Суд Хукми Конституциядан устунми? Фелъетон

Шундай килиб Коржов бобо билан пойтахт сари йулга тушдик. Ниятимиз Президент кабулхонасига бориб, Олий Суд бир неча бор асоссиз кайтарган шикоятларидан шикоят килиш. Бу масалада шахсан Президент аралашмасалар нажот йуклигига Коржов бобо тулик амин булди. Мана шу сабаб иккимиз бир машинада, соат 5-30да Гузордан Тошкентга караб йулга тушдик.
Коржов бобонинг ёши етмиш бирда, аммо кариликни тан олгиси келмайди. Илож канча? Ишлаш керак. Карилик гаштини сураман деб бундан ун беш йил илгари укалари билан Бош режа тузганди. Хаммаси чиппакка чикди. Укаларининг кенжаси бевакт оламдан куз юмди, каттаси инсульт булиб тушакка михланди. Коржов бобо бундай ишлар булганига узини айбдор хисоблаб, виждони тинчлик бермайди.
Дев келбатли Коржов бобо хозирам темир бортли КамАЗ автомашинасини хайдаб кимгадир кум, кимгадир тош, шагал келтириб кун кечирмокда. Унинг машинаси темир бортли, борти автоматик кутариб туширадиган эмас. Шундай булса-да бортда булган ун тонналик тош ва шагалларни узи белкурак билан тушириб бера олади. Кумни тушириш бироз чарчатяпти, ёрдамчи керак. Коржов бобонинг сочлари оки меникидан сал купрок, соколи йук. Агар ёнма-ён турсак орамиздаги фарк беш-олти йилдек куриниши мумкин. 
Аммо Коржов бобо айни мен тугилган 1965 йилдан буён юк машинаси хайдайди. Ушанда у ун саккиз ёшда булган. Техникага кизикиши етти-саккиз ёшидан бошланган. Иккинчи жахон урушидан ногирон булиб кайтган отаси, онаси ёнига ёрдамчи булиб Коржов туккиз ёшида кушилди. Уйга егулик келтириш учун бошка болалар каби совхоз далаларига ишга чикиб кетди.
Тенгдошларидан бир калла баланд, абжир Коржов ун бир ёшида гусиницали трактор хайдай бошлади. Уша трактор лом билан ут олдирилар, Коржовнинг заифлигидан катта хайдовчилар эрталаб тракторни ут олдириб берар, Коржов кош корайгунча трактордан тушмасдан ер хайдарди.
Унинг харбий хизмати Тошкентда, айни зилзила руй берган махалга тугри келди. Тошкентдаги курилишларда жавлон уриб мехнат килди. Харбий хизматдан сунг хам пойтахтда колиб курилишларда юк машина хайдади. Ёшликдан мехнатга куниккан, бир парча ноннинг, жойнинг кадрини билган Коржов уддабуронлик килиб Тошкент шахридан ховли сотиб олиб уни курди.
Аммо, отаси «углим бегона юртларда нима киласан, биласан соглигим жойида эмас,  мана дунё курдинг, Тошкентда нима киласан? Ховлини сотиб Гузорга кел, укаларингга бош бул» -деганидан кейин Тошкентда танишган рус кизи Антонинани олиб Гузорга келди. Дехконободдаги 92-сонли автобазага ишга кириб КамАЗ хайдай бошлади. Укалари Нормамат, Туйчи хам хайдовчи булиб етишдилар.
Уч ака-ука собик СССРнинг барча худудини кезиб чикди. Гарбда Калининград, Болтикбуйи Республикалари Литва, Латвия, Эстония, Архангельск, Мурманск, Тинда, Шаркда Сибир, Красноярск улкаси, Япониянинг тагигача борди. Узбекистонда етиштирилган полиз ва меваларни уша четларга олиб борди, сотди, кайтишга ёгоч махсулотлари олиб келди.
Коржов Узбекистонда биринчилардан булиб КамАЗ машинасига тиркама такди. Уз машинаси борти ва тиркамани сараланган тахталарни йуниб буйини яна кутарди. Унинг «кугирчокдай» безатилган уз борти ва тиркамаси билан биргаликда 25 тонна юкни кутарадиган машинасини курган хайдовчиларнинг огзи очилиб, огзидан сулаги окарди.
Автобазадаги Зил, Газ-51, Газ-52, Газ-53 автомашиналари беш олти мартада олиб борадиган юкни у бир маротабада олиб борарди. Кам огирликдаги юкларни ташишга мулжалланган автомашина билан тулдирилган Автобаза директори Коржов топшираётган йул варакаларидаги бажарилган ишларни куриб хайратга тушар ва уни вахима босарди. Шу сабабли, уни автобазада камрок куринишини истарди.
Бу вазиятдан Коржов яхши фойдаланди. У хусусий юкларни таший бошлади. Озарбойжонликлар Сурхондарё вилоятида хурмо етиштиришни йулга куйдилар. Мана шу хурмони СССРнинг совук улкаларига, бу мевани умрида хеч курмаган одамларга сотди. Уша пайтларда Козогистон худудида асфальт йул булмаган пайтлар. Юк автомашиналар биринчи, иккинчи тезликда шу худудни босиб утиши учун уч кунлаб вакт сарфлар эди!!! Йул кумлок булиб, машинани куп тухтатсанг кумга ботиб кетиши мумкин эди. Шу сабабдан бир маромда, сувда кема кандай сузса, кумлок ичида хам 25 тонна юки бор машина шундок сузиб юрарди. Хеч кандай музлаткич машиналар йук эди. Лекин, пиёз, сабзи, карам, помидор ва меваларни хеч кандай сифатини бузмасдан олиб боришарди. 
Кашкадарё вилояти билан Самарканд вилоятини боглаб турувчи Чим трассаси очилгунга кадар юк машиналар Тахтикорача довони оркали утардилар. КамАз автомашинаси бу довондан утгунча хам деярли биринчи тезлик улчамида юриб, уч-турт соат деганда тогнинг нариги бетига утарди.
Коржов купинча узига хамрох олиб юрарди. Абдурашид исмли шогирди Коржовнинг узига ухшаш давангирдай йигит булиб, яхши овкатланарди. «Еган –  ярайди» дейишади Кашкадарё Сурхондарё тарафларда. Бундан йигирма йиллар олдин айни янги йил арафасида водийга юк олиб келишди. Кунлар совук, ер музлаган. Юкни тезда бушатиб Олтиарикдаги ош киладиган чойхонага келишди. Коринлари улгудай оч. Кош корайиб колган, ёток машина кабинаси. Шунинг учун коринни яхшилаб туклаб олиш керак.
Коржов ака чойхоначига куй думбасида девзира гурунчдан икки кило ош дамлашни буюрди.
–Неча кишисизлар?-суради ошпаз.
–Икки киши.
–Икки кишига икки кило девзира куплик килади, ху анави чорпояда утирганларни куряпсизларми,- имо килди ошпаз.
Коржов ака йигирмага якин киши давра куриб утирган жойга каради.
–Ана ушалар икки кило гурунч буюриб, ейишолмай «сен ол, мен олай» килиб утиришибди, Олтиарикнинг ошини еганмисизлар узи?-беписандлик килди ошпаз.
–Кайдам, бизда Кашкадарёда ош килишни билишмайди. Сиз икки кило девзира гурунчга икки кило куй гушти ва думба ёгига аралаштириб ош дамлайверинг, ортиб колса, Кашкадарё олиб кетамиз,-деди Коржов ака ва кушиб куйди – иккита "култамицин" (арок)дан хам беринг аввалига.
Ошпаз иккита арок келтирди, кейин икки кило гуштни кесиб курсатди ва анграйганча ошга уннаб кетди. Коржов ака шериги билан иккита арокни икки косага бушатиб, бир уринишда сипкоришди. Буни уларни кузатиб утирган юкори даврадаги кишилар хам, ошпаз хам курди.
Ошпаз Коржов ака тайинлаганидек катта лаганга битта килиб икки кило девзира гурунчда ош келтирди. Бульдозернинг кавши сифат кафтларни ишга солиб икки мехмон ошни ейишга киришиб кетишди. Чойхонада утирганларнинг барчаси «ош курмаган» икки мехмонни зимдан кузатиб турибди. Улар хам буни сезиб туришибди. Бир неча дакикадан сунг бирярим кило ош тугаб, ярим кило атрофидагиси лаганда колди. Корин хам туйиб колди, буёги колиб кетадигандек. Аммо, шунча киши караб турибди, бояги катта гаплар каёкка кетди. Коржов ака яна битта арок чакиртирди. Иккалалари бир арокни иккига булиб бушатишди ва ошни сунгги гурунчига кадар колдирмай еб битиришди. Аммо, хикилдоккача гурунч тулди-ёв.
Чойхонада утирганлар ханг-манг булиб колишди. Ош учун пулни олатуриб ошпаз узининг хамшахарларига карата деди: «юрибсанларда санлар хам йигитман деб икки кило гурунчли ошни ея олмай ош отар уйнаб».
Коржов аканинг бу эслатмаси яхши булди. Эртасига индинига узимга бир порс овкат буюрсам, Коржов акага икки порс овкат буюрадиган булдим.
Коржов аканинг хангомаларини тинглаб Сирдарё вилоятига келганимизни билмай колибман. Шунда биз бир ташвиш билан пойтахтга Президент хузурига бораётганимиз ёдимга тушди.
–Эртага Президент аппаратига олиб бораман, хатни уша ерга киритиб Президент Аппарати мулозимига топширасиз, савол-жавоб булади, бор хакикатни гапиринг, буптими?
–Майли, лекин, менинг хамма гапимни бошидан охиригача тинглармикан?
–Тинглашади.
–Мени хатимни Президентга олиб киришадими?
–Бунисини билмадим. Аммо, тегишлилик буйича Олий Судга юборишади.
–Олий Суд, «мол-мулкингиз тугри мусодара килинган» дея яна кайтариб юборсачи?
–Билмасам,-дедим мен чайналиб.
–Унда Бирлашган Миллатлар Ташкилотига ёзаман!
–Куйсангиз-чи! – эътироз билдирдим мен, БМТнинг сиздан бошка киладиган иши йукми?
–Булмаса, Президент кабулига киришим керак, мен биламан, шахсан Президент айтмаса, бу эски туралар кимирламайди. Битта саволим бор эди?
¬¬ - Менгами?
; ¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬Ха, сизга?
; Айтингчи, суднинг хукми Конституциядан устунми?
; Нималар деяпсиз? –ошкора жахлим чикди менинг, Конституция каёкда-ю, судингизнинг Хукми каёкда? Кайси судни хукмини айтяпсиз?
; Шу Бухородаги турмада бизни киргизмасдан куриб чикилган иш буйича кабул килинган Суд хукмини айтяпман.
; Конституция билан сиз айтаётган Хукм уртасида узвий богликликни курмаяпман?
; Конституция ёки конунларда камчиликлар булса узгарадими?
; Албатта, узгаради.
; Качон узгаради?
; Агар шароит узгарса, эски нормалар нотугри булса. Мисол учун 1977 йилда СССР Конституцияси, шунга кура Узбекистон Конституцияси бор эди. СССР деган давлат йук булишидан олдин биз СССР таркибидан чикиб, мустакил давлат булдик ва Конституция кабул килинди. 2003 йилда Икки палатали Парламент тузиш хакида конун кабул килинди ва Конституцияга узгартиш ва кушимча киритилди.
; Хаётда, конунлардаги  нотугри куллаш холатлариям учрайди-ку.
; Учрайди.
; Унда нима килинади?
; Уша норма олиб ташланади.
; Агар шундай булса, нега вакти-вакти билан Конституция ва Конунларга узгартиш ва кушимчалар киритилиб турибди-ю, менинг мулкимни мусодара килган асоссиз ва конунсиз 2009 йилги Суд Хукми бирон марта, саккиз йилдан буён узгартирилмаяпти? Хукм нотугри чикканлигини ёзяпман, аммо фойдаси булмаяпти. Нега шундай?
; Хаммасини Парвардигор билади.
; Узингизни фикрингизни айтингчи?
; Айтяпман-ку.
Бир пасда Тошкентга хам кириб келдик. Утган йили жойлашган мехмонхонамга бордик. Нарх-навони суриштирдик утган йили бир кечаси 37.000 сум булган мехмонхона бугунга келиб 74.000 сум яъни юз фоиз кимматлашибди. Икки кунга икки кишилик хона 296.000 сум!
Тошкентда таниш-билиш кариндошлар куп-ку, лекин эркинликка нима етсин? Бундан ташкари Узбекистон Республикаси Президенти номига ёзган илтимосномани Коржов бобо яна бир укиб чикиши керак. Бошлангич маълумотли булгани билан Коржов бобо ариза ва шикоятларни ёзишга, уларни укишга устаси фаранг. Нукта вергулларни хам назардан кочирмайди.
Ким уни бунчалик синчковликка ургатган?
Хаёт ургатган!
Кечкурун илтимоснома - аризани яна бир укиб чиккач Коржов бобо пинакка кетди. Мени эса Коржов бобонинг: «Олий суд бу хатниям олдингиларидай кайтариб юборса нима киламиз? Суднинг хукми Конституциядан хам устунми?»-деган саволлари уйга толдирди.
Узбекистон ислохотлар даврини бошдан кечиряпти. Хитойликлар уз душманига айтган энг ёмон каргиши «умринг ислохотлар даврида утсин» дегани экан. Шунинг учун конунлар, фармонлар, фармойишлар, карорлар чикиб турибди.
Аммо, мантик узгармайди. Хакикат узгармайди. Качонамдир у хаммага керак булади. Ушанда бугунги давримизга бахо берилади. Келажак авлод бугунги когозларимизда нима ёзганимиз оркали кимлигимизни аниклайдилар
Биз адолатли суд тизимини яратишга интиляпмиз. Интернет тармоги бу борада бутун дунё тажрибасини урганишга кумак беради.
Америка Кушма Штатлари суд тизими биз учун идеал куриниши мумкин. Ахир Америкада Президент хам гувох сифатида (Б.Клинтон) судга чакирилди ва жавоб берди. 2000 йилда эса сайловлардаги чалкашликларни Флорида Штати Суди куриб чикиб АКШ Президенти ким булганини эълон килди. Утган йили ёки бурноги йилда яна бир хайратомуз вокеа юз берди. Бир неча ишларда гувохлик берган холиснинг холислигига шубха билдирилгач, 1988-89 йиллардан буён нохак камокда сакланаётган бир неча кишини Америка суди озод килди.
Барибир рисоладагидек суд тизими Америкадаям йук. Россиядан асраб олинган Дмитрий Яковлев деган болакайни жазирама иссикда машинасида унутиб колдириб, унинг дузахий азоблардаги улимига сабабчи булган отани оклаш Хукми барча прогрессив инсонларни кахрини келтирди.
Бундай гайритабиий суд процесслари барча мамлакатларда бор. Суд тизими юкори даражада ривожланган мамлакатларнинг бошка, колок суд тизимига эга мамлакатлардан фарки, Адолатлилик даражаси катта мамлакатларда Суд хатолари тахлил килинади, тузатилади, хатто кейинчалик булсаям.
Мисол учун 1921 йил 14 июлда АКШнинг Массачусетс штати Плимут шахрида булиб утган Суд процессида кабул килинган суд Хукми. 
Уша куни бу ерда италиялик эммигрант ишчилар, касаба уюшмаси фаоллари – Николо Сакко ва Барталомео Ванцетти устидан улимга жазоси тайинлаш хакида Хукм укилади.
Уларнинг айбсизлигини исботловчи гувохлар, далиллар булишига карамай Массачусетс Штати суди ишни кайта курмайди. АКШнинг турли бурчакларида ушбу суд процессини коралаб митинглар уюштирилади, Халкаро ташкилотлар бу ишга аралашадилар.
Аммо, АКШ Суд тизими катъият курсатиб, жамоатчилик, халкаро норозилик босимларига эътибор килмайди ва Н.Сакко хамда Б.Ванцетти устидан укилган хукмни 1927 йил  23 августида электр стулда улдириш оркали амалга оширилади.
Орадан ярим аср вакт утгач, 1977 йилда Массачусетс штати губернатори Майкл Дукакис Н.Сакко ва Б.Ванцетти улим жазосига нотугри хукм килинганлиги расман тан олди.
Ярим асрдан сунг адолат карор топди!
 Бунга сабаб жамоатчилик, АКШнинг онгли фукаролари, ёзувчилари, шоирлари, журналистлари, режессерлари тинмай уша суд процессини мухокама килдилар. Бу хакда маколалар чоп этилди, китоблар нашр этилди, хужжатли ва бадиий фильмлар ишланди.
Вокеа тафсилоти аслида бундай булган.
1917-1920 йилларда АКШда ишчилар уртасида иш ташлашлари авжига олади. Шундай намойишларнинг бирида Италия лик эмигрант Сальседо полиция томонидан камокка олинади. Бир неча кун утиб Сальседонинг мурдаси куп каватли уйда жойлашган полиция махкамаси пастидан топилади. Баъзи тахминларга кура, Сальседо куп каватли уйнинг еттинчи каватидан узини ташлаб, жонига касд килган. Бунга полициячиларнинг кийноги сабаб булган. Иккинчи тахминга кура Сальседони айнан полициячиларнинг узлари кийнаб улдиришган ва мурдасини "уз жонига касд килган киши" каби, пастга улоктирганлар.
Тезда ишчилар орасидан ушбу улим тафсилотларини аниклаш буйича гурух тузилади. Н.Сакко хамда Б.Ванцетти ушбу гурухга рахбарликни уз зиммасига оладилар хамда жахд билан изкуварликка берилиб кетадилар ва бир неча далилий ашёлар топганликлари айтилади.
Улар 1920 йил май ойида Бостонда булиши мулжалланаётган  намойиш олдидан  1920 йил 15 апрелда содир этилган дахшатли жиноят «Слейтер ва Моррель» пойафзал фабрикаси кассири ва курикчисини улдириб, ишчиларга мулжалланган акчани угирлаганликда айбланиб кулга олинадилар.
Суд процессида элликка якин гувохлар катнашиб кургазма берсалар-да, уларнинг келтирган важлари бир-бирини инкор киларди. Бири жиноятчилар яширинган машина рангини кора деса, бошкалари унинг рангини яшил дейди.
 Биров жиноятчилар кора соч эди деса, бошкалар уларни малласоч дейишарди. Гувохлар кургазмаларида хатто талончилар сонида хам бир-бирини инкор килувчи тафовутлар юзага келади.
Шундай булса-да айбни тасдикловчи асосий далил Н.Сакконинг уйидан топилган ук отар курол ва Ванцеттининг уйидан топилган 32 мм. калибрли куролнинг уклари булиб хисобланди. Чунки, фабрика  хазиначиси хамда унинг курикчиси айнан шундай уклар билан улдирилган эди.
Албатта, бу курол хамда укларни полициячиларнинг узлари Сакко хамда Ванцеттининг уйига ташлаб куйишлари мумкин эди.
Олти йил жиддий тортишувлардан сунг хам Массачусетс суди хукмни кайта куриб чикмайди ва Хукм ижро этилади. Бунчалик зиддиятли Хукмнинг кабул килиниши хамда ижро этилиши Америка Суд тизимида адолатсизлик билан якунланган булиб, эллик йилдан сунг хакикат карор топган булса-да, Америка суд тизимида оламшумул ахамиятга эга булди.
Ишни курган судья, айбни тасдиклаган  ун икки кишидан иборат маслахатчилар,  процессда иштирок этган прокурор, судда гувохлик берган полиция ходимлари, гувохлар бу ишда катнашганидан бир умр пушаймон булгандир, балким. Уларнинг килган айби авлодларга бир умрлик ювиб булмас иснод булиб колди.
Хукумат хам бундан буёгига судьяларнинг хато килмасликлари учун кулидан келган барча ишни килишга уринди, судьяларнинг ойлик маоши оширилди, маиший турмушини яхшилади, муносиб химоясини таъминлаш чораларини курди ва хоказо...
Конституциямизда давлатни бошкаришда Хокимият уч тармокка бекорга булинмаган.  Конунда ёзилган ваколатларни сархисоб килганда, баъзида оддий бир туман судининг судьяси ваколати, Ижро хокимияти Рахбари – Вазирлар Махкамаси Раиси билан тенг!!!
Алохида холларда Вазирлар Махкамаси раисиникидан хам устун ???!!!
Мисол учун Бош вазир бировни озодликдан махрум килолмайди-ку!
Биласизми нега бизнинг конунларимизда Европа ёки АКШ конунларидан кам булмаган нормалар ёзилган булса-да, уни амалда куллашимиз кийин?
Хукукий маданиятимиз даражаси кам. Шунинг учун ёзилган конунларни самимий кабул килмаймиз, ахамиятини тушунмаймиз. Фукароларни куятуринг, ёш судьяларнинг узлариям кандай ваколатларга эга эканлигини, аммо, ишга жуда масъулият билан ёндошиши лозимлигини хис килишмайди.
Бир неча йил бурун Кашкадарёнинг туманлари биридан Жанубий Кореяга ишга кетган тожик йигит (нега йигитнинг миллатига эътибор каратаётганим, тожиклар уз хак-хукуклари учун талашишда узбекларга нисбатан иродалирок булгани)нинг бахтсиз ходиса- автохалокат туфайли халок булади ва унинг жасади уйига келади.
Йигитнинг кариндош уруглари кандай булмасин моддий зарар тулаш талабида иш берган Жанубий Кореядаги фирмага арз килишади. Фирма «бахтсиз ходиса ишдан кейин, йигит ижарадаги турар жойидан чиккач, кучада юз берган»лиги сабабли, компенсация тулашдан бош тортади. Узимизнинг ватандошлар хам буш келишмайди, улар хам Жанубий Корея рахбариятига ёзишни давом эттирадилар. Натижада узбекистонлик ишчини автомашина уриб кетганлиги, айбдор вокеа жойидан кочиб кетганлиги, аммо шу уртадаги видеокамера автомашина ракамларини объективида саклаб колганлиги маълум булиб, Жанубий Корея хукукни мухофаза килиш идоралари Узбекистонлик ватандошга 20-30 минг доллар микдорида компенсация пулини айбдордан ундириб беради.
Дунёда бор экан-ку, адолат, хакикат, инсоф диёнат!
Нима учун Жанубий Корея ривожланиб кетганлигини, у ерда конун устуворлиги, Адолатли суд борлиги мана шу ходисада яккол куринади.
 Якинда Жанубий Кореялик бир тадбиркор Президент порталига мурожаат килгач, унинг пулини бермай юрган узбек бизнесмени жавобгарликка тортилиб, мехмоннинг пули ундириб берилди. 
Мана биздаям адолатли ишлар буларкан-ку!
Аммо, бу ерда Адолатни Президент порталидаги масъул шахслар карор топтиришди.
Майли гапимиздан чалгимайлик.
Мана ун икки йилдирки, Узбекистондаги суд тизими макомини ошириш, уни хакикатда Конституцияга мувофик, Хокимиятнинг бошка турлари билан тенг учдан бир тармоги эканлигини таъминлаш хакида айтиб келаман.
Конституцион тартибнинг хакикатда амал килиши барча учун, нафакат Узбекистон фукаролари, балки чет эллик хамкорлар ва инвесторлар учун хам манфаатли эканлигини таъкидлайман.
Шу сабабли, Америка Кушма Штатлари суд тизими амалиётини жорий килишни бир неча маколаларимда айтганман.
Америка Суд тизимида судья камида ун беш йил амалиётда хукукшунос булиб ишлаши керак. Бу гапни мен интернетдаги бир неча маколаларимда айтганман.
Эришган натижа шу булдики, 2014 йилда «Судлар тугрисида»ги Узбекистон Республикаси Конуни 61 – моддасига куйидагича узгартириш киритилди:
«уттиз ёшдан кичик булмаган, олий юридик маълумотга ва юридик ихтисослиги буйича, авваламбор, хукукни мухофаза килувчи органларда камида беш йиллик мехнат стажига эга булган Узбекистон Республикаси фукароси фукаролик ишлари буйича туманлараро, туман (шахар) судининг, жиноят ишлари буйича туман (шахар) судининг, туманлараро, туман (шахар) иктисодий судининг, туман (шахар) маъмурий судининг, худудий харбий суднинг судьяси булиши мумкин»лиги Судлар тугрисидаги Конуннинг 61-моддасида белгилаб куйилди.
Хакикатда беш йиллик хукукшуносликдаги стаж хам кам. Майли бу олдингисидан кура позитив натижа.
«Судлар тугрисида»ги Конуннинг 1993 йилги тахрири 62- моддасида, судья булиши учун талаблар жуда саёз булиб, унда Узбекистон Республикасининг 25 ёшга тулган, олий юридик маълумотли, хукук ихтисоси буйича камида икки йиллик мехнат стажига эга булган, малака имтихонини топширган фукароси туман (шахар) суди, хужалик суди судьяси этиб тайинланиши мумкин» -деб белгиланган эди.
Нега судья камида ун беш йиллик хукукшунослик амалиётини уташи керак?
Хукукшунос фукаро ун беш йил давомида тажриба орттирсин, баъзи ишларда галаба килса, баъзиларида нега маглубиятга учраганлигини тахлил килсин. Излансин, уз устида ишласин. Тажриба орттирсин. Энг мухими бу ишларни бажараётганида одамийлик  чегарасидан чикмасин.
Тоталитар Кизил империя давридан бизга жуда огир мерос колди. Конунлар роман-герман мамлакатлари амалиётидан кучирилиб, суд мустакил дегани билан амалда, суднинг роли йук эди.
Судга прокуратура, КГБ, ИИВлиги хам Компартия хам тазийк утказа оларди. 
Узбекистон Мустакил давлат кура бошлаганидан буён Судларни мустакил килиш борасида яхши ишларни амалга оширди.
Аммо, давлатимиз рахбари булиб Шавкат Миромонович Мирзиёев келганларидан кейин Суд тизимимизда чинакамига инкилобий узгаришлар юз берди. Бу хакда аввал хам бир неча маколаларимда айтганман.
Бунаканги катта узгаришларни Судьяларимиз кутмаганди. Улар нима килишни билмай колгандек. Яна биронта курсатма келишини кутаётгандек туюлади менга.
Ушандай курсатмали йигилиш хам булди. Бу вокеа 2017 йил 13 июнда Президент судьялар таркиби билан бевосита учрашганида содир булди.
Президентимиз Шавкат Миромонович ушанда, судимиздаги инерцияни силжитиш учун жуда катта муаммоларни айтдилар.
Мисол учун «энди ким суд ишига аралашса, жавобгарликка тортилади». Бу Тергов органлари (МХХ ва ИИВ)га тегишли гап эди.
Иккинчи мухим гап. Нега суд тергови  тарафларнинг тенглиги асосида олиб борилмаётганлиги, дастлабки терговдаги тазийк остида олинган кургазмалар, мухокама килинмасдан Хукмда акс эттирилаётганлиги.
Уша ерда утирган судьялар, мажлисда катнашаётган прокурорлар, тергов органи ходимлари гап нимадалигини жуда яхши тушунишди. Аммо, бу ишларни амалга оширишда судьяларда журъат йуклиги куриниб коляпти. Журъат булиши учун аввало, судья билимли, тажрибали булиши керак.
 Олий Суддаги прогрессив, адолатли, уз билими ва салохиятига ишонган судьялар Президент чакиригини куллаб бир ойдан сунг йигилиш утказишиб, «бундан буёгига факат конунга буйсунишлари» хакида узбек халкига мурожаат килишди.
Хурматли судьялар сиз факат Конунга буйсуниб иш килинг!
Конун эса хамма учун бир хил амал килсин!
Мен маколанинг бошида Бош Вазир ваколати билан оддий судьянинг Ваколатини айтиб утдим.
Уларнинг ваколати тенглиги иктисодий суд ишларида хам куринади. Мисол учун Конституциямизнинг 98-моддасида шундай дейилади:

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси ижро этувчи хокимиятни амалга оширади.
...Вазирлар Махкамаси конституциявий нормалар доирасида ва амалдаги конун хужжатларига мувофик Узбекистон Республикасининг бутун худудидаги барча органлар, корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, мансабдор шахслар ва фукаролар томонидан бажарилиши мажбурий булган карорлар ва фармойишлар чикаради.
Судлар тугрисидаги Конуннинг 5-моддасида ухшаш норма бор:
Суд хужжатлари барча давлат органлари, жамоат бирлашмалари, корхоналар, муассасалар ва ташкилотлар, мансабдор шахслар, фукаролар учун мажбурийдир хамда Узбекистон Республикасининг бутун худудида ижро этилиши шарт.
Ёки Хужалик процессуал Кодекси 14-модда (Суд хужжатларининг мажбурийлиги) сида
Хужалик суди хал килув карори, ажрим, карор, суд буйруги шаклидаги суд хужжатларини кабул килади.
Суднинг конуний кучга кирган хужжати барча давлат органлари, фукароларнинг узини узи бошкариш органлари, жамоат бирлашмалари, корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, мансабдор шахслар ва фукаролар учун мажбурий булиб, Узбекистон Республикасининг бутун худудида ижро этилиши шарт,-дейилади.
Курдингизми ваколатлар тенглигини?
Шундай экан хар кандай Суд Хукми конуний, асосли, адолатли булиши юзасидан Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони, Фармойиши, Карори, Вазирлар Махкамасининг Карори, Олий Мажлис карорларидан   кам булиши мумкин эмас.
Афсуски, Суд Хукмининг бунчалик Салохиятли булишини купчилик судьяларимиз, хукукни мухофаза килувчи органларимиз мутасаддилар билмайдилар, балки, билишни истамайдилар ва судга тазийк утказиш оркали Суд Хукмининг ахамиятини, кадр-кимматини тушириб юборадилар.
Судьянинг Хукми, Хал килув карори ахамияти конунларимизда ва амалиётда кандай баланд макомда эканлигига яна бир мисол келтираман.
Масалан, корхонанинг солик ва мажбурий туловлардан булган карзини умидсиз туловчидан олиб ташлаш учун иккита орган ваколатга эга.
Биринчиси Вазирлар Махкамаси Раиси алохида Карор кабул килиб, карзни воз кечиш оркали.
Иккинчиси Иктисодий суд судьяси корхонани Банкрот деб эътироф этиш хакида Хал килув карори кабул килиш оркали.
Аммо, Вазирлар Махкамасининг Карорлари билан Судларимиз судьяларининг чикараётган Хукм, Хал килув Карорларини сифат жихатидан солиштириб буладими?
Асло!!! Бу масалада судларимиз кабул килаётган хужжатлар жуда сифатсиз.
Хозирча купчилик суд карорларимиз сифати Вазирлар Махкамасининг эмас туман Хокимлари карорлари билан хам беллаша олмайди.
Судьялар уз масъулиятини туман Хокимларичалик хам хис этмайдилар.
Бир мисол келтираман.
Олий Мажлис депутатлари тарафидан келган гурух бир туманга назорат тахлил тадбирига боради.
Комиссия аъзоларидан бири туман Хокими карорида битта хато топиб олади!!!
Одатда Вазирлар Махкамаси бирон соха буйича тегишли Карор кабул килса, вилоят Хокимлиги уша карор ижросини таъминлаш максадида, унинг мукобилини кабул килади, худди шундай туман Хокими хам, вилоят Хокими карори мукобилини кабул килади.
Уша туман Хокими кароридаги хатолик нима эди?
Хато карорнинг охирги бандида булиб, деярли шундай акс эттирилган эди:
«Ушбу карорнинг ижросини таъминлаш буйича, барча туман хокимликлари тегишли карор кабул килиб, карор нусхасини вилоят Хокимлигига такдим этсинлар».
Яъни, туман хокимиятидаги матн терувчи котиба вилоят Хокими карори охирги бандини кучиришда хатоликка йул куйган. Туман хокими эса бу карорга имзо чекиб юборган.
Ана шов-шуву, мана шов-шув!!!
Туман хокими уз ваколати доирасида, янги карор кабул килиб дархол хатоликни тузатади. Аммо, Олий Мажлис маълумотномасига бу хатолик акс эттирилишидан жуда чучийди. Шу масалани вилоят хокимлигидаги мутасаддилар хам депутатлар гурухидан илтимос килади. Депутатлар хатолик тузатилганлиги сабабли, маълумотномага бу техник хатоликни киритмасликни уз зиммаларига олгач, туман Хокими  хотиржам булади. Хоким унинг уринбосарлари, девонхона мудири, унинг ёрдамчилари, техник ходимлар бу эътибордан колдириб юборилган хатолик учун озмунча азият чекканмилар. Ахир туман ижтимоий, иктисодий ривожланиши учун масъул шахсларнинг бунчалик локайдлиги бутун Республикага ёйилиб кетса, канчалар шармандагарчилик булиши мумкинлигини тасаввур киляпсизми? Мана шу вокеадан кейин ушбу туман Хокими карорини тайёрлаганлар, уни компьютерда терганлар, девонхонада ракам берганлар мехнат Кодексида белгиланган жазога тортилган булсалар ажабланарли эмас.
Аммо, бундай, бундан-да катта хатоларни утказдириб юбориб, канча кишиларнинг хаёти ва чекланаётганига йул куяётган аудиторлар, терговчилар, судьялар Узбекистонда хеч кандай масъулиятни хис килаётганликлари йук!!!
Хозирги пайтда Судьялар бу масалада ута хотиржам.
Бундай хатолар уларнинг пинагини хам бузмайди.
Чунки, вилоят суди уларнинг тарафини олади.
Вилоят судиям хотиржам, чунки уларни албатта, Олий Суд тарафини олади.
Айни шундай ходисани Коржов бобо ва унинг укалари мол-мулкининг кандай мусодара килиб юборилганлиги мисолида куришимиз мумкин.
Бу иш асли Тожикистонлик, аммо Россия Федерацияси фукароси, тадбиркор Ахмадшо Шоевга нисбатан чикарилган Жиноят ишлари буйича Кашкадарё вилоят судининг 2009 йил 26 май Бухоро шахри УЯ 64/3 жазони ижро этиш муассасаси биносида Узбекистон Республикаси Жиноят Кодексининг 177-моддаси 3-кисми «а», «б» бандлари, 242-моддасининг 1-кисми, 243-моддаси, 246-моддасининг 2-кисми, 273-моддаси 5-кисми билан айбланган Хукмидан иборат.
Вокеа тафсилоти мукаддимаси бундай булган:
2008 йил ёзи ойи бошларида Кашкадарё вилояти Гузор туманида юкхонасига бир нечта корамол ортилган асли тожикистонлик булган юктаксичилар бир махалла ёнидаги ошхонада тушлик килишаётган булади. Шу атрофдан утиб кетаётган махалла раиси «корамоли бор мошина кимники?»-дея бакира бошлайди. Чунки, уша куни иш куни булиб, молбозор ишламайдиган, корамоллар эса бу ерда тураверса, асфальтни ифлос килиши мумкинлигидан, корамоллар шилтасини хайдовчига тозалаш лозимлигини айтмокчи булади.
Тожикистонлик хайдовчилар нимадандир хайикишиб пешвоз чикишмайди. Юктакси эгаси чикмагач, махалла раиси милиция посбонини чакиради, улар ДАН ходимларини чакиришиб машинани корамоли билан биргаликда Гузор ИИБ ховлисига келтиришади. Шу холатда машина кечгача туради.
 Орадан бир канча вакт утгач, сигарет чекаётган милиция ходими машина у ёг, бу ёгини назаридан утказа бошлайди. Шубха уйгонган бир жойни ковласа, у ердан наркотик модда чикади ва бу катта шов-шувга сабаб булади. Бу наркотиклар тожикистонлик наркобарон М.га тегишли экан. Айтишларича, мана шу кулга тушиши окибатида тожикистонлик наркотик барони, наркомафия томонидан улдириб юборилганмиш. Мана шу факт асосида кейинчалик узбек киноижодкорлари БАРОН номли фильмни ишлаган дейишди.
Менимча тожикистонлик наркотик сотувчи-грузтаксичилар Уз.МХХ томонидан топилган ва тергов килиниб камалиб кетган. Шу тергов давомида айбланувчи Тожикистонлик грузтаксичилар Узбекистонлик шериги исм шарифини айтган булиши керак. Билишимча, унинг исм шарифи – Жураев Кенжабой Боронович булиб, мазкур шахс Узбекистоннинг Тожикистон билан чегарадош Сурхондарё вилояти Сариосиё тумани Чорва кишлогида истикомат килган.
Узбекистон МХХ ходимлари бу шахсни жиноий факт устида кулга тушириш учун жиддий иш олиб борадилар ва бу операцияни 2008 йил 10 сентябрь куни Узбекистон Республикаси фукаролари Жураев Кенжабой Боронович ва Джалилов Абдулла Махмудович, Бабаев Мухторхонлар 50 кг. героин гиёхвандлик воситасини Коракалпогистон Республикасининг Беруний туманига олиб келиб харидорни кутиб турганларида уларни кулга тушириб, тадбирни муваффакиятли якунлайдилар.
Тезкор суриштирув, кидирув тадбирларига асосан 2008 йилнинг 11 сентябрь куни Бабаев Мухторхон яшаб келган Навоий вилояти, Хатирчи тумани, Майдонсой кишлогидаги унинг уйи олдидаги супа ёнидан соф огирлиги 20 килограмм, 730 грамм, 8 миллиграмм опий гиёхвандлик воситаси, 2008 йил июнь ойида К.Жураевдан олиб, томоркасига кумиб куйган 102 килограмм опий гиёхвандлик воситаси хамда яшаётган уйи олдидаги супа якини хамда томоркаси уртасидан утган йулак четидан 10 килограмм, 646 грамм, жами 133 килограмм, 376 грамм, 8 миллиграмм опий гиёхвандлик воситаси кумилганлиги аникланиб хужжатлаштирилади. Жиноий гурух ташкилотчиси К.Жураев 2008 йил 10 сентябрдан, А.Джалилов ва М.Бабаевлар 2008 йил 12 сентябрдан камокка олинадилар. Улар содир этган жиноят ута хавфли жиноят булиб Уз.ЖКнинг 273-моддаси 5-кисмига кура 10 йилдан йигирма йилгача озодликдан махрум этиш жазоси тайинланиши мумкин.
Айбланувчи К.Жураев тергов изоляторига тушиб, у ерда бир неча кун «дам олгач», тергов билан «хамкорлик»ни йулга куйиб, узи таниган дщсти-у, душманларига нисбатан жиноий шериклиги хакида кургазма бера бошлайди.
Шулардан бири гузорлик юк таксичи Коржов бобо Файзиевнинг кизи – Марина Файзиеванинг турмуш уртоги, асли тожикистонлик, Россия Федерацияси фукароси, тадбиркор Ахмадшо Шоев эди.
Куёвнинг асли Тожикистонлик булганлиги МХХ терговчилари жуда кизиктирган, чунки героин моддалари юртимизга Тожикистон оркали келяпти. А.Шоев 2008 йилнинг  28 сентябрида Гузордаги уйидан ташкарига чиккан жойида хеч кимга билдирилмасдан ушлаб кетилади. Унинг камокка олинганини Марина Файзиева уйига МХХ терговчилари наркотик моддалари кидириб, тинтув утказгани келганида билади.
   К. Жураев хибсхонада дастлабки 17 кунида тазийк эвазига 2003 йилдан 2008 йил сентябригача булган даврда «узига карши кургазма бериш» оркали 58 марта гиёхвандлик моддасини Тожикистондан олиб утиб, Россия Федерацияси ва Туркманистонга сотганлигини  «буйнига олади».
Узбек тилини умуман билмайдиган тожикистонлик куёв – А.Шоев тергов изоляторида ётиб, таёк зарби эвазига, терговчилар томонидан унга берилган узбек тилида ёзилган тергов протоколларига имзо чекиб бераверади.
Кейинчалик А.Шоев терговда еган таёкларини Суд процессида айтиб, тергов протоколларга тазйик (жисмоний куч ишлатиш) остида узи билмаган узбек тилидаги ёзувларни тушунмаган холда имзо чекканлигини айтса-да, суд унинг важларини инобатга олмайди. Устига устак, ашёвий далиллар билан кулга тушган жиноятчилар колиб кетиб, айбсизлигини айтиб, далилларнинг пучлигини айтиб, хакикатда айбини исботлашларини талаб килган А.Шоевни судья икки йил турмада саклаш жазоси билан «сийлайди».
 А.Шоевнинг тергов давомида айби исботланмаганлигини, у айбланаётган эпизодларнинг вакти аникланмаганидан хам билиб олса булади.
Олдиндан айтиб куяй, юкорида мисол келтирганимиз, бутун дунёга шов-шув булган, бундан деярли юз йил олдин Америка Кушма Штатлари Массачусетс Штати Плимут шахрида булиб утган суд процессида айбланган Н.Сакко ва Б.Ванцетти ишлари олдида, А.Шоевнинг ишидаги далилларни урганиш, тахлил килиш, хулоса килиш услуби танкид килишгаям арзимайди! 
Эх, Судларимиз далилларни текширишда, уларни урганишда, тергов томонидан куйилаётган айбловни тасдиклашда АКШ судларидан неча юз йил оркада булса-я???
Масалан, А.Шоев айбланаётган барча туккизта эпизодлардаги жиноят вактига эътибор беринг:
1) «2003 йилнинг апрель ойида»;
2) «2003 йилнинг сентябрь ойида»;
3) «2004 йилнинг январь ойида»;
4) «2004 йилнинг июль ойида»;
5) «2005 йилнинг июль ойида»;
6) «2006 йилнинг август ойида»;
7) «2006 йилнинг ноябрь ойида»;
8) «2007 йилнинг сентябрь-октябрь ойида»;
9) «2007 йилнинг куз фаслида» дейилади.
          АКШ ёки Европалик судьяларга жиноят вактини бундай хисоблашганини тушунтирсангиз кулгига коласиз.
Узбекистон Судьялари Уз.ЖПКнинг тегишли моддаларига амал килган холда, тарафлар тенглиги асосида иш юритишни энди бошлар, балким, аммо, 2008-2009 йилларда Президент бундай гапларни гапирмаган, судьялар эса ишларни бир томонлама, факат коралов позициясидан туриб курардилар.
Ушанда дастлабки тергов якунланиб, айблов хулосаси тасдикланиб, ёпик, яширин равишда, суд процесси камокхонада утказилади.
У ерга мулкдорлар – К.Файзиев, Н.Мирзаев, Т.Мирзаев, Марина Файзиева, Владимир Файзиевлар киритилмайдилар.
Вахоланки, Ахмадшо Шоев узига мулкий жихатдан алокаси булмаган, Коржов Файзиев ва унинг икки укаси – Мирзаев Нормамат, Мирзаев Туйчига тегишли «Гузор ипак йули Савдо мажмуаси» биноси унга тегишли булмаганлигини дастлабки терговда айтган. Терговчи бу холатни инобатга олганди.
Шунинг учун вилоят прокурори  тасдиклаган Айблов хулосасида  бу мулк ва  В.Файзиевга тегишли учта КамАЗ автомашинаси жиноий йул билан топилган маблаглар эвазига легаллаштирилган мол-мулк руйхатида йук.
 Агар суд процесси турмада эмас, очик суд мажлисида булганида бу масалани мулкдорлар тарафидан кутарилган ва Суд хукмини ёзаётган котиб ва уни имзолаётган Судьянинг хотирасида мухрланиб колган буларди.
Афсуски, биринчи инстанция суди эътиборсизлиги туфайли Уз.ЖПК талабларига зид равишда уз ваколатидан четга чикиб, айблов хулосасидаги номутаносибликларни бартараф этмасдан, айбловда курсатилганидан хам огиррок жазо тайинлаб юборди.   
Суд хукмидаги купол хатоларни урганишда давом этамиз:
«А.Шоев жиноий харакатларини давом эттириб, жиноий уюшма ташкилотчиси К.Жураев томонидан 2003 йилнинг сентябрь ойида олиб келинган 25 килограмм «героин» гиёхвандлик воситасини Сурхондарё вилояти, Сариосиё тумани, Чорва кишлогида кабул килиб олиб, аниклаш имкони булмаган КамАЗ – 5410 русумли автомашинаси кузовига беркитиб, гиёхвандлик воситасини, божхона назоратидан яширин равишда контрабанда килиш йули билан Россия Федерациясининг Ульяновск шахрига аниклаш имкони булмаган шахсларга топшириб...» (суд хукми 22-бет).
«А.Шоев жиноий харакатларини давом эттириб, бошка жиноий уюшма рахбари  К.Жураев томонидан 2007 йилнинг сентябрь-октябрь ойида олиб келинган 132 кг. «героин» гиёхвандлик воситасини Сурхондарё вилояти, Сариосиё тумани, Чорва кишлогида кабул килиб олиб, таниши бошкарувидаги  КамАЗ-54112 русумли 18 М 2612 давлат ракамли автомашинага такилган 10А 526 давлат ракамли тиркамасида ясалган хуфя жойга беркитиб, гиёхвандлик воситасини божхона назоратидан яширин равишда контрабанда килиш йули билан Россия Федерациясининг Санкт Петербург шахрига К.Жураевга етказиб бериб... (суд хукми 24 - бет)».
«А.Шоев жиноий харакатларини давом эттириб, бошка жиноий уюшма рахбари  К.Жураев томонидан 2007 йилнинг куз фаслида олиб келинган 120 кг. «героин» гиёхвандлик воситасини Сурхондарё вилояти, Сариосиё тумани, Чорва кишлогида кабул килиб олиб, таниши бошкарувидаги КамАЗ-54112 русумли 18 М 2612 давлат ракамли автомашинага такилган 10А 526 давлат ракамли тиркамасида ясалган хуфёна жойга беркитиб, гиёхвандлик воситасини божхона назоратидан яширин равишда контрабанда килиш йули билан Россия Федерациясининг Санкт Петербург шахрига К.Жураевга етказиб бериб... (суд хукми  24 - бет)» .
Эътибор берган булсангиз, уч эпизодда автомашинанинг хайдовчиси исми шарифи йук. Бир эпизодда автомашина давлат ракамиям, хайдовчиси исми фамилиясиям йук, тиркаманики эса бор (???). Нахотки номаълум хайдовчи Тожикистон, Узбекистон, Козогистон, Россия Федерациясидаги унлаб божхона постларидан утиб кетиши мумкин?
Яна бир далил КамАЗ-54112 русумли 18 М 2612 давлат ракамли автомашина 2006 йил 25 октябрда Файзиева Нина (онам) томонидан, унинг кайногаси, рахматлик укам – Мирзаев Туйчига сотилган ва давлат раками ЙХХБ (ДАН) томонидан руйхатдан учирилиб (списание) йук килиб юборилган булиб 2007 йилда йук эди. Ушбу холат вилоят Йул харакати хавфсизлиги бошкармасининг 2012 йил 10 ноябрь 24/8-2904 ракамли ва Республика Давлат божхона кумитасининг 2012 йил 23 ноябрь 03-1/15-Арз-0278-7-сонли маълумотномалари билан тасдикланади.
Олий Суднинг 2003 йил 19 декабрдаги 17-сонли «Гумон килинувчи ва айбланувчини химоя хукуки билан таъминлашга оид конунларни куллаш буйича суд амалиёти тугрисида» Пленуми Карори 5-бандининг 3-кисмида  «Айбдорликка оид барча шубхалар, агар уларни бартараф этишнинг имкони булмаса, гумон килинувчи, айбланувчи фойдасига хал килиниши керак. Конунни куллашда келиб чиккан хар кандай шубха хам унинг фойдасига хал этилади» - дейилган. Демак, содир этилган вакти номаълум, барча шубхали эпизодлар А.Шоевнинг фойдасига хал этилиб у окланиши шарт. 
А.Шоевга нисбатан кузгатилган жиноят ишининг пойдевори жиноятчи Кенжабой Жураевнинг «узига карши узи кургазма бериш»и асосига курилган.
Узбекистон Республикаси Жиноят процессуал кодексининг 22-моддаси хамда Олий суд Пленумининг 1997 йил 2 майдаги «Суд хукми тугрисида»ги карори 4-бандида, судланувчи томонидан терговда ёки судда айбини буйнига олиш холати у иш буйича тупланган хамда судда текширилган бошка далиллар билан холисона тасдиклангандагина айблов хукми чикаришга асос була олиши, бу талаб айблов хукми тахминларга асосланган булиши мумкин эмаслиги ва судланувчининг айбдорлиги суд мухокамаси жараёнида исботланган такдирдагина чикарилиши лозимлиги хакидаги Жиноят процессуал кодексининг 463-моддаси мазмунидан келиб чикиши кайд этилган.
Яна бир холат, Узбекистон Республикаси Олий Судининг 2003 йил 19 декабрдаги 17-сонли «Гумон килинувчи ва айбланувчини химоя хукуки билан таъминлашга оид конунларни куллаш буйича суд амалиёти тугрисида» Пленум карори 5-банди 2-кисмида:
 «Гумон килинувчи, айбланувчи зиммасига курсатув бериш мажбурияти юкланиши мумкин эмас, уз айбсизлигини ёки иш буйича бирор-бир холатни исботлаш масъулиятини юклашга хам йул куйилмайди. Конунга асосан бундай мажбурият жиноят ишини юритишга масъул давлат органлари мансабдор шахсларининг зиммасига юклатилган» - дейилиб, тергов хамда суд идоралари бу нормага амал килиши шарт.
Агар суд хукмидан А.Шоевнинг уз исботини топмаган «айбига икрорлик» деган харакатини чикарсак А.Шоевнинг айби йуклиги фактига дуч келамиз.
Коржов Файзиев 1965 йилдан буён юк машинаси хайдайди. А.Шоевнинг терговидан кейин мулкидан ажраб инсульт булиб тушакда ётиб колган укаси Мирзаев Нормамат 1972 йилдан, А.Шоевнинг тергови туфайли, хаётдан бевакт куз юиган укаси Мирзаев Туйчи 1979 йилдан юк машина хайдаб, собик СССРнинг барча чеккаларига юк олиб бориб, у ёклардан хам юк олиб кайтишар, Россияда 90-йиллардаги бандитизм ривожланиб кетгач у ёкдан мол олиб келиш кийинлашади. Шунда Коржов Файзиев ажойиб гоя уйлаб топади. Энди улар шалоги чиккан, аммо, юриши мумкин булган эски юк машиналар - КамАзларни олиб келиб таъмирлаб сотишни йулга куядилар. Кейинчалик уларнинг бизнесига куёви А.Шоев хам кушилади.
Келаётган даромад эвазига ака-укалар Гузорда автовокзал ёнидаги кичик бозорчани кенгайтиришга келишадилар. Гузор туман хокимининг 2003 йил 2 сентябрдаги Х-755/9-сонли карорига кура укам - Мирзаев Туйчи «Тижорат бозори» куриш учун туман хокимлигидан 2, 02 гектар ер майдони олади.   
Кейин ака-укалар уз улушини кушиб бозор курилишига сарфлай бошлайди. Барча курилиш материалларини кичик ука – Мирзаев Туйчи, таниш билишларидан арзон-гаровга харид килади, биноларнинг блок гиштини узлари куйдиришади. Стропила, арматуралар хам Россиядан арзон гаровга келтирилган. Пул факатгина шиферга ишлатилган. Бу савдо комплексидаги барча транспорт хизматларини ака-укалар ва Коржов Файзиевнинг угли Файзиев Владимир амалга оширган.
А.Шоевнинг савдо мажмуасининг курилишига мулкий алокаси йук.
Мажмуанинг биринчи боскичи курилгач, унинг номи Гузор туман хокимининг 2004 йил 6 август Х-529/8-сонли карори билан амалдаги «Тижорат бозори», «Гузор ипак йули» Савдо мажмуаси» килиб узгартирилди ва бозорнинг назорат пакети, яъни 51 фоизи Гузор туман хокимлиги ихтиёрига утказилди.
Туйчи Мирзаев Узбекистон ЛиДеП аъзоси эди. Уни партиядошлари туман Кенгаши рахбари этиб сайлаганларидан кейин, баъзи дустлари «бозорда тартибсизликлар куп булиши мумкин, хар текширишда сизни иштирокингиз зарур булиб колади, мулкни бировга топшириб, умумий рахбар булиб колганингиз маъкул» деган, бундан ташкари бозор курилишини давом эттиришга укаси – Т.Мирзаевнинг маблаги етмай колади ва Коржов Файзиевдан (унинг биринчи хотини Россиялик булиб, унга меросдан колган ортикча пули булган) пул сурайди.
Коржов Файзиев укасига «мол-мулкни менинг номимга расмийлаштирсанг пул бераман» дейди.  Т.Мирзаев мулкни «сизга эмас Маринага расмийлаштирамиз» дейди. Чунки, К.Файзиев ёш хотинга уйланиб ундан хам  икки нафар ёш фарзандларим бор булиб, «эртага мерос масаласида низо келиб чикса, ёш хотин кунмаслигини, Марина эса менинг хам кизим» деб тушунтиради. Мулкни – Марина Файзиеванинг номига расмийлаштиришади. 
Кейинчалик А.Шоев бу хакда дастлабки терговдаям, суддаям айтган. А.Шоевнинг иши буйича сурок берган  Туйчи Мирзаев хам «бугун, эрта савдо комплексимиз хатловдан чикарилиб, узимизга кайтариларкан» деб юрган. Аммо, суд процессига мулкдорлар киритилмасдан, процесс якунини камокхонада яширинча укиб, хатловда турган мажмуа комплексини мусодара килиб юборганидан кейин Т.Мирзаевнинг тоби кочиб колади ва охир-окибат вафот этади.
Кейинчалик Марина Файзиеванинг адвокати Малика Косимованинг айтишича, Айблов хулосасига кура, ака-укалар курган савдо мажмуаси жиноят йули билан ошкоралаштирилган мулк руйхатида йук. Суд эса дастлабки терговдаги АЙБЛОВ ХУЛОСАСИдан ортикча айбни куллашга хакки йук эди.   
Терговнинг 2008 йил 10 сентябрдан 2009 йил 07 мартга кадар олиб борилган  харакатлари якунига асосан тузилган «Айблов хулосаси» 230  бетдан иборат булиб, айблов хулосаси Узбекистон Республикаси МХХ Кашкадарё вилоят бошкармаси тергов булинмаси бошлиги адлия подполковниги Р.Рахматов томонидан имзоланган ва 2009 йил 18 март кунида Кашкадарё вилоят прокурорининг 1 - уринбосари Адлия маслахатчиси А.И.Журалов томонидан тасдикланган.
Айблов хулосаси 28 – бети охирги, 29-бетда давом эттирилган хатбошисини айнан келтирамиз:
«Шоев Ахматшо Мамадшоевич жиноий харакатларини давом эттириб, жиноий уюшманинг гиёхвандлик воситалари ноконуний муомаласи билан шугулланишдан тушган даромадларни ошкорлаштириш максадида: 2006 йилда “Нексия” русумли 18 АI  534 давлат ракамли автомашинасини 11.000.000 сумга, 2006 йилда «КамАЗ-54112» русумли 18 АО 596 давлат ракамли автомашинани 8.000 АКШ долларига, 2003 йилда «ОДАЗ 9372» русумли, 18В 563 давлат ракамли ярим тиркамани 8.000 АКШ долларига, 2006 йилда КамАЗ 5102 русумли 18 АР 129 давлат ракамли автомашинани 8.000 АКШ долларига, 2006 йилда КамАЗ 5410-русумли 18 АО 508 давлат ракамли автомашинани 10.000 АКШ долларига, 2003 йилда «Граф Адамс» русумли 10А 526 давлат ракамли тиркамани 40.000 АКШ долларига, сотиб олинган мулкнинг хакикий эгалиги хукукини ва унинг кимга карашли эканлигини яшириш ва сир тутиш максадида Гузар тумани Охунбобоев кучаси 15 уйда жойлашган «Гузар ипак йули» савдо мажмуаси номига расмийлаштириб куйган».
Айблов хулосасига кура А.Шоев томонидан  ошкорлаштирилган мол-мулкларни куйидагилар:
1). 2006 йилда олинган «Нексия» русумли 18 АI  534 давлат ракамли автомашина (бахоси 11.000.000 сум);
2). 2006 йилда олинган «КамАЗ-54112» русумли 18 АО 596 давлат ракамли автомашина (бахоси 8.000 АКШ доллари);
3). 2003 йилда олинган «ОДАЗ 9372» русумли, 18В 563 давлат ракамли ярим тиркамани (бахоси 8.000 АКШ доллари);
4). 2006 йилда олинган КамАЗ 5102 русумли 18 АР 129 давлат ракамли автомашина
(бахоси 8.000 АКШ доллари);
5). 2006 йилда олинган КамАЗ 5410-русумли 18 АО 508 давлат ракамли автомашинани 10.000 АКШ долларига;
6). 2003 йилда олинган «Граф Адамс» русумли 10А 526 давлат ракамли тиркама (бахоси 40.000 АКШ доллари). Жами 74.000 АКШ доллари ва 11.000.000 сумлик мл-мулклар. Хозирги пайтда эркин бозор нархида тахминан 500.000.000 (беш юз миллион) сумлик мол-мулк.
       Яъни, бу мулклар А.Шоев томонидан героин ва опий сотиш оркали топилган даромад хисобига сотиб олиниб ошкоралаштирилганлиги хакида дастлабки тергов хулоса киляпти.
Айблов хулосаси Узбекистон Республикаси МХХ Кашкадарё вилоят бошкармаси тергов булинмаси бошлиги адлия подполковниги Р.Рахматов томонидан 2009 йил 07 мартда имзоланяпти.
Ушбу айблов хулосаси вилоят прокуратурасида куриб чикилиб, 2009 йил 18 март кунида Кашкадарё вилоят прокурорининг 1 - уринбосари Адлия маслахатчиси А.И.Журалов томонидан тасдикланяпти.
Энди Айблов хулосаси 225-бетидаги Айблов хулосасига илова килинган маълумотнома 5-бети 37-банди, жиноят иши 4-жилд 266-269 варакларидаги айбланувчи А.Шоев иши буйича хатланган мол мулклар руйхатини куриб чикамиз:
1) «Нексия» русумли 18 АI  534 давлат ракамли автомашина;
2) «Граф Адамс» русумли 10А 526 давлат ракамли тиркама (рефрижиратор);
3) «КамАЗ-54112» русумли 18 АО 596 давлат ракамли автомашина;
4) КамАЗ - 55102 русумли 18 АP 129 давлат ракамли автомашина;
5) «ОДАЗ 9372» русумли, 18В 563 давлат ракамли ярим тиркама;
6). КамАЗ 5410-русумли 18 АО 508 давлат ракамли автомашина;
    7). КамАЗ-5320 русумли автомашина (ракамсиз);
8). КамАЗ-55410 русумли автомашина (ракамсиз);
9). КамАЗ-5410 русумли автомашина (ракамсиз);
10). «Гузар ипак йули савдо мажмуаси»
иш буйича далилий ашё деб топилган, далилий ашёлар МХХ Кашкадарё вилояти бошкармаси автогаражида ва молия булимида сакланган.
           Эътибор берган булсангиз охирги туртта мол-мулк: КамАЗ-5320 русумли автомашина (ракамсиз); 8). КамАЗ-55410 русумли автомашина (ракамсиз); 9). КамАЗ-5410 русумли автомашина (ракамсиз); 10). «Гузар ипак йули» савдо мажмуаси тергов давомида легаллаштирилган мол-мулклар руйхатида йук.  Ракамсиз КамАЗлар углим – Файзиев Владимирга тегишли. Бу хакда унда барча хужжатлар мавжуд. Бу мулклар терговчи томонидан ашёвий далил сифатида хатланган мол-мулклар руйхатида акс эттирилган.
Бу руйхатни кайтадан келтираман:
1). КамАЗ-5320 русумли автомашина;
2). КамАЗ-55410 русумли автомашина;
3). КамАЗ-5410 русумли автомашина;
4). «Гузар ипак йули савдо мажмуаси»
       Аммо биринчи инстанция суди ваколат доирасидан четга чикиб, суд тергови давомида айблов хулосасида легаллаштирилганлиги исботланмаган, хатлаб куйилган юкоридаги мол-мулкни, легаллаштирган мол-мулклар руйхатига киритиб юборган.
Судья Жиноят процессуал кодекси талаблари жуда купол равишда бузган. Чунки, биринчи инстанция суди ЖПКнинг 415-моддаси (Айбловнинг суд томонидан узгартирилиши) 2-кисмига умуман риоя килмаганлиги куринмокда.
Яъни, биринчи инстанция суди «Айбловнинг суд томонидан огирроги билан ёки дастлабки айбловга нисбатан фактик холатлари жиддий фарк киладиган айблов билан узгартирилишига йул куйилмайди», дейилган инсонпарварлик тамойилини жиддий равишда бузиб адолатсиз хукм чикарилишига йул куйган.
          Дастлабки тергов давомида хам, суд тергови давомида хам А.Шоев ушбу мулкларга алокаси йуклигини айтган булса-да, суд унинг кургазмаларини тан олмади ва КамАЗ-5320; КамАЗ-55410; КамАЗ-5410 русумли ракамсиз автомашиналарни Файзиева Марина номида булган  «Гузар ипак йули савдо мажмуаси» суд хукмига асосан ноконуний равишда мусодара килиб юборилди.
           Автомашиналар такдирини билмаймиз, аммо  «Гузар ипак йули савдо мажмуаси»ни сотувга куйилганича, хаддан зиёд катта бахолангани туфайли мана саккиз йилдан буён Кимошди савдосида сотилмасдан келмокда. Унинг мол-мулк солигини эса Гузор туман Давлат солик инспекцияси  – М. Файзиева номига хисоблаб келмокда. Унинг буйнида сотилмаган мол-мулк учун 19.723.096 (ун туккиз миллион етти юз йигирма уч минг туксон олти) сум хисобланган. М.Файзиева хозиргача 24 миллион сумга якин пулни соликка тулаган. Умуман олганда  – М.Файзиева 43 миллион сумлик зиён курмокда.
         Суд тергови давомида легаллаштирилган мол-мулклар хисобига кирмаган, аммо хатловда булган мол-мулклар уч дона – КамАЗ-5320; КамАЗ-55410; КамАЗ-5410 русумли ракамсиз автомашиналар ва  «Гузар ипак йули савдо мажмуаси» суд хукмида акс эттириб юборилиши, жиддий процессуал хато ва шу сабабли Уз.ЖПКнинг 211-моддасига асосан конуний эгалари, Файзиев Владимирга автомашиналар, «Гузор ипак йули» савдо мажмуаси эса Файзиева Маринага кайтарилиши лозим эди.
         Аммо, биринчи инстанция судининг юкорида келтирган адолатсиз, чалкаш далилларга асосланган Хукминиг мана саккиз йилдирки узгартиришнинг иложи булмаяпти!
Каржов Файзиевнинг дехконча эътирофига кура бу давр ичида хатто Конституцияга бир неча узгартишлар киритилди-ю, бу асоссиз суд Хукмидаги хатоликларни тузатиш имкони булмаяпти!
Бундан икки йил аввал «Гузар ипак йули» савдо мажмуаси ходимларидан бири рахматлик Туйчи ака Мирзаев умрининг охирида бир неча бор мени ёнимга, Тошкентга бормокчи булганлигини айтишганда галати булиб кетдим ва у кишининг охирги тилакларини васият сифатида кабул килиб, мусодара булган мулкка оид Суд хукмини жиддий урганишга киришдим ва адвокат Малика Косимова томонидан урганиб чикилган делодан олинган хужжатларни кайта-кайта урганиш, тахлил килиш, муаммони турли тарафлардан хулоса килишга киришдим.
Умуман олганда мен Узбекистонимизнинг демократик йулда ривожланишига ишонаман. Шу сабабли, Узбекистонда курилган хар кандай суд ишида Адолатли тухтамга келиш мумкин деб хисоблайман. Албатта, биринчи навбатда КОНУН устувор булиши шарт.
Аксинча яхши бир хукукшунос дустим юртимиздаги Суд тизимининг келажагига умуман пессимистларча фикр билдирди. Унинг айтишича юртимизда Адолатли суд тизимини яратиш учун камида йигирма йиллар керак булармиш.
Мана шундай эътирофлар, кишини гашини келтиради. Нега энди йигирма йил? Узидан узи Адолатли Суд тизими яратилиб колишини кутишдан кура, шу тизимни яратиш учун курашда иштирок этиш менга кизикарли.
Айни мана шу ишда Адолатли ечимга келиш учун утган йили июнь ойидан бошлаб куйидаги маколаларни интернетга жойлаштирдим:
1) 2015 йил 27 декабрда «Айбсизлик презумпциясини куллаш рейтинги»;
2) 2016 йил 13 июнда «Дело Андроповнинг углиники булсаям СССРда утмасди»;
3) 2016 йил 19 июнда «Тадбиркор курган туши, килган хаёлига камалдими?»;
4) 2016 йил 04 июлда «Мопассан, Шоев, Барон номли бадиий фильм»;
5) 2016 йил 11 июлда «Суд. Ишбилармон улса менга нима дейсан?»;
6) 2016 йил 20 июлда «Терговдаги адолат судда бузилди»;
7) 2016 йил 22 июлда «Шоев хукмидаги мантик нима?»;
8) 2017 йил 17 июлда «Олий суд. Зимистондаги жимжитлик» номли маколаларни эълон килдим.
              Бундай услубни талабалик давримда Швецияда курганман. Яъни, 1986 йилда Швециянинг Бош вазири Улоф Пальмени шахарнинг кок марказида отиб кетишганди. Жиноят иши бошланганиданок бутун Швеция ушбу жиноят ишини кузатиб борди.
              Кандай килиб?
              Тергов жараёни китоб сифатида чоп этилиб, мамлакатда сотилди. Кейин Суд жараёни очикчасига утиб, бу жараён хам ОАВ оркали кенг ёритилди.
               Давлат бошкаруви ва иктисодиётида Суднинг роли жуда мухим.
               Бу боскич барча ривожланган Европа хамда АКШ мамлакатларида булиб утган. Лекин, Суд тизимининг ривожланишида ОАВнинг роли жуда катта. Бу хакда биз куюнмасак, четдан биров келиб куюниб бизнинг холатимиздан хабар оладими?
               Куни-кеча телевизордан оддий фукароларимиз баъзи сансалорлик, локайдликларни тилга олатуриб «мана шу ишларни Президентга кадар олиб чикиш шартмиди?» дея эътироф этишмокда.
               Тугриси, Коржов бобо хам «бу масалани Президент девонига узим олиб бориб, Юртбошимизга етказмасам иш хал булмайди»-дегани учун бирга-бирга йулга тушдик. Хар эхтимолга карши Инсон хукукларини химоя килиш буйича Омбудсманга хам ариза-илтимоснома топширдик. Якинда таъсис этилган тадбиркорларнинг халкаро Омбудсмани хали иш бошламаган экан. Агар Президент Девони, Инсон Хукуклари буйича Омбудсманнинг аралашуви хам иш бермаса, хали шикоят килишимиз мумкин жойлар бор.
              Ёши етмишдан утиб хам рузгор бокиш учун  КамАЗ хайдаб юрган Коржов бобонинг муаммосини мен сизга жуда оддийгина килиб тушунтиришга харакат килдим. Эпладим деб уйлайман.
             Бу гапларни Олий Суд судьялари укимаса укимай куя колсин. Уларнинг акалари, укалари, опа-сингиллари, кариндош уруглари укисаям булади. Туйга, бирон-бир зиёфатга борганларида улфатлари савол берсаям майли.
             Менга эса ушбу масала буйича ёзган маколаларим бир китоб хажмини эгаллай олганиям етарли. Узбекистонда булмаса, чет элда чоп этиш имконияти булар, балким. Узбекистон Суд тизими кандай ишлаётганлиги Европа, АКШ, Япония, Хитой, Жанубий Корея фукаролари, инвесторлари учун хам балким кизикиш уйготар деган фикр йук эмас.
            Аммо, орзуим ун йилча вакт утгач Тошкентда «Узбекистонда   – Демократик, Адолатли Суд тизимига утиш жараёни Халкаро конференция»сида реформатор Президент Ш.М.Мирзиёевнинг оламшумул ислохотлари билан биргаликда, чет эл фукароси Ахмадшо Шоев иши буйича ёзилган маколалар Узбекистонда Мустакил, Демократик, Адолатли суд тизимини яратишда озгина булса-да роль уйнаганлиги хакида АКШлик экспертнинг маърузаси.   
            


 


Рецензии