У мландым нолтымаште

У МЛАНДЫМ Н;ЛТЫМАШТЕ
Алексей ПЕТРОВ
Ойлымаш
Шукерте огыл мый декем пошкудо ял гыч л;мынак унала рвезе годсо, Торъял селасе механизаций школышто пырля тунемме годсо Миклай йолташем толын кошто. Тудын дене ме вич ий нарат вашлийын огынал ыле. Лач тынар жап тудо м;ндыр Казахстан кундемыште у мландым, целинам н;лтымаште тыршен.
Мыйже кызыт йотке кок шочшан ачат лийын шуынам гын, Миклай але мартеат качымарий радамыште шога, ешым поген шуктен огыл, тугак шкет коштеш. Чын, чылт шкетшак огеш иле – ондаксыжлак, шон*гем шушо ача-аваже дене пырля. Но кызытше ынде к;лынак ешан*аш шонен пыштен. Тидын нергенак мый денемат ик гана веле огыл мутым лукто.
А ик кастене, монча деч вара чайым й;ын шинчымына годым, рвезе годсо йолташем целинасе илышыже гыч ик с;ретым шарналтыш.
- Тунам ме, - т;н*але Миклай, - Казахстан степь покшелне, кок-кум ий ончыч гына чон*аш т;н*алме у посёлкышто иленна. Чаплын, к;лынак чон*ен шындыме п;ртшат але коло-кумло наре веле лийын. Молышт – вашкен гына, он*а гыч веле ыштыме барак але вагон-шамыч. А чаплын чон*ымо у п;рт-шамычшым т;шка погынымаште кан*ашыме почеш, ешан-влаклан гына пуэденыт. Адакше, ешан-шамычшат чыланат чот тыршыше ончыл пашаен* але вуйлатыше лийыныт. Мом ойлаш, тыгай пиалан калыклан ме шке семынна к;раненнат. Нунылан ынде чыла й;нештарыме: шокшо, кок-кум п;леман п;рт, воктенак ныжылге пелашышт, малаш - пушкыдо т;шак... А мемнан мо? Тале й;р годым витыше ужар ва¬гон, пешкыде олым кожгож, а ;ндал возашет - к;пчыкла чумыртымо комбинезон але фуфай¬ка... Вот и чыла. Иле да пашам ыште, пайдам кондо, шергакан качымарий. У мланде, Казахстан степь тыйым огыт мондо.
Ик гана веле огыл семынем тыге шоненам: «Уке, мыланемат, очыни, ешан*аш жап шуын. Пашаште мый шен*гелне ш;дырнылмашем уке, портретем эре Почет он*аште кеча. Теве шкенан марий мландыш, Лаж кундемышкем отпускыш каемат, товатат, ;дырым марлан налын, пеленем тышке, целинашке кондем». Тольык отпуск мартенже эше тора лийын. Кодшо гана мартыште веле канен толынам. Тунамжат чонлан келшыше ик ;дырымат шым вашлий…
Южгунамже туштат иктаж-могай чевер т;рван, чиялтыме ;пан руш Тайрам муын, марлан налын шындашат рат лийынам. Лачак тидыж деч, тыге важмалдыкын ыштыме деч ик амал чараклен. «Чу, - шоненам, - але кызытак мыланем ;дырым налаш огеш лий. Мый дечем ончыч черетыште вес каче – чон*ышо-влакын бригадирышт Василий Семенович Бандысик уло».
     Тудын дене пырля мый да эше ик рвезе, тудыжо мый дечемат самырык лийын, вагонын ик изирак ужашыштыже иленна да н;рг; пеледыш гай рвезе капнам опкын  «клоп» ден шын*а-влаклан пукшенна. Василий Семеновичше мый дечем кугурак ийготан. Кумло ийымат эртален. Вичкыж, кужу кап-кылан, чурийже ошалге т;сан, шинчаже кандалге сынан гынат, ала-молан эреак шыдын коеш. Тудат тышке, у мландым н;лтымашке толшо шуко ен* семынак - шкет айдеме. Ийготшо дене самырык огыл гынат, ойлат, пуйто але марте ;дырым иканат налын огыл. Пашазе-влак тудлан ик гана веле огыл он*ай  ;дырамаш-влакым темлен онченыт, но шот лектын огыл.
- Василий Семенович, молан ;дырым от нал? – икана, эше пырля ик п;лемыште илаш т;налме годымак, йодынам ыле тудын деч. Но тунам тудо мыйын йодышем колдымыла веле лие.
- Ўмырет мучко куку гай шкет илынет мо? – манын, вес гана йодмемлан, Семеныч иралт кайыш. 
- Мо тый мыйын илышыш лавыран неретым ш;шкат? Тидын нерген тылетла ик ик ганат мутым ит лук! – трук тудо руал вашештыш.
 А шинчаже, саде кандалге т;сан шинчаже Василий Семеновичын тыгодым туге ончал шындыш - изиш гына шым порволо. Тылеч вара тудлан ик ганат тыгай сынан йодышымат пуэн омыл, тидын нерген мыскараланымашт уке.
«Мом ыштет, айдеме илал¬ше, йылмылан торжа, ;дырамаш кумылым савырен ок мошто. Сандене дыр шкетын», - шоненам семынем.
Мыйын семынак тудат шкеак тувыр-йолашыжым мушкеш, шкеак кочкаш шолта, шкеак, черет шумеке, п;лем к;ргым эрыкта. Икманаш, тыште илыше шуко п;ръен* семынак - универсал. Мутат уке, южгунамже тыгеат лиеда: изишак подылын, м;н*г; толешат, ала-мом шке ораж дене мутланыл толаша, вара, кокыралтен, вакшыш шуйнен возеш. А такшым Василий Семенович бригадир гына огыл, эшеже моткоч уста плотник. Чон*ымаш да деревообработка специальность дене техникумым тунем пытарен, маныт. Ик гана веле огыл шке шинчам денак ужынам: кидыштыже то¬вар модеш гына, ны йон*ылыш ок руал, ны стройматериалым утыжым огеш пытаре. Илыме курымыштыжо тунар п;ртым чон*ен - ;рат веле. Очыни, ятыр ен* тудлан тачат таум каласен ила. Мыят, кеч механизотор-влак бригадыште пашам ыштем гынат, тудын деч шукылан тунемынам...
Тунам мый паша гыч тольымат, койкыш каналташ пурен возым. Лачак шуматкече ыле.
- Кастене кушко каяш? – шонкалем семынем. - Штукатурщица Галя деке миен   толаш гын веле?
Тудо такше пеш мотор ;дыр. Ийготшо денат коло ийым эрталтыше, но путырак чояланаш й;ратыше. Теве ончыгечат мыйым вучен шуктыде, вес рвезе дене каен. Мый тудо кастенак когыньыштым авыренам ыле. А ;дырет эрлашыжым, пуйто нимат лийын огыл, мыланем ойла:
- Тудо рвезыже мыйын изам лиеш. От ;шане?
Тыгай шалавуй-шамычлан тыште п;тынек ;шанаш т;н*алат гын, вашке шкежат орадеш кодат.
Сандене койкышто кийышемла умбакыже шонкалем:
- Кузе эн сай, эн мотор ;дырым муын мошташ? Ай, мыйын гай тыглай трактористшым к; утыжым й;рата? Вот лийшаш ыле иктаж л;мл; айдеме - космонавт але герой. Тунам ;дыр-влак йырем кармыла п;рдаш т;н*алыт ыле.
Тиде жапыште омса почылто да п;лемышкына Василий Семенович пурыш. Ужам: веселан коеш. Изишак подылшо.
- Тыйже мом кие-ет? - молгунамсе гаяк, тудо торжарак шомакшым шуйдарен колтыш. - Ўдырет дек от кай мо?
  - Ала-молан дыр кумыл уке, - манылден, кукшын вашештышым.
Василий Семенович тетла мый дечем утыжым йодышташ монь ыш пиж, лачак тумбочка ;мбалне шогышо кугу радиоприемникше воктеке миен шинче да п;тыркалаш т;н*але. Эфирыште кыр-гор, шыр-шор шокта. Вара коклан кутырымо гыч солна, муро й;кат йон*галтеш...
Й;шывуяже изиш орадырак койышан йолташем икмыняр жап семынже радиом колышто, вара мыйым кычкырале.
- Коля, на, теве тылат кум тен*ге окса! Ик кленчам кондо! Шуматкече вет…
Мый верысе магазиныш миен, ик кленча «московский» ош акракам, килька консервым, изишак колбасам да ик колым налын кондышым. Пушкыдо кинде але батон ужалыме верыште уке ыле, а кермыч гай пен*гыдыжым ыжым нал - тыгай пешкыде киндыже шкенан тумбочкыштат уло. Кузе-гынат, айда, пуреден толашена: пуйна эше, юмылан тау, огеш л;н*г;. Кочкыш шотышто, викшым ойлаш, у мландыштет томамрак ыле шол.
Мыйын киндым шуледаш да консерве атым почаш толашен шогылтмо жапыштем Василий Семенович кок чукыреш аракам темен шындыш.
- Тол Коля, кучо, - мане. – Садак таче ;дырет деке от кай. Мыланемат шкетын  подылал шинчаш йокрок...  Давай, давай! Ынде тыят самырыкак отыл!..
Ик-кок гана ваш т;калтен подылмо деч вара, тошто косашыже, йолташем палынак рушто, йылмыжат койынак лывыргыш. Тудо, маньымыс, ондакак «йошкар атышкыже» пыштен толын ыле.
- Палет,  Коля, таче эше мо верч й;аш темлынем?— мыйым ончале Василий Семенович. Шкеже тыгодым келгын ш;лалтыш.
  - Ом пале, - манам. – А мо верч?
  - Конешне, тый от пале. Кушеч тый пален кертат?.. Тольык тый  гына мыйын семын ит ыште... Эх, Света, Света...
- Мом ойлыштеш? Могай эше Света? – шонем семынем. - Тымарте нигунамат тудын деч нимогай ;дырамаш л;мым колын омыл ыле.
- Палет, Николай, чечасак мый тылат серышым ончыктем. Иктым гына огыл. Луым. Ш;д; чолым... - пелештышат, койко йымач ш;дырен луктын, шкенжын кугу к;рен чемоданжым почо. Пургедын-пургедын тушеч в;дылкаш чумырымо кагаз орам лукто. Теве... На, лудын ончо!..
- Ну, тугеже, - манылдем, - серыш-шамыч верч подылына мо?
- Серыш-влак верч гына огыл, эше Света верч! – каласен, Василий Семенович чукырым т;калтыш. Тунамак пел стакан наре темыме аракам «колт!» й;ынат колтыш. Вара папирос пачкым налын, вагон-п;лемна гыч т;жваке лекте.
А мый кучыктен кодымо серыш в;дылкам рончен, иктыжым лудаш пижым:
«Салам лийже, Василек!
Мый тыланет шукерте огыл гына серышым колтенам ыле, налынат уке - ом пале. Но таче теве адакат возем.
Мый кажне кечын, манаш лиеш, пырля коштмо корнына дене й;ршеш шкетак коштам. Ошкылам тудо корно дене да эртыше, мемнан волгыдо жапнам шарналтем. Палет, мыланем тый дечет посна йокрок, южгунам эсогыл чонемлан путырак й;сын чучын колта: вет тый пеленем отыл. Тыйым моткоч ужмем шуэш, шыма ош ;петым кызыт угыч ниялтен колташ ыле…
Эрдене мален кынеламат, вигак тый ушышкем пурет, кечыгут гаяк вуй гычем от лек. Кастене почтамтыш миен, «до востребо¬вания» манме окна воктене шогем да к;чык серышетым вучем.
Паша шуко перна. Мом ыштет, туныктышын илышыже тыгай. Но тидлан мый пырчат ом ;пкеле. Кунам иктаж-могай пашам ыштет гын, ойгырен шинчаш жап огеш код.
Вучем мый тыйын серышетым, ву¬чем мый тыйым шкендымат.
Света Н.»
Тиде серышым лудын лектымат, мыланем мемнан Василий Семеновичнан п;рымашыже изиш рашеммыла чучаш т;н*але.
- Теве, ужат, - шонем, - могай па¬ша улмаш! Коеш, шке жапыштыже тудын Света л;ман ала-могай тан*же лийын. Ала-могай огыл – ушан-шотан ;дыр, очыни. Туныктышо!
Вара адак вес серышым лудам. Шке семынем, шыпак. Тыгодым п;лемышкына урем гыч тамакым шупшын пурышо Василий Семеновичат нимат ыш пелеште. Лач шке малыме койкыж дек миен, тумбочкыш кынервуйжо дене эн*ертен, кок кидшыге вуйжым кучен шинче.
Мый умбакыже серыш почеш серышым лудам, кажне письмасе шомакшым шымлемак, манаш лиеш. Тунамак серышласе кажне шомакыште палыдыме ;дыр ш;мын качым чон почын й;ратымыжым, тудын яндар, поро чон шижмашыжым, тургыжланымашыжым шижам.
Кидышкем теве эше ик серыш логале. Но тудым ала-к; весе возен - тиде ;дырын кидше огыл:
«Й;ратыме Светик!
Ужат, теве мый тый дечет эре утларак да утларак торлем. Но кунар умбакырак каем, ш;мыштем тый тунар лишылрак лият. Вашке тый декет мием. Ўмырешлан. Вучо.
Кызыт мый чыла умыленам. Палем: пушен*ге деч к;рылтын ойырлышо лышташым мардеж куш шона, тушко пуал кудалта, почешыже чон*ештыкта. Лач тыгакак оза деч посна кодшо пушымат эн*ер в;д йогын почешыже ;лык; йоктарен нан*гая. Но ме вет к;рылтш; лышташат, озадыме пушат огынал. Мый тыге шонем: ме икте-весылан п;ралт шочын улына. Теве ужат, мемнан але чылажат сай лиеш.
Светикем, пычкемыш й;дымс; волгыдо ш;дырем, тый палет, олаште пытартыш гана телефон дене ваш кутырымына годым й;кет мыланем ала-молан тугай чот тургыжланышын чучо, тугай чытырыше ыле...  Икманаш, тидым каласенат ом мошто. Телефон трубка тыйын й;кетым эрелан коден кертеш гын, мый трубкам к;рлын налам да эре пеленем коштыктем ыле. Эре-эре тыйын й;кетым колыштам ыле... Умылет?
Вашке теве пайрем шуэш. Тысе он*а баракан да тошто ужар вагонан, але чон*алташ гына т;н*алше изи поселкына адакат куан й;к-й;ан дене темеш. Мучашдыме степь кокла гыч мемнан деке, райцентрыш, комбайнер, механизатор-влак, у мландеш киндым куштышо тукым чумырга. Весела лиеш, очыни. Икте жал, лач тый гына тораште улат.
Светик, палет, тыште молодёжьшо мыняр! Ш;д; дене. Ўдыр-влакат шагалын огытыл. Но молан мылам тынар калыкше, кунам тушто ик айдеме огеш сите – тиде тый...
Салам дене Вася».
Тиде серышымат шымлымылак шерын лектым. Нимом манаш, путыракат сайын возымо, он*ай. Неужели мемнан Василий Семновична тыге возен кертын? Ала-молан трукышто ;шанымылат ок чуч. Сандене йодашак лийым:
- Тыште теве Светалан Вася деч возымо серышым лудым. Тудым тый возенат мо?
- Чынак, тиде мыйын серышем. Пытартыш. Ужат вет, колтен шуктен омыл. Тачат пеленемак кия, - ыштале Василий Семенович. Вара возымо кагазшым кидышкыже нале, савыртыл ончышто. - Ынде шарнаш гына кодын…
- Молан шарнаш гына? – адакат мый йоде шым чыте.
- Лач шарнашак гына шол... Светик вес ен*лан, сай айдемылан марлан лектын. Но тудо кызытат эре вуйыштем, чоныштемак ила… - кугун ш;лалтыш п;лемысе пошкудем. - Э-эх, кызыт эртыше жапым п;ртылташ лиеш гын?!. А вет жапше годым мый тудлан тунар ойгым  конденам.  Тый   гына,  Коля, тыге ит ыште...
- А мо лийынже? Молан тынар шкендым титаклет? Мыйже мом ыштышаш омыл, ала рашынрак каласет ыле? - йодым Василий Семенович деч.
  - Й;ра, ме п;лемыште коктын веле улына, адакше коктынат нигушкат огына вашке, сандене, тунарак палынет гын, тугеже, ойлышашак. Тольык чылажымат радам дене  каласкалыман... Тыге вот.
  Me Света дене Житомир оласе ик школышто тунемынна. Тудо тунам т;редаш шушо шурно гай шышталге т;сан,  к;чык ;ппунеман ;дыр ыле. Тугай мотор, яшката кап-кылан. Me кече еда школышкат, школ деч вара м;н*гат, моло вереат эре пырля коштынна. Мыла¬нем тудын уш-акылже, поро койышыжо, ныжылгын мутланымыже моткоч чот келшен. Манамыс, Света тунам пеш проста ;дыр ыле. Тидлан верчынак ала-мо, тудо садак мый дечем нигунам огеш  коран*, эре мыйым вучаш т;налеш, а вара пеленемак лиеш, манын шоненам.
  Кандаш классым тунем пытарымеке, Света тореш ыле гынат, ача-авамын кумылыштым шуктен, мый строительный техникумыш тунемаш пурышым, а тудо индешымше классыште тунемаш т;н*але. Но тунамат ме кажне кечын гаяк икте-весе деке вашкенна, ятыр жап паркыште ма, уремыште коштынна, кунамже концертыш,  кинош, театрышкат миен толынна. Шижде кок ият эртен кайыш. Кыдалаш школ деч вара Света педагогический институтыш тунемаш пурыш, мый техникумыштак кумшо курсыш т;н*альым. Ўдырын институтышто, т;н*алтыш курслаште тунеммыж годым яра жапше шагалрак лие, сандене ондаксе гай кажне кечынак огыл, южгунамже арняште ик-кок гана веле вашлийынна.    
Вес ийынже, техникумышто пытартыш курсышто тунеммем го¬дым, от пале, ала-могай ияже шуралтен дыр, подвигым, романтикым кычалаш пижынам. Кушто тидым муынам шонет? Пелторта-влак коклаште.
От шинче, мемнан п;ртыштак илыше верысе ик предприятий начальникын мый дечем кок ийлан кугурак, Рафаэль л;ман  эргыже дене ушненам. Тудо мыланем тунам идеал гай чучын. Рвезе кеч-куш кая - ачаже шем «Волгыжым» ;шанен пуа. Кудалеш коло ияш качымарий, а «Волга» кечеш чолгыжеш гына, шинчам йымыктара, самырык ш;мем утларак да утларак вургыжтара. Мый шуко шоненам: «Лийже ыле мыйынат тыгай чапле автомобилем!» Ик гана веле огыл ужынам, кузе саде Рафаэльет, утларакше кен*ежым, ача-аважлан кол кучаш каем манын, пеленже иктаж-могай фифочкым - чиялтыме т;рван, к;чык юбкан але платян йоргаланаш й;ратыше ;дырым - шындат, йолташыже-шамыч дене п;рт;с помышыш кудалеш…
Такше, мыйымат Рафаэль икмыняр гана пеленже тыгай «канышыш» налын.
Ч;чкыдынак чодырасе ма, эн*ер, я ер пеленсе мотор вер-ш;реш «ш;ртнь; молодежь» - поян ача-ава-шамычын кушкын шуаш т;н*алше шочшышт – каныш кечылан погынаш й;ратен. Тыгай т;шкаште поян еш гыч ;дыр-влакат, рвезе-влакат лийыныт. Чапле деч чапле аракам й;ыныт, тамле деч тамле колбасам, коптитлыме колым, икрам, моло тамле й;рварым кочкыныт. Вараже вес элласе мурым чаргыж толашеныт, тунамак к; кузе моштен, туге т;рштылаш пижыныт. Тидыжым нуно йот элысе куштымаш маныныт. А умбакыже... сайынак руштын шушо самырык ;дыр-рвезе-шамычет, мужырлалтын-мужырлалтын вондер ден пушен*ге коклашке эр мартен йомын пытеныт. Вес кечынже Рафаэль гаяк «кол кучаш» мийыше-шамычет иктаж колызо деч колым оксала налытат, м;н*ган-м;н*гышт кудалыт ыле.
Теве тыге веселан жапым эртарымаш мыланем тунам моткоч чот келшен шинчын. Тольык вот мыйын тыге канаш й;нем лийын огыл – шкеже эше студент веле лийынам, а ача-авам – заводысо тыглай пашазе улыт. Нуныштын пашадарышт мыйым да эше шольо ден ш;жарем пукшен-чиктен лукташ веле ситыше…
У йолташем – Рафаэль - институтышто тунемаш т;чен. Шкежак ойла ыле, лачак шотшылан гына. К;лынак тунемаш тудын жапше кодын огыл. Каныш кечым п;рт;с помышышто ракатланен, а кас еда ятыр времам ресторанлаште эртарен. Тудо, ш;ч гай шем ;пан, пырысын гай йылгыжше ужар шинчан, шан*гак маньым вет, коло ияш  рвезе, мемнан микрорайонышто эн чот модныйлан шотлалтше ;дыр дене – Киська дене коштын. Тудыжат пешак мотор чурийвылышан, йытыра кап-кылан ыле, но тунамак путырак йорга лийын.
Саде Киськат, такше, шке л;мж; тудын Марина ыле, школыш коштмыж годым мый денем параллельный классыште тунемын. Тунамак тудо нигунамат, нимо дечат, моло ;дыр гай, вожыл шоген огыл. Шинчапуным, ш;рг; начкам, т;рвым чиялтыл пытарыше Ма¬рина, качымарийын, кушто пашам ыштет манын йодмыжлан, койышланен пелештен: «Медичка улам». Весылан шойыштын: «Институтышто лаборанткылан ыштем». Кумшылан ойлен: «Артисткылан тунемам».
Шке шинчам денак ужынам, Марина дене ик п;ртышт; илыше южо ;дырамаш-шамыч, ;дырын кас еда кажне гана икте да вес рвезе дене пернылмыжым ужын, шылталенат толашеныт:
- Кузе от вожыл, вет ;дыр вует дене тыге ыштылат?
Киська-Марина тыгайже годым коварчыжым веле  п;тырал ончыктен:
-Пагалыме кокай, мый мом шонем – тудым ыштылам, тиде мыйын личный пашам. Умылет, кызыт атом¬ный курым. Таче теве тыге илет, а эрла ялт шоныдымын-вучыдымын Хиросимымат ужын кертат... Сандене, пагалыме шергакан кокай, лучо илымет годымак илен код – йолым шуялтен возын, ш;йын пытымекет ниг;ланат к;лдым; лият. А ожнысыла чап манмет, кызыт уже «не в моде». Поняла?..
Me тунам, ужар вуян-шамычет, кеч-момат у семын ышташ тыршенна. Мемнан йылме мучаш гыч эсогыл мутнат вес т;рлын лектын. Мыланна нине мут-шамыч путырак йон*галтмыла чучыныт. Мутлан, ача ден авам «кит» ден «акула» манынна. Палыдыме ен*лан тыгеракат торжан ойленна: «Эй, камбала, костылетым ;рдыш нал!». Тыште камбалаже палыдыме ен*ым ончыкта гын, костыльжо – йолым. Але тыге манынна: «Эй, ш;кшак, трасса гыч арматуретым (капетым) коран*де!» Мутланаш й;ратышыланат вушмутым ямдыленна: «Тый мясорубкетым (умшатым) ку¬нам петырет?».
Рафаэль деч оласе библиотекыште пуй вошт тыге ойлымыжымат колынам:
- Пагалыме ушан ;дырамаш, каласыза, мемнан гай незер пролетариат ду¬ховный кочкышым кушто муын кер¬теш?
Мылам тунам чыла тиде путырак он*айын чучын. Тудын почеш мыят техникумышто ма, моло вере йолташем-влак коклаште тыгак ойлышташ тыршенам. Манамыс, окса мемнан коклаште «доллар» маналтын. «Ш;ртнь; молодежь» дене пырля рестораныш кошташ да моло весела мероприятийыш ушнаш саде «долларет» мылам моткочак к;лын. А шийвундым муаш мыйын гаяк пашазе еш гыч улшо армян рвезе – Сероп, ме тудым коклаштына Серега манынна, пеш кертын.
- Вес т;няш каем да сотана казна гыч садак кондем! – утларакше ;дыр-влак
коклаште моктанаш й;рата ыле тудо.
Мутат уке, Сероп-Серега пеш полдалге айде¬ме ыле гынат, чылт яражак коштын огыл, стройкышто пашам ыштен. Конешне, л;мжылан гына, айда-лийже. Уке гын, арамлогар манын, тюрьмашке петырен шынден, але ола гычат кожен луктын кертыныт. Эше Гена, Эдуард, Пташка-Наташка, Лора да молат мемнан компанийыште лийыныт.
Ойлышым вет, мый тунам техникумышто тунемынам. Пытартыш курсышто. У йолташ-влак дене палыме лиймеке, вашке Света дене, тудлан нимом умылтарыде, й;ршеш гаяк вашлиймым, келшымым чарненам. Мемнан компанийысе ;дыр-шамыч дене тан*астарымаште тудо мыланем чылтак ялысе ;дырла веле чучын. Адакше чиен шогалмыже денат ялысе ;дырлак койын. Тудын ушышто эре семинар, зачет, сессий веле. Икманаш, эре занятий, эре урок. Кынелдымын, манаш лиеш, лачак книга ;мбалне чывыла п;кта. Тыге толашаш - пеш к;леш. Ме палена: кок ;мырымак огына иле, а иктыжым путыракат волгыдын эртарен моштыман.
Санденак ме шуко шоныде шкаланна утларак келшыше пашам муынна. Мемнан компанийысе икмыняр тале рвезе-влак, мыйын идеалем, «герой-влакем» икана закусочныйым эрыктен лектыныт, вараже универмагым кергалтен-чиялтеныт. Мыйынат нунын деке ушнаш к;нымем годым черетыште ювелирный магазин ыле... Но... Пытартыш гана нуно изиш гына милиций кидыш логалын огытылат, шонымашышт деч жаплан ш;рленыт. Юмо полшымо дене четлыкыш петыралт шичме деч утлен кодыныт. Мыят нунын почешышт ынде ;мыл семынак ш;дырныл коштынам...
Вашке мемнан олаште т;рл; приключений дене кылдалтше кергалтыме-чиялтыме пашатым шукташ л;дыкш; лийын, сандене вес кугу олаш каяш кутырен келшенна. Поездыш шинчынна да романтикым кычалаш кудалынна. Манмыла, меат ынде, от шинче, кугорныш лектынна. Кум рвезе да мемнан гаяк ик полдалге ;дыр. Тыге ик вере да вес вере шкаланна, шке коварчыланна приключений манметым кычалын перныл коштынна. Но «лектыш» изи ыле. Вара м;н*геш тарваненна. Кодшо оксаже логарым н;рташ каен.
Поезд дене шкенан Житомир олаш кудалме годым ик й;дым, ончена, плацкартный вагонын кокымшо полкыштыжо чапле костюман, шем шляпан п;ръен* мален кия. Вуй йымакыже чемоданым тон*ед возын. Ого, шонена, лектыш лийшашыс! Рафаэль ден Серега малыше ен*ын поян к;сенжым эрыктеныт, вара че¬моданым «йождараш» пижыныт ыле. Мый тыгодым «шухерыште» шогенам, но мыланем туге чучын, пуйто мый ала-могай, путыракат к;лешан шолып пашам шуктымо годым, тале разведчик лийынам. К;леш вет, п;ръен*ет лач тыгодым тудым агымым шижылалтен шуктен, помыжалт колта да л;дмыж дене уло кертмын кычкыраш пижеш. Рафаэль, трукышто нимом ышташ ;рын, карыше ен*етым йымыктараш манын, вуйгоркаж гыч чот гына эн*ден пуэн. Шкеже тунамак тамбурыш шылын куржо, ме - почешыже. П;ръен*ын карыме й;кешыже уло вагон тарванен.
Серега, чемоданым налын, поезд гыч т;рштен. Рафаэль писын гына вагон ;мбак к;зен возын. Тудым кужг; п;ръен* покташ т;н*алын. Ик вагон ;мбач весыш т;рштышыжла ала-кузе мунчалталт каен, вагон ;мбач шун*галтын. 
Мыйым, шорык поч гай чытырышым да л;дшым, мучаш вагонышто п;тырен кученыт да, сопкален-игылтын, милиционерлан пуэныт... Теве тыге мыйын приключениян илышем мучашлалтын. Компаният шаланен.
- Шучко веле, - семынем каласышым.
- Кызытше шканемат шучкын да чылт орадын чучеш шол, - кугун ш;лалтен колтыш Василий Семенович. - Тунам латкандаш ийым эртыше лийынам гынат, садак йоча койышан кодынам улмаш.
- Умбакыже мо лийын?
- Умбакыже, - т;н*але йолташем. - Мыйын кугу титакемак лийын огылат, сандене милицийыште йодышт налмеке, колтеныт. Но техникумышто шуэн огыл витареныт. Света мыланем полшаш шонен, ч;чкыдын мемнан деке коштын, но мыйже гына, адак ораде койышемлан к;рак, эре тудын деч шылаш т;ченам. Техникумым арик-турик пытаренамат, ниг;н шинчашкыже пернаш огыл манын, эн тора кундемыш, Сибирьыш пашаш каяш направленийым налынам да арня гычык тушко кудалынам веле. Вара тушечын армийыш налыныт. Вара - адак Сибирьыш.
Чын, армий деч вара отпусклан шочмо олашкем толынам да Светам вашлийынам... Адакат вашла серышым возгалаш т;н*алынна. Теве ынде серыш-влакшым, кеч-кушто илем гынат, эре пеленемак коштыктем. Нуно тыште улыт. Теве...
Армий деч вара пел Союз мучко пернылынам, манаш лиеш. Ватым налме шуын огыл. Кочкаш-й;аш шке ямдылен моштем, тувыр-йолаш мушкашат ен*ым йодмаш уке. Поро кумылан ;дырамаш-влак любой чапле ватым алмаштен кертыт, шоненам. Адакшым эрык к;лын. Чарныдеак мотор деч мотор ;дырамашым кычалынам. Икманаш, й;ратымашем тыште да тушто шер пырче семынак йоген пытен. Тыге вот...
А Светам шуко каче марлан налаш т;чен. Палымем-влак, тошто йолташем-шамыч вараже мылам ойленыт: тудо мыйын фотоем кугемден, эреак шке п;лемыштыже эн койшо верыште арален да п;ртылмемым й;дш;-кечыже вучен... Эх, мом кызытше ойлаш! – Василий Семенович шижде т;рвыжым в;р лекмешкак пурлын шындыш. -  Вучен-вучен, но вучен шуктен огыл... Мый варажым чыла-чыла умыленам. Но... мом ыштет, тыге п;рен улмаш. Шкеак окмак лийынам. Ынде теве тыйын воктенет шинчем да шкемын нерген ойган историйым ойлем. Ойлем да аракам л;кем... Кызытат тудын т;сш; шинчаштем коеш. Тудо пуйто кызыт мылам шыма й;к дене ойла: «Вася, пожалуйста, ит й;, огеш к;л!..»
Василий Семенович шыпланыш. Мыят нимом шым пелеште.
Ятыр тыге шинченна. Тудо эртен кайыше илышыжым да жап эртымеке ылыжше й;ратымашыжым лончылен, очыни. А мый ончыкылык илышем нерген адакат ш;м вургыжын шоненам.
- Кызытат такше ончыкылык илыш, ешым чумырымо нергенак шонем, - тыгай иктешлымаш дене мутшым кошартыш самырык годсо йолташем.
Тунам, монча деч вара, ме Миклай дене эше шуко жап илыш, тудын т;рл; савыртышыже нерген мутланен шинчылтна. Мыяк рвезе годсо йолташемлан пошкудо ялыш ;дыр й;кташ миен толаш темлышым. Тудат оем дене келшыш веле, вет ;дыр-каче модмашке кошташ ынде тудо самырыкшак огыл, содыки, й;ндымыракын чучеш.
1963 ий.