II. Бир аганаб хаёл сурсак майли-му

                (Lotincha matn pastda)

Дунёнинг икки кутбини забт этган шох кимлиги хакидаги савол инсоният тарихидаги энг катта жумбоклардан бири хисобланади.
Охирги хар бир асрда эски сир ва синоатлар очиб келиняпти. Мисол учун йигирманчи аср бошида Миср Фиръавнларининг саркофаглари, пирамидалари топилганди. Бу маърифатга чанкок Европада катта гов-шувларга сабаб булди.
Мен кутараётган мавзу дунёнинг икки кутбини эгаллаган Шох кимлиги хакидаги жумбокнинг ечими хам уша пирамидалар топилиши каби шов-шувли вокеа. Хохлаган миллат(туркийлардан бошка)нинг хохлаган тарихчиси, олими, академиги бу масалада уз фикрини билдирмокчи булса тарих, тилшунослик майдонига чиксин!!!
Бу сирли жумбокнинг ечими бошланиши инсониятга туширилган охирги Илохий Китобда келтирилган.      
Биз Китобда келтирилган фактни асос килиб, уни тафаккур килишимиз мумкин.
Тарихчилар ва филологлар скифлар тарихини яхши тадкик килганлар, аммо хеч каерда асосий скиф хакида маълумот бермаганлар. Балким Европада бу масалани биринчи булиб олиб чиккан Геродотнинг Тарих китобидаги уша сатрлар атайлаб йук килингандир?
Бундан 2000 йил олдин кадимги римлик тарихчи Сицилиялик Диодор (эрамиздан олдин 90-21 йиллар) скифлар этнонимлари хакида узининг “Тарихий кутубхона” номли асарида шундай деган эди:
 XLIII.Энди кушни давлатларга (хиндлар билан) кучган скифларга тухталсак. Улар дастлаб кичик ерларни банд килишган эди, кейинчалик узларининг ботирликлари ва харбий кучлари туфайли катта ерларни ишгол килишди ва уз кабилаларининг хокимиятини кучайтириб, нуфузини оширишди. (2) Улар дастлаб Аракс (Амударё) атрофида кичик сонли кабила сифатида яшаркан, обру-нуфузлари хам паст эди. Аммо кадимданок жанг килиш санъатини пухта эгаллаган бир шох туфайли улар тогларда Кавказгача, Океан ва Меотий (Азов) денгизи пасттекисликлари хамда Танаис (Дон) дарёси атрофига кадар узанган худуддан иборат катта давлатга эга булишди. (3) Скифлар билан боглик афсонасига кура, танасининг юкори кисми одам, пастки кисми илонсифат бир киз тугилади. У билан Зевс худоси кушилади ва угил фарзанд тугилади. Унга Скиф деб ном куйишади. Скиф машхурликда замондошларидан утиб кетади, натижада халкини хам унинг номи билан атай бошлашади...    
Бир канча вакт утиб, жангчилик санъати ва ботирликда машхур булган ушбу шох авлодлари уз жанговарлик харакатларини Танаис дарёси ортидан бошлаб, Фракиягача булган худудларга хамда бошка томонга йуналтириб, Нил дарёсигача булган худудларда уз хокимиятларини урнатишади. (5) Улар ушбу худудда яшаган купгина кабилаларни узларига буйсундириб, бир томондан, шаркий уммонгача, иккинчи томондан, Каспий денгизи ва Меотий кулигача булган худудда скифлар хокимиятини урнатишади. Тобора кенгайиб борган бу кабила вакт утиши билан купгина шохлар номи билан, яъни саклар, массагетлар, аримасплар деб атала бошлайди.
VII аср бошида Таврот, Забур ва Инжилни яхши билувчи рухонийлар Мадинага келиб урнашишади ва махаллий арабларга энг охирги пайгамбарнинг дунёга келиши хакидаги белгилар намоён булганини айтишади. Мукаддас китобларда якин кунларда у Мадинада тугилиши ва унинг яхудий экани маълум килинади. Шу тарика дунёга яна яхудийлар эгалик кила бошлашади.
Уша пайтларда араблар Маккада яшашар, зиёратчилар хисобига кун куришиб, кучманчилик килишарди. Куп холларда араблар саводсиз эдилар ва Эрон ахолисининг бир кисми хисобланишарди. Ушанда араблар турли-туман бутларга сигинар, уларга курбонлик келтиришар ва бутларга сигиниш  Ягона Худо – Аллохга олиб боради, деб ишонишарди.
Якин-орада яхудийлар орасида охиризамон пайгамбарининг дунёга келиши хакидаги хабар Макка хукмдорлари ва зодагонлари кулогига етиб боргач, улар бунга буткул ишонишади. Шунда зодагонлардан бири таассуф билан: “Эссиз, агар араблардан тугилганида эди, биз унга сидкидилдан хизмат килардик”, дейди.
Бироз вакт утиб, улар орасида истикомат килган Мухаммад узини Худонинг пайгамбари эканини маълум килиб, барчани Ягона Худога сигинишга даъват кила бошлайди. Аммо, энг кизиги, бу одам укишни хам, ёзишни хам билмас эди.
Шунинг учун унга хизмат килишга касам ичганлар дархол ундан юз угиришди. У эса йулидан кайтмади. Шунда Макка хукмдорлари айёрона режа тузишади. Улар уз вакилларини Мадинага, яхудий рухонийлари олдига жунатишади ва уч мураккаб савол тузиб келишни буюришди.
Ушбу таклифдан хайрон колган яхудийлар узлари учун хам кийин булган уч саволни тузишади ва жавобини айтишмайди. Аммо: узини пайгамбар деб атаётган одам ушбу саволларга иккита узун  ва бир киска жавоб берса, у пайгамбар булиши мумкин ва уни тан олиш керак, дейишади.
Саволлардан бири бутун дунёни забт этган кадимги Хукмдор  хакида эди.
Араб тилида уни Зул-карнайн деб аташарди.
Куръонда бу хакда шундай дейилган:
83. Яна сиздан Зул-карнайн хакида сурайдилар, -
Айтинг: “Энди мен сизларга у хакдаги хабарни тиловат килурман”.
84. Дархакикат, Биз унга (Зул-карнайнга) бу Ерда салтанат – хукмронлик бердик ва (кузлаган) барча нарсасига йул – имконият ато этдик.
85. Бас, у (аввал Гарбга караб ) йул олди.
86. То (кетаётиб) кун ботаётган жойга етгач, у (куёшнинг) бир лойка булокка ботаётганини курди ва у (булок) олдида бир кавмни учратди. Биз: “Эй Зул-карнайн, ё (уларни) азобга дучор килурсан ёки уларга яхши муомалада булурсан”, дедик.
87. У айтди: “Золим булган кимсани, албатта, азоблагаймиз. Сунгра Парвардигорига кайтарилгач, У зот уни яна дахшатли азоб билан азоблар.
88. Энди иймон келтириб яхши амаллар килган зотга келсак, унинг учун гузал окибат – жаннат мкофот булур. Биз хам унга ишимиздан осон – енгилларини буюрурмиз”.
89. Сунгра у (Шаркка караб) йул олди.
90.  То (кетаётиб) кун чикишга етиб боргач, унинг (куёшнинг) бир кавм устига чикаётганини (кутарилаётганини) курдики, Биз у (кавм) учун куёшдан (сакланадиган уй, либос каби) бирон парда килмаган эдик.
91. Худди илгаригидек булди (яъни Зул-карнайн бу кавмга хам кун ботишдаги кавмга килган муомалани килди). Аникки, Биз унинг барча ишларидан хабардормиз – (уни) ихота килиб олгандирмиз.
92. Сунгра, у яна йул олди.
93. То (кетаётиб) икки тог уртасига етиб келгач, у (тоглар ортида) бирон гапни англай олмайдиган кавмни учратди.
94. Улар: “Эй Зул-карнайн, шак-шубхасиз, (шу тоглар ортидаги) Яъжуж ва Маъжуж (кабилалари) Ер юзида бузгунчилик килгувчилардир. Бизлар сенга бир (микдор) тулов туласак, биз билан уларнинг уртасида бир сад чекиб (бир тугон куриб) берурмисан?” дедилар. 
95. У (Зул-карнайн) айтди: “Парвардигорим менга ато этган (салтанат) сизлар берадиган (мол-дунёдан) яхширокдир. Бас, сизлар менга (мол-дунё билан эмас, балки) куч-кувват билан ёрдам беринглар, мен сизлар билан улар уртасига бир девор бино килай.
96. Сизлар менга темир парчаларини келтиринглар”. То (темир парчалари) иккала тог билан баробар булгач, (Зул-карнайн: “Босконлар билан) дам уринглар”, деди. Бас, качон у (темир-терсакларни киздириб) ут килгач (эритгач), деди: “Менга эритилган мис (хам) келтиринглар, у (темир парчаларининг) устидан куюрман.
97. Энди улар у (тусик) устига чикишга хам, уни тешиб утишга хам кодир эмаслар”.
98. “Бу Парвадигорим томонидан булган мархаматдир. Энди качон Парвадигорим (Яъжуж ва Маъжуж чикади, деб) ваъда килган вакт келганида (яъни киёмат койим булишига якин колганида), Узи у (тусикни) теп-текис килиб куюр. Парвардигоримнинг ваъдаси хакдир”, деди (яна) у.
(Куръон, 18-сура. “Кахф” сураси)
Геродот, Диодор ва бошка антик давр тарихчиларининг сузлари мусулмонларнинг мукаддас китоби Куръонда тасдикланмокда. Демак, тарихда куч ва акл билан бутун дунёни забт этган Шох утган ва Унинг кадами гарбда, кун ботишига, хамда шаркда кун чикишига хам етган!
Туркий халкларда у Угузхон деб аталади. Арабларнинг Марказий Осиёга юришидан сунг унинг исми унутилиб кетади. Бу халкларнинг мукаддас китоби “Авесто” (“Айгисто”) йукотилади. Айнан араб истилосидан сунг ОКУЗ номли дарё арабча “саркарда дарёси” маъносида “Амирдарё” деб номлана бошланади. 
 Хуш, Угузхон качон яшаб утган? Бу саволга биз урта аср тарихчилари –Мирзо Улугбек ва Абулгози Баходирхон асарларидан жавоб топишимиз мумкин.
Бироз ушбу тарихчилар хакида тухталсак:
1. Мирзо (кейинрок Султон) Мухаммад ибн Шохрух ибн Темур Улугбек Курагоний (1394-1449) йилларда Темурийлар салтанати хукмдори, Шохрух угли, Темурнинг набирасидир. Буюк мунажжим, астроном ва тарихчи сифатида машхур).
Унинг тарих буйича энг машхур асари – “Турт улус тарихи” (Тарих-и-улус-и-арбаа).
2. Абулгози, Абу-л-Гози-хон (Абул-гози, Баходир-хон, Абулгози Баходирхон), (1603-1664 йиллар), Чигизхоннинг бевосита авлоди булиб, Хивалик хон ва тарихчи.
Абулгози Хива хонлигининг хукмдори, саркарда ва тарихчи булган.
Унинг тарих борасида икки асари мавжуд:
1. “Туркманлар шажараси” Шажараи тарокима;
2. “Турклар шажараси” Шажараи турк.

Ушбу икки тарихчи уз замонасининг хукмдорлари булишган. Уларнинг иккаласи хам уз ихтиёри билан тахтдан воз кечишган. Нега уларнинг давлатдаги урнига ургу берилмокда? Уларнинг иккаласи хам кироллик конига эга булишган. Бири енгилмас Чингизхоннинг бевосита авлоди булса, иккинчиси енгилмас Темурнинг невараси эди. Иккаласи хам замонасининг илмли кишилари булиб, шу билан биргаликда хукмдор хам эдилар. Тарих борасида бой манбаларга эга эдилар. Мирзо Улугбекнинг бобоси Амир Темур (1336-1405 й.) хукмронлиги даврида тупланган бой кутубхона Мирзо Улугбек вафотидан кейин шогирди Али Кушчи томонидан йукотилган ёки яширилган, деган фикрлар мавжуд, бу кутубхона халигача топилган эмас. 
Ушбу манбаларга кура, Угузхон куч билан бутун дунёни олган биринчи султон хисобланади. Мирзо Улугбекнинг ёзишича, Абу Райхон Беруний (Абу-Райхон Мухаммад ибн Ахмад ал-Беруний 973-1048) дунёнинг сув босиши вактини тугри топган.
Ал Берунийнинг хисоб-китобига кура, дунёнинг сув босиши мелоддан 3725 йил олдин содир булган. Яъни 5117 йил олдин (2014-622 йил = 1392 + 1392 = 5117) (Мирзо Улугбек “Турт улус тарихи” Т.:”Чулпон”, 1994 йил-30-б.)
Сув босиши руй берган пайтда Нухнинг катта угли Аёз уйланган эди. Мирзо Улугбек буйича Угузхон Нух пайгамбарнинг туккизинчи авлоди хисобланади.
Нух пайгамбарнинг биринчи угли фарзандлари исми:
1. Аёз (Ёфас); 2. Турк; 3. Аблачахон; 4. Дибадкуйхон; 5. Куюкхон; 6. Алмужаннахон; 7. Мугулхон; 8. Корахон; 9. Угузхон.
Энди ушбу руйхатни Абулгозихон руйхати билан солиштирамиз:
1. Аёз (Ёфас); 2. Турк; 3. Тутак; 4. Аблачахон; 5. Дибадкуйхон; 6. Куюкхон; 7. Аланчахон; 8. Мугулхон; 9.Корахон; 10. Угузхон.
Диккатли укувчи уртадаги тафовутни дархол англайди. Улугбекнинг талкин килишига кура Угузхон Нухнинг туккизинчи угли, Абулгозихон эса унинчи угил сифатида кайд килади.
Туркларда туккиз сони мукаддас хисобланади. Буни Абулгозихоннинг узи хам тасдиклайди. Масалан, у шундай дейди: “Хеч нимарсанинг мартабаси туккуздин юкори булмас, нихояти туккуз турур” (Абулгозий «Шажари турк» Т-1992 г. «Чулпон» нашриёти, 12-бет)
Улугбек руйхатида Туркнинг угли Тутак  мавжуд эмас. Мирзо Улугбек Абулгозидан икки юз олдин яшаган. Нахотки у Туркнинг тунгич угли Тутакни билмаган булса?
Нега Абулгози Тутакни руйхатга киритган? Ахир, бу оркали у туккиз сони  борасидаги анъанани бузган-ку?
Буни факат бир фикр билан тушунтириш мумкин. Абулгозихон Ёфасдан тугилган авлодни яхши билган. Бирок Марказий Осиё Чингизхон томонидан босиб олингач, махаллий тарихчилар чингизийлар фойдасига тарихни узгартирдилар ва Мугулхонни дастлабки унталикка  киргиздилар. Бу оркали улар турклар орасида энг хурматли хукмдор булган Угузхоннинг бобоси Мугулхон эканини курсатмокчи булдилар.
Аслида эса Мугулхон X-XI асрларда яшаган. Бу иккала руйхатни таккослаб улар орасидан Мугулхонни чикарсак, куйидаги руйхат намоён булади:
1.Аёз (Ёфас); 2. Турк; 3. Тутак; 4.Абулчахон; 5. Дибадкуйхон; 6. Куюкхон; 7.Алмужаннахон; 8. Корахон; 9. Угузхон.
Угузхон туркий халклар орасида энг хурматли хукмдор эди. У Нухнинг туккизинчи авлоди хисобланган. Халк унинг хукмдорлиги даврида бахтли ва бой яшаган. Шунинг учун хам “9” сони туркий халклар уртасида мукаддас хисобланган.
Угузхон кайси даврда яшаган деган саволга тухталсак. Агар хар бир авлодга 30 йилдан кушадиган булсак, 270 сони келиб чикади. Бу сонни 5117дан айирсак, 4847 сони келиб чикади. Хакикатдан хам, тахминан 4800 йиллар олдин ер юзида дастлабки одамларнинг урнашиши содир булган.
Угузхон узининг тутинган угли Кипчокни Чингизхондан 4000 йил олдин Даштга жунатган! Буни Абулгозихон шундай тасдиклайди:
“...Угузхон давридан Чингизхон давригача 4000 йил мавжуд... (Абулгозий «Шажараи турк» Т. «Чулпон», 1992. – 22 б.)”.
Абулгози 1603-1664 йилларда яшаган. Яъни Чингизхондан 400 йил кейин. Ушбу сонга яна 400 йил кушамиз. 4000+400+400=4800. Демак, Угузхон 4800 йил олдин яшаган.
Яна Геродотга мурожаат киламиз:
“Скифлар уз халкларининг пайдо булиши хакида шундай дейишади. Уларнинг фикрича, дастлабки хукмдор Таргитой давридан Доро боскинигача  1000 йил утган” (Тарих, 4 Китоб, 7 боб).
 Юкоридагилардан келиб чиккан холда, кипчокларнинг Дашти кипчокка келиб урнашиши Геродот буйича 3500-3600 йилларда содир булган. Геродот хам, Абулгози хам дастлабки халкларнинг урнашиши тахминан 4000 йил олдин содир булганини таъкидлашади.
Биродарлар уртасидаги зиддиятдан сунгра Нух катта угли Аёзни шимолга жунатди. У Бобилни тарк этиб, Марказий Осиёга келади. Ушбу худудда унинг авлодлари куп эди. Аёз авлодидаги еттинчи хукмдорни Ой Хокон деб аташарди. Уша пайтларда халк ута жохил булиб, кучлилар заифлар мол-мулкига тажовуз килишарди, адолат тугрисида гап-суз йук эди.
Ойнинг уйида угил фарзанд тугилди. Кичкинтой чиройли булиб, кузлари катта-катта, юзларидан нур ёгиларди. У бир ёшга тулганда халк унга исм бериш учун тупланди. Катталар унга якинлашган пайтда кичкинтой:
- Менинг исмим Угуз! – деди.
Катта-ю кичик хайратда колишди.
- Нима киламиз? – Хон оксоколлардан суради.
- Яна кандай исм булиши мумкин? Биз хали уз исмини атаган бир ёшли болани курмаганмиз, - дедилар.
Бола кучли ва аклли булиб усди. У отаси ва кариндошларини иймонга даъват килар эди. Унинг узи Ягона Худо – Тангрига сигинар эди. Шунингдек, бу дунёнинг уткинчилигини таъкидлар хамда хакикийси  нариги дунё эканлигини, охири замон булиши ва хар бир киши килмиши учун жавоб беражагини айтарди. Тангри мунофикларни, заифларни хафа киладиганларни, ёлгончиларни, золимларни, бутпарастларни яхши курмаслигини таъкидларди. Ягона Худоликка даъват этарди, чунки у Пайгамбар эди.
Углидан бундай насихатларни эшитган отаси ва унинг якинлари улдирмокка чогландилар. Бирок, у хавф-хатардан кочиб кутулди. Халк икки кисмга булинди, биринчи кисм Ой Хокон ва унинг кушинлари булса, иккинчи кисмда Угузхон ва унинг тарафдорларидан иборат эди. Тахминан 4800 йилларда тарихда биринчи марта фукаролик уруши булиб утди. Ота уз угли билан жанг килди (Зевс хакидаги афсонани эсланг, унда Зевс хам уз отаси билан курашади ва Угузхон каби отасидан устун келади). Ушбу жангда угли зафар козонади ва отасининг урнида Хон булади.
Унга дастлаб гарбга, кейин, шарк, шимолга бориб, хаммани Якка Худоликка даъват килиш, золимларни жазолаш, иймонли кишиларни мукофотлаш вахй килинган эди.
Ха, биринчи хукмдор Угуз пайгамбар хам эди. Биз Мукаддас Китоблардан пайгамбарлар Худо ёрдамида кандай муъжизалар яратишини биламиз! Ва доимо уларга омад ёр булган. Чунки барча пайгамбарлар Якка Худоликни таргиб килганлар, Угузхон хам бундан мустасно эмас эди, у замонавий ибора билан айтганда “юмшок куч” оркали бутун Евроосиёни айланиб чикди. Дастлаб у кун ботар юртига борди. Бу тахминан Англия булиши мумкин. Кейин кун чикар томонга юрди. Бу тахминан Индонезия, Малайзия, Таиланддир. Кейин кофирлар яшайдиган шимол томонга юрди. Ва у ерда девор курди. Бу тахминан Хитойдир. Осиё сузининг узи хам Угузия сузидан пайдо булган. Олимларнинг таккослама-тарихий усулида шундай бир фикр борки, бизнингча, тугри маъно уругларидан холи эмас:
“Икки кардош тилларда шундай сузлар борки, улар бир-бирига умуман ухшамаслиги мумкин, бирок улардаги товушлар конуний мутаносибликда булади, шунинг учун улар бобо тилнинг битта сузининг давомчилари хисобланади. Масалан, кадимги юнонча hblon – хамма хамда санскритча sarvam “хамма” сузлари бир хил товушга эга эмас, аммо барибир улар кардош хисобланади. Ушбу сузларнинг товушлари конуний мутаносибликка эга. Санксритча s товушига кадимги юнонча жарангли п ундоши мутаносиб келади. Бундай мутаносиблик конунийдир: кадимги юнон тилида ёзув пайдо булишидан олдин хар кандай суз бошида келган «s» товуши «п» га узгартирилган. Масалан: кадимги юнонча hep-t'a санксритча sapta сузи булиб, иккаласи хам “етти” маъносини ифодалаган. http: slovarfilologa.ru.
Шундай фикр борки, “хар бир тилда товушлар тасодифан эмас, балки конуният асосида узгаради. Масалан, муайян бир даврда “д” товуши “т” товушига узгартирилади. Бирок бундай узгариш тилдаги барча сузларда содир булади. Бунинг натижасида, кардош тиллар, узгара туриб, узлашмаган, туб сузлардаги товушлар уртасидаги мутаносибликни саклаб колади. Бир тил “д” товушини саклаб колса, бошка бир тил уни барча сузларда “т” товушига узгартиради. Масалан, украин тилидаги суз охиридаги “д” товуши  русча “т” товушига тугри келади. Сузларни таккослаймиз: санскритча tanuh – “юпка”, кадимги юнонча tanabs – “чузинчок”, лотинча tenuis – “юпка, ингичка”, кадимги славянча ва кадимги русча тънъкъ – “юпка”. Улар товуш ва маъно жихатидан ухшаш”. Аммо ухшашлик эмас, балки конуний товуш мутаносиблиги мухим: санксритча t II ва кадимги юнонча 11| лотинча t || кадимги славянча t – хатто узлашмаган сузларда хам такрорланмокда. Таккосланг: санскритча trayas, кадимги юнонча treis, лотинча tres, русча три ёки санскритча trasat — «калтираш», кадимги юнонча tr'eo «титрайман», лотинча terreo, русча трясу. Нафакат биринчи ундош, балки ушбу кардош сузлардаги барча товушлар катъий мутаносибликдадир”.
Бироз чекинамиз. Сузлар олмага ухшашишини тасаввур килинг. Бир олманинг уругларини Осиёда, Африкада, Хиндистонда, россияда, америкада экинг. Уларнинг нихоли ва мевалари хар хил булади. Аммо ташки куриниши ва мазаси (маъноси) сакланиб колади. Худди шундай сузлар ва товушлар узгаришга учрайди.
Узбек адабий тилида “sariq” сузи бир хил ёзилади ва талаффуз килинади. Узбекистоннинг жанубий худудларида эса “sori” сифатида, тошкентликлар эса “saruq” сифатида талаффуз килишади.
Хозирги замон узбек тилида “келяпти” феъли Карши ва Шахрисабзда “келопти” сифатида талаффуз килинади. Кишлок жойларида эса бу суз “келаётир” сифатида, Наманганда “келутти”, козокчада “кели жатир”, киргизчада “кели жатат”, туркчада “келюр”, татарчада “кела” сифатида талаффуз килинади. Диккат килинг, “кел” узаги узгаришсиз колмокда. Узбек тилининг тошкент шевасида узакнинг учинчи “л” товуши  “в”га алмашади. Бу шевада ушбу суз “кевотти” деб айтилади. Туркманчада эса биринчи “к” товуши “г”га алмашиб – “геляр” дейилади. Узбек тилининг хоразмча шевасида эса “кел” узаги буткул узгариб, “галётир” сифатида, озарбойжонча эса бу суз “галер” сифатида айтилади.
Шундай тарзда вакт (юз йиллик, минг йиллик) утган сайин тил таниб булмас даражада узгариб боради. Ва шу бир халк энди булиниб, диний мазхабларига кура турли халкларга айланади. Масалан, биологик жихатдан якин булган турклар, мажорлар (венгрлар), мугуллар качонлардир бир тилда сузлашишган. Хозирги кунда улар диний акидаларига кура булинади. Бири мусулмон, бири насроний, бири эса буддавий хисобланади.
Масалан, Инжилдаги Авраам номи турли халкларда турлича жаранглайди.  Озарбайжон тилида -  ;brahim, инглиз тилида – Abraham, араб тилида – Ibrohim, арман тилида – Abraham, мажор тилида ;brah;m, иврит (яхудий) тилида – Авrаhам, идиш (яхудий) тилида – Аvrum / Аvrom, итальянчада – Abramo, лотинчада – Abraham, немис тилида – Abraham, поляк тилида –Abraham, румин тилида – Avraam, француз тилида – Abraham, чех тилида – Abrah;m  ва хоказо. 
 Инжилда тилга олинган Иосиф немисчада Йозеф, итальянчада Жозеф, Русча Иосиф, узбекчада Юсуф, козокчада Жусуп, киргизчада Усуб деб талаффуз килинади.
Геродот ва Диодор томонидан тилга олинган Скит номи хам Европа ва Осиё халклари хотирасидан чикиб кетмаган. Диодорнинг ушбу маълумотлари бир ярим минг аср утгандан сунг Мирзо Улугбек ва Абулгози Баходирхон томонидан тасдикланади.
Окуздарё – Геродот асарларида ОКС сифатида берилади. Озарбайжондаги  АРАКС дарёси хам шунга ухшаш ЭР-ОКС каби узакка эгадир.
Александр Македонскийнинг Скифияга юришлари пайтида ОКСарт, ОКСидат, ОКСус дарёси, ОКСиан кули, ОКСиарт – Бактрия йулбошчиси, скифлар йулбошчисининг кизи – ОКСана (Македонскийнинг хотини) каби номлар учраган.
ОЙлар хам ОКСларга тааллукли Угузхоннинг отасини Ой Хокон деб аташган. Угузхоннинг олтита углидан бирини хам Ойхон деб аташган.
Геродот томонидан тилга олинган массагет сузи икки узакдан иборат. “Масса” ва “Гет”. Тахминимизча, масса узаги куплик маъносида, Гет эса Гизнинг куплик шаклидир. Гетнинг Гёт сифатида кулланиши холатлари учрайди. Масалан, Швециядаги Гётеборг шахри, немис шоири Гёте исми бунга мисол булади (Скандинавия сузидаги Скан узаги аслида ИсКандинавия хисобланади).
“G’it” дастлаб “G’ut” булган. Урта асрларда (Х асрда) хозирги туркманларни “G’ut” деб аташган. Кадимги европа манбаларида массагетларни баъзан массгутлар деб аташган. Бу суз Узбекистондаги Ургут, Россиядаги Сургут, Ливан пойтахти Байрут (дастлаб БАЙ-G’UT шаклида булган) шахарлари номларида, немисча Гуттенберг фамилияларида учрайди. Унгут деб аталадиган туркий кабила хам мавжуд. Немисча Гут, узбекча  “Qut”, инглиз кахрамони Робин Гуд номлари талаффузи жихатидан ухшайди, маъно жихатидан хам барчаси “бахт” маъносини ифодалайди.
“G’ut” сузи вакт утиши билан “Год” шаклини олган, у Россиядаги Сургод шахри номида, татарча ФарГод исмида хам учрайди, Фаргод узбек тилида ФарХод сифатида талаффуз килинади.
“G’ut” замон утиши билан “G’ot” деб хам талаффуз килина бошланган. Шундай шаклда у Хоразмдаги Богот шахри номида, Ирок пойтахти Богдод, Колумбия пойтахти Богота номларида учрайди.
Юкорида айтиб утганимиздек, Русча Кондрат, немисча Конрад, козокча Конират – буларнинг бари скифча номлардир. Олдин Кунгирот “Qo’nur-Got” шаклида булган. Бу уринда Qo’nur сузи урнашган, жойлашган маъносини билдиради. Кадимги Парфиядаги ГОНУР (туркман тилида) – Туркманистонда жойлашган харобалар хисобланади. Шу уринда Лотин Америкасидаги Гондурас, Козогистондаги Бойкунгир (космодром) шахарларини эсланг. Бу номларнинг барчаси шахар маъносини ифодалайди.
“G’ot” сузи немис кабиласи Гот номидир. Кадимги юнон тарихчилари скифларни икки кисмга, европалик ва осиёликларга булишган.
Татар узбек тилида тотор сифатида талаффуз килинади. Дастлаб эса “G’ot-tar” шаклида булиб, готлар деган маънони ифодалаган. Вакт утиши билан бу суз тоттар – тотор шаклини олган. Шуни хам кайд этиш керакки, готлар икки кисмга булинган – остготлар (шаркий) осиёлик скиф-готлар ва вестготлар (гарбий) булиб, улар европалик скиф-готлар хисобланишган.
 “G’” товуши турли тилларда ажойиб тарзда жаранглайди. Кадимги Хоразм пойтахти Кот деб аталган. Узбек шахарларидан бири Шовот (аслида Shoh-G’ot – шохона Гот) номида бу суз “Вот” шаклида келади. Киргизларда Бот варианти мавжуд булиб, Боткент шахри номида учрайди. Узбекистондаги Вобкент (Бухоро вилояти) шахри номида “Воб” шаклида учрайди. Европада G’ot “Шот” ва “Рот” шаклида учрайди. Масалан, Шотландия сузидаги “Шот” кадимги  “G’ot” хисобланади. Роттердамдаги “Рот” хам худди шундай маънога эга. Дарвоке, кадимги европача ёзув бекорга гот ёзуви дейилмаган. Узбекча “хат” сузи хам ёзувни англатади.
“G’ot” сузи G’аt, Гат, Кад, Кат, Ват, Хат, Qat каби шаклларга эга.
“Гат” сузи Гатчина (Россия) топонимида, Чингизхон угли Чигатой (Узбекча Чин-“ G’аt”-Ой) номида, русча Богатыр (Бой-Гат-Ир (Эр), Богатый, Богатство сузларида, итальянча  Гатти фамилиясида учрайди.
“Кад” Аккад сузида мавжуд (Бобилда яшаган Ак-Кад кабиласи, Ак – нур, Кад, тугрироги Qad, туркийча “инсон танаси”. Агар билсангиз, Кадингир (Бобилнинг яна бир номи) хам худди шундай маънога эга). Бундан келиб чикадики, Бобил – Кадингир – Аккад – синоним сузлар экан.
“КАТ” сузи аралашган топонимлар хам мавжуд. Масалан – Каталония, Испаниядаги вилоят, Катав-Ивановск – Челябинск вилоятидаги Катав дарёси ёнидаги шахар, Катанга – Зоирдаги вилоят, Катангли – Сахалин (Россия)даги кишлок, Катания – Италиядаги шахар, Катака – Хиндистондаги шахар, Катманду – Непал пойтахти, Катовице – Польшадаги шахар. Японларда КАТ фамилияси мавжуд: Като (Киёмаса 1562-1611) – кумондон).
Юнон тилидаги “Катехезис” сузи “ургатиш”, “насихат килиш” маъноларини англатади, “католик” сузи эса юнон тилида “kathollikos” – “умумий”, “умумкоинот” деган маъноларни англатади. Эхтимол, диний мазхаб ва “католицизм” сузи шундан келиб чиккан булиши мумкин.
Европада гот тили ва гот ёзуви мавжуд. Худди шундай булиши хам керак! Ахир улар кироллар конига мансуб. Киролларга эса хат-савод, маълумот керак.
Японияда икки ёзув шаклидан бирини катакана деб аташади, узбек тилидаги ёзув маъносини билдирувчи “хат” сузи хам шунга ухшаш маънога эга.
Энди “Хат” узагига эга булган сузларга утамиз. Миср афсонаси ва динида Хат – осмон ва фаровонлик, севги ва кувонч  худоси хисобланади. У сигир бошига эга булган аёл – худо сифатида тасвирланган. 
Хаттлар – хет давлати ахолисидир. Хаттлар тарихда биринчи булиб темирдан жихоз ясаганлар. Хаттутас (Хаттуса, Хаттушаш) – Хетт давлатининг пойтахти (эрамиздан олдин 23 йиллар) хисобланган. Бу жой хозирги Туркия пойтахти Анкарадан 150 км узокда булган. Якинда аникланишича, хатусийлар эрамиздан олдинги иккинчи минг йилликда Мисрга уруш очганлар ва Рамзес А-нахту (Музаффар) II ни маглуб килганлар. Рамзес (Рамсес) II Буюк – Кадимги Миср фиръавни, Сети ва малика Туйиинг угли  булиб, тахминан  эрамиздан олдинги 1279-1213 йилларда хукмронлик килган. Кадимги Мисрнинг буюк фиръавнларидан бири хисобланади. Унга шараф билан А-нахту  “Музаффар, голиб” унвони берилган. Папируслар ва ёдгорликларда уни купинча Сесу ёки Сессу деган  халк эътирофи номи билан тилга олишади. Манефон таъбирида келтирилган: “Сетозис, шунингдек, Рамессес деб хам аталади” деган ибора хам шу номга таллуклидир. Юнонларда бу ном Сезострис шаклида узгариб, бутун дунёни забт этган афсонавий кахрамон (унинг ёдгорликлари Нубия ва Мисрда сакланади) сифатида тилга олинади. 
Рамзес II нинг отасини Сети, онасини эса Туйи деб аташган. Шу уринда голландлар хитойча “Чино” сузини “Сино” сифатида талаффуз килишларини эсланг, бундан синема ёки кино сузи келиб чиккан. Рамзеснинг отасини G’eti деб атаган булишлари эхтимолдан узок эмас. Туй эса байрам, тантана маъносида булиб, узбекча Байрамойдир. Юнонлар Рамзесни Сезострисга, бутун дунё хукмдорига бекорга киёсламайдилар. Александр Македонский Атлантика уммонидан Хинд уммонигача булган ерларни забт этиб, айнан унинг кахрамонлигини  такрорламокчи булган. 
Тарихда Юлий Цезар даврида яшаган герман кабиласи – хаттлар тугрисида маълумот бор. Буюк Британияда Хатфилд шахри, Ёкутистонда Хатингнах дарёси, Таймирда Хатанга дарёси мавжуд. Хатван – Венгриядаги шахар, Хатинохе – Япониядаги порт шахар, Хатиодзи – Япониядаги шахар, Хатор – (кадимда Хатра) – Месопотамиядаги шахар (хозирги Ирок), Хатлон – Тожикистондаги вилоят, Хаттерас – АКШнинг Атлантика киргокларидаги бурун номи, хата – украинлар, белоруслар ва руслар уйни шундай деб номлашади, узбекча “катак” сузини хам шунга ухшатиш мумкин.
 Шунингдек, “G’аt” сузи яна “Qat” шаклига хам эга булиб, “Qatar” (Араб Амирликлари), “Qatag’an” (туркий кабила); “Рат” – туркий эркаклар исмларида, мсалан ГайРат, КайРат, ШухРат;  “Ват” –  Ватикан ва ХорВат сузларида мавжуд. “Дат” шакли Солдат сузида бор. Хорват сузининг этимологияси “Нуроний Гат” булиб, уни “Мушарраф кироллик авлоди” деб таржима килиш мумкин. 
“кат” ва “Хат” хакида Геродот хам эслатади. Ав-Хат – Липоксий угли, Кат-и-Ар – Арпаксай угли.
Шунингдек, “G’аt”  сузи “Бат” шаклига хам эга. Бат (Bath) – Буюк Британиядаги шахар (графлик); Бат – Таиланд пул бирлиги; Бата (Bata) Гвинеянинг экваториал кисмидаги Рио-Муни контитентал кисмининг бош шахри; Батавия – Жакартанинг олдинги пайтдаги голландча номланиши; Батавлар (Batavi) – Голландия ерларида яшаган кадимги герман кабиласи; Батагай – Ёкутистондаги кишлок; Батайск – Ростов вилоятидаги шахар; Батаки  - Индонезияда яшовчи элат; Баталёр – (фран. Batailler – жанг килиш) кемада таркибни озик-овкат ва хужалик моллари билан таъминлайдиган шахс;   Баталпашинск – Корачой-Черкеск маркази Черкеск шахрининг 1939 йилгача булган номланиши; Батна – Алжирдаги шахар; Бату-Пахат – Малайзиядаги шахар; Боту – пойтахти Сарой-Боту хисобланган Олтин Урдага асос солган Чингизхон невараси; Бат-ям – Исроилдаги шахар.
Нега бир суз шундай турли-туман шаклларга эга? Чунки Угуз Геродотдан 2300 йил олдин яшаган. Яъни у 4800 йил олдин яшаган. Бундай катъий фикрнинг боиси нима? Бу хакда кейинрок тухталамиз.
Шундай килиб, Угуз сузи куйидаги шаклларни олади:
А) G’uz: G’uzor – Узбекистондаги шахар. Гуз: Гузар – тухташ жойи, Гузеева – тоторча фамилия; Бойгузова – кипчокларда учрайдиган фамилия; Гус – голландча исм; G’оz -  куш 1. G’azna – Афгонистондаги шахар; 2. Хазина – бойлик туплами;
В) Газ: Газли – Бухородаги шахар; Газиантеп – Туркиядаги жой номи; Газо сектори – Фаластинда;
Г) Гасдрубал -  Карфагеннинг укаси (эрамиздан олдин 207 йилда вафот этган); Гаскония – Франциядаги шахар; Гаскар – француз ёзувчиси; Гаскелл – инглиз физиологи; Гаскелл – инглиз адибаси; Гасман – итальян актёри; Гаснер – немис ботаниги; Гаспарян – арман ашулачиси; Гаскойн – Австралиядаги дарё; Гаспра – Крим Республикасидаги кишлок; Гастингс – Буюк Британиядаги шахар-графлик; Гаст (немисча) – мехмон. 
Д) Хаз: Хазина –  узбек тилида бойлик; Хазарлар – миллат, элат;  Хазор – форс-тожик тилида минг сони;
Е) Хас: Хасавъюрт – Догистондаги (Россия) шахар; Хасан – Приморье улкасидаги (Россия) кул номи; Хасселт – Бельгиядаги шахар; Хасид – кадимги яхудий тилида такфодор, художуй одам; Хасеке – Суриядаги шахар; Хасенусертхотеп –Сенусерта II эхромини куриш пайтида хосил булган, эрамиздан олдин 19 асрда курилган шахар (“теп” кисмига эътибор беринг, узбекча Ойхонтепа каби);  Хасинто – филиппинлик инкилобчи; Хасково – Болгариядаги шахар; Хасмонейлар – Яхудиядаги кохинлар кабиласи; Хассун маданияти – неолит ва энеолит (эрамиздан олдинги 7-6 минг йилликлар) давридаги археологик маданият. Энг куп урганилган ёдгорлиги – Мессопотамия, хозирги Ирок, Мосул шахридаги Ярим Тепа (!!!) ахоли жойи; Хастинапура – Ганга дарёси унг томонидаги, Уттар-Прадеш штати (Хиндистон)даги куп таркибли ахоли жойи  (эрамиздан олдинги 19–15 асрлар); Хасэгава Тацуноскэ – япон ёзувчиси;
       ж) Qaz:  Qazag’an – туркий амири (14 аср), Марказий Осиё худудида биринчилардан булиб чингизийлар истилосидан озод булган; Qaz – козокчада куш, гоз. Шу билан боглик холда айтиш мумкинки, Qazaq – «Qaz» – Угуз ва «Aq» – ок, нур маъносида. Жуз деб номланувчи козок кабиласи хам Угуз сузидан келиб чиккан. «Qaz» ва «Жуз» синоним сузлардир.
        з) Каз: Каз – Кемеров вилоятидаги кишлок; Казбек – Грузиядаги тог чуккиси; Козонбулок – Озарбайжондаги жой номи; Козонжик – Туркманистондаги жой номи;  Казане – Руминиядаги жой номи; Казанка – Тотористондаги дарё; Казанков тумани – Украинадаги худуд; Казанлик –Болгариядаги шахар; Казановка – Тула вилоятидаги (Россия) жой номи; Казарма (итал. caserma) – харбий барак; (лат. casa) – уй). Казаскер – Усмонлилар империясидаги харбий суд; Казатин – Винница вилоятидаги (Украина) шахар; Казах – Озарбайжондаги шахар;  Казвин – Эрондаги шахар; Каздаг – Туркиядаги тог; Казрети – Грузиядаги кишлок; Казим – Тюмен вилоятидаги дарё; Казир – Красноярск улкасидаги (Россия) дарё; Казань – Тотористон пойтахти.
Казанова – Француз каршилик харакати кахрамони, корсикалик укитувчининг кизи; Казанова – италиялик ёзувчи; Казандзаки – юнон ёзувчиси; Казандзакис – юнон ёзувчиси; Казак – немис ёзувчиси;
и) Кас: Касби –Узбекистондаги туман; гидроним Каспий;  Кас – Россиянинг Краснодар улкасидаги дарё; Касабланка –Мороккодаги шахар; Касаи (Kasai) – Марказий Африкадаги дарё; Касах – Арманистондаги дарё; Касерес – Испаниядаги шахар; Касик – аравак хиндулар кабиласи бошлиги; Касикьяре – Венесуэладаги дарё; Каска (франц. Casqie, испан. casco) – шлем; Каскад – (фр. cascade, ит. cascare) – шиддат билан пастга тушиш; Каскелен – Козогистондаги шахар; Каспи – Грузиядаги шахар; Каспилар (греч. Kaspioi, лат. Caspii) – Геродот томонидан тилга олинган Кавказдаги чорвадорлар кабиласи; Каспийск – Догистондаги шахар; Каспийск – Калмикиядаги (Россия) шахар; Касоглар – рус кулёзмаларида адигейларнинг номланиши; Каспля –Смоленск вилоятидаги дарё; Касситлар – Эрон гарбидаги кадимий тогли халк; Кастелламаре-ди-Стабия – Италиядаги шахар; Кастельон-де-ла-Плана – Испаниядаги шахар; Кастилия – Испаниядаги шахар; Кастильоне – Италиядаги шахар; Касур – Покистондаги шахар;
       к) G’iz: “Византия” сузи дастлаб «G’iz»антия шаклига эга эди, кадимги хоразмий эпоси Авесто - Ай-G’is-Той, яъни Угузноманинг хоразмча варианти; Qir-G’iz (Киргиз)  – узбекчада Кирк Угиз, Гиз –Тумариснинг угли  СпаранГиз номи таркибида; Чингизхон номи хам узбекчада Чин-Угуз-Хон,
        л) Хисор – тог номи;
        м) G’oz:   G’oz - куш; G’oziy – арабчада голиб маъносида;
        н) Гус – голландча ном, Густав – европача исм, Гусар – венгр отликларининг номи;
        о) Гос – господин, государь сузларида;
        п) Кос – Косово, Костанай сузларида. Дунёда бир сузнинг турли шаклларини учратиш мумкин.
        с) Куссар  - биз юкорида эслатиб утган Хатусия шахарларидан бирининг номи;
         р) Рус – европача исм. Масалан, Маттиас Рус – Кремл девори ёнига узининг шахсий самолётини кундирган немис безориси исми ва шарифи. 
Умуман олганда – Рота, Батальон, Батарея, Казарма каби харбий атамалар хам биринчи харбий бошликлар Скит, Скиф номидан, улар эса уз навбатида Ойхоннинг угли УГУЗхондан келиб чиккан
Геродотда баъзан Таргитой угилларининг исми Арпаксаис, Липоксаис, Колаксаис сифатида учрайди. Бу уринда мухим тафовутлар йук. Чунки  Арпаксай, Липоксай, Колоксай ва ИС шаклида якун Уз, Ус дан келиб чиккан.
Тотор олими, академик М. Закиевнинг ёзишича, ас/яс туркийлар (скиф)ларнинг энг кадимги этнонимлари хисобланади. Оссурия ва бошка кадимий манбаларга кура аслар Олд Осиёда эрамиздан олдинги  IV минг йилликда маълум булиб, уларнинг уд шаклидаги этноними бошка худудларда хам учрайди. “Удлар исми кадимги вактларда, айнан эса эрамиздан олдинги III асрда булган, улар каспий олди удларига мансуб эди” (Ельницкий Л.А. 1977, 4). Туркий тилларда д-з товушларининг кетма-кет келишига асосланиб хулоса килиш мумкинки, уд номи – уз этнонимининг вариантидир, бу эса шубхасиз туркий кавмларни билдирган. Бугунги кунда эса уларнинг муайян кисмини, яъни угузларни (ок-уз “ок, зодагон узлар”) англатади. Уз этнонимининг фонетик вариантлари маълум: уд, ос, йос, яс, аш, иш ва х.к.
Купгина шарк муаллифлари Александр Македонскийни дунёнинг икки кутбини буйсундирган Искандар Зулкарнайнга ухшатишади.  Александр Македонский дунёнинг икки кутбини эгалламаганини биламиз. Иккинчидан, юнонча Александр ва форсий Искандар исмлари ухшаш. Уларнинг нимаси ухшаш? Масалан, Ал-ЕКС (Алп-ОКС) ва Ис-КАН (Ис-ХАН). Шунинг учун юнонча шарифларда учрайдиган Ис ёки Гис, латишча Кас ёки Ас, литвача Юс, Ис кушимчалари ухшаш булиб, бу шарифларнинг Скиф шохи номидан келиб чикканини курсатади.
Хозирча скифларнинг утроклиги хусусиятини урганиб чикамиз. Шу билан боглик шуни кайд этиш керакки, Геродот томонидан кайд этилган Исседон халки номидаги ИС узаги хам алохида суз хисобланади. Бу бутун дунёни куч билан забт этган скиф хукмронининг номи хисобланади. Бу узак Исландия, Испания сузларида учрайди. Ист сузи эса Кентга ухшаб жой номини билдиради. Узбекистон, Козогистон, Туркманистон сузларидаги Ист- кушимчаси каби. Эстония сузидаги – Эст-кисми хам худди шундай маънога эга. Ист-кушимчаси оркали сити, станица, станция сузлари хам ясалган.
Умуман олганда, Уз, Ус,  Жуз, Ис, Из, Иж, Аз, Ас, Ос, Ош, Юс, Яз – бу сузларнинг барчаси биринчи скиф хукмдори – Угузхон-Искан-Окситан-Каняз-ГасКоннинг исмини англатади.
Диодор тилга олиб утган, Скиф Зевс ва илон-аёлнинг фарзанди эканлиги хакидаги афсона бекорга эмас. Зевс сузи русча булиб, немисча Zoes – Зойис сузидан келиб чиккан.
Туркий тилдаги Зайсан (мугулча “князча” Хон угли), Жайсан – Козогистон шаркидаги кул, Зайсан – Улан-Батор якинидаги тепалик ва унда жойлашган обида номи, Зайсан – Козогистондаги Шаркий-Козогистон вилоятидаги шахар; Зайсан – Жанубий Олтой, Козогистондаги кул; Зайсан – гарбий мугул(ойрат ёки жунгарлар) хонларининг унвони (https://ru.wikipedia.org/wiki). Шуни тахмин килиш мумкинки, “Зойс” сузи О’KO’Z – O’G’IZ – O’G’IS – G’IS– G’OS –ZOIS сифатида ясалган. Юнон афсонасига кура, Зевс хам Угузхон каби уз отаси билан курашган.
Венгрия пойтахти Будапешт номи хам “Буда” ва “Пешт” сузларидан ясалган. Унда Буда – худога якин кахрамон. Хиндистон Буддаси хам худди шундай маънога эга, деб тахмин килиш мумкин.
Бир одам номи билан боглик булган топонимлар, этнонимлар, гидронимлар, халк эпослари нега бунчалик куп? Бу саволнинг ечими нафакат бизни, балки бошкаларни хам кизиктирмокда.
Уз умрининг охирида у уз давлатини 24 кисмга булди ва уларга олтита угли ва 18 неварасини хон сифатида тайинлади. Охирги макон сифатида Иссиккул (Киргизистон) якинидаги уйни танлади ва осуда жон берди. Улганидан сунг танасини ватанига, Окс дарёсига олиб келдилар. Унинг хоки хозирги кунда Амударё буйидаги кичик оролчада, Термиз (Узбекистон) якинида жойлашган.
У томонидан колдирилган 24 ворис бутун ер юзи буйлаб таркалишди ва уз навбатида Ягона Худога ишонган, олижаноб, куркмас, камтарин ва адолатли ота-бобларининг номини таркатишди. Отанинг исми замонлар утиши билан авлодлар огзида бошкача шаклларни ола бошлади.
Геродот томонидан биринчи марта тилга олинган юнонча Скит номи эса русча Скиф – “шохлар авлоди”, хитойча “Саи Ванги” тарзида талаффуз килинади. Буларнинг барчаси узбекча SHOHLAR – ШАХХАР сузида жамланган булиб, вакт утиши билан Шахарга айланган. Инглизчада эса Скит – Сити – Шахар.
Скитлар шохлар авлоди булгани сабабли, узларини хеч качон иккинчи даражали деб хисобламаганлар, хор тутмаганлар. Уларнинг хар бири осмондан келган Нур-Ёругликдан ёки ер юзининг икки кутбини забт этган биринчи хукмдор, узларининг бобоси – Угузхондан келиб чикканини тан олишларини истар эди.
Бу исм вакт утиши сайин турли халкларда турлича жаранглаган. Бунга улар уртасидаги киргинбарот урушлар хам сабаб булган. Бир-бирини тан олмасликнинг окибатида тарихий хотира хам йуколган.
Аммо, СУЗ бошкача жарангласа-да колган.
Масалан, Окуз – Куз –Хуз – Гуз – Гус– Гут; Оказ-Каз, Окас-Кас– Кат – Хат; Огас – Гас–Гат–Бат–Ват; Окиз-Огиз- Гиз, Гис, Гит; Кит; Хит. Гет; Огоз–Гоз–гот–бот–вот–шот–тот–рот-хот; Окс-Ос–Аз–Ас–Из–Ис–Эс–Юс–Яз–Яс ва бош.
Дунё халклари тилларида Шох Ота Угузхон сузининг шундай вариантлари мавжуд: 
Окузхон–Угузхон –УзХон – ИсКан–ОксиТан-ВатиКан–БатуХон- КанУс –КанЯз–Княз–ГасКан–ГазиХан–КазоХон–УзбекХон–ХанИс–Ханс–Ганс, ГасКон, ВасКон, ТосКан ва б.
Узак (суз)ларнинг бундай жойлашиши турк тилларида кузатилади. Масалан: Темирхон – Кантемир – ХонДамир; АлиШер – ШерАли; Бойкора – Корабой; Бектемир – Темирбек; Мангит – Гетман ва б.
Ушбу сузлар хам бир хил:  Огузбек – Узбек – Казбек – Каспер–Гасберт;

II. Bir ag‘anab xayol sursak mayli-mu?

Dunyoning ikki qutbini zabt etgan shoh kimligi haqidagi savol insoniyat tarixidagi eng katta jumboqlardan biri hisoblanadi.
Oxirgi har bir asrda eski sir va sinoatlar ochib kelinyapti. Misol uchun yigirmanchi asr boshida Misr Fir’avnlarining sarkofaglari, piramidalari topilgandi. Bu ma’rifatga chanqoq Yevropada katta gov-shuvlarga sabab bo‘ldi.
Men ko‘tarayotgan mavzu dunyoning ikki qutbini egallagan Shoh kimligi haqidagi jumboqning yechimi ham o‘sha piramidalar topilishi kabi shov-shuvli voqea. Xohlagan millat(turkiylardan boshqa)ning xohlagan tarixchisi, olimi, akademigi bu masalada o‘z fikrini bildirmoqchi bo‘lsa tarix, tilshunoslik maydoniga chiqsin!!!
Bu sirli jumboqning yechimi boshlanishi insoniyatga tushirilgan oxirgi Ilohiy Kitobda keltirilgan.      
Biz Kitobda keltirilgan faktni asos qilib, uni tafakkur qilishimiz mumkin.
Tarixchilar va filologlar skiflar tarixini yaxshi tadqiq qilganlar, ammo hech qayerda asosiy skif haqida ma’lumot bermaganlar. Balkim Yevropada bu masalani birinchi bo‘lib olib chiqqan Gerodotning Tarix kitobidagi o‘sha satrlar ataylab yo‘q qilingandir?
Bundan 2000 yil oldin qadimgi rimlik tarixchi Sitsiliyalik Diodor (eramizdan oldin 90-21 yillar) skiflar etnonimlari haqida o‘zining “Tarixiy kutubxona” nomli asarida shunday degan edi:
 XLIII.Endi qo‘shni davlatlarga (hindlar bilan) ko‘chgan skiflarga to‘xtalsak. Ular dastlab kichik yerlarni band qilishgan edi, keyinchalik o‘zlarining botirliklari va harbiy kuchlari tufayli katta yerlarni ishg‘ol qilishdi va o‘z qabilalarining hokimiyatini kuchaytirib, nufuzini oshirishdi. (2) Ular dastlab Araks (Amudaryo) atrofida kichik sonli qabila sifatida yasharkan, obro‘-nufuzlari ham past edi. Ammo qadimdanoq jang qilish san’atini puxta egallagan bir shoh tufayli ular tog‘larda Kavkazgacha, Okean va Meotiy (Azov) dengizi pasttekisliklari hamda Tanais (Don) daryosi atrofiga qadar uzangan hududdan iborat katta davlatga ega bo‘lishdi. (3) Skiflar bilan bog‘liq afsonasiga ko‘ra, tanasining yuqori qismi odam, pastki qismi ilonsifat bir qiz tug‘iladi. U bilan Zevs xudosi qo‘shiladi va o‘g‘il farzand tug‘iladi. Unga Skif deb nom qo‘yishadi. Skif mashhurlikda zamondoshlaridan o‘tib ketadi, natijada xalqini ham uning nomi bilan atay boshlashadi...    
Bir qancha vaqt o‘tib, jangchilik san’ati va botirlikda mashhur bo‘lgan ushbu shoh avlodlari o‘z jangovarlik harakatlarini Tanais daryosi ortidan boshlab, Frakiyagacha bo‘lgan hududlarga hamda boshqa tomonga yo‘naltirib, Nil daryosigacha bo‘lgan hududlarda o‘z hokimiyatlarini o‘rnatishadi. (5) Ular ushbu hududda yashagan ko‘pgina qabilalarni o‘zlariga bo‘ysundirib, bir tomondan, sharqiy ummongacha, ikkinchi tomondan, Kaspiy dengizi va Meotiy ko‘ligacha bo‘lgan hududda skiflar hokimiyatini o‘rnatishadi. Tobora kengayib borgan bu qabila vaqt o‘tishi bilan ko‘pgina shohlar nomi bilan, ya’ni saklar, massagetlar, arimasplar deb atala boshlaydi.
VII asr boshida Tavrot, Zabur va Injilni yaxshi biluvchi ruhoniylar Madinaga kelib o‘rnashishadi va mahalliy arablarga eng oxirgi payg‘ambarning dunyoga kelishi haqidagi belgilar namoyon bo‘lganini aytishadi. Muqaddas kitoblarda yaqin kunlarda u Madinada tug‘ilishi va uning yahudiy ekani ma’lum qilinadi. Shu tariqa dunyoga yana yahudiylar egalik qila boshlashadi.
O‘sha paytlarda arablar Makkada yashashar, ziyoratchilar hisobiga kun ko‘rishib, ko‘chmanchilik qilishardi. Ko‘p hollarda arablar savodsiz edilar va Eron aholisining bir qismi hisoblanishardi. O‘shanda arablar turli-tuman butlarga sig‘inar, ularga qurbonlik keltirishar va butlarga sig‘inish  Yagona Xudo – Allohga olib boradi, deb ishonishardi.
Yaqin-orada yahudiylar orasida oxirizamon payg‘ambarining dunyoga kelishi haqidagi xabar Makka hukmdorlari va zodagonlari qulog‘iga yetib borgach, ular bunga butkul ishonishadi. Shunda zodagonlardan biri taassuf bilan: “Essiz, agar arablardan tug‘ilganida edi, biz unga sidqidildan xizmat qilardik”, deydi.
Biroz vaqt o‘tib, ular orasida istiqomat qilgan Muhammad o‘zini Xudoning payg‘ambari ekanini ma’lum qilib, barchani Yagona Xudoga sig‘inishga da’vat qila boshlaydi. Ammo, eng qizig‘i, bu odam o‘qishni ham, yozishni ham bilmas edi.
Shuning uchun unga xizmat qilishga qasam ichganlar darhol undan yuz o‘girishdi. U esa yo‘lidan qaytmadi. Shunda Makka hukmdorlari ayyorona reja tuzishadi. Ular o‘z vakillarini Madinaga, yahudiy ruhoniylari oldiga jo‘natishadi va uch murakkab savol tuzib kelishni buyurishdi.
Ushbu taklifdan hayron qolgan yahudiylar o‘zlari uchun ham qiyin bo‘lgan uch savolni tuzishadi va javobini aytishmaydi. Ammo: o‘zini payg‘ambar deb atayotgan odam ushbu savollarga ikkita uzun  va bir qisqa javob bersa, u payg‘ambar bo‘lishi mumkin va uni tan olish kerak, deyishadi.
Savollardan biri butun dunyoni zabt etgan qadimgi Hukmdor  haqida edi.
Arab tilida uni Zul-qarnayn deb atashardi.
Qur’onda bu haqda shunday deyilgan:
83. Yana sizdan Zul-qarnayn haqida so‘raydilar, -
Ayting: “Endi men sizlarga u haqdagi xabarni tilovat qilurman”.
84. Darhaqiqat, Biz unga (Zul-qarnaynga) bu Yerda saltanat – hukmronlik berdik va (ko‘zlagan) barcha narsasiga yo‘l – imkoniyat ato etdik.
85. Bas, u (avval G‘arbga qarab ) yo‘l oldi.
86. To (ketayotib) kun botayotgan joyga yetgach, u (quyoshning) bir loyqa buloqqa botayotganini ko‘rdi va u (buloq) oldida bir qavmni uchratdi. Biz: “Ey Zul-qarnayn, yo (ularni) azobga duchor qilursan yoki ularga yaxshi muomalada bo‘lursan”, dedik.
87. U aytdi: “Zolim bo‘lgan kimsani, albatta, azoblagaymiz. So‘ngra Parvardigoriga qaytarilgach, U zot uni yana dahshatli azob bilan azoblar.
88. Endi iymon keltirib yaxshi amallar qilgan zotga kelsak, uning uchun go‘zal oqibat – jannat mkofot bo‘lur. Biz ham unga ishimizdan oson – yengillarini buyururmiz”.
89. So‘ngra u (Sharqqa qarab) yo‘l oldi.
90.  To (ketayotib) kun chiqishga yetib borgach, uning (quyoshning) bir qavm ustiga chiqayotganini (ko‘tarilayotganini) ko‘rdiki, Biz u (qavm) uchun quyoshdan (saqlanadigan uy, libos kabi) biron parda qilmagan edik.
91. Xuddi ilgarigidek bo‘ldi (ya’ni Zul-qarnayn bu qavmga ham kun botishdagi qavmga qilgan muomalani qildi). Aniqki, Biz uning barcha ishlaridan xabardormiz – (uni) ihota qilib olgandirmiz.
92. So‘ngra, u yana yo‘l oldi.
93. To (ketayotib) ikki tog‘ o‘rtasiga yetib kelgach, u (tog‘lar ortida) biron gapni anglay olmaydigan qavmni uchratdi.
94. Ular: “Ey Zul-qarnayn, shak-shubhasiz, (shu tog‘lar ortidagi) Ya’juj va Ma’juj (qabilalari) Yer yuzida buzg‘unchilik qilguvchilardir. Bizlar senga bir (miqdor) to‘lov to‘lasak, biz bilan ularning o‘rtasida bir sad chekib (bir to‘g‘on qurib) berurmisan?” dedilar. 
95. U (Zul-qarnayn) aytdi: “Parvardigorim menga ato etgan (saltanat) sizlar beradigan (mol-dunyodan) yaxshiroqdir. Bas, sizlar menga (mol-dunyo bilan emas, balki) kuch-quvvat bilan yordam beringlar, men sizlar bilan ular o‘rtasiga bir devor bino qilay.
96. Sizlar menga temir parchalarini keltiringlar”. To (temir parchalari) ikkala tog‘ bilan barobar bo‘lgach, (Zul-qarnayn: “Bosqonlar bilan) dam uringlar”, dedi. Bas, qachon u (temir-tersaklarni qizdirib) o‘t qilgach (eritgach), dedi: “Menga eritilgan mis (ham) keltiringlar, u (temir parchalarining) ustidan quyurman.
97. Endi ular u (to‘siq) ustiga chiqishga ham, uni teshib o‘tishga ham qodir emaslar”.
98. “Bu Parvadigorim tomonidan bo‘lgan marhamatdir. Endi qachon Parvadigorim (Ya’juj va Ma’juj chiqadi, deb) va’da qilgan vaqt kelganida (ya’ni qiyomat qoyim bo‘lishiga yaqin qolganida), O‘zi u (to‘siqni) tep-tekis qilib qo‘yur. Parvardigorimning va’dasi haqdir”, dedi (yana) u.
(Qur’on, 18-sura. “Qahf” surasi)
Gerodot, Diodor va boshqa antik davr tarixchilarining so‘zlari musulmonlarning muqaddas kitobi Qur’onda tasdiqlanmoqda. Demak, tarixda kuch va aql bilan butun dunyoni zabt etgan Shoh o‘tgan va Uning qadami g‘arbda, kun botishiga, hamda sharqda kun chiqishiga ham yetgan!
Turkiy xalqlarda u O‘g‘uzxon deb ataladi. Arablarning Markaziy Osiyoga yurishidan so‘ng uning ismi unutilib ketadi. Bu xalqlarning muqaddas kitobi “Avesto” (“Aygisto”) yo‘qotiladi. Aynan arab istilosidan so‘ng OKUZ nomli daryo arabcha “sarkarda daryosi” ma’nosida “Amirdaryo” deb nomlana boshlanadi. 
 Xush, O‘g‘uzxon qachon yashab o‘tgan? Bu savolga biz o‘rta asr tarixchilari –Mirzo Ulug‘bek va Abulg‘ozi Bahodirxon asarlaridan javob topishimiz mumkin.
Biroz ushbu tarixchilar haqida to‘xtalsak:
1. Mirzo (keyinroq Sulton) Muhammad ibn Shohruh ibn Temur Ulug‘bek Ko‘ragoniy (1394-1449) yillarda Temuriylar saltanati hukmdori, Shohruh o‘g‘li, Temurning nabirasidir. Buyuk munajjim, astronom va tarixchi sifatida mashhur).
Uning tarix bo‘yicha eng mashhur asari – “To‘rt ulus tarixi” (Tarix-i-ulus-i-arbaa).
2. Abulg‘ozi, Abu-l-G‘ozi-xon (Abul-g‘ozi, Bahodir-xon, Abulg‘ozi Bahodirxon), (1603-1664 yillar), Chigizxonning bevosita avlodi bo‘lib, Xivalik xon va tarixchi.
Abulg‘ozi Xiva xonligining hukmdori, sarkarda va tarixchi bo‘lgan.
Uning tarix borasida ikki asari mavjud:
1. “Turkmanlar shajarasi” Shajarai tarokima;
2. “Turklar shajarasi” Shajarai turk.

Ushbu ikki tarixchi o‘z zamonasining hukmdorlari bo‘lishgan. Ularning ikkalasi ham o‘z ixtiyori bilan taxtdan voz kechishgan. Nega ularning davlatdagi o‘rniga urg‘u berilmoqda? Ularning ikkalasi ham qirollik qoniga ega bo‘lishgan. Biri yengilmas Chingizxonning bevosita avlodi bo‘lsa, ikkinchisi yengilmas Temurning nevarasi edi. Ikkalasi ham zamonasining ilmli kishilari bo‘lib, shu bilan birgalikda hukmdor ham edilar. Tarix borasida boy manbalarga ega edilar. Mirzo Ulug‘bekning bobosi Amir Temur (1336-1405 y.) hukmronligi davrida to‘plangan boy kutubxona Mirzo Ulug‘bek vafotidan keyin shogirdi Ali Qushchi tomonidan yo‘qotilgan yoki yashirilgan, degan fikrlar mavjud, bu kutubxona haligacha topilgan emas. 
Ushbu manbalarga ko‘ra, O‘g‘uzxon kuch bilan butun dunyoni olgan birinchi sulton hisoblanadi. Mirzo Ulug‘bekning yozishicha, Abu Rayhon Beruniy (Abu-Rayhon Muhammad ibn Ahmad al-Beruniy 973-1048) dunyoning suv bosishi vaqtini to‘g‘ri topgan.
Al Beruniyning hisob-kitobiga ko‘ra, dunyoning suv bosishi meloddan 3725 yil oldin sodir bo‘lgan. Ya’ni 5117 yil oldin (2014-622 yil = 1392 + 1392 = 5117) (Mirzo Ulug‘bek “To‘rt ulus tarixi” T.:”Cho‘lpon”, 1994 yil-30-b.)
Suv bosishi ro‘y bergan paytda Nuhning katta o‘g‘li Ayoz uylangan edi. Mirzo Ulug‘bek bo‘yicha O‘g‘uzxon Nuh payg‘ambarning to‘qqizinchi avlodi hisoblanadi.
Nuh payg‘ambarning birinchi o‘g‘li farzandlari ismi:
1. Ayoz (Yofas); 2. Turk; 3. Ablachaxon; 4. Dibadqo‘yxon; 5. Quyuqxon; 6. Almujannaxon; 7. Mo‘g‘ulxon; 8. Qoraxon; 9. O‘g‘uzxon.
Endi ushbu ro‘yxatni Abulg‘ozixon ro‘yxati bilan solishtiramiz:
1. Ayoz (Yofas); 2. Turk; 3. To‘tak; 4. Ablachaxon; 5. Dibadqo‘yxon; 6. Quyuqxon; 7. Alanchaxon; 8. Mo‘g‘ulxon; 9.Qoraxon; 10. O‘g‘uzxon.
Diqqatli o‘quvchi o‘rtadagi tafovutni darhol anglaydi. Ulug‘bekning talqin qilishiga ko‘ra O‘g‘uzxon Nuhning to‘qqizinchi o‘g‘li, Abulg‘ozixon esa o‘ninchi o‘g‘il sifatida qayd qiladi.
Turklarda to‘qqiz soni muqaddas hisoblanadi. Buni Abulg‘ozixonning o‘zi ham tasdiqlaydi. Masalan, u shunday deydi: “Hech nimarsaning martabasi to‘qquzdin yuqori bo‘lmas, nihoyati to‘qquz turur” (Abulg‘oziy «Shajari turk» T-1992 g. «Cho‘lpon» nashriyoti, 12-bet)
Ulug‘bek ro‘yxatida Turkning o‘g‘li To‘tak  mavjud emas. Mirzo Ulug‘bek Abulg‘ozidan ikki yuz oldin yashagan. Nahotki u Turkning to‘ng‘ich o‘g‘li To‘takni bilmagan bo‘lsa?
Nega Abulg‘ozi To‘takni ro‘yxatga kiritgan? Axir, bu orqali u to‘qqiz soni  borasidagi an’anani buzgan-ku?
Buni faqat bir fikr bilan tushuntirish mumkin. Abulg‘ozixon Yofasdan tug‘ilgan avlodni yaxshi bilgan. Biroq Markaziy Osiyo Chingizxon tomonidan bosib olingach, mahalliy tarixchilar chingiziylar foydasiga tarixni o‘zgartirdilar va Mo‘g‘ulxonni dastlabki o‘ntalikka  kirgizdilar. Bu orqali ular turklar orasida eng hurmatli hukmdor bo‘lgan O‘g‘uzxonning bobosi Mo‘g‘ulxon ekanini ko‘rsatmoqchi bo‘ldilar.
Aslida esa Mo‘g‘ulxon X-XI asrlarda yashagan. Bu ikkala ro‘yxatni taqqoslab ular orasidan Mo‘g‘ulxonni chiqarsak, quyidagi ro‘yxat namoyon bo‘ladi:
1.Ayoz (Yofas); 2. Turk; 3. To‘tak; 4.Abulchaxon; 5. Dibadqo‘yxon; 6. Quyuqxon; 7.Almujannaxon; 8. Qoraxon; 9. O‘g‘uzxon.
O‘g‘uzxon turkiy xalqlar orasida eng hurmatli hukmdor edi. U Nuhning to‘qqizinchi avlodi hisoblangan. Xalq uning hukmdorligi davrida baxtli va boy yashagan. Shuning uchun ham “9” soni turkiy xalqlar o‘rtasida muqaddas hisoblangan.
O‘g‘uzxon qaysi davrda yashagan degan savolga to‘xtalsak. Agar har bir avlodga 30 yildan qo‘shadigan bo‘lsak, 270 soni kelib chiqadi. Bu sonni 5117dan ayirsak, 4847 soni kelib chiqadi. Haqiqatdan ham, taxminan 4800 yillar oldin yer yuzida dastlabki odamlarning o‘rnashishi sodir bo‘lgan.
O‘g‘uzxon o‘zining tutingan o‘g‘li Qipchoqni Chingizxondan 4000 yil oldin Dashtga jo‘natgan! Buni Abulg‘ozixon shunday tasdiqlaydi:
“...O‘g‘uzxon davridan Chingizxon davrigacha 4000 yil mavjud... (Abulg‘oziy «Shajarai turk» T. «Cho‘lpon», 1992. – 22 b.)”.
Abulg‘ozi 1603-1664 yillarda yashagan. Ya’ni Chingizxondan 400 yil keyin. Ushbu songa yana 400 yil qo‘shamiz. 4000+400+400=4800. Demak, O‘g‘uzxon 4800 yil oldin yashagan.
Yana Gerodotga murojaat qilamiz:
“Skiflar o‘z xalqlarining paydo bo‘lishi haqida shunday deyishadi. Ularning fikricha, dastlabki hukmdor Targ‘itoy davridan Doro bosqinigacha  1000 yil o‘tgan” (Tarix, 4 Kitob, 7 bob).
 Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, qipchoqlarning Dashti qipchoqqa kelib o‘rnashishi Gerodot bo‘yicha 3500-3600 yillarda sodir bo‘lgan. Gerodot ham, Abulg‘ozi ham dastlabki xalqlarning o‘rnashishi taxminan 4000 yil oldin sodir bo‘lganini ta’kidlashadi.
Birodarlar o‘rtasidagi ziddiyatdan so‘ngra Nuh katta o‘g‘li Ayozni shimolga jo‘natdi. U Bobilni tark etib, Markaziy Osiyoga keladi. Ushbu hududda uning avlodlari ko‘p edi. Ayoz avlodidagi yettinchi hukmdorni Oy Hoqon deb atashardi. O‘sha paytlarda xalq o‘ta johil bo‘lib, kuchlilar zaiflar mol-mulkiga tajovuz qilishardi, adolat to‘g‘risida gap-so‘z yo‘q edi.
Oyning uyida o‘g‘il farzand tug‘ildi. Kichkintoy chiroyli bo‘lib, ko‘zlari katta-katta, yuzlaridan nur yog‘ilardi. U bir yoshga to‘lganda xalq unga ism berish uchun to‘plandi. Kattalar unga yaqinlashgan paytda kichkintoy:
1. Mening ismim O‘g‘uz! – dedi.
Katta-yu kichik hayratda qolishdi.
1. Nima qilamiz? – Xon oqsoqollardan so‘radi.
1. Yana qanday ism bo‘lishi mumkin? Biz hali o‘z ismini atagan bir yoshli bolani ko‘rmaganmiz, - dedilar.
Bola kuchli va aqlli bo‘lib o‘sdi. U otasi va qarindoshlarini iymonga da’vat qilar edi. Uning o‘zi Yagona Xudo – Tangriga sig‘inar edi. Shuningdek, bu dunyoning o‘tkinchiligini ta’kidlar hamda haqiqiysi  narigi dunyo ekanligini, oxiri zamon bo‘lishi va har bir kishi qilmishi uchun javob berajagini aytardi. Tangri munofiqlarni, zaiflarni xafa qiladiganlarni, yolg‘onchilarni, zolimlarni, butparastlarni yaxshi ko‘rmasligini ta’kidlardi. Yagona Xudolikka da’vat etardi, chunki u Payg‘ambar edi.
O‘g‘lidan bunday nasihatlarni eshitgan otasi va uning yaqinlari o‘ldirmoqqa chog‘landilar. Biroq, u xavf-xatardan qochib qutuldi. Xalq ikki qismga bo‘lindi, birinchi qism Oy Hoqon va uning qo‘shinlari bo‘lsa, ikkinchi qismda O‘g‘uzxon va uning tarafdorlaridan iborat edi. Taxminan 4800 yillarda tarixda birinchi marta fuqarolik urushi bo‘lib o‘tdi. Ota o‘z o‘g‘li bilan jang qildi (Zevs haqidagi afsonani eslang, unda Zevs ham o‘z otasi bilan kurashadi va O‘g‘uzxon kabi otasidan ustun keladi). Ushbu jangda o‘g‘li zafar qozonadi va otasining o‘rnida Xon bo‘ladi.
Unga dastlab g‘arbga, keyin, sharq, shimolga borib, hammani Yakka Xudolikka da’vat qilish, zolimlarni jazolash, iymonli kishilarni mukofotlash vahy qilingan edi.
Ha, birinchi hukmdor O‘g‘uz payg‘ambar ham edi. Biz Muqaddas Kitoblardan payg‘ambarlar Xudo yordamida qanday mo‘jizalar yaratishini bilamiz! Va doimo ularga omad yor bo‘lgan. Chunki barcha payg‘ambarlar Yakka Xudolikni targ‘ib qilganlar, O‘g‘uzxon ham bundan mustasno emas edi, u zamonaviy ibora bilan aytganda “yumshoq kuch” orqali butun Yevroosiyoni aylanib chiqdi. Dastlab u kun botar yurtiga bordi. Bu taxminan Angliya bo‘lishi mumkin. Keyin kun chiqar tomonga yurdi. Bu taxminan Indoneziya, Malayziya, Tailanddir. Keyin kofirlar yashaydigan shimol tomonga yurdi. Va u yerda devor qurdi. Bu taxminan Xitoydir. Osiyo so‘zining o‘zi ham O‘g‘uziya so‘zidan paydo bo‘lgan. Olimlarning taqqoslama-tarixiy usulida shunday bir fikr borki, bizningcha, to‘g‘ri ma’no urug‘laridan xoli emas:

“Ikki qardosh tillarda shunday so‘zlar borki, ular bir-biriga umuman o‘xshamasligi mumkin, biroq ulardagi tovushlar qonuniy mutanosiblikda bo‘ladi, shuning uchun ular bobo tilning bitta so‘zining davomchilari hisoblanadi. Masalan, qadimgi yunoncha hblon – hamma hamda sanskritcha sarvam “hamma” so‘zlari bir xil tovushga ega emas, ammo baribir ular qardosh hisoblanadi. Ushbu so‘zlarning tovushlari qonuniy mutanosiblikka ega. Sanksritcha s tovushiga qadimgi yunoncha jarangli p undoshi mutanosib keladi. Bunday mutanosiblik qonuniydir: qadimgi yunon tilida yozuv paydo bo‘lishidan oldin har qanday so‘z boshida kelgan «s» tovushi «p» ga o‘zgartirilgan. Masalan: qadimgi yunoncha hep-t'a sanksritcha sapta so‘zi bo‘lib, ikkalasi ham “etti” ma’nosini ifodalagan. http: slovarfilologa.ru.
Shunday fikr borki, “har bir tilda tovushlar tasodifan emas, balki qonuniyat asosida o‘zgaradi. Masalan, muayyan bir davrda “d” tovushi “t” tovushiga o‘zgartiriladi. Biroq bunday o‘zgarish tildagi barcha so‘zlarda sodir bo‘ladi. Buning natijasida, qardosh tillar, o‘zgara turib, o‘zlashmagan, tub so‘zlardagi tovushlar o‘rtasidagi mutanosiblikni saqlab qoladi. Bir til “d” tovushini saqlab qolsa, boshqa bir til uni barcha so‘zlarda “t” tovushiga o‘zgartiradi. Masalan, ukrain tilidagi so‘z oxiridagi “d” tovushi  ruscha “t” tovushiga to‘g‘ri keladi. So‘zlarni taqqoslaymiz: sanskritcha tanuh – “yupqa”, qadimgi yunoncha tanabs – “cho‘zinchoq”, lotincha tenuis – “yupqa, ingichka”, qadimgi slavyancha va qadimgi ruscha t’n’k’ – “yupqa”. Ular tovush va ma’no jihatidan o‘xshash”. Ammo o‘xshashlik emas, balki qonuniy tovush mutanosibligi muhim: sanksritcha t II va qadimgi yunoncha 11| lotincha t || qadimgi slavyancha t – hatto o‘zlashmagan so‘zlarda ham takrorlanmoqda. Taqqoslang: sanskritcha trayas, qadimgi yunoncha treis, lotincha tres, ruscha tri yoki sanskritcha trasat — «qaltirash», qadimgi yunoncha tr'eo «titrayman», lotincha terreo, ruscha tryasu. Nafaqat birinchi undosh, balki ushbu qardosh so‘zlardagi barcha tovushlar qat’iy mutanosiblikdadir”.
Biroz chekinamiz. So‘zlar olmaga o‘xshashishini tasavvur qiling. Bir olmaning urug‘larini Osiyoda, Afrikada, Hindistonda, rossiyada, amerikada eking. Ularning niholi va mevalari har xil bo‘ladi. Ammo tashqi ko‘rinishi va mazasi (ma’nosi) saqlanib qoladi. Xuddi shunday so‘zlar va tovushlar o‘zgarishga uchraydi.
O‘zbek adabiy tilida “sariq” so‘zi bir xil yoziladi va talaffuz qilinadi. O‘zbekistonning janubiy hududlarida esa “sori” sifatida, toshkentliklar esa “saruq” sifatida talaffuz qilishadi.
Hozirgi zamon o‘zbek tilida “kelyapti” fe’li Qarshi va Shahrisabzda “kelopti” sifatida talaffuz qilinadi. Qishloq joylarida esa bu so‘z “kelayotir” sifatida, Namanganda “kelutti”, qozoqchada “keli jatir”, qirg‘izchada “keli jatat”, turkchada “kelyur”, tatarchada “kela” sifatida talaffuz qilinadi. Diqqat qiling, “kel” o‘zagi o‘zgarishsiz qolmoqda. O‘zbek tilining toshkent shevasida o‘zakning uchinchi “l” tovushi  “v”ga almashadi. Bu shevada ushbu so‘z “kevotti” deb aytiladi. Turkmanchada esa birinchi “k” tovushi “g”ga almashib – “gelyar” deyiladi. O‘zbek tilining xorazmcha shevasida esa “kel” o‘zagi butkul o‘zgarib, “galyotir” sifatida, ozarboyjoncha esa bu so‘z “galer” sifatida aytiladi.
Shunday tarzda vaqt (yuz yillik, ming yillik) o‘tgan sayin til tanib bo‘lmas darajada o‘zgarib boradi. Va shu bir xalq endi bo‘linib, diniy mazhablariga ko‘ra turli xalqlarga aylanadi. Masalan, biologik jihatdan yaqin bo‘lgan turklar, majorlar (vengrlar), mo‘g‘ullar qachonlardir bir tilda so‘zlashishgan. Hozirgi kunda ular diniy aqidalariga ko‘ra bo‘linadi. Biri musulmon, biri nasroniy, biri esa buddaviy hisoblanadi.
Masalan, Injildagi Avraam nomi turli xalqlarda turlicha jaranglaydi.  Ozarbayjon tilida -  ?brahim, ingliz tilida – Abraham, arab tilida – Ibrohim, arman tilida – Abraham, major tilida ?brah?m, ivrit (yahudiy) tilida – Avraham, idish (yahudiy) tilida – Avrum / Avrom, italyanchada – Abramo, lotinchada – Abraham, nemis tilida – Abraham, polyak tilida –Abraham, rumin tilida – Avraam, fransuz tilida – Abraham, chex tilida – Abrah?m  va hokazo. 
 Injilda tilga olingan Iosif nemischada Yozef, italyanchada Jozef, Ruscha Iosif, o‘zbekchada Yusuf, qozoqchada Jusup, qirg‘izchada Usub deb talaffuz qilinadi.
Gerodot va Diodor tomonidan tilga olingan Skit nomi ham Yevropa va Osiyo xalqlari xotirasidan chiqib ketmagan. Diodorning ushbu ma’lumotlari bir yarim ming asr o‘tgandan so‘ng Mirzo Ulug‘bek va Abulg‘ozi Bahodirxon tomonidan tasdiqlanadi.
Okuzdaryo – Gerodot asarlarida OKS sifatida beriladi. Ozarbayjondagi  ARAKS daryosi ham shunga o‘xshash ER-OKS kabi o‘zakka egadir.
Aleksandr Makedonskiyning Skifiyaga yurishlari paytida OKSart, OKSidat, OKSus daryosi, OKSian ko‘li, OKSiart – Baqtriya yo‘lboshchisi, skiflar yo‘lboshchisining qizi – OKSana (Makedonskiyning xotini) kabi nomlar uchragan.
OYlar ham OKSlarga taalluqli O‘g‘uzxonning otasini Oy Hoqon deb atashgan. O‘g‘uzxonning oltita o‘g‘lidan birini ham Oyxon deb atashgan.
Gerodot tomonidan tilga olingan massaget so‘zi ikki o‘zakdan iborat. “Massa” va “Get”. Taxminimizcha, massa o‘zagi ko‘plik ma’nosida, Get esa Gizning ko‘plik shaklidir. Getning Gyot sifatida qo‘llanishi holatlari uchraydi. Masalan, Shvetsiyadagi Gyoteborg shahri, nemis shoiri Gyote ismi bunga misol bo‘ladi (Skandinaviya so‘zidagi Skan o‘zagi aslida IsKandinaviya hisoblanadi).
“G’it” dastlab “G’ut” bo‘lgan. O‘rta asrlarda (X asrda) hozirgi turkmanlarni “G’ut” deb atashgan. Qadimgi yevropa manbalarida massagetlarni ba’zan massgutlar deb atashgan. Bu so‘z O‘zbekistondagi Urgut, Rossiyadagi Surgut, Livan poytaxti Bayrut (dastlab BAY-G’UT shaklida bo‘lgan) shaharlari nomlarida, nemischa Guttenberg familiyalarida uchraydi. O‘ngut deb ataladigan turkiy qabila ham mavjud. Nemischa Gut, o‘zbekcha  “Qut”, ingliz qahramoni Robin Gud nomlari talaffuzi jihatidan o‘xshaydi, ma’no jihatidan ham barchasi “baxt” ma’nosini ifodalaydi.
“G’ut” so‘zi vaqt o‘tishi bilan “God” shaklini olgan, u Rossiyadagi Surgod shahri nomida, tatarcha FarGod ismida ham uchraydi, Fargod o‘zbek tilida FarXod sifatida talaffuz qilinadi.
“G’ut” zamon o‘tishi bilan “G’ot” deb ham talaffuz qilina boshlangan. Shunday shaklda u Xorazmdagi Bog‘ot shahri nomida, Iroq poytaxti Bog‘dod, Kolumbiya poytaxti Bogota nomlarida uchraydi.
Yuqorida aytib o‘tganimizdek, Ruscha Kondrat, nemischa Konrad, qozoqcha Konirat – bularning bari skifcha nomlardir. Oldin Qo‘ng‘irot “Qo’nur-Got” shaklida bo‘lgan. Bu o‘rinda Qo’nur so‘zi o‘rnashgan, joylashgan ma’nosini bildiradi. Qadimgi Parfiyadagi GONUR (turkman tilida) – Turkmanistonda joylashgan xarobalar hisoblanadi. Shu o‘rinda Lotin Amerikasidagi Gonduras, Qozog‘istondagi Boyqo‘ng‘ir (kosmodrom) shaharlarini eslang. Bu nomlarning barchasi shahar ma’nosini ifodalaydi.
“G’ot” so‘zi nemis qabilasi Got nomidir. Qadimgi yunon tarixchilari skiflarni ikki qismga, yevropalik va osiyoliklarga bo‘lishgan.
Tatar o‘zbek tilida totor sifatida talaffuz qilinadi. Dastlab esa “G’ot-tar” shaklida bo‘lib, gotlar degan ma’noni ifodalagan. Vaqt o‘tishi bilan bu so‘z tottar – totor shaklini olgan. Shuni ham qayd etish kerakki, gotlar ikki qismga bo‘lingan – ostgotlar (sharqiy) osiyolik skif-gotlar va vestgotlar (g‘arbiy) bo‘lib, ular yevropalik skif-gotlar hisoblanishgan.
 “G’” tovushi turli tillarda ajoyib tarzda jaranglaydi. Qadimgi Xorazm poytaxti Kot deb atalgan. O‘zbek shaharlaridan biri Shovot (aslida Shoh-G’ot – shohona Got) nomida bu so‘z “Vot” shaklida keladi. Qirg‘izlarda Bot varianti mavjud bo‘lib, Botkent shahri nomida uchraydi. O‘zbekistondagi Vobkent (Buxoro viloyati) shahri nomida “Vob” shaklida uchraydi. Yevropada G’ot “Shot” va “Rot” shaklida uchraydi. Masalan, Shotlandiya so‘zidagi “Shot” qadimgi  “G’ot” hisoblanadi. Rotterdamdagi “Rot” ham xuddi shunday ma’noga ega. Darvoqe, qadimgi yevropacha yozuv bekorga got yozuvi deyilmagan. O‘zbekcha “xat” so‘zi ham yozuvni anglatadi.
“G’ot” so‘zi G’at, Gat, Kad, Kat, Vat, Xat, Qat kabi shakllarga ega.
“Gat” so‘zi Gatchina (Rossiya) toponimida, Chingizxon o‘g‘li Chig‘atoy (O‘zbekcha Chin-“ G’at”-Oy) nomida, ruscha Bogatыr (Boy-Gat-Ir (Er), Bogatыy, Bogatstvo so‘zlarida, italyancha  Gatti familiyasida uchraydi.
“Kad” Akkad so‘zida mavjud (Bobilda yashagan Ak-Kad qabilasi, Ak – nur, Kad, to‘g‘rirog‘i Qad, turkiycha “inson tanasi”. Agar bilsangiz, Kadingir (Bobilning yana bir nomi) ham xuddi shunday ma’noga ega). Bundan kelib chiqadiki, Bobil – Kadingir – Akkad – sinonim so‘zlar ekan.
“KAT” so‘zi aralashgan toponimlar ham mavjud. Masalan – Kataloniya, Ispaniyadagi viloyat, Katav-Ivanovsk – Chelyabinsk viloyatidagi Katav daryosi yonidagi shahar, Katanga – Zoirdagi viloyat, Katangli – Saxalin (Rossiya)dagi qishloq, Kataniya – Italiyadagi shahar, Kataka – Hindistondagi shahar, Katmandu – Nepal poytaxti, Katovitse – Polshadagi shahar. Yaponlarda KAT familiyasi mavjud: Kato (Kiyomasa 1562-1611) – qo‘mondon).
Yunon tilidagi “Katexezis” so‘zi “o‘rgatish”, “nasihat qilish” ma’nolarini anglatadi, “katolik” so‘zi esa yunon tilida “kathollikos” – “umumiy”, “umumkoinot” degan ma’nolarni anglatadi. Ehtimol, diniy mazhab va “katolitsizm” so‘zi shundan kelib chiqqan bo‘lishi mumkin.
Yevropada got tili va got yozuvi mavjud. Xuddi shunday bo‘lishi ham kerak! Axir ular qirollar qoniga mansub. Qirollarga esa xat-savod, ma’lumot kerak.
Yaponiyada ikki yozuv shaklidan birini katakana deb atashadi, o‘zbek tilidagi yozuv ma’nosini bildiruvchi “xat” so‘zi ham shunga o‘xshash ma’noga ega.
Endi “Xat” o‘zagiga ega bo‘lgan so‘zlarga o‘tamiz. Misr afsonasi va dinida Xat – osmon va farovonlik, sevgi va quvonch  xudosi hisoblanadi. U sigir boshiga ega bo‘lgan ayol – xudo sifatida tasvirlangan. 
Xattlar – xet davlati aholisidir. Xattlar tarixda birinchi bo‘lib temirdan jihoz yasaganlar. Xattutas (Xattusa, Xattushash) – Xett davlatining poytaxti (eramizdan oldin 23 yillar) hisoblangan. Bu joy hozirgi Turkiya poytaxti Anqaradan 150 km uzoqda bo‘lgan. Yaqinda aniqlanishicha, xatusiylar eramizdan oldingi ikkinchi ming yillikda Misrga urush ochganlar va Ramzes A-naxtu (Muzaffar) II ni mag‘lub qilganlar. Ramzes (Ramses) II Buyuk – Qadimgi Misr fir’avni, Seti va malika Tuyiing o‘g‘li  bo‘lib, taxminan  eramizdan oldingi 1279-1213 yillarda hukmronlik qilgan. Qadimgi Misrning buyuk fir’avnlaridan biri hisoblanadi. Unga sharaf bilan A-naxtu  “Muzaffar, g‘olib” unvoni berilgan. Papiruslar va yodgorliklarda uni ko‘pincha Sesu yoki Sessu degan  xalq e’tirofi nomi bilan tilga olishadi. Manefon ta’birida keltirilgan: “Setozis, shuningdek, Ramesses deb ham ataladi” degan ibora ham shu nomga talluqlidir. Yunonlarda bu nom Sezostris shaklida o‘zgarib, butun dunyoni zabt etgan afsonaviy qahramon (uning yodgorliklari Nubiya va Misrda saqlanadi) sifatida tilga olinadi. 
Ramzes II ning otasini Seti, onasini esa Tuyi deb atashgan. Shu o‘rinda gollandlar xitoycha “Chino” so‘zini “Sino” sifatida talaffuz qilishlarini eslang, bundan sinema yoki kino so‘zi kelib chiqqan. Ramzesning otasini G’eti deb atagan bo‘lishlari ehtimoldan uzoq emas. Tuy esa bayram, tantana ma’nosida bo‘lib, o‘zbekcha Bayramoydir. Yunonlar Ramzesni Sezostrisga, butun dunyo hukmdoriga bekorga qiyoslamaydilar. Aleksandr Makedonskiy Atlantika ummonidan Hind ummonigacha bo‘lgan yerlarni zabt etib, aynan uning qahramonligini  takrorlamoqchi bo‘lgan. 
Tarixda Yuliy Sezar davrida yashagan german qabilasi – xattlar to‘g‘risida ma’lumot bor. Buyuk Britaniyada Xatfild shahri, Yoqutistonda Xatingnax daryosi, Taymirda Xatanga daryosi mavjud. Xatvan – Vengriyadagi shahar, Xatinoxe – Yaponiyadagi port shahar, Xatiodzi – Yaponiyadagi shahar, Xator – (qadimda Xatra) – Mesopotamiyadagi shahar (hozirgi Iroq), Xatlon – Tojikistondagi viloyat, Xatteras – AQShning Atlantika qirg‘oqlaridagi burun nomi, xata – ukrainlar, beloruslar va ruslar uyni shunday deb nomlashadi, o‘zbekcha “katak” so‘zini ham shunga o‘xshatish mumkin.
 Shuningdek, “G’at” so‘zi yana “Qat” shakliga ham ega bo‘lib, “Qatar” (Arab Amirliklari), “Qatag’an” (turkiy qabila); “Rat” – turkiy erkaklar ismlarida, msalan G‘ayRat, KayRat, ShuxRat;  “Vat” –  Vatikan va XorVat so‘zlarida mavjud. “Dat” shakli Soldat so‘zida bor. Xorvat so‘zining etimologiyasi “Nuroniy Gat” bo‘lib, uni “Musharraf qirollik avlodi” deb tarjima qilish mumkin. 
“kat” va “Xat” haqida Gerodot ham eslatadi. Av-Xat – Lipoksiy o‘g‘li, Kat-i-Ar – Arpaksay o‘g‘li.
Shuningdek, “G’at”  so‘zi “Bat” shakliga ham ega. Bat (Bath) – Buyuk Britaniyadagi shahar (graflik); Bat – Tailand pul birligi; Bata (Bata) Gvineyaning ekvatorial qismidagi Rio-Muni kontitental qismining bosh shahri; Bataviya – Jakartaning oldingi paytdagi gollandcha nomlanishi; Batavlar (Batavi) – Gollandiya yerlarida yashagan qadimgi german qabilasi; Batagay – Yoqutistondagi qishloq; Bataysk – Rostov viloyatidagi shahar; Bataki  - Indoneziyada yashovchi elat; Batalyor – (fran. Batailler – jang qilish) kemada tarkibni oziq-ovqat va xo‘jalik mollari bilan ta’minlaydigan shaxs;   Batalpashinsk – Qorachoy-Cherkesk markazi Cherkesk shahrining 1939 yilgacha bo‘lgan nomlanishi; Batna – Aljirdagi shahar; Batu-Paxat – Malayziyadagi shahar; Botu – poytaxti Saroy-Botu hisoblangan Oltin O‘rdaga asos solgan Chingizxon nevarasi; Bat-yam – Isroildagi shahar.
Nega bir so‘z shunday turli-tuman shakllarga ega? Chunki O‘g‘uz Gerodotdan 2300 yil oldin yashagan. Ya’ni u 4800 yil oldin yashagan. Bunday qat’iy fikrning boisi nima? Bu haqda keyinroq to‘xtalamiz.
Shunday qilib, O‘g‘uz so‘zi quyidagi shakllarni oladi:
A) G’uz: G’uzor – O‘zbekistondagi shahar. Guz: Guzar – to‘xtash joyi, Guzeyeva – totorcha familiya; Boyguzova – qipchoqlarda uchraydigan familiya; Gus – gollandcha ism; G’oz -  qush 1. G’azna – Afg‘onistondagi shahar; 2. Xazina – boylik to‘plami;
V) Gaz: Gazli – Buxorodagi shahar; Gaziantep – Turkiyadagi joy nomi; G‘azo sektori – Falastinda;
G) Gasdrubal -  Karfagenning ukasi (eramizdan oldin 207 yilda vafot etgan); Gaskoniya – Fransiyadagi shahar; Gaskar – fransuz yozuvchisi; Gaskell – ingliz fiziologi; Gaskell – ingliz adibasi; Gasman – italyan aktyori; Gasner – nemis botanigi; Gasparyan – arman ashulachisi; Gaskoyn – Avstraliyadagi daryo; Gaspra – Qrim Respublikasidagi qishloq; Gastings – Buyuk Britaniyadagi shahar-graflik; Gast (nemischa) – mehmon. 
D) Xaz: Xazina –  o‘zbek tilida boylik; Xazarlar – millat, elat;  Hazor – fors-tojik tilida ming soni;
Ye) Xas: Xasav’yurt – Dog‘istondagi (Rossiya) shahar; Xasan – Primore o‘lkasidagi (Rossiya) ko‘l nomi; Xasselt – Belgiyadagi shahar; Xasid – qadimgi yahudiy tilida taqfodor, xudojo‘y odam; Xaseke – Suriyadagi shahar; Xasenusertxotep –Senuserta II ehromini qurish paytida hosil bo‘lgan, eramizdan oldin 19 asrda qurilgan shahar (“tep” qismiga e’tibor bering, o‘zbekcha Oyxontepa kabi);  Xasinto – filippinlik inqilobchi; Xaskovo – Bolgariyadagi shahar; Xasmoneylar – Yahudiyadagi kohinlar qabilasi; Xassun madaniyati – neolit va eneolit (eramizdan oldingi 7-6 ming yilliklar) davridagi arxeologik madaniyat. Eng ko‘p o‘rganilgan yodgorligi – Messopotamiya, hozirgi Iroq, Mosul shahridagi Yarim Tepa (!!!) aholi joyi; Xastinapura – Ganga daryosi o‘ng tomonidagi, Uttar-Pradesh shtati (Hindiston)dagi ko‘p tarkibli aholi joyi  (eramizdan oldingi 19–15 asrlar); Xasegava Tatsunoske – yapon yozuvchisi;
       j) Qaz:  Qazag’an – turkiy amiri (14 asr), Markaziy Osiyo hududida birinchilardan bo‘lib chingiziylar istilosidan ozod bo‘lgan; Qaz – qozoqchada qush, g‘oz. Shu bilan bog‘liq holda aytish mumkinki, Qazaq – «Qaz» – O‘g‘uz va «Aq» – oq, nur ma’nosida. Juz deb nomlanuvchi qozoq qabilasi ham O‘g‘uz so‘zidan kelib chiqqan. «Qaz» va «Juz» sinonim so‘zlardir.
        z) Kaz: Kaz – Kemerov viloyatidagi qishloq; Kazbek – Gruziyadagi tog‘ cho‘qqisi; Qozonbuloq – Ozarbayjondagi joy nomi; Qozonjiq – Turkmanistondagi joy nomi;  Kazane – Ruminiyadagi joy nomi; Kazanka – Totoristondagi daryo; Kazankov tumani – Ukrainadagi hudud; Kazanlik –Bolgariyadagi shahar; Kazanovka – Tula viloyatidagi (Rossiya) joy nomi; Kazarma (ital. caserma) – harbiy barak; (lat. casa) – uy). Kazasker – Usmonlilar imperiyasidagi harbiy sud; Kazatin – Vinnitsa viloyatidagi (Ukraina) shahar; Kazax – Ozarbayjondagi shahar;  Qazvin – Erondagi shahar; Kazdag – Turkiyadagi tog‘; Kazreti – Gruziyadagi qishloq; Kazim – Tyumen viloyatidagi daryo; Kazir – Krasnoyarsk o‘lkasidagi (Rossiya) daryo; Kazan – Totoriston poytaxti.
Kazanova – Fransuz qarshilik harakati qahramoni, korsikalik o‘qituvchining qizi; Kazanova – italiyalik yozuvchi; Kazandzaki – yunon yozuvchisi; Kazandzakis – yunon yozuvchisi; Kazak – nemis yozuvchisi;
i) Kas: Kasbi –O‘zbekistondagi tuman; gidronim Kaspiy;  Kas – Rossiyaning Krasnodar o‘lkasidagi daryo; Kasablanka –Morokkodagi shahar; Kasai (Kasai) – Markaziy Afrikadagi daryo; Kasax – Armanistondagi daryo; Kaseres – Ispaniyadagi shahar; Kasik – aravak hindular qabilasi boshlig‘i; Kasikyare – Venesueladagi daryo; Kaska (frans. Casqie, ispan. casco) – shlem; Kaskad – (fr. cascade, it. cascare) – shiddat bilan pastga tushish; Kaskelen – Qozog‘istondagi shahar; Kaspi – Gruziyadagi shahar; Kaspilar (grech. Kaspioi, lat. Caspii) – Gerodot tomonidan tilga olingan Kavkazdagi chorvadorlar qabilasi; Kaspiysk – Dog‘istondagi shahar; Kaspiysk – Qalmiqiyadagi (Rossiya) shahar; Kasoglar – rus qo‘lyozmalarida adigeylarning nomlanishi; Kasplya –Smolensk viloyatidagi daryo; Kassitlar – Eron g‘arbidagi qadimiy tog‘li xalq; Kastellamare-di-Stabiya – Italiyadagi shahar; Kastelon-de-la-Plana – Ispaniyadagi shahar; Kastiliya – Ispaniyadagi shahar; Kastilone – Italiyadagi shahar; Kasur – Pokistondagi shahar;
       k) G’iz: “Vizantiya” so‘zi dastlab «G’iz»antiya shakliga ega edi, qadimgi xorazmiy eposi Avesto - Ay-G’is-Toy, ya’ni O‘g‘uznomaning xorazmcha varianti; Qir-G’iz (Qirg‘iz)  – o‘zbekchada Qirq O‘g‘iz, Giz –To‘marisning o‘g‘li  SparanGiz nomi tarkibida; Chingizxon nomi ham o‘zbekchada Chin-O‘g‘uz-Xon,
        l) Hisor – tog‘ nomi;
        m) G’oz:   G’oz - qush; G’oziy – arabchada g‘olib ma’nosida;
        n) Gus – gollandcha nom, Gustav – yevropacha ism, Gusar – vengr otliqlarining nomi;
        o) Gos – gospodin, gosudar so‘zlarida;
        p) Kos – Kosovo, Kostanay so‘zlarida. Dunyoda bir so‘zning turli shakllarini uchratish mumkin.
        s) Kussar  - biz yuqorida eslatib o‘tgan Xatusiya shaharlaridan birining nomi;
         r) Rus – yevropacha ism. Masalan, Mattias Rus – Kreml devori yoniga o‘zining shaxsiy samolyotini qo‘ndirgan nemis bezorisi ismi va sharifi. 
Umuman olganda – Rota, Batalon, Batareya, Kazarma kabi harbiy atamalar ham birinchi harbiy boshliqlar Skit, Skif nomidan, ular esa o‘z navbatida Oyxonning o‘g‘li O‘G‘UZxondan kelib chiqqan
Gerodotda ba’zan Targ‘itoy o‘g‘illarining ismi Arpaksais, Lipoksais, Kolaksais sifatida uchraydi. Bu o‘rinda muhim tafovutlar yo‘q. Chunki  Arpaksay, Lipoksay, Koloksay va IS shaklida yakun Uz, Us dan kelib chiqqan.
Totor olimi, akademik M. Zakiyevning yozishicha, as/yas turkiylar (skif)larning eng qadimgi etnonimlari hisoblanadi. Ossuriya va boshqa qadimiy manbalarga ko‘ra aslar Old Osiyoda eramizdan oldingi  IV ming yillikda ma’lum bo‘lib, ularning ud shaklidagi etnonimi boshqa hududlarda ham uchraydi. “Udlar ismi qadimgi vaqtlarda, aynan esa eramizdan oldingi III asrda bo‘lgan, ular kaspiy oldi udlariga mansub edi” (Elnitskiy L.A. 1977, 4). Turkiy tillarda d-z tovushlarining ketma-ket kelishiga asoslanib xulosa qilish mumkinki, ud nomi – uz etnonimining variantidir, bu esa shubhasiz turkiy qavmlarni bildirgan. Bugungi kunda esa ularning muayyan qismini, ya’ni o‘g‘uzlarni (oq-uz “oq, zodagon uzlar”) anglatadi. Uz etnonimining fonetik variantlari ma’lum: ud, os, yos, yas, ash, ish va h.k.
Ko‘pgina sharq mualliflari Aleksandr Makedonskiyni dunyoning ikki qutbini bo‘ysundirgan Iskandar Zulqarnaynga o‘xshatishadi.  Aleksandr Makedonskiy dunyoning ikki qutbini egallamaganini bilamiz. Ikkinchidan, yunoncha Aleksandr va forsiy Iskandar ismlari o‘xshash. Ularning nimasi o‘xshash? Masalan, Al-EKS (Alp-OKS) va Is-KAN (Is-XAN). Shuning uchun yunoncha shariflarda uchraydigan Is yoki Gis, latishcha Kas yoki As, litvacha Yus, Is qo‘shimchalari o‘xshash bo‘lib, bu shariflarning Skif shohi nomidan kelib chiqqanini ko‘rsatadi.
Hozircha skiflarning o‘troqligi xususiyatini o‘rganib chiqamiz. Shu bilan bog‘liq shuni qayd etish kerakki, Gerodot tomonidan qayd etilgan Issedon xalqi nomidagi IS o‘zagi ham alohida so‘z hisoblanadi. Bu butun dunyoni kuch bilan zabt etgan skif hukmronining nomi hisoblanadi. Bu o‘zak Islandiya, Ispaniya so‘zlarida uchraydi. Ist so‘zi esa Kentga o‘xshab joy nomini bildiradi. O‘zbekiston, Qozog‘iston, Turkmaniston so‘zlaridagi Ist- qo‘shimchasi kabi. Estoniya so‘zidagi – Est-qismi ham xuddi shunday ma’noga ega. Ist-qo‘shimchasi orqali siti, stanitsa, stansiya so‘zlari ham yasalgan.
Umuman olganda, Uz, Us,  Juz, Is, Iz, Ij, Az, As, Os, Osh, Yus, Yaz – bu so‘zlarning barchasi birinchi skif hukmdori – O‘g‘uzxon-Iskan-Oksitan-Kanyaz-GasKonning ismini anglatadi.
Diodor tilga olib o‘tgan, Skif Zevs va ilon-ayolning farzandi ekanligi haqidagi afsona bekorga emas. Zevs so‘zi ruscha bo‘lib, nemischa Zoes – Zoyis so‘zidan kelib chiqqan.
Turkiy tildagi Zaysan (mo‘g‘ulcha “knyazcha” Xon o‘g‘li), Jaysan – Qozog‘iston sharqidagi ko‘l, Zaysan – Ulan-Bator yaqinidagi tepalik va unda joylashgan obida nomi, Zaysan – Qozog‘istondagi Sharqiy-Qozog‘iston viloyatidagi shahar; Zaysan – Janubiy Oltoy, Qozog‘istondagi ko‘l; Zaysan – g‘arbiy mo‘g‘ul(oyrat yoki jungarlar) xonlarining unvoni (https://ru.wikipedia.org/wiki). Shuni taxmin qilish mumkinki, “Zoys” so‘zi O’KO’Z – O’G’IZ – O’G’IS – G’IS– G’OS –ZOIS sifatida yasalgan. Yunon afsonasiga ko‘ra, Zevs ham O‘g‘uzxon kabi o‘z otasi bilan kurashgan.
Vengriya poytaxti Budapesht nomi ham “Buda” va “Pesht” so‘zlaridan yasalgan. Unda Buda – xudoga yaqin qahramon. Hindiston Buddasi ham xuddi shunday ma’noga ega, deb taxmin qilish mumkin.
Bir odam nomi bilan bog‘liq bo‘lgan toponimlar, etnonimlar, gidronimlar, xalq eposlari nega bunchalik ko‘p? Bu savolning yechimi nafaqat bizni, balki boshqalarni ham qiziqtirmoqda.
O‘z umrining oxirida u o‘z davlatini 24 qismga bo‘ldi va ularga oltita o‘g‘li va 18 nevarasini xon sifatida tayinladi. Oxirgi makon sifatida Issiqko‘l (Qirg‘iziston) yaqinidagi uyni tanladi va osuda jon berdi. O‘lganidan so‘ng tanasini vataniga, Oks daryosiga olib keldilar. Uning xoki hozirgi kunda Amudaryo bo‘yidagi kichik orolchada, Termiz (O‘zbekiston) yaqinida joylashgan.
U tomonidan qoldirilgan 24 voris butun yer yuzi bo‘ylab tarqalishdi va o‘z navbatida Yagona Xudoga ishongan, olijanob, qo‘rqmas, kamtarin va adolatli ota-boblarining nomini tarqatishdi. Otaning ismi zamonlar o‘tishi bilan avlodlar og‘zida boshqacha shakllarni ola boshladi.
Gerodot tomonidan birinchi marta tilga olingan yunoncha Skit nomi esa ruscha Skif – “shohlar avlodi”, xitoycha “Sai Vangi” tarzida talaffuz qilinadi. Bularning barchasi o‘zbekcha SHOHLAR – ShAXXAR so‘zida jamlangan bo‘lib, vaqt o‘tishi bilan Shaharga aylangan. Inglizchada esa Skit – Siti – Shahar.
Skitlar shohlar avlodi bo‘lgani sababli, o‘zlarini hech qachon ikkinchi darajali deb hisoblamaganlar, xor tutmaganlar. Ularning har biri osmondan kelgan Nur-Yorug‘likdan yoki yer yuzining ikki qutbini zabt etgan birinchi hukmdor, o‘zlarining bobosi – O‘g‘uzxondan kelib chiqqanini tan olishlarini istar edi.
Bu ism vaqt o‘tishi sayin turli xalqlarda turlicha jaranglagan. Bunga ular o‘rtasidagi qirg‘inbarot urushlar ham sabab bo‘lgan. Bir-birini tan olmaslikning oqibatida tarixiy xotira ham yo‘qolgan.
Ammo, SO‘Z boshqacha jaranglasa-da qolgan.
Masalan, Okuz – Kuz –Xuz – Guz – Gus– Gut; Okaz-Kaz, Okas-Kas– Kat – Xat; Ogas – Gas–Gat–Bat–Vat; Okiz-Ogiz- Giz, Gis, Git; Kit; Xit. Get; Ogoz–Goz–got–bot–vot–shot–tot–rot-xot; Oks-Os–Az–As–Iz–Is–Es–Yus–Yaz–Yas va bosh.
Dunyo xalqlari tillarida Shoh Ota O‘g‘uzxon so‘zining shunday variantlari mavjud: 
Okuzxon–O‘g‘uzxon –O‘zXon – IsKan–OksiTan-VatiKan–BatuXon- KanUs –KanYaz–Knyaz–GasKan–GaziXan–QazoXon–O‘zbekXon–XanIs–Xans–Gans, GasKon, VasKon, TosKan va b.
O‘zak (so‘z)larning bunday joylashishi turk tillarida kuzatiladi. Masalan: Temirxon – Kantemir – XonDamir; AliSher – SherAli; Boyqora – Qoraboy; Bektemir – Temirbek; Mang‘it – Getman va b.
Ushbu so‘zlar ham bir xil:  Og‘uzbek – O‘zbek – Kazbek – Kasper–Gasbert;


Рецензии