Расулан зегьмет ва адан къимет

     Расул къуьтуьл къилихрин, рик1е к1усни пехилвал авачир инсан тир. Адан рик1 аял вахтунлай шикилар ч1угунал алай. Ада вичиз кьилдин, юкьвал художнидин асул алат - мольбертни эцигна, кабинет туьк1уьрнавай. Расул и рекьяй академияр акьалт1ар ийиз агакьначт1ани, ада ч1угвазвай шикилар фикир желбдайбур тир. Амма хуьре адан гьевесдин бегьердиз рик1ивай къимет гуз жедай кас авачир. Я гафунин, я пулдин. Хуьруьн чкада четинвилелди гъилиз къвезвай кепекрин ч1ехи пайни гьа и рекьиз харж жез, Расулан дуланажахдихъни са артухвал авачир.
Къуншийрикай, танишрикай са бязибур гьалтай ч1авуз шикилриз ажаибдиз килигдай. Амма винелай абуру и к1валах Расулаз еке хатур ийизвайди хьиз, ам машгъул тир к1валах са акьван метлеб авайди туширди хьиз къалуриз алахъдай.
Расулан юлдаш Сунадин вилерай лагьайт1а, итим са гьихьтин ят1ани, парабур агакь тежер хьтин, гуьзел ва кьакьан гьиссерин иеси тирди, аквазвай. Ада и фикир, Расул шикилар ч1угунив гьикьван рик1ивай, гьихьтин ашкъидали эгеч1зават1а акваз, ийизвайди тир. Сунади и кар вичин адахлудал дамах ийидай артухан шарт1 яз кьазвай. Амма, адан кефи, хуьруьнбуру итимдиз ва адан зегьметриз гузвай къимет, ам саймишзавай къайда акваз, хазвай.
     Лугьун лазим я хьи, эхиримжи вахтара, Расулан юлдашдин кефияр хкаждай тек-бир шарт1арни арадиз атун тавуна тушир. Расулаз кьве касди чпин ч1ехи бубайрин шикилар пулдихъ ч1угун заказнай, мадни райондин музейди Шалбуз дагъдин акунар алай са шикил маса къачуна. Амма, и гъвеч1и шарт1ариз, Расулан зегьмет халкьдив рик1ивай кьабул ийиз тадай, къуват авачир.
         ...Ингье са юкъуз Расул хуьруьнвидин мехъерикай т1имил кефли яз хтана. Сунади, Расулаз къуншидал яшамиш жезвай халу Селиман к1вализ Махачкъаладай адан ч1ехи стхадин руш Лейлини гъвеч1и хтул хтанвайди, хабар гана. Лейли са т1имил Расулалай яшариз ч1ехи тирт1ани, абур аял вахтара санал ч1ехи хьайибур тир. Расулаз ам вичин хайи вах кьван пара к1андай. «Ак1 ят1а, зун фида, халудални са кьил ч1угун хьурай, Лейли вахазни хвашгалди лугьуда» - и гафар лагьана, Расула Селиман к1вал галай патахъ камар къачуна.
Расул физвай рекьел, Селиман к1валив агакьаз мукьва, са пуд жегьил гада акъвазнавай. Сад абурукай школада урус ч1алан тарсар гузвай муаллим тир. «Гьик1 я чи Пиросмани? Сунадиз 100 яру къизилгуьлдин цуьк къачудай пул к1ват1 хьанвани ваз? Тахьайт1а вуна адаз айфондай Пугачевадин манияр кутазвани?» - хъуьрена ягьсуздаказ муаллим. Муаллимдиз килигна, адахъ галаз муькуь гадаярни хъуьрена. Амма Расула гадайрин вилерай кьат1айвал – абуруз я Пиросмани вуч кас ят1а, я муаллимди Пугачевадин гьи манидикай лугьузват1а хабар авачир. Расул вични хъуьрена, ягьанат кваз муаллимдиз килигна, амма са жавабни тагана, къвалалай эляч1на.
Селим к1вале авачир, рак халудин юлдашди, Расулан халусваса, ахъа авуна. Ада к1вализ хкаж хьун теклифна, амма Расула к1вале чимизва, ша чун гъенел ацукьин, лагьана. Гьа и арада к1валяй вичин биц1екдин гъил кьуна Лейли экъеч1на. Расул къарагъна, кам вилик вегьена Лейли чими рик1елди къужахламишна ва «Вун атуй, рагъ атуй, чан зи ч1ехи вах!» лагьана. Ахпа абур гъенел алай столдихъ ацукьна, юкь шуьк1уь истиканрай чай хъваз хуш эхтилатар авуна. Расула Лейлидихъ галаз аял вахтар рик1ел хкана, ахпа ам гъвеч1и аялдихъ галазни къугъвана. И рик1ел хкунри Расулан гуьгьуьлар мадни гзаф ачухна. Расул, рик1ел са еке метлеб авай кар хтайди хьиз, сад лагьана к1вачел акьалтна. Ада вичин т1уб цавуз хкажна, дишегьлийрихъ элкъвена лагьана: «Куьне залай гъил къачу, зун исятда хкведа». Ада тади камаралди вичин к1вал галайвал гьерекатна. Са ц1уд декьикьадилай, вичи ч1угунвай са шикилдин багъламани гъиле аваз, хтана. Багълама ахъайна, шикил столдал эк1яна. Шикилдал, хуьруьн куьчеда къугъвазвай гъвеч1и аялрин са к1ерет1 алай. Расула ачух, гьеле уьмуьрдин кит1ишривай гелер таз агакь тавунвай аялрин чинар, абурун вилери гузвай нур ахьтин рангаралди къалурнавай хьи, на лугьуда абур алай декьикьада и, Селим халудин гъенел, къугъвазва. Лейлидиз шикилдай гьасятда вич ва къуншийрин аялар чир хьана. Шикилдин таъсирдик кваз адан рик1ел са дертни авачиз гьалзавай вахтар - аял девирар хтана, мумкин я, са гьихьтин ят1ани кьилиз акъат тавур аялч1аван мурадарни галаз. Гьар гьик1 ят1ани, сад лагьана адан рик1 буш хьана, вилериз нагъв туьткьуьна...
Расула вичин патай и шикил Лейлидиз багъишзавайди лагьана. Лейлиди, вичин вилер тадиз ягълухдив михьна, лагьана: «Я чан стха, вуна икьван зегьмет ч1угуна, рик1 гутуна ч1угунвай шикил, за гьик1 кьабулда? Ша, вуна и шикилдин къимет вуч ят1а лагь, за ваз пул гуда». «Мад хьанач хьи, чан зи вах, за ваз и шикил рик1ин михьивилелди, пишкешзава!» - жаваб гана Расула.
И арада, вучиз ят1ани Селиман юлдашдин рик1ел, чеб ацукьнавай к1валин обояр - цла тунвай нехишар алай багьа чар, хтана. Ам са чкадилай къазана алатнавай, цлан къене авай к1ац аквазвай. Чар, гъвеч1и хтулди - хцин аялди, са гьафтедин вилик къуъвадайла, къазайди тир. Расула са шикил вичизни ганайт1а хъсан жедай, вичи ам а к1ац1 авай чка к1ев жедайвал алк1урдай - хиялна Селиман юлдашди. Ахпа ада Расулахъ элкъвена лагьана: «Чан хва, жечни вуна ви халусвасаз са шикил пишкеш авурт1а?» Расулан чандик и арада акьван хвеш квай хьи, ам гьасятда рази хьана. Аквар гьалдай мехъерик хъивгьей виш граммдини и разивал гунин йигинвилик вичин пай кутуна. «Башуьсте!» - лагьана, Расула цавай физвайда хьиз, мад садра вичин к1вал галай патахъ тяди авуна. Ада т1ебиатдин акунрикай ч1угунвай шикилрикай сад акъудна, багълама хьиз элкъуьрдайла, адавай Сунади шикилар гьиниз тухузват1а хабар кьуна. Расула вичи са шикил Лейлидиз пишкеш авурла, халусвасазни шикил к1ан хьайиди лагьана. «Завай адан хатур хаз хьанач, за и шикил адаз гуда» - лагьана Расула. «Килиг гьа, жуван зегьметдик ягьанат кутаз тамир! - жаваб гана Сунади. – Шикил, шикилдин къадир, къимет чидай касдиз гана к1анда!»
Са пуд югъ алатна. Экуьнахъ лап фад къарагъна Селимни Расул хуьруьн итимрихъ галаз векь ягъиз сувуз фена. Са герендилай Суна квар гваз булахдал фена. Хкведай рекье адаз Селиман к1валин вилик акъазнавай гъвеч1и машин акуна. Машиндин къвалав Селиман юлдаш, Лейли вичин биц1екни галаз, Махачкаладай хзанар хутахиз машин гваз хтанвай Лейлидин адахли гвай. Машиндин вилик ац1ай квар гвай Суна экъеч1на, ада «квез хъсан рехъ хьурай, къуншияр» лагьана. Ахпа вичин къуьнихъ галай квар чилел эцигна. И арада Лейли Сунадин къвалав атана, къужахламишна, вичин патай Расул стхадиз пара кьадар сагърай лагь, ада гайи пишкеш вичиз дуьньядин паярай я, лагьана. Лейлидин итимди сумкаяр машинда эцигна. Шейъерин арадай Сунадин вил к1еви картондикай авунвай трубкада акьуна. Ахпа мугьманар авай машин астадаказ рекье гьат хъувуна.
Селиман юлдашни Суна са геренда эхтилатар давам хъийиз акъваз хъувуна. Ахпа Сунади мад вичин итимди гайи шикилрикай эхтилат куд хъувуна. «Эхь, чан вах са шикил зани адавай т1алабна. Хтулди зи багьа обояр къазана, цла авай т1еквенар аквазвай. Мад заз ахьтин чарар гьинай гьат хъийида кьван? За, чан сагъ хьайи Расула гайи шикил, кнопкайралди кук1урна, гила т1еквенар аквазмач» - лагьана. «Вуна кнопкайралди кук1урна лугьузвани? Ша чун килигин садра!»– лагьана чиниз яру ранг акъатай Сунади. Ам тадиз гурарай хкаж хьана, шикил алай чка ахкуна. «Белки вуна таву к1валин цлакай рамкада туна куьрсар авунат1а лугьузвай за! Агь...Зи итимдин ашкъини зегьмет куь цла авай к1ац1ар к1еви авун патал яни мегер?» И гафар лугьуз – лугьуз Сунади мукъаятдаказ шикил цлакай хкудна, багълама хьиз к1ват1 хъувуна гурарай эвич1на. Ахпа кварни къачуна к1вализ ахладна... Расулан халусвас лугьур-талгьур хьана, хиялрик кваз амукьна.
Са кьадар вахтар алатайла, Лейлиди, Расула гайи шикилдин копия интернетдай, Франция гьукуматдин художественный Академияди малумарнавай конкурсдиз, рекье туна. А конкурс, гьар йиса, чпиз пулдин такьатар авачир жегьил талантриз куьмек яз, тухузвайди я. Малум хьайивал, шикилдиз конкурсдин экспертри еке къимет гана. Расулаз 25 агъзур доллар пулни гана ва адан 20 шикил са вацран вахтунда чпин выставкайрин залда эцигдай мумкинвални. Рекьерин расходарни Франциядин гьукуматди вичел къачуна....
Ажаиб к1валах ам я хьи, эхиримжи йисара райондиз акъатзавай тек-бир туристри «Расулан к1вал – выставка» гьина ават1а хабар кьазва...
Жуван къвалав гвай инсандиз, адан зегьметдиз дикъетни ая, гьуьрметни. Белки адан зегьметдихъ гъеле дуьздал акъат тавунвай - са вич патал ваъ, хуьр патал ваъ, - вири дуьнья патал важиблу мумкинвал ава жеди?