ШъхьакIо зышхырэр шъхьэ шхыгъо ефэжьы

МатIыжъ Аминэт.

Сурэт шъхьэтехъо плъыжь пIуакIэр къызтырихъуи, джыри зэ гъунджэшхом Iууцуи ишъыпкъэу зэплъыжьыгъ. Мы техъуак1эр чэчэн бзылъфыгъэ горэм бэ ш1агъэу къыригъэлъэгъугъ, ыгуи рехьы ык1и къезэгъэу бэмэ къыра1о. Гъунджэм рилъэгъуагъэм ыгъэрэзагъ. «Шъхьэтехъор плъыжьыIо аIон, ау зытесхынэп»,- гукIэ зэриIожьи, унэм къикIыгъ. Адрэ чылэ цыпэм кIощт, помидор рассадэ Валэ къыритынэу къыгъэгугъагъэшъ непэ къыхьыжьын фае, армырмэ гъонлэщт.

КIощтыр Iофа, сэIо, а урам кIыхьашхоу зэрыкIощтым зыми фэмыежьы ешIы. Джыдэдэм, сыхьатыр плIы - тфым адэжь, Iоф зимыIахэмэ афэдэу, блэкIырэр зэрагъафэшъ зэкIэ тетIысхьапIэхэм атесых. Сурэт лъэшэу хэщэтыкIыгъ, къэлэпчъэжъыер къыIуихи урамым къытехьагъ. УнэгъуитIукIэ пэчыжьэ щагум 1ут тет1ысхьап1эм Асетырэ ФатIимэтырэ тырилъэгъуагъэх.

- Муары, зэкIэмэ яIоф ыгъапэрэхэри хьазырых.
Сурэт дэIэбаи шъхьэтехъор тэрэзымэ ыуплъэкIугъ. НыбжьыкIэжьэп, илъэс тIокIищым блифыгъ, ипшъашъэхэр дэкIуагъэх, ахэм къапыфэгъэ пхъорэлъф цIыкIухэми янасыпхэр дэхэ дэдэу зэпэфэх. ЗэкIэри дэгъу, зыщыукIытыхьан фэди ыкIыб къолъэп, ау урам кIыхьажъым рыкIоным ыпэу лIэныр къыштэн. Бзэгур арыба, сэIо! Пылъынэп еIошъ – фэлъэкIырэп.

Асетырэ ФатIимэтырэ зэгъунэгъу шъыпкъэу мэпсэух, яшъхьагъусэхэр дэхэкIае шIагъэ зямыIэжьыхэр, кIэлэ зырызыхэр апIугъ, рагъэджагъ, ахэм якIалэхэми, апхъухэми бын-унэгъо зэтегъэпсыхьагъэхэр яIэх, сабый тIурытIухэри къапыфэжьыгъэх. НыбжьыкIэхэр Мыекъуапэ дэсых, ныуитIур зэсэгъэ къуаджэм афыдэкIыхэрэп. Шъыпкъэр пIощтмэ, яунэхэм уаблэхъопсыкIынэп, адрэ къоджэдэсхэм афэдэу, помидорым хахыгъэ ахъщэмкIэ ашIыгъэх. Алрэгъухэри, IэпIэ шъабэхэри, а лъэхъаным «стенкэ» къежьэгъакIэхэри – зэкIэ ящыкIагъэр пкIэнтIэпсыкIэ зэрагъэуIугъ. Ахэр къафэбгынэрэп. ЕтIани, сыдэущтэу чэмы, чэты, хатэ - зыIозэ псэугъэр, бзыу лъэягъэм фэдэу, къат пчъагъэ зэтет унэм щыпсэунэу еуцолIэна? Шыкур, джыри чаных, ашъхьэ иIоф агъэцэкIэжьэу мэпсэух.

Мафэм ашIэн агъоты, ау тыгъэм ыкIуачIэ нахь макIэ зыхъукIэ, апэ къыдэкIыгъэм итетIысхьапIэ щызэIокIэхэшъ, ошъочэпэ зэхэогъу нэс щысых. Непэ къэбарэу чылэм дэлъыр зэрагъафэ, блэкIырэм тегущыIэх. Джар язэщтегъэу - «япчыхьэзэхахь». ДжырэкIэ «бысымыр» - ФатIимэт.

- Шъуипчыхьэ шIу! Псауныгъэр сыдэу щыта?
- Алахьэм шIу уелъэгъу! Къеблагъ, къеблагъ, Сурэт!
- КъэтIыс, зыгъэпсэф. Адэ шIыгъэ зэпытышъ, мы шъхьэтехъор ямышIыкIэу дахэу зэрэзытепхъорэр сшIэрэп сэ! - БзылъфыгъитIум къэтэджыхэ фэдэу зыкъагъэсысыгъ.
- Шъущыс! ШъумыгумэкI! – Сурэт, ныуитIум сэлам арихи, ыпэ ригъэхъугъ.

- ЗэныбжьыкIэм мыщ идэхагъэ уеплъэкIыщтыгъэп, аIо! - Асет зищэизэ бзылъфыгъэм кIэлъыплъагъ.
- Сэ къысэупчIыри, къыосIощтба. – ФатIимэт гупсэфэу къэтIысыгъ. Джы зэщыщтхэп.
- О тичылэ укъыдэхъухьагъэпышъ къэбар пшIэрэп. А, си Алахь! Нэр пIэпихыщтыгъэ! Олъэгъуба, ыныбжь зэрэхэкIотагъэм емылъытыгъэу, джыри идэхапсэ зэрэпыт.
Хъулъфыгъи, бзылъфыгъи, жъи, кIи – ар зылъэгъугъэу зышIомыдэхагъэ сэ сшIэрэп.

КъопцIэ-фыжьыбзэу, нэпцитIур тетхыхьагъэм фэдэу, нэкъарэхэр къыкIэлыдыкIыхэу, пчанэр игъэтIыикIыгъэу, къыIощтым емыгупшысэжьэу – илэгъухэм къахэщыщтыгъэ! Сурэт шъыпкъагъ! Икъэбар чыжьэу Iугъэти, къоджэ кIалэхэм ямызакъоу, псэлъыхъохэр чылагъохэм къарыкIыхэти къыфакIощтыгъэх. Къахихын ыIомэ зыхэдэщтыр хъоигъэ.
Епэсыгъэ къыкъокIынэу ашIагъэп. Ау Тхьэшхом зэкIэ зэригъэфэгъахэба?
ФатIимэт гукъэкIыжьхэм чыжьэу халъэсагъ: ежьри Iоф ышIэу, ныбжьыкIэхэм адыригъаштэу, пэрытхэм ащыщэу зыщэт лъэхъаныр сыдэу тхъэгъо дэдагъа! Ынэгу къэнэфыгъ, макъэми зыкъызэблихъугъ:

- Зы мэфэкI горэм, сыхэмыукъорэмэ, Маим иапэрэ мафэр ары, район гупчэм тырагъэблэгъагъ: дэгъоу Iоф зэрэтшIагъэм къытегущыIагъэх, сценэм тыкъыдащаезэ щытхъу тхылъхэмрэ, шIухьафтынхэмрэ райкомым иIофшIакIохэм къытатыгъ. Тембот ыцIэу кIэлэ шIагъо райкомым Iоф щишIэщтыгъэ. Джа мэфэ дэдэм ащ ти Сурэт ыгу рихьыгъ.

Пчыхьэ зытIу нахьыбэ тыримыгъашIэу, тикъуаджэ щыщэу Iоф дэзышIэрэ кIалэр гъусэ къышIи, псэлъыхъо Сурэт дэжь къэкIуагъ. КIэлэ ныбжьыкIэмкIэ - иIэнатIэ лъагэ, уипсэлъыхъомэ урымпэгэн плъэкIына? Сурэт, кIо сыд? Пшъэшъэ къызэрыкIо цIыкIу, сэнэхьат гъэнэфагъи IэкIэмылъэу заводым щылажьэщтыгъэ, хэтэрыкIхэр зыщызэхашыпыкIырэ цехым чIэтыгъ. Ау пшъашъэм идэхагъэ кIалэр дихьыхыгъ. Уишъхьагъусэу къыпфалъэгъункIэ сыда зымыуасэр!
 
Маза, мэзитIуа тешIагъэр, зы пчэдыжь горэм къэбар гушIуагъо къоджэдэсхэм къалъыIэсыгъ:
- Тыгъоспчыхьэ ти Сурэт дахэ дэкIуагъ! Алахьэм лъэпэ мафэ регъэдз! Зыфащагъэхэм нысэ мафэ афешI! НасыпышIо Тхьэм ешI! – ЗэкIэ агу къадеIэу гушIуагъэх. Ехъопсагъэхэри ахэмытыгъэу щытэп, ау анахь пшъэшъэ дахэм хэт енэкъокъуна!
Ет1анэ къэбарым ишъыпкъапIи къяIугъ - пшъашъэр ахьыгъ.

- Хэта? КъакIоштыгъэмэ ащыща? ТэрэзыIуа? Тембота, шъуIуа? – кIэупчIакIохэр Сурэт янэ дэжь къэкIуагъэх.
- Мыекъуапэ щыщэу, Аслъанбэч ыцIэу, къакIощтыгъэ кIалэм ыхьыгъ. Сурэт IофшIэ къикIыжьыгъэ къодыеу, моу къэлэпчъэжъыер къыфишIыжьынэу къызэтеуцуагъэу, зыгорэ къеджагъэу зэхэсхыгъэ. ЕтIанэ кIым-сым къызэхъум, гуцаф къэсшIи, унэм сыкъилъэтыгъ, ау машинэ горэ къогъум зэрэкъолъэдагъэм фэшъхьаф зи слъэгъугъэп. – Сурэт янэ Гощэунай нэмыз-Iумызэу къяплъи хэщэтыкIыгъ.- ЛъыкIуагъэхэм «сыфай, сыкъинэщт» ыIуи къадэкIожьыгъэп.

ТIэкIу-т1эк1узэ къэбарыри агъэтIылъыжьыгъ, адэ рыгущыIэ зэпытынха? НэмыкI къэбарыкIэхэри щыIэныгъэм къыхэтаджэхэба!
Сурэт тыщым бэрэ къакIощтыгъэ, ынэгу укIаплъэмэ зэрэнасыпышIор къыуигъашIэу: чэф, кIэракI, гъэтхэ къэгъагъэм фэдэу идэхагъи зыкъызэIуихыгъ. Иунагъо зэгурыIоныгъэ зэрилъыр гъэнэфагъэ. Пшъэшъэжъые цIыкIуитIу къафэхъугъ.

Дэгъу дэдэу зэдэпсэух къытшIошIыщтыгъэ, ау етIанэ къахэхъухьагъэр сшIэрэп. Къэбархэр къырахьыжьэгъагъэх: «лIым бзылъфыгъэ горэ ыгу рихьи, ибын хэкIыжьыгъ», «хьау, Сурэт ары хэкIыжьыгъэр», «зыпылъыгъэ бзылъфыгъэм сабый фигъотыгъ» - Iэджи зэхэтхыгъ. ИшъыпкъапIэ зыми къытфиIотагъэп, ежь къызхигъэщыгъэпти, тэри тыкIэупчIагъэп, ау ахэм зыгорэ къахэмыхъухьагъэу а гущыIэхэр къежьэгъагъэхэп.
 
Ежь, джа зэрэплъэгъу - шIыгъэ зэпыт, гушIубзыу. Гъатхэм къэкIошъ хатэр арегъэлэжьы. Аслъанбэчи тхьамафэм зэ машинэкIэ къыдэлъадэ, мэзэ гъэпсэфыгъом мэфэ тIокIым мыщ дэсых, мэфипшIэу къанэрэм хым зэдакIохэшъ, зыкъагъатхъэ. Бжыхьэм аугъоижьыгъэ лъэжьыгъэмрэ банкэ зэтегъэчэрэзагъэхэмрэ - помидори, нэшэбэгуи, варенье зэфэшъхьафхэри – хъущэ зыдащэжьышъ, гъатхэр къэсыфэ къалэм дэсых.

- Адэ, кIымафэм зи унэм екIурэба? АхъункIэрэба?
- Унагъо горэ ыпкIэ Iамыхэу рагъэсы. Ахэр дэгъу дэдэу унэми лъэплъэх, щагуми, хатэми афэсакъых. ЕжьхэмкIи, исхэмкIи федэ. Къеблагъ, Нэфсэт! КъэтIыс. Зыгъэпсэф, чыжьэу укъэкIыгъ, о!
Гъогум зэпрыдзыгъэу псэурэ хьэблэ ныор къакIоу алъэгъугъэти, дэсэмэркъэухэзэ къызщытэджыкIыгъэх, зэлъыкIуатэхи чIыпIэ ратыгъ.

- Зэхэшъухыгъа? Къэсэирэ ягуащэрэ Мыекъуапэ къыдэкIыжьых аIуагъ.
- Ары. КIалэм унэр къыфагъани, ежьхэм щагужъ-унэжъым къагъэзэжьыгъ.
- Ари сыдэу гъэшIэгъона? Яжъышъхьэм хатэ афэшIэжьыщта, чэм афэIыгъыжьыщта? Ахэр уимыIэу чылэм удэсын плъэкIыхэщтэп. – КъэбарыкIэм пчыхьэ зэдэгущыIэгъур лъегъэкIуатэ. УзтегущыIэн пае укъэнэна? ЧIыпIэ уимыкIыхэу, тетIысхьапIэм утесэу - къэбарыр къыпфахьыщт.

Сурэти адрэ къоджэ цыпэм нэсыфэ ыгу къэкIыжьыгъэр бэ. НасыпышIо дэдэу зилъытэжьызэ, жьыоешхо къызщежьэщтым ошIэ-дэмышIэу дунаир къызэрэушIункIырэм фэдэу, ищыIэныгъэ шIуцIамэр тырихэу зыкъызэблихъугъ.
Сыдэу къиныгъа а уахътэр!

Аслъанбэч дэгъоу иIоф зэпыфэщтыгъэ: IэнатIэми, лэжьапкIэми ахэхъуагъ. Унэ къаратыгъ. Сурэт Iоф ышIэщтыгъэп: пшъэшъэжъыехэм апылъэу, мэпщэрыхьэ, мэтхьакIэ, мэлъакIэ - ыIозэ мафэхэр кIощтыгъэх.

Аущтэу илъэсибл тешIагъ. Любэ, янэ фэдэкъабзэу дэхэ дэд, еджапIэм чIэхьагъ, Ирэ, ятэ нахь фэд, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм макIо. Аслъанбэч Iоф горэхэр иIэу, ытхын фаер бэу ыIозэ, нахьыбэрэ къэгужъо хъугъэ. Сурэт тIэкIу егыи зыхъукIэ, зэримгуапэр къызхигъэщэу, губжыгъэу къытехъупкIэуи къыхэкIыщтыгъэ:
- Сыда пфэмыгъотырэр? Пшхыни, пщыгъыни ущыкIэрэп, узфаер зэкIэ къыпфагъэсы!
Бзылъфыгъэр ыгукIэ мырэхьатэу, чIыпIэ имызагъэу, зыгорэм къызэригъэгумэкIырэм ежь-ежьрэу гу лъитагъ.

- Сыда мыщ фэдизэу сызымгъэрэхьатэу сыкъезфэкIырэр? – Мафэ къэс тхьэм елъэIу, - гукIэгъу къытфэшI, си Алахь!
Сурэт иунэгъо-унашъо, пшъэшъэгъур хэгъэкIи, ышыпхъухэми афиIуатэщтыгъэп, ау къэлэдэсхэр зыщымыгъуазэхэ щыIа? Мыекъуапэ, къуаджэм фэд, дэсхэр зэк1э зэмынэIуасэхэми зэрэлъэгъух, анапэкIэ зэрэшIэх, нахьыбэм якъэбари ашIэ.

Ишъхьэгъусэ изекIокIэ – шIыкIэхэм Iоф дэзышIэхэрэм гу лъатагъ, кIэупчIэхэзэ ишъыпкъапIэ зэрагъашIагъ ыкIи псынкIэ дэдэу хаутхыдзагъ. Зи зэхэзымхыгъэр унэм ис бзылъфыгъэр арыти, бащэ тырамыгъашIэу ащи къэбарыр къылъагъэIэсыгъ. Зэхихыгъэм Сурэт лъэшэу зэридзагъ: илъэситIу фэдиз хъугъэу ишъхьагъусэ бзылъфыгъэ горэм пылъ, зыщыпсэурэ урамыри, унэри къыраIуагъ.

Сурэт игукъао къызхимыгъэщэу, лIым дахэу зэрэпэгъокIыщтыгъэм къыщимыгъакIэу, гуцаф римыгъэшIэу бзылъфыгъэр зэригъэлъэгъунышъ, иIоф зынэсыгъэ шъыпкъэр зэригъэшIэнэу рихъухьагъ. ЕтIанэ зэрэпсэущтым еусэщт.

ТхьамыкIэм кIэхэкIыгъэр къэIотэгъуай. Ыгу зэгоутыгъэп нахь, зи къелыгъэп, ау щытми, зиIэжагъ: пшъэшъэжъыехэм агу цIыкIухэр ыкъутэхэу, бырсырым хэхьанхэу, гущыIэ гомыIухэр ятэрэ янэрэ зэраIоу зэхаригъэхынэу фэягъэп. Зыфэмысакъыжьымэ, ыжэ къыдэкIыщтымкIэ зыщыщыныхьэжьыгъ. Зыгу плъырэм дахэ ыIощта!
Исабыйхэмрэ, ежь Сурэтрэ аблэхъопсыкIи, ышъхьэ фимытыжьэу, зыми щымыукIытэжьэу Аслъанбэч зэхъулIэгъэ бзылъфыгъэр елъэгъуфэ зэгоутын шIошIыгъ.

Ылъэгъугъэр, кIо сыд? Нэгъыф, одыжъ тхьамыкI… Уапэ зэпичыгъэми гу лъыптэщтэп…
- Сыда ущ хи-лъэ-гъуа-гъэр? – Сурэт ыгу зэIупкIагъ, ынэпсыхэр къышIуечъэхыгъ. ЗэкIэм къарыунчъэ къэхъугъ. Паркым дахьи, къогъу чыжьэу цIыфхэр хъатэу зыдэмыкIорэ къуапэм къот тетIысхьапIэм щефэхыгъ.

Бзылъфыгъэр къышIэжьыгъ. Евдокия. Дуся аIозэ еджэщтыгъэх. Аслъанбэч пневмония зэхъум уцыр къыхэзылъхьэщтыгъэр ары. Мэфэ тIокIым ехъу чIэлъыгъэти, Сурэт щэджагъуи, пчыхьи блимыгъэкIэу, сымэджэщым кIо зэпытыгъ: ышхыщтыр фихьыщтыгъэ, щыгъынхэр зэблыригъэхъущтыгъэ. Гуцаф ышIыгъэп.

- Еплъ ащ имэхъэджагъэ! ЗыIэпищэшъугъ! Сипшъэшъэжъыехэм ятэ атрихынышъ, сэ сычIыригъэдзынэу, тиунагъо зэтричын ыгу хэлъэу тауж къихьагъ.- КIэхэкIыгъэр тхьэ закъом ешIэ. Зэрэщысыгъэр зыфэдизыри ышIэжьырэп, ышъхьэ упэрэзагъэм фэдэу, зэрыкIорэ гъогур ымылъэгъужьэу, ерагъоу унэм ышъхьэ къыгъэсыжьыгъ.

Ащ фэдэ гузэжъогъу ухэфагъэу, шъэфэгъу горэ уимыIэмэ угу зэгоутынба?
Эммэрэ Сурэтрэ зэгъунэгъу шъыпкъэх, япчъэхэр «зэIоплъыхьэх». Игъунэгъу ишъэф горэхэм ежьри ащыгъуаз, зы гущыIэ ыжэ къыдэкIыгъэу, цIыф фиIотагъэу зэхихыгъэп, адрэри - джащ фэд. Бзылъфыгъэу ыгу еIэжьыгъэм иунагъо ихъухьэрэм гъунэгъур  щигъэгъозэнэу ыгу къихьагъ. Пчыхьэ горэм къеджагъ:
- КIэщыгъо горэкIэ усхьакIэщт, Эмма, къеблагъ!

- ТызэкIэлъырыс, ау макIэу тызэхэхьэ. Ренэу Iоф мыухыжь унэм илъ. Укъезгъэблагъэ сшIоигъо зэпыт, ау «бын- унагъор пылъ, Iоф иIэ зэпыт» сэIошъ, зысэIажэ,- Эммэ зэригуапэр къыхэщэу гушIуагъэ.
- КъэтIыс, хьалыжъор мыучъыIужьызэ пшхын фае, армырымэ уигъатхъэрэп,- Сурэт къоехьалыжъо стырхэр зэрылъ лагъэр къытыригъэуцуагъ, щэ гъэпщтэгъэ чъыIэр тас дахэм къыригъахъуи, ихьакIэ къыфигъэкIотагъ. – ХаI. Тхьэм пае, умыукIыт.
Эммэ ишъэожъыерэ Любэ цIыкIумрэ зэдеджэхэти, гущыIэныр ахэмкIэ рагъэжьагъ. ТIэкIу-тIэкIузэ Сурэт зыгъэгумэкIырэ Iофыми къынэсыгъэх. Зэхихыгъэр ыгу къызэреорэр къыхэщэу Эммэ щтагъэу къыIуплъыхьагъ:

- Адэ джы ущысыщта зи умышIэу?
- СшIэрэп сызэусэщтыри, сшIэщтыри.
- Парткоми, профсоюзи къэмыгъанэу, а Дусем изекIуакIэ афэIуат. КъыдэрэгущыIэх! ЯIофшIакIо зэрэмыщынэ-мыукIытэр арэшI. Сыда, о ащ фэдизыр зыпкIэхэкIыкIэ, ежь рэхьатэу зыфэпсэун фаер? О уиунагъо уфэбанэ - зи емыкIу хэслъагъорэп!
- Аслъанбэч, ар ыгу рихьыхэнэп,… ыдэнэп.

- Сыда, Аслъанбэч уеупчIыжьынышъ, разрешение Iыпхынэу щыта? О уигуапа къыуишIэрэр? Ей! ЗыгорэкIэ ышIагъэмкIэ къыоупчIыжьи фэудэгъагъэу, укIэгъожьыгъэмэ къаIо? – Гъыни-щхэни зэхэт зыфаIорэм фэдэу, зынэпс езылъэкIэхыщтыгъэри сэмэркъэум лъэшэу ыгъэщхыгъ.

- Зэспэсыжьэу сыкIошъуна? СшIэрэп нахь тэрэзыр.
- Ар хэгъэкIи, ежь Аслъанбэч зыIутым ипарткоми укIощтба! СэукIытэ пIонышъ, уибын птырахыфэ уежэу, рэхьатэу ущысыщта! Тыда зыщыпсэурэр а хьадэкъазыр?
Сурэт тэджи тхылъыпIэу адресыр зытетхагъэр исумкэ цIыкIу къыдихыгъ.
- Мары, - къыфищэигъ,- сшIэрэп зыдэщыIэр мы урамыр.

- А-а-а, сэшIэ! Псыхъом зэпрыдзыгъэу мэпсэу. Уфаемэ сыкъыбдэкIощт джыдэдэм.
- Сыда сыкIомэ къэсшIэщтыр? Аслъанбэч тыIэкIэлъагъоми сыда есIощтыр?
- Ишъхьангъупчъэхэр хэдгъэтэкъущт! – Эммэ ыгу зэрэплъыгъэм ифэшъушэу къэгущыIагъ.
 
- Зэгу, Эм, ащ сыкъегупшысэн фае, - ыIуи, гъунэгъур бысымгуащэм ригъэкIыжьыгъ.
ТIэкIу тешIагъэу Аслъанбэчи къихьажьыгъ. Хабзэ зэрэхъугъэу, къэмыгущыIэу ыкIи къемыплъэу, гъолъыпIэм екIужьыгъ. Сурэт, лIым дэгущыIэн ыгу хэлъэу зыфигъэзагъ, ау етIанэ кIэгъожьи, зиIэжагъ: ежь зэрэзекIощтри, ыIощтри, ыгукIэ зыфаери джыри къыгурыIуагъэп. Егупшысэн фае. Адрэ чэщ мычъыеу къекIугъэхэм анахь мытхъагъоу ари кIуагъэ.

Зытриубытэщтымрэ зэусэщтымрэ ымышIэу, джыри мазэ тешIагъ. Зы пчэдыжь горэм пшъэшъэжъыехэмрэ Аслъанбэчырэ икIыгъэхэу, Сурэти ежь зыгъэпэрэ Iофым егупшысэзэ, ышIэрэри ынэхэм амылъэгъужьэу унэр зэIихыгъ, гыкIагъэ, пщэрыхьагъэ.

- Сыди сихьайнапа? Пчыхьашъхьэ Эммэ зыдэсщэнышъ, а хьадэджадэм ишъхьангъупчъэ апчхэр згъэтэкъощт! ЕтIанэ… сыкIощт тIуми яIофшIапIэхэм! Ежьхэм укIытэ ашIэрэп, сэ сыд «хьайнапа» сызпылъыр? Мыхъуми сыгу жьы дэзгъэкIын! – Ымакъэ Iэтыгъэу, зыгорэм дэгущыIэрэм фэдэу, ышъхьэ рыгущыIэжьызэ, ыгу еIэжьыгъэ бзылъфыгъэм рихъухьагъ.

Щэджагъом Любэ цIыкIум пэгъокIын ыгу хэлъэу зигъэхьазыр пэтзэ, шъхьангъупчъэм 1ухьи щагум зыдаплъэм, ятэрэ пшъэшъэжъыемрэ къэкIожьыхэу ылъэгъугъэх.
- Тыгъужъышхо горэ мэзым хэлIыхьагъа шъу1уа! – зэресагъэу ымакъэ Iэтыгъэу зэриIожьыгъ. Щэджэгъо уахътэм лIыр унэм къызимыхьажьыщтыгъэр илъэсми къехъугъ.

ГуIэзэ Iанэм техъо дахэр къытрихъуагъ, лэгъэ лъапIэхэр къыштэнэу фежьи, етIанэ зызэтриIэжагъ:- «Самбыр, Сурэт, самбыр!». МашIор къызкIэнэгъэ нэгушъом псы чъыIэ къыригъэчъэхыгъ. ИшIуагъэ къэкIуагъэ фэдэу къыщыхъугъ.
Пчъэ макъэ къэIугъ. Любэ цIыкIум, пцIашхъом фэдэу, еджапIэм чIэлъ къэбархэр ятэ феIуатэ, адрэри чэфэу, нэгушIоу пшъэшъэжъыем Iуплъыхьэзэ едэIу. Зэрэгъэщхых.

Сурэт ылъэгъурэр ыгъэшIагъоу, ышIошъ мыхъоу тIэкIурэ кIэдэIукIыгъ, етIанэ зи мыхъугъахэм фэдэу, пщэрыхьапIэм къычIэкIыгъ:
- ШъуIэхэр шъутхьакIых. Iанэм къытезгъэуцуагъэр шъумгъэучъыIыжьэу шъукъэтIыс.
Аслъанбэч ыIэхэр ытхьакIынэу зэкIом, янэ пшъэшъэжъыем еупчIыгъ:
- Тыдэ уятэ ущыIукIагъа?
- Пап сэ къыслъыкIуагъ. КIэлэегъаджэм зыIуигъакIи, сызэреджэрэм кIэупчIагъ.
- Адэ сыда къыриIуагъэр?
- Зэхэсхыгъэп. Пап къызчIэкIыжьым, сегугъунэу, джы сызэреджэрэм къыщысымыгъэкIэнэу къысиIуагъ.

Сурэт ылъэгъурэмрэ зэхихырэмрэ ыгъэшIагъоу, зыфихьыщтыр ымышIэу, щэджэгъо гъэпсэфыгъор ыухэу лIыр IофшIэ дэкIыжьыфэ, зэгоуты пэтыгъ. Аслъанбэч подъездым зэрэчIэкIыгъэм лъыпытэу, бзылъфыгъэр Эммэ дэжь чъагъэ. ЗэкIэ фиIотагъ:
- Сыд къепIолIэщтыр, сиподруг?
- КъесIолIэщтыри? Е Дусем къыфыгъ, е ежь хьадэкъазыр фыкIаеу ыфыгъ! Сэри сфыщт ащ ылъапсэ. УмыгумэкI!

Пчыхьэм Ирэ цIыкIур кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм къырищыжьыгъэу Сурэт унэм къызехьажьым, Аслъанбэч къэкIожьыгъэу исэу ылъэгъугъ. 
- Сыда шъуIуа хъугъэ шъыпкъэр? Эмми кIодыгъэ, щэджагъом зэрикIыгъ,- мэкIэ-макIэу гущыIэзэ шъхьангъупчъэм зыIохьэм, игъунэгъу бзылъфыгъэр къэкIожьэу ылъэгъугъ. Чэфэу пчъэIупэм Iусхэм зыгорэ ариIуагъ. ЗэкIэри зэрэгъэщхыгъэх. Сыда шъуIуа къыIощтыр? ИтеплъэкIэ, къэбар гъэшIэгъон къызэрихьырэр къыхэщы.
КъэкIожьыгъэхэр псынкIэу ыгъашхэхи, Эммэ дэжь илъэдагъ.

- Подруга, гушIуапкIэ къаштэ!- Гъунэгъур сэмэркъэузэ къыпэгъок1ыгъ.
- КъаIо сызэгомгъэутэу.
- ТхьамафэкIэ узэкIэIэбэжьымэ, Дусем янэ сымэджэ дэеу къыфаIопщыгъэти, отпуск аIихи, Комсомольск-на- Амуре кIуагъэ. Тыгъуасэ IукIыжьынэу "заявление" къыгъэхьыгъ. Иуни фащэжьынэу гъунэгъумэ къялъэIугъ.

Сурэт къыщыути къэгъыгъ: мыщ фэдиз мэзэ пчъагъэм ыщыIагъэри, кIэхэкIыгъэри, къызхимыгъэщэу ыушъэфыгъэри, гъунэм нэси, хьайнапэм къымыубытыжьэу, ышIэн ыгу хэлъыгъэхэри- зэкIэ зыфэмыIэжэжьэу къышIудэкIыгъ. Дэгъоу зигъэгъыкIи, ынэгу псы чъыIэкIэ зетхьакIым, ыгукIэ нахь псынкIэ хъугъэ фэдэу къыщыхъугъ, ау джыри бэрэ шъхьакIом ышхыгъ.

ТIэкIу-тIэкIузэ ыгуи къэшъэбэжьыгъ. «Ащ тычIидзынэу фэягъэмэ, Дусем ыуж ихьаниешъ, зыщыпсэурэм кIощтыгъэ. Къыфэмытхагъэу ар щытэп, ау кIуагъэп, тычIидзыгъэп. Тэры къыхихыгъэр! Хэмыукъорэ щыIэп. Сеплъын фэзгъэгъушъущтмэ…», - зэушъыижьызэ мэзэ пчъагъэ тешIагъ.

ЯщыIакIи зэтеуцожьыгъ, пшъэшъэжъыехэми еджапIэр къаухи, тIури Краснодар мединститутым щеджагъэх, врач хъугъэхэу Мыекъуапэ къагъэзэжьи, унагъо ихьагъэх, сабыйхэр къафэхъугъэх. ПхъорэлъфиплI Аслъанбэчрэ Сурэтрэ яIэшъ, агъашIох, ежьхэми гухахъо хагъуатэ.

Гупшысэм хэтэу, гу лъимытэу урам кIыхьэр къыкIугъ. Рассадэри ышти псынкIэу ыгъэзэжьыгъ. Неущ Аслъанбэч игъусэхэу пхъухэри, махълъэхэри, кIэлэцIыкIухэри къэкIощтых. Сарэт иIахьылхэри пхъорэлъфыхэм афэзэщыгъэхэшъ, яжэх. Шашлыкхэр агъэжъэщт, загъэпсэфыщт - зэрэлъэгъуных, гу зэщафэн.

Илъэс тIокIырэ тфырэкIэ узэкIэIэбэжьымэ иунагъо зэтечынкIэ бэп иIэжьыгъэр. ЗимыIажэу, плъыр-стырым хэтэу, шъхьакIомрэ гукъаомрэ зыраригъэфыжьэу Дусем ишъхьангъупчъэхэр хигъэтэкъухэу, партком, местком ыIоу - Iофым тIури къыIуаригъэфыгъагъэмэ…

Сыд щыIакIа джы ежьми ипшъашъэхэми яIэщтыгъэр? Насыпыми акъыл ищыкIагъ, ау анахьэу ищыкIагъэр – щэIагъэ! Ащ Сурэт дэгъу дэдэу щыгъуаз.
ШъхьакIо зышхырэр шъхьэ шхыгъо ефэжьы. ИжъыкIэ адыгэхэм аIуагъэу щыIэныгъэм къымыгъэшъыпкъэжьыгъэ щыIэп.


Рецензии
\\ИжъыкIэ адыгэхэм аIуагъэу щыIэныгъэм къымыгъэшъыпкъэжьыгъэ щыIэп\\ = ар шъыпкъэ дэд... Рассказ ш1агъу, акъылышхэ хэлъэу.
мыр корректор зысш1ыгъ, бгъэтэрэзыжьыным пае)). !къэмыгыщыIэу","кIэпчIагъ","къэкIожьыгъазэу","гъунъгъумэ","ыштиЮ".

Асна Сатанаева   17.01.2018 17:44     Заявить о нарушении
Опсэу, Асна. Сыхэплъэжьын фаеу сэри сэлъытэ. Мыр сымгъэтэрэзыжьыгъэу дэлъыгъэр арын фае. Адрэр згъотыжьырэп.

Аминэт Матыжева   20.01.2018 20:55   Заявить о нарушении