Му гьаз аьгъю ап1уз ккундарчвуз?

         МУ ГЬАЗ АЬГЪЮ АП1УЗ ККУНДАРЧВУЗ?

        Учву гьаз гьерхрадарчва диндина гьюкми учуз аьгъдру фу аьгъювалар жин ап1ура к1ури?
        Учву му суал узуз хъипу гьисаб ибшри ва ихь, улихьна ккергъу гафарихъантина хъайи гафар пидизачвуз.
        Гьюкми фтикан ачухъ ап1урадар гъапиган, магьа гьамдикан, дуст кас:
        1. Гьюкум дюнья ккебгърухъанмина айиб ву, хъа инсан, заан к1ул, 100 йисант1ан айир дар. Инсан лихура ва гъазанмиш гъап1уб дипну йик1ура.
Учву гъавриъ шлуси: мисалназ ихь гьюкуматдин 2000 йис ибшри.
Гаф ккимиди гаф гъюри шулу: гьаз, гьюкумат к1уруш, учву гъавриъ айчва? Гьюкумат гьадму вуки, дидиз дахил шулайи вари адмийири гъазанмиш гъап1уб гьадму гьюкуматдиъ гъубзрайиб вуйиган. Дявйир гьаз шуйи? Му гьюкми гъазанмиш гъап1уб тмуну гьюкми тадабгъуйи. Яни, инсанди гъазанмиш гъап1уб му дюньяйиан наанк1а гъябгъюрадар.
2000 йисандин арайиъ уву швнурпи насил вува? Мисалназ к1архьа 50-пи насил.
Суал? Набшдияв увуз рубкьру яв 50 абайи гъазанмиш гъап1у девлет? Икибашт1ан гьюкмин жибдиъ. Гьисаб ап1ин яв абйириланмина увуз рубкьру ирс гьюкми чан хазнаханйириъ жиниди убхюра, ва дидкан саризра к1урадар.
        2. Гьисаб ап1ин, гьюкми, уву бадали айи жилин, жилин зиин али, жилин к1анакк ккайи девлетарикан;
гьюлин, гьюлин зиин али, гьюлериъ айи девлетарикан;
заварин, завариъ айи девлетарикан;
нирар-штарин девлетарикан;
ригъар-вазарин девлетарикан… фу кап1равуз? – муну девлетарра диди чан жибди ивра.
        3. Мурарикан гьудрубк1ди, гьюкми уву алдабгъурайи гьарсаб ликрикан, ляхникан, гьяракатнакан, ип1урайи уьлкан, ап1урайи гафнакан, хътабгъурайи илнаканра кмиди чаз ксиб ктабгъура. Гьамрарилантина гьюкми чав фици увкан хайир ктабгъураш ачухъ ап1урадарвуз.
        4. Гьюкуматдизди уч1вру ва убч1вру – удуч1вру ва удубч1ру гьарсар инсандикан ва имбубдикан гьюкми фици хайир ктабгъураш ачухъ ап1урадарвуз…
        Гьаму вари ва хъана гизаф жара девлетар, гъи гьюкмин к1улиъ сар-кьюрин жибариъ уч1врустар законар адагъна.
        Навши явнуб пай? ва эгер гьаму девлетар жилиин али вари ч1иви инсанариз дюзди пай ап1уйиш гьич саринра я к1ваъ дерд хьибдайи я ул’ин нивгъ хьибдайи, варидарин вари тямягьяр гьурк1нахьидийи. – Магьа фу учвхьан жин ап1ураш гьюкми.

       Му девлетар фук1ара дар, динди учвхьан жин ап1урайибдик гъилигган.
Мюгьтал духьнайчва?
       Ари хъебехъай ичв динди учвкан гьап1раш:
1. Гьаму зиихъ узу ктуху вари девлетар диндин хилиъ айидар ву. Ва динди, чан сир уьбхюзди гьюкмизра думу девлетарикан кап1ра.
2. Зиихъ ктуху девлетарилан гъайри, динди чан хилиз учв, инсанра гъадагъна ва гьадму инсандин хилариинди диди чан ляхнара ап1ура.
Хъа динди инсандиз фу тувра?
        а) к1ван архаинвал? – архаинвал айиш, футнана фурс, хъялна хаинвал, бахилвална беябурвал хьибдайи – му вари кфирвал инсандиъ т1ап1райиб учв, дин ву. (Динди фици ап1ра гъапиш, жара статьяйиъ дидканра ачухъди ктибтидизачвуз).
        б) гъач1иган женнет? – дици вуш, касибар, фтик миж кивначва? Хьуб фарз к1улиз адагъурана? Дарш увхъанди адагъурайир айин? Девлетуйи гизаф гьюрматар ап1урин дарш касибди? Девлетуйи гизаф туври шулин мистаз, дарш касибди? Женнет тувруб дин вуйиган, диндиз ккуниб фу ву? Пул! Пул туврур фуж фу? Девлету!
        в) намус, гъирьят, абур, сабур, насигьят, къанун? – ихь деврин 600-пи йисарихъан девлетлуйири (халифари)  чпин тереф уьбхири кьур’ам бик1айиз, гьадмугандиз ихь абйирихъ намус, гъирьят, абур, сабур, насигьят, къанун… хъайиб дайин? Гьадмугандиз ихь вари абйир намуссузар, гъирьятсузар, абурсузар, сабур адру ***ир, аьхюр-биц1ир адру вягьшйир, машкврар, ригъар-вазар адру, убзуб-ккадабц1уб адру чакълар гъахьну, дарин?
Ихь абйирин ккудубшу уьмурра, тарихра кмиди динди жин ап1ура.
3. Диндин улихь-к1улиъ айидари гьан гъап1ган, динагьлийири «динсузар», кяфирар йивну йихура, чпи инсанар вуди, хъа имбудар – даруси.
4. Дюньяйи фу уж’вал аш, вариб динди чан ликрихъ хъибт1ра.
5. Динди гуч1ариинди инсанарихъди учв ккун ап1уз гъитра.
6. Инсандин уьмриъ, ч1ивиди мидира гъач1иганра, динди чан рижв гъядарди гъибтдар.
7. Динди чан-чав чаз, чан ляхнар дюз гъюрусир аллагьна пайгъамбар дюзмиш дап1на ва гьадрарин ччвурнухъан чпин дюз гъюруси ап1ура.
8. Дин девлетлуйири дюзмиш дап1найиваликанра халкьдихьан жин ап1ура…
9. Жугьдарин РАББИ Аллагь – гьякь РАББИ Аллагьисан  вуйибдикан к1урадар.
10. Заанурин БАЙ Иешуайикан, Думу вари инсаниятдихъанди гьаз гъурбан гъахьнуш, ва гьамус Думу БАЙ багарихьди дюньяйиинна, ЧАН гъурбанвал кьабул дарап1ди, хъа инсанари чпи-чпиинди гьамусра марччарна малар гъурбнар ап1урайивализ дилигну, дурарин суд ап1уз гъюруваликан к1урадар.
11. РАББИ Заанури инсан диндиккан азад дап1найиваликан к1урадар.
12. Дин Заанурин душман вуйиваликан к1урадар.
13. Динди табасарандиин алап1у бягьсмикан к1урадар. Гюни раццариъ, Кьарклиин, гьарсаб гъулаъ биц1идаринна кьабидарин гадрар дап1ну ккидирчу гъулар-хулар диндиз ашкар ап1уз ккундар – гьамрар вари ва хъана гизаф гьядисйир динди жиниди уьрхюра ва дурарикан к1урушра илт1ик1ну-хъит1ик1ну жара жюрейиинди к1ура.
14. Дюняйиин фунуб дин хъап1райи инсан вушра Заануриз гьарсар кас багьади вуйибдикан, масанди вуйибдикан ва гьарсар касдин гунгьарихъанди Чан Бали кьимат тувуз гъитуваликан, лап яманди табасаранарихьан динди гьит1ибк1ну гъибтна.
        Му аьгъюваларикан учвуз аьгъю гъашиш, халис азад инсанар хьидичва.
        Хъа гьюкмизна диндиз учву азад духьну ккундар, фицики дурариин лихуб алабхъура…
        Гьаддиз, дилихди ип1уз, вари девлетлуйир, гьюкмиъна диндиъ уч1вра.