Месигь гъиди

             МЕСИГЬ ГЪИДИ



         З. Мягьямедовдин 1-пи январиъ 2005-пи йисан удубч1у «Табасаран нурар» газатдиъ айи «Месигь гъювал» макьалайиз жаваб.

        Гьюрматлу вуйи газат урхурайидар, ичв фикирназ З. Мягьямадовди «Табасаран нурариъ» «Месигь гъювал» к1ури ччвур алди аьхю макьала дибик1на. Эгер думу гьациб жюрейииндикьан йиз творчествайихьна илт1ик1нуш, дугъаз зурба чухсагъул пуз ккундузуз!
        Узу мици гьаз к1ура? Гьаз гъапиш, йиз произведенйир газтар-журналариъ чап дарап1бан бадали узухъ, табасаран халкь арайиз удубч1вуз даккнидари ва жарари алаъну гьадрарин «зурнайиккди ялхъан» ап1рудари, ижмиди улам хъипна. Узу дурарин чвурар ктухидарза, белки чпи ап1урайи ч1уру ляхнихьан дурар гьудуч1вур ва аьхирина-аьхир дурар чпин фикрихъна гъюр, дарди гъабшиш, дурарин диван ап1рур ихь Агъа Заанур хьиди. Узуз гъубзрайиб: дурарин язухъ зигувал ва дурар ккун ап1увал ву.
        Гьамус З. Мягьямадовдин макьалайиъ фу дибик1наш, гъачай сат1иди лигухьа. Белки думу, ужувлаз лайикь кас, йиз дюзди гъавриь ахънадаршул. Хъа узуз дугъкан гьамдин ккимиди гъубзназуз: учв дюзди гъавриъ ахъну адар к1ури узу табасаран халкьдихьна биябур гьаз ап1ура? Дугъу бик1ура: «Чан кьаст к1улиз адабгъури…», «Авторин кьаст табасаранарин терефнаанра гьациб даккнишин ахмиш ап1уб ву» яни, гъавриъ ахъруси к1ури гъабшиш, йиз кьаст: табасаранар ислам диндихьан гьадат1уб ву – гьаци дарин З. Мягьямадов?
       Му, йиз Заанур вуйинхъа, йиз к1ваъ уч1вну, душваъ фициб кьаст аш, аьгъю ап1уз! Уву йиз кьаст аьгъю ап1уз ккунир вуйиш, уву узухъдикьан гюрюшмиш хьидийва, гьеле йиз дустарикан ч1алкьан к1урадарза. Белки узуз табасаран ккидипуз ккунди ашул? Белки узуз динар чиб-чпигъ гъяуз кканди ашул? ясана табасаранари хъап1райи мусурман дин ккидипуз ккунди ашул? даршишсана вари табасаранарикан «хачпересар» ап1уз ккунди ашул? Эгер узхьан гьаму ляхнар ап1уз шуйиш, гизафдарихьан узуз икрам ап1уз шулки!
        Думу дици дар гьа, жан ккуни кас, йиз «ч1уру кьастнакан» узу увуз ачухъди к1урзавуз: узуз, Иса Месигьдин уж’вал рубкьбан бадали, Заанури гъап1у Ужувлакан вари табасаран халкьдиз аьгъю дубхьну ккундузуз. Хъа Иса Месигьдин уж’вал фу ву к1ури гьерхиш – Чахъ хъугърудариз Чахъди вуйи уьмур. Мурар узкан ктагъу гафар дариз, хъа Чав, Гирами Китабдиъ, Заанури дупнайидар ву. Дидкан увузра ужуйи аьгъявуз, хъа халкьдихьан гьит1ибк1ну гъитуз ккундавуз. Гьаци дайиш, уву яв макьалайиъ Заанури тувнайи гьадму «Ужувлан Хабарнакан» ктибтидийва, хъа Рашидлин «камиваларикан» ктибтидайва.
         Рябкъюрайиганси, ккуни кас З. Мягьямадов, узу зиихъ гъапи саспидарси, увура шлин-вуш идеология гъабхурайир вува, фицики ичв идеологияйихъди узу к1урайиб сабси дяргъруган. Гьаддиз уву уз’ин лик иливурава.
         Лик иливувал дарин, халкьдиз куч1лар дик1увал! Учвуз халкь ичв гъурд’ан деетуз ккунди адарвуз, я чан к1ул’инди фикир ап1рурихьди фикир ап1уз гъитуз ккунди адарвуз. Дайиш уву бик1дайва: «…думу (цензура) адрувалин гьяйифар зигубра алабхъуру».
         Гьюрматлу вуйи З. Мягьямадов, саб гъапиб “«Ужувлан Хабар», «Ц1ийи Васият» (Библияйин кьюбпи пай)” уву бик1урайиси, «хачпарасарин» дар, фицики яв уву исихъ гьамци бик1урава: «...Библия вари дюн’яйин культурайин девлет дубхьнайиб урхурайири ул’ан идипура». Библия вари дюньяйин культура дубхьнайиган, мушвягъ «хачпарасар» гьап1рудар ву? «Хачпасарар» к1уру гаф табасарандиз гьич айибкьана дар. «Хач» к1уру гаф ашра, хъа «парас» гьап1руб вуяв? Уву, Заанурихъ хъугъру халкьариз гьаци пуб’инди, ислам дин хъап1рударинна урус дин хъап1рударин арайиъ даккнишин иправа. Мусурмнариз «хачпарас» к1уру гаф думукьан уччвуйи дярябкърайибдин уву лап ужуйи гъавриъ ава ва гьаддиз гьадму жара ч1алнаан дуфнайи гаф яв макьалайиъ ишлетмиш ап1урира ава. Магьа гьамушв’ан рябкъюрахьузки, З. Мягьямадов, уву мусурман дин хъап1радрударихьна фициб жюрейиинди янашмиш шулаш. Садар мусурмнарилан гъайри, имбуну халкьар Заанури халкь гъап1дар дайк1ан яраб?!
         Уву «Ц1ийи Васият» бик1урава. «Васият» к1уру гафну гьадму гафар гъап1у кас гъак1ну к1ури улупура. Хъа Иса Месигь къиямат Йигъан вари инсаниятдин суд ап1уз гъюруваликан, гьеле мусурмнарин арайиъра кмиди а, дидкан аьгъдру кас улуп?! Гьаци вуйиган, Иса, гъиси гьаргандиз Ч1ивир ву. Эгер уву «Ужувлан Хабар» Китаб гъурхнуш, Душваъ «Ц1ийи Васият» дибик1надар, хъа «Ц1ийи Йикьрар» дибик1на. «Ц1ийи Васият» к1ури уву увкан ктабгъунва ва гьаддиинди Заанурин ляхнар уву асккан ап1урава. Гьатмунуб терефнаан, дици вуйиган, увуз «Ц1ийи Йикьрарнан» мяна-метлеб, рябкъюрайиси, аьгъдарвуз. Аьгъдруган, жвуван дюз гъюруганси, илт1ибк1ну ккундар.
         Уву: «…саб жюрейин гъалат1ар деетна ва, рякъру гьялариан, дурарин метлебра саб ву» к1ури бик1урава, хъа дурар фундар вуш ва фунуб метлеб вуш улупурадарва – мидин фици гъавриъ ахъхьа? Уву гьамци пуб’инди, З. Мягьямадов, урхурайириз, гьатмуну адмийир ва гьатмуну китабар даккун ап1бан шарт1ар ккиврава. Уву улулупишра, гьякьвална нягьякьвал жара ап1уз, дураризра фагьум-фикир а. Хъа дурарин фу метлеб вушра к1урзавуз: табасаран халкьдиз Иса Месигьдилантина уж’вал хьувал, гьаз гъапиш, Гьадму ву уж’вал Хьайир. Гьаци вуйиган, гьюрматлу вуйи З. Мягьямадов, Азизовдин «ч1уру кьаст даккнишин ахмиш ап1уб ву» к1ури, мюхъюгъян. Ва халкьдихьна, йиз «кьастна» китабарин «метлеб», динар, халкьар ва адмийир гъяъру жюрейиинди мабхан. Узу халкьдиз гьякьвал ктибтуз буржлу вуза, фицики гьарсар касдиз чан история дюзди аьгъяди гъабшиш, дугъу ц1ибт1ан гъалат1ар деетдар.
         «Миссия» йиз гъюнаригъ гъубзруси мигъитан – улуп «табасаран интеллигенцияйин бахчайиан» гьадму миссия узу гъабхайиз гъубху касар? Узу кьадарсуз шад хьидийза. Дицдар дихъурадайвуз? Ари дидрихъруган, яв му гафарра гьак1айди дупнайиваликан аьгъю йибхь.
Уву яв даккнивалиан З. Мягьяммадов, табасаран ч1алназ илт1ибк1руган «Христос Иса» к1ури илт1ибк1урава, урус ч1алнан китабдиъ «Иисуса Христа» дибик1найибдин ерина, гьаз гъапиш «Христос» к1ури увуз кьялхъюз ккуниси авуз. Грек ч1алнаан урус ч1алназ дуфнайи    «Христос» к1уру гаф ихь ч1алназ «Месигь» к1ури дубхнайибдикан увуз лап ужуйи аьгъявуз.
Сабсанадин уву йиз гъавриъ духьну ккундузуз, З. Мягьямадов, узу динарикан улхуз ккунир дарза, узуз Заанури дупнайи ва ап1урайи ляхнарикан к1ури ккундузуз. Динар, адмийири чиб-чпиинди Заанур агурча к1ури ап1урайи ляхнар ву. Хъа Заанури Чав ухьу халкьра гъап1ну ва улдугнайи ухьу агурира а. Дугъу Чав, инсаниятдиз Чакан Чан Гирами Китабдиъ ктибтну, хъа динари Дугъкан, чпи дюзмиш гъап1у китабариинди ктибтура – рябкъюрайвуз Заануринна динарин арайиъ айи фаркьваликан?
        Узу дик1ру китабар ва йиз ап1урайи гафар Заануриндар вуйиз к1ури зат хътрюгъярза, Заанури гъапи гафар узхьан пуз шулзухьан к1урит1ан хьибдарзухьан. Гьаддиз, йиз гунагькар жандиз дилигну, узхьан диндихьан гьудуч1вуз шуладарзухьан, гьудуч1вуз шулдар к1ури узу диндиз икрам ап1ури гъузидарза, хъа Сар узу Уьрхруриз ва йиз Суд Ап1руризт1ан икрам ап1идарза.
           Узуз увузра суал тувуз ккундузуз, З. Мягьяммадов: халкьдин культура арайиз гъюбан бадали 5 кьам ч1яаьн шулайин? Ясана 5 кьамдизкьан вуйидар ихь абйир дайин? Ясана думугандиз вуйиб набшди? Гьатмунуб терефнаан, гьадму китабдиъ айи гафар йиздар дарувал улупназаки – дурар «интеллигенцияйин бахчайиан» вуки! Уву, дидин гьякьнаан, гьадму «бахчайихъди» женг гъайибх – узухъди ваъ.
          «ДГУ-йин дагъустан ч1аларин кафедрайин мялимарин шагьидвалиинди табасаран ч1алнаъ айи 60% гафар жара ч1алариан (тюрк, аьраб, урус, перс, иран ч1алариан) дуфнайидар ву. Амма ухьуз я тюркар, я урсар, я персар, я аьрабар к1урадар», бик1урава. Хъа узу ухьу жугьдар вухьа к1ури бик1урайинхъа? Ари гьадму кафедрайин мялимарихъди ихь табасаран ч1алнан гьякьнаан узура гъулхунза. Сар аьлимди (дугъан ччвур, чан т1алабниинди, пидарза) гьамци гъапунзуз: «Ихь ч1алар ва тарих ахтармиш ап1бан илим дюз даруб вуйиб увузси учузра аьгъячуз, хъа учуз заълан гьамцидарихъинди ап1инай к1ури буйругъ туври шулчуз, дурарихъ учу хъпехъузди пул туврачуз, даршиш ляхниан ут1уккуру».
           Гьюрматлу З. Мягьямадов, уву якьинт1ан, ихь ч1ал ва тарих гьякь вуйиганси ахтармиш ап1ура к1урайивалихъ хъугърайва? Урх ч1алар ва дурарин гафар арайиз гъюваликан, урх историяйин учебникар, хъа гъавриъ ахъдива фициб идеологияйин заказниинди дурар дидик1найидар вуш.
            Наан идеология гъабхураш, душваъ гьякьвал бихъуб мумкин дар. Совет деврин идеология материализм гъабхьну, хъа гъийин деврин идеология – исламизм. Наанди гъилигиш – радио-телевидение, газет-журнал, сумчир-салам, школа-институт, гим-мил, рекламара кмиди, дин дубхьна. Гьамци табасаран халкьдиз ккунди шулайиб вуйин, даршиш заълан - уву к1урайиси, «Аьраб Халифатдин чапхунчйирихьан»?! Дурари Чичандикан, Бесландикан, Нью-Йоркдикан, Москвайикан, Волгограддикан, Иракдикан, Израиликан, Испанияйикан,   Турцияйикан, Дагъустандикан ва гьацира гизаф жара йишварикан гьап1раш рябкъюрадайвуз, ебхьурадайвуз? Дарш увура гьадрарин терефкар вуйва?! Фу тафавутвал ахъа гьадмугандин «Халифатдин сяргьятар яркьу ап1увалинна» гъийин Россияйихьан Кавказ тадабгъуз хъюбгънайивалинна вари дюнья бисуз ккундайи исламистарин халифатдин? Увуз, уччву гафариинди бицир алдатмиш ап1руси, Аьраб Халифатна ислам дин жара ап1ури, табасаран халкьра алдатмиш ап1уз ккундавуз. Дици вуйиган, Аьраб Халифат наан дубк1найи ислам дин хьайиз? Табасаран гъибису Аьраб Халифатди ислам дарди жара дин гьаз дебккундайи? Увуз хабар дарди айвуз дарш ислам динди гьюкум гъабхурайиваликан. Ислам динди гьюкум чан хилиз дибисна, хъа урсаринси, гьюкми дин чан хилиз дибиснадар. Дявйир, экстремист т1урк1бар-йихбар гьаддилан гъюрайидар вуйиб варидариз аьгъяки?
          Уву 2000-пи йисан республикайин газтарна-журналар адагъру типографияйиъ адабгънайи «Республика в зеркале газеты «Дагестанская Правда»» к1уру журнал урх, гьадушваъ ачухъди дибик1наки ислам динди гьап1раш? Доктор, профессор, Северокавказдин ислам ахтармиш ап1бан центрийин аьхюр вуйи Михаил Вагабовди гьадму журналик дидик1найи гьаму гафарра узу узкан ктагъдар вуйин? Магьа, хъебехъ дугъу фици бик1ураш: “Депутат Госдумы пишет: «Считаю необходимым внести ясность в вопрос. В 2000 году исполняется 1400 лет по мусульманскому летоисчислению с момента начала проповеди ислама на территории РФ, которое было положено прибитыем в Дербент асхабов (сподвижников) пророка Мухаммада, огласивших словами азана и намаза ту землю, которая сегодня является территорией Российского федеративного государства». Можно подумать, что автор самолично следил за ходом событий у стен Дербентской крепости Нарын-Кала и, таким образом, одним махом надумал решить одну из сложнейщих проблем исторической науки, выдавая желаемое за действительность. Почему-то в разгаре сражения в Дербенте уважаемый депутат услышал только азан и увидел совершающийся мусульманский намаз… Арабо-мусульманская экспансия и процесс исламизации органически неделимы…”.
          Гъачай З. Мягьямадовди дибик1найи сабсана абзац урхухьа: “Гьамус табасаран ч1алназ таржума дап1найи «Ц1ийи Васиятназ» фикир тувдихьа. Аьхю кьадарнаъди деетнайи грамматикайин гъалат1арилан гъайри, китабдин текстнаъ ччвурарра дюз дарди таржума дап1на. Месела, «Югьанди ктибту ужувлан хабрин» «Месигь гъювал» к1уру главайин 6-пи пайнаъ дибик1на: «Аллагьди Ягь’я к1уру ччвур али адми гьаъру». Гьякьикьатдиъ дубхьну ккунду: «Аллагьди Югьан к1уру ччвур али адми гьаъру»”.
          З. Мягьямадовди мушваъ учв аьхю богословси гьисаб ап1ура ва Гирами Рюгьниинди дибик1найи Заанурин Гафнакан гъалат1ар ктагъуз ккунди а. Табасаран ч1алназ илт1ибк1найи «Ужувлан Хабарнак» грамматикайин гъалат1ар ктар пидархьа, гьаз гъапиш, гъалат1ар ктагъдарра, чав, З. Мягьямадовди к1урайиси, «табасаран интеллигенцияйин бахчайиан» вуйи касар ву, хъа ччвурарикан улхури гъашиш, мушваъра З. Мягьяммадов дюз дар, гьаз гъапиш, Заанури дугъриданра Иса Месигьдин улихьди Ягь’я к1уру пайгъамбар гьаъну. Душваъ гьаци, Ягь’я к1уру ччвурра дубхьну ккунду. З. Мягьямадовдин хиял ву мушваъ Югьан к1уру ччвур али сар касдикан улхура к1ури. Югьан, Иса Месигьдин 12 ученидикан сар, чан улариинди гьадму гьядисйир гъяркъю ва Исайикан шагьидвал гъибик1у вакил ву. Гьаддиз, Заанурин му Китабдиин «Югьанди ктибту Ужувлан Хабар» к1уру ччвур ал.
          Хъа яв хиларигъ сар шли-вуш илт1ик1у рукописар гъяхьну к1ури, узкан фу бала гъадабгъурава, дуст хьуз лайикь кас? Яв хиялиан душвак гьадму гъалат1т1ан ктар к1урайва? Уву лиг ихь аьлимарин кюмекниинди арайиз дубхнайи «Ужувлан Хабарназ». Дидик, уву к1урайиси, «Сифте Гаф айи, Гаф Месигьдихь хьайи ва Гафра Месигь вуйи» дибик1надарки?! Урх «Югьанди ктибту Ужувлан Хабарнан» 1-пи к1ул ва 1-пи ц1ар ва, уву дюз дарувал душв’ан аьгъю хьавдивуз. Дидихъди сабси, гьадму гафариан Иса Заанур вуйивалра ачухъ шула, хъа уву к1урайиси пайгъамбар – ваъ. Заанурин Гирами Китабариъ Иса пайгъамбарт1ан дар к1ури гьич сабишваъра дибик1надар. Думу неинки пайгъамбар хъа ухьхъанди Чан жан туву лук1ра кмиди гъахьну. Дици вуйиган, ухьу Дугъаз Лук1 ву дупну гьаз гъибтрадар? Гьадму ву инсаният-дюнья халкь Гъап1ур, Гьадму хьиди инсаниятдин судра Ап1рур. Гьадму Заанурин гьюрмат гат1абхьну диндин тереф бисру увусир касдикан Заанури къиямат Йигъан гьап1урк1ан яраб! Заанурихьан Учв Инсандин суратназ хуз шулу, хъа инсандихьан учв Заанурин суратнаъ дерккуз шлуб дар – дугъаз дициб кьудрат адар. Ари Заанурра инсанаригъна Чакан ктибтуз инсандин суратнаъди гъафну, дарди гъабхьнийиш инсаниятдиз Заанур ва Дугъан ляхнарикан наънан аьгъю хьибдийи? Динди ап1урайиси, адмийири чиб-чпикан ктагъу гафариан?
          Уву бик1урава: «Аьхиримжи таржумйир Дагъустандиъ айи хачпарасарин килисайи чап ап1урайидар ву». Я жан ккуни кас, уву куч1лар гьаз ап1урава! Урсарин диндин табасаранарихъди фу ву? Библия – вари дюньяйин культурайин бина вуйи Заанурин Гаф, дагъустандин вари ч1алариз, Дагъустандин Академия Наукдин филиалин ч1алнанна тарихдин институтдиъ илт1ибк1ура. Табасаран ч1алназ Заанурин гаф илт1ибк1ури сифте хъюгъюрра ихь машгьур аьлим Бейдуллагь Ханмягьямадов ва дугъахъди профессор Кази Курбанов вуйи. Уву дурарин ляхнарикан гьаз ккебехънава, ккуни кас З. Мягьямадов, Азизовдиинна гьаз гъаних духьнава?
           Макьалайин аьхиримжи абзацариъ З. Мягьямадовди урсарин диндин мистнакан чаз аьгъюбра аьгъдрубра вари гъибикьну гьяшил дап1ну ктибтура, гьадму ляхнарин гъавриъ адру кас гьациб футнайихъ хътругъди фици гъузур!
           Табасаран адми гъавриъ адрахъру гафариинди «килиса, ибадат, хачпарас, крешение, баптизм» к1ури бик1ура ва учв гьадрарин гъавриъ адарди имбудар гъавриъ т1аъри хъюгъна, гьамци вуйиган ухьу З. Мягьямадовдиз ва гьациб макьала чап ап1уз ихтияр туву касариз фу к1ухьа – мурарин вари магьа гьамциб ву! (Эгер гьаму варибдикан гъавриъ ахъруси бик1уруш, ухьуз гизаф газатдин машар герек шулу. Ичв тямягь аш, гьюрматлу газат урхурайи касар, узу гьязур вуза.) Мушваъ З. Мягьямадовди урсарин диндин ляхнарна Заанурин ляхнар гъидикьна, думу учв, гьелелиг гьацдарин гъавриъ ахънадар. Ихь халкьар сац1ибкьан гъавриъ ахъбан бадали гъи ухьухьна «Ужувлан Хабар» дурубкьнахьухьна.
         Уву фикир тув, фициб ва шлин идеологияйихъинди табасаран халкьдин фикир гъабхураш! Бесландиъ биц1идар гъирмиш ап1уз гъитуб гьадму учву гъабхурайи идеология вуйи гьа, жараб фук1ара дайи. Ихь президент В. Путинди гъапи гафар мушваъ к1ваин алауз буржлу шулаза: шли ислам экстремизмайихъна дих ап1ру идеология гъабхураш, гьадму экстремист вуди гьисаб ап1уб лазим ву. Хъа увуз З. Мягьяммадов, «хачпересар» ликрикк ккивну, исламистар зауз ккундайи гьялси рябкъюразуз. Ц1ийи йисаз улихьна чан аьхиримжи улхбариъ ихь Дагъустандин аьхюр М. Мягьямадовди гьаваи бадали гьамци гъапундайи гьа: ч1яан ишри ичву диву мистар, гьамускьана кьабидаризна биц1идариз ужувлар ап1ури ккебгъай!
         Яв нашдиячв табасаран халкьдиз ап1урайи ужувлар! Дурар, гардандиин диндин гьялкьйир алаъну гъит, Заанурна Дугъан ляхнар биябур ап1ури!!!

Редакцияйиз: Эгер гьаму йиз жаваб: «Месигь гъиди!», чан гьамци, саб гафкьан гъидидипди З. Мягьямадовдинси «Табасаран нурариъ» чап дарап1иш, Европейский суддииннакьан гъягъюз мажбур хьидиза. Йиз произведенйир учву чап дарап1ди узкан ичв газатдиъ ч1урувалихъинди, даруб алап1ури, биябур ап1ури чап ап1ин к1ури шли ихтияр тувначвуз!? Узкан фу ч1уруб дябкъначвуз? Узу ичв ляхнар международный сягьнайиинна алдагъруганси даришри! Газтик йизра пай кайиз, даршиш экстремист диндин тереф бисру газат табасаран халкьдиз лазим дар.
           Ккун ап1ураза, гьаму ЖАВАБНАН саб копия, лично, узуз масанди вуйи З. Мягьямадовдиз тувуб.
          Редакцияйин вари работникариз йиз терефнаан чухсагъул к1ураза. Гъачай сариз сар ккунди яшамиш хьухьа!
          Гъибик1ур: Рашид Азизов.