Зилфи диде

Мусади куьгьне кьуларикай къуншияр к1ват1 хьайила ацукьдай чка туьк1уьрна. Зилфи дидедиз и туьк1уьрай чка пара кубут  акуна. «Я чан къунши, вуна и авур к1валах са кьас рик1 гутуна вучиз ийидач? Им вуч тахт  я, вуна туьк1уьрайди «Собакевичан мебел» хьтин, ацукьайла я кьулухъ ц1уьдгъуьнда, я вилик!...» - лагьана ада. «Зилфи вах, а «Собакевичан мебел» вуч лагьай ч1ал я?» - хабар кьуна къвалав акъвазнавай къуншидин паб Тамаради. «Тамара, накь зи итимди ч1ехи классда к1елзавай аялриз Николай Гоголь лугьудай урус писателдикай  тарс гьазурзавай. Итимди ада кихьенвай ктабар к1елиз эгеч1нава, вичиз гзаф аяр акур чкаяр зазни таржумзава. Ваз за вуч лугьун, адан са ктабда къалурнавай инсанрин къилихар акурла за фикирна, белки а Гоголь чи патарихъни атайди ят1а?! Ктабда, кубут крар акъатдай Муса хьтинбурукай - Собакевич т1вар гана кихьенва, Керем хьтин  мискьибуруз – Плюшкин лагьанва, гьарамзада хесетар квай Эминаз – Ноздрев т1вар ганва, ва ик1 мад!»  Ихьтин эхтилатар Зилфи дидедихъ галаз къуншийрин арада мукьвал-мукьвал жедай.Са бязибуру суьгьбетрилай кьулухъ – чпин къилихрикай, уьмуьрдин дуламра чеб гьик1 тухванат1а ва я гьик1 тухузват1а фикирдай...
Къуни-къуншийри, танишри Зилфи дидедиз пара гьуьрмет ийидай.  Гьуьрметдин себебрикай сад  - ада дуньядикай, инсанрикай  дерин ва тек са вичиз хас тир кьет1ен къайда  фикир авун тир. Мадни, парабуруз адан четин уьмуьрдин рекьикайни хабар авай...
Зилфи чубандин руш тир, адан аял вахтар гатуз яйлахра, хъуьт1уьзни къишлахра акъатзавай.  Хуьре школа ахъа хьайила, чкадал алай гзаф хзанрин аялривай Ватандин ч1ехи дяведин ц1ай куьк1уьдалди 6-7 класс акьалт1ариз агакьна. Зилфидин рик1 гьикьван к1елунихъ галайт1ани, адавай яйлахринни, хуьруьнни, кьишлахрин арада к1елиз агакьайди вири 2 класс хьана. Адан жегьилвал  дяведин четин йисарал гьалтна. А йисарин «т1ям» Зилфидиз лап рик1ивай чир хьана, адаз акур крар – «окопар» эгъуьн, ветегада балугъар кьун, хуьре гъилелди рехъ кутун («Комсомол дулам»), комсомолдин член яз  мукьвал-мукьвал «марш-бросокар» авун хьана.
Дяве куьтягь хьайи кьве йисалай Зилфи, кесиб ва ч1ехи хзандай тир гададиз гъуьлуз гана. Яшар агакьнавайт1ани, гадади гьеле муьжуьд лагьай классда к1елзамай.  Савадлувилин мана югъ-къандавай хкаж жезвайди инсанри кьат1анвай. Зилфиди, вич к1елиз агакьначт1ани, адахлудин к1елунин рекьиз жезмай кьван маний тежервал авуна. Итимдилай к1валин, хзандин гзаф везифайрин пар алудна, вичи са шумуд йисуз адан ч1ехи хзандихъ галаз санал девирдин гзаф четинвилериз дурумна, гьакъисагъвилелди кьил хвена. Итимди школани кьве йисан урус ч1алан учителрин курсар акъалт1ар авурдалай кьулухъ, Зилфи, вичин школада к1валахдал хьанвай юлдашдихъ галаз, са шумуд йисуз Азербайджан пата хьана. Гуьгъуьнай  итим вичин пабни аялар галаз урус ч1аланни литературадин муаллимвал ийиз вичин ватандиз - дагъдин хуьруьз хтана.
Зилфи вичин юлдашдиз, адан к1валахдиз еке гьурметдивди килигдай. Ада гьина аваз хьайит1ани, инсанриз, къуни-къуншийриз вичин юлдашдин к1валахдихъ са аялар патал ваъ, вири жемят патал еке мана авайди къалуриз алахъдай. Зилфи вичизни еке зигьин ва рикIел аламукьунин бажарагъвал авай кас тир. Школада къачуз тахьай чирвилер, ада, кьуд аялдин дидеди, к1вале, вичин юлдашдин куьмекдалди вахчуна. Гьа ик1, итим тарсариз гьазур жедайла Зилфидини адахъ галаз шериквалдай: вич литературадин эсеррихъ галаз таниш жедай ва гьа са ч1авуз, ада юлдашдиз ктабра гьалтзавай къилихар уьмуьрдин рекьера гьалтзавай инсанрин  къилихрив гекъигиз, дуьз веревирдер ийиз куьмекдай.  Гьелбета, и к1валахдин къимет муаллимди  тарсара аялриз «хъсан – пис»  чирунин рекье,  гзаф екеди тир.
Са сеферда Зилфиди къуншияр к1ват1 хьанвай чкадал урусрин машгьур писатель Салтыков – Щедрина кихьей  «Пара акьуллу пескарь (Премудрый пескарь)» т1вар алай мах ахъайна. Мах к1изридикай тир. Адаз вирида акьуллуди лугьузвайт1ани, амма вич ахмакь к1изри тир. Ада вичин уьмуьр вац1ун агьалийрикай кич1ез, югъ-йиф вичин т1еквенда акъудна. Т1еквендай экъеч1айла ч1ехи к1изрийри вич неда лугьуз, гьич эвленмишни хьанач. Адаз яргъи уьмуьр хьана, амма гьак1ан буш уьмуьр! Рекьидай кьилихъ, к1изридиз вичин уьмуьрдай рик1ел хкун патал са лайихлу карни гьатнач!»
«Чан къуншияр, -  лагьана эхирдай Зилфи дидеди, заз чирвал куьн и мах кихьей касдиз вуч лугьуз к1анзават1а, гъавурда акьуна жеди. Эхь уьмуьр са багьа шей я, ам и к1изридин уьмуьрдиз ухшар, кана-кьена лугьуз акъудун дуьз туш. Уьмуьрдин яргъивилиз килиг тавуна чна  и дуьньяда гел туна к1анда. Гьич тахьайт1а, са гъвеч1и гел! Пакад юкъуз адал масадбур ацалтун хьайит1а, чаз алхиш гъидай гел!»
Зилфи дидеди тухвай уьмуьр   дагъдин серт рагарай кутунвай гуьт1уь жигъирдиз ухшар хьана. И жигъирда адал вуж гьалтнат1ани, нихъ галаз рекьин юлдаш хьанат1ани, ада вичин инсанвилин дережа вине авайди къалурна ва адакай хъсан насигьатчини хьана. Гьа ик1, Зилфи дидеди  гзаф инсанрин рик1ера гел туна. Вичиз женнет кьисмет хьурай.