C 22:00 до 02:00 ведутся технические работы, сайт доступен только для чтения, добавление новых материалов и управление страницами временно отключено

Китоб урнига кетмон тутган укитувчи

(Дахшатли молия-банк тизими маколасидан кучирма)

      Шахсан менинг орзуим Узбекистонни дунёда иктисоди ривожланган биринчи йигирматалик мамлакатлар сирасига кириб Президентимиз Ш.М.Мирзиёевни уша йигирмата давлат рахбарлари билан бир каторда туриб тушган суратларини куриш. Бунинг учун имконият бор. Йигирманчи аср бошида Бухоро Амири дунёнинг энг бой кишиларидан бири булиб, Амирлик хазинасиям жуда катта маблакка эга булганлиги тарихий факт. Хива ва Кукон хонлари хазинасини кушмаяпман халиям.
     Кучли йигирматаликка  кириш йулида нима ишларни килишимиз керак?
     Аввало, хаммамиз шу ниятни амалга оширишда хамжихат булайлик. Бунинг учун ТАШХИС-ДИАГНОЗни тугри куяйлик. Ташхисни тугри куйиш учун иктисодимизнинг кучли, заиф томонларини дангал тан олайлик, оддийгина айтсам - рост сузлайлик. Шу ишларнинг бошида турган Президентимизга кумакчи булайлик. Мустакилликнинг чорак аср бошидаги хатоларини такрорламайлик.
     Якинда бир спектаклнинг репитициясида булиб колдим. Асар сюжети бир олимнинг фожеаси хакида экан.
     Репитиция тугаганидан кейин, кискагина мухокама булди. Шунда кимдир «Президентимиз олимларга юксак эътибор бериб турган пайтларида шу асар зурурми?» деб колди.
     Мен шунда, санъатга сиёсатни аралаштирмаслик хакида эътироз билдирдим ва уз фикримни утказдим шекиллиЭсимда бор мустакилликнинг айни бошланган пайтида, хали газета ва журналлар фелъетонларни чоп этиб турган, телевидение ва радио, телекурсатув хамда радиоэшиттиришларида танкидий материаллар узатиб турилган пайтда, мен театр сахнасида куйиш учун Янги Арик номли трагик комедия жанрида ёзилган пъесамни куйдирмокчи булдим. Асарда уткир, чакиб оладиган гаплар, эпизодлар бор эди.
Премъера Кашкадарёда яхши утди. Аммо, Республиканинг бошка сахналарида бу асарни куйиш имкони булмади. Аста-секин бошка уткир гаплари бор асарлар хам такиклана бошлади, бу касаллик киноасарларга хам утди, сунг матбуот тиши синди, ашулачи, кизикчиларнинг хам уни учди. Хакикий СССРнинг матбуоти касаллиги кайталади. Бу касалликнинг авж олишига ЗИЁЛИЛАР бош сабабчи эдилар.
Бугун яна уша даврга кайтгандек буляпмиз. ОАВ эркинлашиб боряпти, танкидий материаллар купаймокда, халк ва жамият эркинлашди. Шу муносабат билан ушбу макола ёзилаётган булса неажаб?
АКТ секунд сайин ривожланиб, анъанавий барча фанлар тинимсиз янгиланиб бораётган пайтда, узбек укитувчилари интернетда эмас кулига супурги олиб куча супуриб юрибди.
Биз утган чорак асрда маблагларни марказлаштириш билан оввора булдик. Барча ишлар Республика бюджети – Тошкент билан хал буладиган булди. Бир вактлар СССРда хам худди шундай иктисодий жихатдан хато сиёсат олиб борилган. Ушанда битта богча ёки мактаб куриш, кучага газ тармоги утказиш учун Москвадан рухсат олиниб, Иттифок бюджетидан маблаг  ажратилиши керак эди. Окибатда битта маданий инфратузилмани ташкил килиш йиллаб чузилиб кетарди.
Мустакилликнинг бошидан хозирги кунга кадар амалдорлар сони неча баробарга ошди? Сиз амалдор деганда бюджетдан маош олаётган хар бир кишини тушунинг. Мисол учун банкирлар, соликчилар, молиячилар, молия тушумини назорат килувчи газначилар. Буларнинг хаммаси тадбиркорнинг пул маблагини назорат килувчига айланди. Мулкчилик шаклига кура хусусий хисобланмиш Аудиторлик фирмалари тергов органлари пинжига кириб олиб тадбиркорга ёрдамчи эмас, балки унга азоб берувчи золим органга айланди. Аудитор фирмалари «бугунча ошингни, лозим топилса эртага бошингни ейман» кабилида иш олиб бормокдалар.
Бир неча хафтадан буён ижтимоий тармокларда укитувчи ва шифокорларнинг турли-туман хашарларга жалб килинаётгани хакида бонг урилмокда. Куни кеча булиб утган Сенат аъзолари билан булган учрашувдаям шу масалани дадил журналистлар кун тартибига куйибдилар ва Сенаторларнинг жавоби уларни каноатлантирилмаганлиги хакида асосли эътирозлар янграмокда.
Шундай мухокамаларнинг бири тагига мен хам изох бериб «хеч ким укитувчиларни мажбурий хашарга юбораётгани йук, уларнинг узлари кушик айтиб, тантанали равишда хашарга чикиб кетишмокда» кабилида фикр билдирдим.
Теледебатлар, пресс-клублар ОАВларимиз учун янги имкониятлар очиб беряпти. Улар эрта бир-кун жуда авжига олиб ишлаб кетишлари мумкин.
Бир молиячи Халк таълими Вазири булгач, укитувчи эрталаб соат саккиздан, кеч соат 17-00гача ишлайдиган булди. Битта Карор билан барча мактаблар юридик шахсга айлантирилиб, ун мингта мактабда ун мингта хисобчи штати очилди.
Укитувчи уз малакасини, билимини ошириш урнига  турли-туман (айтишларича 23 та) дафтарлар тулдириш билан михланиб колди.
Мана укитувчи юргизиши лозим дафтарлари руйхати:
Укитувчи хужжатлари:
1. Синф журнали
2. Синф рахбари папкаси
3. Синф рахбари журнали
4. Синф рахбарининг тарбиявий иш (соат) хужжатЛАРи
5. Укувчиларнинг кундалик дафтари назорати
6. Ота-оналар билан ишлаш дафтари
7. Дарс конспекти
8. Йиллик режаси
9. Педагогик соати
10. Дарс тахлили
11. Фанига оид кургазмалари
12. Паст узлаштирувчи ва бушлик билан ишлаш режа ва дафтари
13. Иктидорли укувчи билан ишлаш режа ва дафтари
14. Укувчиларнинг айланма дафтарлари
15. Укувчилар назорат иши дафтарлари
16. Услуб бирлашма хужжатЛАРи
17. Тест банки
18. Уз устида ишлаш папкаси
19. Тугарак журнали
20. Тугарак билан ишлаш папкаси
21. Микрохудуд билан ишлаш дафтари
22. Ораста кизлар папкаси
23. Филтр дафтари ва шошилинч буйруклар, хисоботлар, маълумотлар ва хоказолар…
Бу дафтарларни тулдирмаган укитувчилар жамоаси директори молиячи ревизорлар, газначи ревизорлар, баъзида аудиторлар томонидан «фош этилиб» тергов органига далолатномани такдим этдилар, тергов органлари айбловни куллаб ишни судга ошириб, педагогларни жиноий жавобгарликка торттилар. Баъзи мактаб укитувчилари оммавий равишда молиячилар хисоблаб берган ортикча олган маошларини бюджетга туладилар. Аммо, шундаям директор ва хисобчи жиноий жавобгарликка тортилди.
Мактабларда тусиксиз амалга оширилган амалиёт Олийгохларда хам стахоновча услубда амалга оширилди ва домлалар ортикча олган иш хакларини бюджетга кайтариб туладилар.
Такдир такозоси билан 1987 ёки 1988 йилда бир уртогим идорасидаги ходимларга ортикча иш хаки тулади деган айб билан жиноий жавобгарликка тортиладиган буп колди. Шунда мен уша пайтдаги Узбекистон ССР Мехнат Кодексининг тегишли моддасига биноан «ортикча туланган иш хаки кайтариб туланмайди» деган нормасини прокуратурага тушунтириб, уни жиноий жавобгарликдан олиб колгандим.
Бизнинг нокобил судимиз, журъатсиз судьяларимиз туфайли бу айбномаларни тасдиклаб, жуда хунук амалиётга йул очиб бердик. Молиячилар эса уят чегарасидан хам четга чикиб, хатто пенсионерларнинг пенсияларини хам кайтариб олишга жазм этдилар.   
Мактаб укитувчиси нега хашарларга чикиб кетди?
Пул сановчи молиячилар хисобига! Молия, газна тафтишчилари мактабларга, олийгохларга бориб педагогларнинг «жиноят»ларини бир текширишдаёк «фош» килиб, дахшатли айблов хулосалари чикариб ташладилар. Колгани эса силлик кетди.
Шунда мактаб директорлари адолатсиз таксимотни илдизини кидириш, уни узгартириш учун юкори инстанцияга чопмади. Конунларга узгартиш киритиш хакида таклиф киритмади. Осон йулини топди. Туман Хокимидан химоя суради.
Хокимлар уларни химоя килаётганлиги эвазига укитувчи ва шифокорларни далага, куча супиришга жалб килди. Ха, укитувчи тантана ва кушик айтиб узи хашарга чикиб кетди.
Нега бундай булди? Деяпсизми? Бунгаям узимиз сабабчи!
Биз пул санайдиганларнинг армиясини купайтириш учун Халк Хужалиги институтидан кейин Молия Институтини ташкил килдик, кейин Солик Академияси, Божхона институти ва хар бир вилоятдаги Педагогика институтларида молия-бухгалтерия сохаси ходимларини етиштирувчи факультетлар очдик.
Натижада узок куттирмади. Ун мингта мактабга ун мингта бухгалтер штати берилди. Газначилик деган идора штати ошгандан ошди. Солик, божхона, турли-туман тафтишчилар сафига бировларнинг пулини санайдиган банкирлар ва аудиторлар хам кириб кетди.
Чунки, молия-банк тизимида укиган талабаларнинг ота-оналари хам кичик одамлар эмас. Улар институтни битириб чиккан болалари дала даштда, иссик ишлаб чикариш цехларида юришларини истамайди. Уларнинг болалари хашаматли биноларда, конденционерли хоналарда бюджет билан ишлаётганларни эмаклатиб юборадиган норматив хужжатларни назорат килишларини, тадбиркорлар уларнинг кабинетига навбат билан, бир-бирини уриб-суриб кириб ёлвориб, ялиниб юрганликларини курсам эди деган армонлари ушалишини истайди.
Хак-хукукини талаб килганларни эса турмалар кутиб турибди. Яхшилаб уйлаб куринг. СССР даврида юртимизда нечта турма бор эди, хозир нечта? СССР пайтидан куплигини хамма билади. Аммо, СССР пайтида бутун Иттифокдан жиноятчилар келарди. Хозирчи? Молиявий турли туман фантастик айбловлар билан камалиб ётганларни кимлар фош килди?
Дейлик молия ёки газна ревизори мактаб ва касалхона фаолиятини текшириб, мактаб директори ёки согликни саклаш туман булими бошлигига  «бюджетга шунча зарар етказибсиз, ихтиёрий тулайсизларми ёки прокуратурага ревизия актини юборайми?»-деган саволни куйди. Албатта, муассаса бошлиги «прокуратурага юборманг, ихтиёрий узимиз тулаймиз»-дейди.
Кани энди сиз менга шу мактабда ишлаётган укитувчи ёки шифокорни, уз бошлиги талабини рад этиб, яна ишда колиши мумкинлигига ишонтирингчи! Кетганлар кетди, уларнинг урнига дарс беришга иштиёкманди эмас, дала-дашт ишига индамай кетадигани ишга олина бошланди.
Хулоса эса...


Рецензии