуккиси 1998 йилги дефольт эди. Ушанда рубль бир неча баробарга кадрсизланиб, кулидаги факатгина рус рубли булган Урусия ахолиси бир неча баробарга кашшоклашди. Бу таназзул, уз молия-банк тизимини долларга боглаган барча МДХ давлатларига хам уз таъсирини утказди.
Урусиянинг 1998 йилги зарари хакида, интернетда куйидаги маълумот бор экан: 
            По расчетам, сделанным Московским банковским союзом в 1998 году, общие потери российской экономики от августовского кризиса составили 96 миллиардов долларов. Из них корпоративный сектор утратил 33 миллиарда долларов, население - 19 миллиардов долларов, прямые убытки коммерческих банков (КБ) достигли 45 миллиардов долларов. Некоторые эксперты считают эти цифры заниженными.
         В результате девальвации, падения производства и сбора налогов в 1998 году валовой внутренний продукт сократился втрое - до 150 миллиардов долларов - и стал меньше, чем ВВП Бельгии. Россия превратилась в одного из крупнейших должников в мире. Ее внешняя задолженность увеличилась до 220 миллиардов долларов (165 миллиардов долларов составили долги государства, 30 миллиардов долларов - банков, 25 миллиардов долларов - компаний). Данная сумма в пять раз превышала все годовые доходы казны и составляла почти 147 % ВВП. С учетом внутреннего долга различных органов власти перед бюджетниками и предприятиями по зарплате и госзаказу общие обязательства превышали 300 миллиардов долларов или 200% ВВП. В то же время, по неофициальным американским оценкам, на Западе осело 1,2 трлн долларов российского происхождения, что было эквивалентно восьми тогдашним валовым внутренним продуктам РФ.
         В августе 1998 года одномоментно рухнули все несущие конструкции бюджетной и кредитно-денежной системы России. До самых низких показателей упал сбор налогов. Темпы инфляции ускорились в три раза, что вместе с четырехкратной девальвацией еще больше обесценило доходы казны, граждан и предприятий.
         Ряд российских банков не смог пережить дефолт. Так, Банк России отозвал лицензию у Инкомбанка, который входил в пятерку крупнейших банков России, однако во время дефолта 1998 года его признали банкротом и в банке ввели временное арбитражное управление.
         (Материал подготовлен на основе информации из открытых источников. Дефолт 1998 года в России: причины, хронология, последствия. Справка. Сюжет: Экономический кризис 1998 года в России: кто виноват? ria.ru).
           Мустакиллигимиз бошланмасдан олдин СССР кино усталари Поп агрокомплекси рахбари хакида ута танкидий курсатув тайёрлагандилар.
            Ушанда бир эпизод хечам ёдимдан чикмайди. Рижессер Намангандаги пичоксоз устани салбий тарафдан курсатиш максадида, деярли шундай савол беради: «Сиз ясаётган пичок – совук куролларингиз эртага одам улдиришга олиб келмайдими?».
           Шунда кария унга бундай дейди:
           –Гап ниятда. Ният яхши булса, пичок яхши ишлар килади, агар ният ёмон булса, пичок эмас, мих билан хам одам улдириш мумкин.
            Менинг ниятим хам факат яхшилик. Хулоса ярим иш дейилади, Европада. Тугри хулоса учун эса объектив фикр-мулохазалар керак. Айникса, масалага тан;идий ёндошилса.
               Мен имкони борича молия-банк тизимининг дунё сиёсатида канаканги кудратли курол эканлигини тушунтиришга харакат килдим. Албатта, бунинг учун салбий жараёнларни танлаб олдим. Яхшисини гапирувчилар етарли.
               Менинг бу гапларим Узбекистонимиз шароитида утган 25 йил давомида, молия-банк тизимидаги билимсизлигимиз, тадбиркорлар, ишлаб чикарувчиларнинг СУД ХИМОЯСИда булмаганлиги канаканги салбий холатларга олиб келганлигини «хазм» килишингиз олдидан бир дебоча эди.
               Давоми бор.

         


Рецензии