Змей Горыныч, Ваня и Бабуся Ягуся в лесу на казахс

Орманда;ы ;ш басты айда;ар, Ваня ж;не Мыстан кемпір
(адамдар, а;дар ж;не таби;ат туралы о;и;алы ертегі)

               
                1 тарау. Орманда;ы кездесу

       Жаз! Ах, жаз! К;птен к;ткен орман г;лдері, са;ырау;;ла;тар мен жеміс-жидектер мезгілі! ;олы;а себет алып, та;;ажайыптар;а толы ертегілер ;леміні; орманында серуендеген ;андай тамаша. И;, егер ол орман сені; ;йі;е жа;ын болып, ана; серуендеуге жал;ыз жіберсе...Ваня ;ыс бойы осыны армандады. Енді, міне...
– Амансы; ба, ;ш басты айда;ар! ;ал-жа;дай ;алай! – деп Ваня орманны; ;стімен т;мен ;шып бара жат;ан ;ш басты айда;ар;а ай;ай салды. Ол Айда;ар жо;арыдан ;зін к;рмей ;алар ма деп ;оры;;аны сонша, а; ;алпа;ымен ;рекпи б;л;ап, тіпті ;олында;ы б;лдірген толы себетін т;гіп ала жаздады.
– Жап-жа;сы! – деген дауыс жо;арыдан естілді. Айда;ар ала;ды айналып келіп, ;ону;а бет алды да, Ваняны ;анатымен, не ;;йры;ымен ;а;ып кетпестей абайлап ;онды.
;лі та;ерте;гі бал;ынды; кете ;оймай, шегірткелер шырылдап, к;кектер жарыса ша;ырып жат;ан еді, ал піскен б;лдірген болар-болмас діріл ;а;;ан ш;пті; арасынан бірде к;рініп, бірде к;рінбей ;алады. Ала;;айды аласа сымбатты шыршалар ;оршап, ;айы;дар шо;ыры сап т;зеген. ;ылшаны; иісі а;;иды. ;айы;ны; ерекше сыбдырын ты;дай бергі; келеді, ты;дай бергі;... ал к;зі;ді ж;мып алса; тіптен тамаша. ;йткені, к;зі;ді ж;м;ан кезде орманны; ;уенімен ойы;а ертегі о;и;алары жа;сы т;седі. Ваня шексіз ;иялдар;а берілетін. Ол ;ш басты айда;арды к;птен к;рмесе де, жанына аман-есен ;айтадан ;шып келді. Ваня ;ш басты айда;арды; ;зі бол;ан алыс елдер туралы ;ызы;ты ;;гімелерін ты;дауды ;ыс бойы армандап шы;;ан еді. Айда;ар да ;зіні; ескі досы Ванечканы са;ынып ;алыпты. Ол ;алада к;п моторлы дарылда;ан машиналардан, к;к т;тін б;р;ыра;ан м;ржалардан ;ор;ып, Ваняны; балконына ;ону;а батылы жетпей ж;рді. Ал орманда, таби;ат аясында, таза ауада ескі досы Ванечкамен кездесуді; жайы бір бас;а.
– Мен ;бден ;артайдым, егер сені; а; ;алпа;ы; болмаса, сені ;зімні; к;зілдірігімсіз к;рмей ;алар едім, – деді Айда;ар.
– ;алы; ;алай? Сені ;ас;ыр ренжітіп ж;рген жо; па? ;шып ж;ргенде не к;ріп-білгені; бар?  – деп Ваня с;ра;ты; астына алды.
           – Б;рі жа;сы. ;ас;ыр ренжітпейді,– деп Айда;ар асы;пай ;;гімелей бастады. –  Бізді; орманда енді ;ас;ыр жо;. ;йтпесе, ;бден титы;тататын еді, ант;р;ан. Далада ептеп дем ала ;ояйын, жарты са;ат ;йы;тап алайын деп ;исая кетсем болды, ая; астынан сол жетіп келіп, мені; ;;йры;ымнан тартып, с;йреуге тырысатын. Оны а;шылар ;стап алды. Енді зооба;та ;лып отыр. О;ан сол керек. Ал, мен енді кез-келген ала;да ;анша жатып ;йы;та;ым келсе, сонша ;йы;тай аламын. Мені енді ешкім ренжітпейді. Мен ;артайдым, Ванюша, таяуда мен 100 жас;а толам. ;лемді аралап аз ;шатын болдым ж;не енді не айтарымды да білмеймін. К;бінесе жерде ж;ремін. Біра; бір жа;алы;ым бар. Мен Мыстан кемпірді; алауоша;шысы болып ж;мыс;а орналастым. Енді ;йшікті; ішіне пеш жа;уды; керегі жо;. Мен – пешті; ;ызметін ат;арам. Егер бот;а немесе ш;пд;рі пісіру керек болса,  ;ыш ;;мыра;а ысты; лебіммен ;рлеп ;алам – бірден піседі. Міне, солай ;мір с;ріп жатырмыз: мені Мыстан кемпір сол ;шін бот;а;а тойдырады. Б;лдірген ;осыл;ан ;нта; бот;асын ;те жа;сы к;ремін. Ал, бал ;осыл;ан ;нта; бот;асы ше...! ;ш басты айда;ар т;тті ой;а балбырап ;ш бірдей тілін жалап алды.
Ая; астынан ойлама;ан жайт болды. Осы кезде оларды; жанынан ;з бетінше ж;рген сона ;шып бара жатты, оны; жолынан ойлама;ан жерден кесе-к;лдене;деп ;зын тілдер ;те берді. Ол ;оры;;анынан ;зіні; бізгегін орта;;ы тілді; д;л ортасына с;;ып алды.      
Мен сіздерге айтайын, осыдан кейін апала;-топала; басталды.
Сіз м;ндайды еш;ашан к;рген жо;сыз!
Сона ша;;ан ;ш басты айда;ар Ваняны; зырылдауы;ы сия;ты зыр айналды ж;не оны; дауысы да ;;сап кетті: у – у – у – у... .
– То;тай т;ршы, Айда;ар, безек ;а;пашы. От жалындат;аны;ды до;ар. Сона;а ашуланба! Ол бай;амай ;алды. Солай болып ;алды. ;зі; ;ой тілі;ді шы;ар;ан. То;тат! К;рді; бе, ;асы;да б;ла; а;ып жатыр. Мен оны; жа;асынан  балшы; ;келіп жа;ып беремін, б;ла;ты; жанды суын ;;ямын, к;ресі;, ауыр;аны бірден кетіп ;алады.
;ш басты айда;ар ша;ыл;ан тілін шы;арды. Ваня ша;;ан жерге балшы; жа;ты, сосын тілін б;ла;тан ;келген сумен жуды. ;ш басты айда;арды; жа;дайы же;ілдеп ;алды, ауру жо;алып кетті. Айда;ар тынышталды.
– ;;т;арушым, мені; са;таушым, Ванечка, а;ылды басы;нан айналдым! М;ндай жа;дайда не істеу керек екенін сен ;айдан білді;? – деп с;рады ;ш басты айда;ар.
– Мен, ;ш басты айда;ар, тек сені; алыс елдер туралы ;;гімелері;ді ты;да;анды ;ана жа;сы к;рмеймін. Мені Халы; Даналы;ы туралы атам айт;ан ;;гімелер де ;ызы;тырады. Соналар мен аралар ша;;анда  ауыр;анды ;алай басу керек екенін ма;ан сол ;йретті. 
–  Ал «Халы; Даналы;ы» деген не? – деп с;рады Айда;ар.
– Ол – адамдар ;мірде ;здеріні; т;жірибесіне с;йене отырып ;йренген н;рсені айтады. М;селен, аурудан ;алай емделуге болады.
– Егер олай болса, Ванюша, сен мені; Мыстан кемпіріме ;найтыны; аны;. Ол к;рі а;дарды ш;ппен емдеймін деп желігіп отыр. Менен бас;а ешкім жо; дейді. Айболит д;рігер мартышкаларды емдеймін деп Африка;а ;шып кетіпті, ал бізді; а;дарды емдейтін ешкім жо;. Сонды;тан, Мыстан кемпір осы істі ;ол;а алды. Енді орманда Бас д;рігер – менмін! деп б;ріне жариялады.
– И;, – деді Ваня, – ол к;рі, ол Халы; Даналы;ын к;п біледі!
– Ол сені де к;п н;рсеге ;йретеді, – деді ;ш басты айда;ар, – м;мкін сен ;скен кезде Айболит сия;ты а;дарды емдейтін д;рігер болатын шы;арсы;.
Ваня Айда;арды; ;стіне мініп алып, орта;;ы мойнынан мы;тап ;стады да, екеуі ;шып кетті.
– Айда;ар, сені; галстугі;ні; болма;аны ;андай ;кінішті.
– Ал галстук деген не? – деп Айда;ар шеткі басын б;рды.
– Айда;ар, басы;ды б;л;а;татпа, сосын т;сіндіремін. Бай;а, ;уе ш;;;ырына т;сіп кетпе, ;йтпесе мен ;;лап ;алам.
Айда;ар ;ш басын бірдей ш;л;ыды да, баппен жо;ары сам;ады.
Ваняны; алдынан керемет к;ріністер тізбектелді! Ол м;ндай ;демілікті б;рын-со;ды к;рмеген еді. Айда;ар орманны; ;стімен т;мендеп ;шты. Г;л жайыл;ан дала, к;лдер, ;зендер, орман – б;рі аны; к;рініп жатты. Кейде ;рт;рлі ;;стар кездеседі. Ваня олар;а с;лемдесіп ;ол б;л;ады. Олар ;з кезегінде ;анаттарын ;а;ып, бастарын ш;л;иды. ;;ла;ыны; т;бінен жел ыс;ырды. Ваня бірде;ені ;;р жіберіп алмау ;шін жан-жа;ына ала;тап ;арайды.
– Анау жылтырап жат;ан не? – деп Ваня ай;ай салды.
– ;ай жерде? – деп с;рады Айда;ар.
– ;не, ала;;айда, шыршаны; астында. ;ане к;рейік!
– Ох, мені; к;регенім, б;рін бай;ап ;аласы;, ал мен к;зілдіріксіз тіпті к;рмей де ;алдым. Ол – бос ш;лмек ;ой, – деп жауап берді Айда;ар, ала;ны; ;стінен ;шып бара жатып, жар;ыра;ан но;ат;а жа;ындай т;сіп.
– Та;ы ш;лмектерді ла;тырып тастапты, – деп б;р;ылдады Айда;ар, ;алтасынан дорбасын алып жатып.– Вань, ;ара, мына жерде ;албыр ;;тылар да к;п! К;мектес, достым, б;рін жинап алу керек.
– Кім ла;тырып таста;ан, ;ш басты айда;ар? – деп Ваня т;сінбей т;р.
– Кім, кім? Туристтер, дем алушылар, бас;а кімдер дейсі;! А;ыма; олар, Вань, таби;атты ;;ртушылар. Олар ;лкен адамдар бола т;ра тек ;шірілмей ;ал;ан алаудан, шылым мен сірі;кеден, орман;а тастап кеткен бір ш;лмекті; ;зінен де б;кіл орманны; ;ртеніп кетуі м;мкін екенін білмейді. 
– ;алай сонда? – деп Ваня т;сінбеді.
– Т;сіндірейін, – деді Айда;ар. – Шуа;ты к;ні ш;лмек линзаны; ;ызметін ат;арады!
– Б;л сен сия;ты – пеш болып па?
– И;, біра; мен пеш болып а;ылмен ж;мыс істеймін ;ой, ;рттен са;танамын. Ал, ш;лмекті; а;ылы жо;! ;зіні; жар;ыра;ан д;;гелек б;йірімен  к;нні; барлы; с;улесін бір жерге шо;ырландырады, я;ни ысытады. Ал, енді, ол жерде ;оз;алыссыз жат;анды;тан, б;л с;уле бір н;ктеге – м;селен, ;ура;ан жапыра;;а немесе ;;р;а; тал;а ба;ытталуы м;мкін. Осы с;уледен шы;;ан жо;ары температурадан ;рт т;танады. Ал, са;ан одан да г;рі т;сініктірек болуы ;шін айтайын, бос ш;лмек к;н с;улесі астында жат;анда ;л;айт;ыш линзаны; ;ызметін ат;арады. Линза дегенні; не екенін білесі; бе?
– Білемін, Айда;ар, ол екі б;йірі д;;ес шыны ;ой. Мен досым Маратты; шуа;ты к;ндері к;рші балконда линзамен та;тайшаны к;йдіріп т;рлі суреттер салып жат;анын к;ргем. ;шып келсейші, оны; ;алай істелетінін ол са;ан да к;рсетеді.
Ш;лмек-линзалар ;р жер ;р жерден жар;ырап, жалтылдап жатты. Ал, орман тып-тыныш, жапыра;тары сыбдырлайды ж;не ол ;ш басты айда;ар мен Ваняны; ;зін ;андай ;асіреттен ;;т;арып жат;анын сезбеді. Айда;арды; дорбасы толды. Ш;лмектер тор;а ;амал;ан ;а;арлы а;дар секілді торды; ішінде отыр, енді олар орман;а ;ауіпті емес.
– ;албыр ;;тыларды аю;а береміз, – деп шешті ;ш басты айда;ар. – Ол орманда ;зіні; ісі – ;а;ылтыр ;албыр ;;тылардан тіс пастасына арнал;ан т;тік ;ндірісі бойынша шеберханасын ашты, – деді де Айда;ар ;;тылар толы дорбаны ;;йры;ына іліп ;ойды.
– Аю тіс пастасын неден жасайды? – деп с;рады Ваня.
– ;айы;ны; к;ліне бал ;осады. Енді орманда;ы а;дарды; б;рі та;ерте; ж;не кешке аюды; т;тті тіс пастасымен тістерін ысады. Еш;айсыны; тісі ауырмайды! – деп т;сіндірді ;ш басты айда;ар.
            – Бос шыны ш;лмектерді сен екеуміз д;кенде лимонад;а айырбастап аламыз, – ;ш басты айда;ар шаруа;ор жандарша ой т;йді. – Мен лимонадты ;те жа;сы к;рем! – ол армандап тіл ;атты. Ол та;ы да ;зіні; ;ш тілімен бірдей жаланып ал;ысы келіп кетті, біра; сонамен бол;ан о;и;а есіне т;сіп кетіп, б;л ойынан бірден бас тартты.
– ;шайы;, ;шайы; жылдам. ;азір т;стік мезгіл  болады! Мыстан мені ;бден тосып ;алды. Бот;а пісіру керек,– деді де Айда;ар ;шып кетті...

2 тарау. Мыстан кемпірді; ;йіндегі т;скі ас

– ;йтеуір келді;–ау! Неге сонша ;за; ж;рді; ;ш басты айда;ар? – деп табалдыры;тан аттамай жатып Мыстан кемпір к;;кілдей бастады.
– Міне, Мыстан кемпір, танысып ;ой, досымды ;она;;а ша;ыра келдім. Есімі Ванюша. Ваня таби;атты жанындай жа;сы к;реді ж;не Халы; даналы;ын жо;ары ба;алайды. Ол мені сона ша;;анда ;;т;арып ;алды. 
Ваня Мыстан;а ;;рметпен иілді.
– Амансыз ба?! Мынау Сізге арнал;ан, – деп кемпірге басын иіп, ;;рмет к;рсетті ж;не б;лдірген толы себетін ;сынды.
– Рахмет, шыра;ым, ;;рметі;е. Мендей к;ріге е;кейіп жеміс-жидек теру ;иын. ;азір б;лдіргеннен бот;а жейсі;. ;ш басты айда;ар, ба;ыраш;а от ;рлеп жіберші. Міне, б;рі де дайын! Дастархан;а келі;дер! Ас ішерді; алдында ;олдары;ды жууды ;мыт;ан жо;сы;дар ма? Ал, ;йшік, орман;а ар;а;мен, б;ла;;а беті;мен б;рыл!
;йшік ;атты ;оз;ала;тап кеткені сонша, пеш ;стінде жат;ан Мысы; ;;лап ;ала жаздап, б;рышта отыр;ан ;ар;а ;анаттарын ;а;ып-;а;ып жіберді де, ;абыр;а;а шегеленген б;та;;а ;зер отырып ;алды. ;йшік ;ыт;ылы;тап алды да, б;рылды. Д;л табалдыры;ты; алдында б;ла; пайда болды. Ваня ;олдарын жуды, м;здай сумен жуынды. Ол бірден же;ілдеп, жадырап шы;а келді. Т;сте ішкен асы да о;ан еш;ашан д;мін татып к;рмегендей д;мді болып сезілді. Мыстан Ваня;а т;тікшеге орал;ан кереметтей ;;йма; жегізді. ;;йма;-т;тікшені; ішінде: бірінде – бал, біреуінде – жа;;а;, біреуінде – жемістер болды, ал кейбіреулеріне Мыстан кемпір ;уырыл;ан са;ырау;;ла; ора;ан.
– Б;л мені; фирмалы; асым, – деді Мыстан, – «т;тікше ;;йма;тар», жей ;ой шыра;ым, ас болсын!

Ал ;ш басты айда;ар ;ш т;релкеден бірден ;ш тілімен ;зіні; с;йікті б;лдірген ;осыл;ан бот;асын аш;ара;тана жалап жатыр.
– Мыстан, Ванюшка сенен Халы; Даналы;ын ;йренгісі келеді. Ол ;скенде ;лгі Айболит сия;ты а;дарды; д;рігері бол;ысы келеді, – деді Айда;ар.
– Ол жа;сы болды ;ой, ;йтпесе, мендей к;ріге а;дарды; б;рін емдеу ;иын. Ерте; мені; орманда;ы ауруханамда ;абылдау к;ні, а;дар емделуге келеді. Міне, сонда ;йренесі;, – деді Мыстан .
– Мен сонда не істеймін? – деп Ваня та;дана с;рады.
– Не б;йырсам соны. Мені; к;мекшім боласы;, – деп Мыстан кемпір у;де берді.
– Жарайды, – Ваня ;уанып ;алды. – Тек, т;нге дейін ;йге ;айтып оралмасам, анам ала;дайды.
– Оны біз реттейміз. Ала ;анат сауыс;ан, сен ;айдасы;? – деп Мыстан ша;ырды.
– Мындамын, кемпір, мындамын, ;айы;да отырмын, – деді сауыс;ан ;йшікті; ашы; т;р;ан терезесінен ;шып кіріп.
– ;анаттым, сен Ваняны; ;аласына барып, анасына Ваняны; ерте;ге дейін менде ;она;та ;алатынын айт. Ала;дамасын. О;ан мен ;араймын ;ой. Мені; немеремні; орнында болады.
Сауыс;ан ;шып кетті.
– Мыстан Ванюша;а бізді; к;нделікті тіршілігімізді к;рсетейік. Бізде ;алай екенін к;рсін, – деді ;ш басты айда;ар.
– М;нда не ;алайы бар! Таби;аты тамаша. Б;рі де ;ажайып ертегідегідей: келісі бар сыпыр;ыш, ;ш;ыш кілем, желая; етік ж;не ;зі ойнайтын сый;ырлы сыбыз;ы.

– Ал, Сізде теледидар бар ма? – деп с;рады Ваня.
– Сен мені; немеремні; орнында бол;анды;тан, ма;ан «Сіз» деме, «Сен» де, – деп ;мір етті Мыстан, – мені; ;;ла;ыма сол жа;ымды.
– Сенде теледидар бар ма? – деп ;айта с;рады Ваня.
– Теледидар жо;, оны; орнына айна бар, мені; сый;ырлы шарайнам бар. Нені талап етсем, соны к;рсетеді.
– Ол ;алай? – Ваня та; ;алды.
– Оны; еш ;иынды;ы жо;, – ;;гімеге ;ш басты айда;ар араласты, – Мыстан, о;ан орман;а ш;лмектер мен ;;тыларды тастайтын жабайы зиянкестерді к;рсетші. ;йтпесе, ол ;зі зерек бала;ай бол;анмен, оларды; кім екенін білмейді. Мыстан сый;ырлы айнаны алды да, оны ;ш рет айналдырып былай деді:
«Мені; жа;аным, айнам, айтшы,
Барлы; шынды;ты к;рсетші.
;азір орманда кімдер ж;р,
;о;ысты, ;;тыларды кім тастайды?”

Ваня айна;а ;ара;ан кезде ол теледидарды; экраны сия;ты Ваня мен ;ш басты айда;ар ш;лмек жина;ан ала;;айды к;рсетті. Туристтер шыршаны; жанында гитарада ойнап, лимонад ішіп, ;;тыларды; ішіндегісін жеп, ш;лмектер мен ;;тыларды ла;тырып к;;іл к;теріп отыр:
– ;арап т;р, біз ;азір олар;а к;рсетеміз! – Мыстан кемпір мен ;ш басты айда;ар ай;ай салды.
Мыстан кемпір келіге секіріп мінді де, ;олына сыпыр;ышын алды.
;ш басты айда;ар ;шу;а о;талды.
– Мені де ала кеті;дерші! Мен де сендермен барам! – деп Ваня ай;ай салды.
– Са;ан не керек? Желая; етікті берейін бе? Жо;, біра;, сен оны бас;ара алмайсы;, сен н;с;аулы;ты о;ы;ан жо;сы;. Ал, ;ш басты айда;армен ;шу ;ауіпті. Ол ;рыста ;ызып кетіп, ;;латып алуы м;мкін. Мені; келіме мін!– деп Мыстан кемпір б;йырды.
Ваня Мыстан кемпірді; келісіне мініп алды. С;йтіп олар о;и;а болып жат;ан жерге тез арада жетті.
К;н ;ара;;ыланып, кеш бола баста;ан еді! Мыстан кемпір мен ;ш басты айда;ар басб;зарлар;а тап берді. Ала; апала;-топала; болды! Мыстан кемпір сыпыр;ышпен дауыл т;р;ызды.  ;ш басты айда;ар к;ркіретіп найза;ай ойнатты. Жолай б;лт ала келіпті. Оларды жауынмен жуындырды. Ал, Мыстан кемпір ;р ;айсысын сыпыр;ышпен, сыпыр;ышпен со;...
– Орман;а ;о;ыс тастайсы; ба, – деп ;ояды.

Туристтер ;здеріні; заттарын тастай-мастай автобус;а жанталаса мінді. Ш;лмектер мен ;;тылар ;р жерде шашылып ;ала берді.
– Не деген к;ргенсіздік, – Ваня ашуланды.
– ;апаланба, ;азір жинап аламыз, – Айда;ар та;ы да дорбасын алып шы;ты, – біз орманымызды ;о;ыс т;кпесіне айналдырмас ;шін ;немі осылай тазалап отырамыз.
Айда;арды; ;;йры;ында бірден ;ш дорба пайда болды. Ваня Айда;арды; ар;асына мініп алып, оны орта;;ы мойнынан ;атты ;ысып алды.
– Мыстан;а ;шайы;. Ол т;нде жатарда сый;ырлы айнадан са;ан мультфильмдер к;рсетеді. Ал, ерте; сені ;йі;е ;зім тікелей балконы;а дейін апарып салам, – деді Айда;ар.  Олар ;шып кетті...
Жауыннан кейін орманны; ;ажайып т;рге енгенін к;н бата Ваня бірінші к;ріп т;р. М;ндай к;ріністі тілмен айтып жеткізуді; ;зі ;иын. Кешкі к;н ш;;ыласыны; бояуларын еш;андай т;рлі-т;сті теледидардан к;ре алмайсы;.

3 тарау. Мыстан кемпірді; саба;тары
 
Ваня Мыстан кемпірді; д;лізінде есте ;аларлы;тай уа;ыт ;ткізді! ;ш басты айда;ар мен Мыстан демдеген хош иісті ш;птен жасал;ан шайды Ваня б;рын ішіп к;рмеген еді.
– Мыстан, сен ш;йнекке не салды;? – деп с;рады Ваня.
– Ш;й;урай, киікоты, жалбыздан аз-аздап, сосын кішкене ;ара;ат жапыра;ын ж;не итм;рыннан шым-шымдап, бір-бір шай ;асы;тан ;остым. Оларды; ;андай болатынын білесі; бе? – с;рады Мыстан.
– Білемін, біра; шатастырып алуым ;бден м;мкін.
– Мысы;жан, ма;ан пеш ;стінде жат;ан кептірілген ;сімдіктер жиынты;ын ;перші, – деп ;мір етті Мыстан.
Мысы;жан ;;ыппен ;атырма ;а;аздар салын;ан ;лкен ;орапты алып берді.
– Сосын жа;сылап есте са;тап, м;;ият ;арап ал,– деп Мыстан Ваня;а киікоты, жалбыз, ш;й;урай, итм;рын г;лі, ;ара;ат жапыра;ы ж;не та;ы к;птеген д;рілік ш;птер са;тал;ан ;;р;а; ;сімдіктерді к;рсетті.
            Мыстан  Ваня;а ;сімдіктерді шай;а дайында;анда, о;ан за;ым келтірмейтіндей, ;шынан кесіп алу керектігін т;сіндірді.
Осы уа;ытта саз батпа;тан ба;ылда;ан ба;аларды; дауысы бар;ан сайын ;атты шы;а бастады. К;н кешкірген.
– Мыналар ;азіргі эстрадалы; топ сия;ты – бір м;тінді ж;з рет ;айталайды. Оларды ты;дау;а мені; шыдамым жетпейді, – деді  Мыстан ;;ла;ын жауып жатып.
– Мыстан кемпір, ;рыспа, одан да Ванюша;а сый;ырлы айна;нан мультфильмдер к;рсет, – деп ;;гімеге ;ш басты айда;ар араласты. Ол тербелмелі орынды;та ;зімен-;зі болып орман газеттерін о;ып отыр еді.
– Орман ;мірінен бірде;е к;рсетші, – деді ;ш басты айда;ар.
– Мыстан кемпір, ;тінемін, ;;мырс;алар туралы к;рсетші. Мен осыншама ;лкен ;й салатын а;ылды ;;мырс;аларды; илеуіне ;ара;анды жа;сы к;ремін.
– Ананы ;ара, о;ымыстым мені;!
Мыстан  Ваня;а ;;мырс;алар патшалы;ы-мемлекетіні; ;мірінен бірден бес б;лім мультфильм к;рсетті. Ваняны; алдынан бас;а ;лем ашылды. 
– Сен енді ;;мырс;аларды; илеуін ;ор;ау керек екенін естен шы;арма;айсы;, – деді Мыстан.
– И;, – деп жауап берді Ваня ж;не екінші б;лімдегі ;;мырс;а илеуін сиыр басып кеткенде ;;мырс;аларды; ;ырыл;аны туралы мас;ара к;ріністі есіне алды. Ал, ол балалар орманнан илеу кездестіре ;алса, ;олдарына тая; алып, оны ш;;ылайтынын талай к;рген еді ;ой. Енді ол м;ндай бассызды;ты то;татады. 
– Орманда;ы барлы; илеулерді ;оршап тастау керек ж;не «Бай;а;ыздар! Илеу!» деп жазып ;ою керек, – деді Ваня, – ;;мырс;алар орман ;шін пайдалы. Олар оны т;рлі ж;ндіктер мен зиянкестерден ;ор;айды. Егер ;;мырс;алар болмаса, аш;ара; ;ызыл ;о;ыздар орманда;ы барлы; жапыра;тарды жеп тастаушы еді!
Ваня к;зін бір с;тке жауып, ойша жапыра;сыз орманды елестетіп к;рді.
– Д;рыс айтасы;, шыра;ым, сен а;ылдысы; ;ой, – Мыстан ;остай кетті.
– Мыстан, та;ы мультик к;руге бола ма, – деп с;рады Ваня.
– Жо;, мені; ж;лдыздым.  Б;гінге осы да жетеді. ;не, ай да туыпты. ;йы;тайтын уа;ыт болды. Ерте; ;й;ыны ;бден ;андырып, сергек т;ру керек.
Мыстан кемпір пешті; ;стіне жатты. ;ш басты айда;ар шатыр астында;ы мансард;ы;а жай;асты, ал Ваняны д;ліздегі гамак;а жат;ызды. Таза ауада ;й;ы ;андай сі;імді!
               
             4 тарау. Орман ауруханасы

Та; атар-атпастан ;ш басты айда;ар Ваняны оятты.
– Ванек, оян, мен та;;урай теріп ;келіп, са;ан с;т ;айнатып ;ойдым. Т;р! ;йы;тайтын уа;ыт жо;. ;азір емделуге а;дар келеді. Біз Мыстан;а  к;мектесеміз.
– Мен не істеу керектігін білмеймін ;ой. Мені сыныпта санитар ;ылып сайла;анда, мен балаларды; ;олдары мен мойындарыны; тазалы;ын тексеруші едім, – деді  Ваня.
– Тексергені; д;рыс. – Айда;ар б;ла;;а ;ш мойнын ;атар жуып жатып. – Тазалы; – денсаулы; кепілі. Ал, ;алай к;мектесу керек екенін мен са;ан ;йретемін! – деп мі;гірледі.
;ш;ыш кілемні; ;стінде отырып, та;;урай ;осыл;ан с;тті рахаттана ішті. Мыстан кемпір оны; ;оз;алмай, т;зу жатуын талап етті. Сосын Мыстан ;ызыл кресті бар ;шкіл орамалды байлап, кішкентай келіге ш;птер мен тамырларды салып т;йгілеуге кірісті, ;;мыра;а емдік ш;птерді ;айнатты. ;ш басты айда;ар о;ан к;мектесті. Оны; да ;ш басында ;ызыл кресті бар ;ш а; телпек. Ол біресе т;бір ;переді, біресе от алаула;ан ;;мыра ;переді. Ваняны; білегіне ;ызыл кресті бар а; тарт;ыш тартып ;ойды. Мыстан о;ан келушілерді ;арсы алуды ;мір етті.
Осылайша, орман ауруханасы ашылды!
Бірінші болып аю Михайло Потапыч келді. Ол табанын ;албыр ;;тысымен кесіп алыпты. Оны демалушылар орман;а ла;тырып кеткен екен. Бай;амай ая;ымен басып кеткен, содан жара;ат ал;ан. Мыстан шеше жара;а келіден алып сары ;нта; септі.
– Б;л зы;ыр арамш;бі, сондай ш;п бар, оны та;ы балш;п деп те атайды, ;йткені одан балды; иісі а;;ып т;рады – деп Мыстан т;сіндіріп жатыр, – г;лдері ;са; сары ж;не бал иісі шы;ады. Міне, ;арашы. Мыстан  Ваня;а ;зіні; кептірілген ;сімдіктер жиынты;ын к;рсетіп, Мысы;жан оны ерекше ілтипатпен ;сынды. 
– Б;л жай мысы; емес. Ол мені; кептірілген ;сімдіктер жиынты;ын ;ор;аушым, – деп мысы;ын сипалады. Ал, мысы; ма;;аздана ;орапты пеш ;стіне алып кетті.
– Ал, енді, ая;ын т;йежапыра;пен орап, шырмауы;пен байлап тастаймыз, – Мыстан осы с;зді айтты да д;лізді; айналасында ;сіп т;р;ан к;гілдір шырмауы;ты; ;зын бір саба;ын ;зіп алды.
Та;;ыш ;те ;демі екен! Ж;не байлан;ан жара да ауырмайтын болды. Аю ;уан;анынан ж;не ;;рмет к;рсеткенні; белгісі ретінде ;зіні; ;абыны; ішінен тіс пастасыны; сы;пасын тарата бастады. Б;ріне: Мыстан;а да, ;ш басты айда;ар;а да, Ваня;а да, Мысы;жан;а да тарту етті.
– Сендерді; тістері; а; ж;не сау болып ж;рсін деп сендерге ;дейілеп тіс пастасын жасап бердім! – деп ;уанышын жасыра алмады ол.
Кірпілер келді. Зембілмен тиінді алып келіпті. Ол ;ас;ыр жидегін ;ызыл ;ара;атпен шатастырып, жеп ;ойыпты. Ал ;ас;ыр жидегін тіпті ;ас;ырды; ;зіне жеуге болмайды, ол ;те улы. 
Мыстан кемпір ;зі с;йлеп ж;ріп, о;ан ;ыш ;;мырада;ы жылы ш;пд;ріні ішкізді:
– Орманда, Вань, жа;сы ж;не жайлы, біра; нені; не екенін білу керек. Міне, мысалы, орманда адам;а пайдалы ш;п, жидектер, са;ырау;;ла;тар ;сіп т;р, сонымен бірге денсаулы;;а зиянды, ;ауіптілері де ;седі. Вань, т;сіну керек.
– Шыбынж;т ж;не арам;;ла; – зиянды са;ырау;;ла;тар, ;йткені олар улы, – деді Тиын. Ол енді ;зін жа;сы сезіне бастапты.
– Міне, олар ;андай болады, – ол ;зіні; к;йлегіні; ;алтасынан улы са;ырау;;ла;тарды; суреттерін шы;арды: шыбынж;т, арам;;ла; адам ;шін де ;ауіпті.
              – Шыбынж;т – ;ызыл, оны; ;алпа;ында тары сия;ты ;са; а; д;;гелектер бар, – деп Тиын с;зін жал;ай берді, – арам;;ла; – ая;ы бар кішкене белдемше. Са;ырау;;ла;тарды мен жа;сы танимын, ал жидектерді шатастырамын.
– Орманда м;;ият болу керек, – деді Мыстан.
– Мыстан , улы ш;птер бола ма? – деп с;рады Ваня.
– Болады, шыра;ым, болады. Мен са;ан оларды пайдалыларынан ;алай ажырату керектігін бірте-бірте ;йретем. Б;рін бірден игере алмайсы;. Ал, ;зірге орманда бол;анда, білмейтін г;лдер мен ш;птерді ж;лма. Былай ;ара;анда ;ауіпті емес сия;ты ж;не ;демі болып г;лдеп т;р;андай болып к;рінгенмен оларды; ішінде от сия;ты к;йдіріп т;сіретіндері де болады. Мысы;жан, ма;ан кептірілген ;сімдіктер жиынты;ын ;перші. Міне, мысалы, мына г;л. Мыстан ;ура;ан ж;не ;ытырма ;а;аз;а ;;ыптап тігілген ;демі ;ызыл г;лді алып шы;ты.

– М;ны; атауы к;п. Оны; ;рт шарпымайтын купина, жі;ішке жапыра;ты ша;ан, ;аза;ша – ;аша;ан деген ;ш т;рлі атауы бар. Вань, осыны шатастырма.
– ;аза;ша ;АША;АНДЫ есіме са;тадым, жі;ішке жапыра;ты ша;анды  есіме са;тадым, я;ни оны; жапыра;тары жі;ішке бол;аны ;ой, – деп ;айталады Ваня.
– Мыстан кемпір, неге оны «;рт шарпымайтын купина» деп атайды? – деп Ваня т;сінуге тырысты.
– ;йткені, шыра;ым, б;л ;сімдік ысты; к;ндері г;лді; айналасына ысты; эфир б;ліп шы;арады. Егер ;ш басты айда;ар осы г;лге от ;рлесе, эфир жанып кетеді де, ал от ;алай шарпыса да, г;л ;ртке шалынбай аман ;алады. Міне, сонды;тан оны ертеде халы; арасында  ;рт шарпымайтын купина деп атап кеткен.
– Мен ондай г;лді білемін, – деді Аю.
– Мен де білемін, – деді Тиын.
– Біз оны сырт айналып ж;реміз, – деді а;дар.
– Сен де, Ваня, сырт айналып ж;р, – деді Мыстан .
Міне, та;ы жа;а емделуші келді! ;оян ;зіні; к;жегін ;келіпті. Ол бір ;олымен шешесін, ал екінші ;олымен ішін ;стап т;р.
– О;ан к;рші ала;;а ж;гірме, ;лкен орамжапыра;ты жеме деп ;анша айтсам да ты;дамай барып жеп ;ой;ан. Орамжапыра; ;лкен ж;не оны; ;;рамында нитраттар бар.
– Кешірі;із, «НИТРАТ» деген не? – деп Ваня с;зін б;лді
– К;к;ністер ;те ірі болып ;суі ;шін б;л ;нта; т;ріндегі ты;айт;ыштарды адамдар егістікке себеді. Міне, м;селен, орманны; ма;ында;ы егістікте ірі орамжапыра; ;сіп т;р, о;ан жерден адам денсаулы;ына зиянды нитраттар т;скен.  Б;дан іш ауырады,– деп т;сіндірді ;оян. – ал, бізді;  ;оян орамжапыра;ы болса бір б;лек. Ол кішкентай болса да, зиянсыз. Оны жегенні; ;ауіпі жо;. Мені; к;жегім мені ты;да;ан жо;, ;лкен орамжапыра;ты жеді. Енді не істейміз, Мыстан ? – деп ;оян с;рады.
– Не істейміз, не істейміз! Оны т;секке жат;ыз. Кішкене жата т;рсын, ал мен жанды емдік шай дайындап берейін. ;йрен, Ванюша! Т;ймеда;тан, с;лбеннен, к;ре;отыдан бір-бір ;асы;тан аламыз.
– Т;ймеда; та, с;лбен де, к;ре;оты да бізді; ;йшікті; ма;ында ала;;айда ;седі, – деп Мыстан кемпір оларды к;рсетті. Оларды есі;е са;та, ;мірде керек болады.

Мыстан кемпір келіден ;нта;тал;ан та;ы бірде;елерді ;осты. Ваня оларды; не екенін к;ріп ;лгерген жо;. Мыстан о;ан су ;;йды да былай деп б;йырды:
– Ал,;ш басты айда;ар, ;;мыра;а от ;рле. Солай – су ;айнап шы;ты, онымен бірге ш;п те ;айнады. Енді ш;птен жасал;ан ;айнатпа кішкене тынши т;рсын, сосын біз оны к;жекке ішкіземіз. Б;рін ;олмен сыл;андай ж;лып алады!
– Мыстан, сен неге «;олмен сыл;андай ж;лып алады» деді;? – деп с;рады Ваня.
– ;йткені, мені; о;ымыстым, ерте замандарда ж;регі мейірімді, ;олы шипалы адамдар бол;ан. М;ндай адамдарды; ;олынан ерекше жылу леп ескен. Олар ;олын ауыр;ан жерге тигізсе болды – ауру ;айып болатын. Сонды;танда:  «;олмен сыл;андай ж;лып алады» дейді. ;;ты; ба, шыра;ым?
– Т;сінікті, Мыстан. ;азір ондай адамдар бар ма?
– Бар, Ванюша, бар, кейде оларды ЭКСТРАСЕНСТЕР деп те атайды.
– Іш, іше ;ой пысы;ым! –  Мыстан  к;жекке жас ш;птен жасал;ан д;рі ішкізді.
– Тым ащы екен, – деп ашыр;анды к;жек.
Мыстан с;йлеп ж;ріп:
– Іш, ащы болса да іш, артынан бір ;асы; балды ж;тып жібер, м;ны; б;рі пайдалы. ;алай, жа;сы болды ма?
– Жа;сы, Мыстан, жа;сы, енді анамды ты;даймын – деп к;жек т;секті; ;стінде секіре бастады.

5 тарау. ;ш басты айда;армен емдеу ж;не орманда;ы мереке

– Мыстан кемпір, ал сен ;олы;мен емдей аласы; ба? – деп с;рады Ваня.
– Жо;, Ванюша, мен тек ш;ппен, тамырмен ж;не ;ш басты айда;армен емдеймін, – деді Мыстан.
– ;ш басты айда;армен ;алай емдейсі; сонда? – Ваня та; ;алды.
– Т;к ;иынды;ы жо;. Егер біреулерге суы; тиіп ауырса, ;ш басты айда;ар;а ептеп ысты; деммен ;рле деп б;йырамын, ауыр;ан жер ысиды, суы; кетіп ;алады. ;азір к;ресі;.
Шынды;ында да Ваня осы кереметті к;рді!
Т;лкі жауынны; астында ;алып, беліне суы; тигізіп алыпты. Тере; тыныстай алмай, белін жаза алмай, Мыстан кемпірге емделейін деп ;ре; жеткен.
–;ш басты айда;ар, Лизаветті; б;йірлерін ;ыздыршы! Бай;а – жайлап ;ана,  жиренні; т;гін ;ртеп алып ж;р ме! –  Мыстан жаны ашып.
Айда;ар ;ш жа;тан жылы леппен ;рледі.
– К;не, ;алай Лизавета, жа;сы болып ;алды ма? – деп с;рады Мыстан кемпір.
– Ой, жа;сы болып ;алды,  Мыстан, жа;сы болып ;алды,  ;арлы;ашым! – мен енді билей де аламын.
– Онда биле, – деді ;ш басты айда;ар.
– Сендерде музыка жо;, музыкасыз ;йреншікті емес.
– Музыка жо;ы ;алай? Ал, к;не, ;здігінен ойнайтын сыбыз;ы, бізге билейтін бірде;е ойнашы, – Мыстан ;мір етті.
;здігінен ойнайтын сыбыз;ы ала;;а ;шып шы;ып, ортада ;ал;ып т;рды да, ойнай ж;нелді. Ешкім билемей т;ра алмады. Т;лкі де, ;ш басты айда;ар да, Мыстан кемпір де, Ваня да, Аю – Михайло Потапыч те, Кірпілер де, Тиындар да, ;ояндар мен к;жектер, Мысы;жан да б;рі билеп кетті. К;;ілді музыканы; ;уеніне елтіп к;рші орманда;ы а;дар да билеуге ж;не к;;іл к;теруге келді.
Апала;-топала; деген осы!
А;дарды; б;рі ;;мары тар;а;анша биледі. Мыстан кемпір оларды; б;ріне ;зіні; фирмалы; т;тікшеге ора;ан ;;йма;тарымен ж;не ш;птен ;айнат;ан хош иісті ш;йімен ;;рмет к;рсетті.
Тек, ана б;таны; артында ты;ылып т;р;ан кім?
;, ол ;;йры;ын б;тына ;ысып алып келген ;ас;ыр екен. Зооба;тан ;ашып шы;ып, жолда ;;йры;ын ;а;пан;а ;ыстырып алыпты. Оны да емдеп жазды. 
Ол енді ешкімді, тіпті к;рі ;ш басты айда;арды да ренжітпеймін деп с;з берді.
 
6 тарау. ;ш басты айда;армен ;йге анасына ;айту

Орман ала;;айында ойын-сауы;;а ;ызы;;андары соншама, к;нні; бат;анын да а;;армай ;алыпты. Сол кезде Ваняны; ;йіне ;шып кеткен сауыс;ан оралды.
– Ваня, кешке дейін ;йге оралмаса;, ана; сені ендіг;рі орман;а жібермеймін деді – деген хабарын жеткізді.
;ш басты айда;ар ;шу;а дайындалды. Ваня барлы; а;дармен, Мыстан кемпірмен ;оштасты. Ол о;ан бір шо;ыр дала ш;птерін сыйлады.
– Сен, Ванек, егер ауырып ;алса;, д;рілерді к;п ішуге ;уес болма. Таби;и д;рілер – д;рілік ш;птерден жасал;ан ш;й ;ашанда жа;сы, – деп а;ыл айтты Мыстан  ж;не к;зіне жас алды. Білім;;мар ;рі зерек Ваня о;ан ;атты ;нап ;ал;ан еді. Ол оны ;зіні; немересіндей жа;сы к;ріп ;алды. 
– Жылама, Мыстан, мен са;ан ;лі ;шып келем.;ш басты айда;ар ;келеді.
;ш басты айда;ар орманны; ;стіне ;шып шы;ты да, зымыра;ан к;йде ;ала;а жетті. Айда;ар ;ш т;мсы;ымен бірдей т;шкіріп ;алып:
– ;андай т;тінді еді! – деп реніш білдірді. Ваня оны; ;стінен ;;лап ;ала жаздады. 
– Аз т;тіндетуге болмас па еді? Адамдар, м;нда ;алай дем алады?! – деп б;р;ылдады Айда;ар.

Міне, Ваняны; к;шесі, ;йі, бесінші ;абатта;ы балконы.
– ;амы;па,;ш басты айда;ар, мен са;ан келесі жолы галстук сыйлаймын.
– «Галстук» деген не? – деп с;рады Айда;ар, балконны; ;стінде ;алы;тап т;рып.
– Оны ;семдік ;шін мойын;а та;ады.
– «;семдік» деген не?
– Ол...
Айда;ар б;л кезде алыстап кеткен болатын.
– И;, о;ан жа;а к;зілдірік те сатып ;перу керек, – деп ойлады Ваня.
Балкон есігі ашылды:
– Ванюша! – анасы ;;ша;ын ай;ара ашты.
– Б;л са;ан, анашым, – деп Ваня анасына орман г;лдеріні; шо;ырын ;сынды.