Порт

МОМ ШАРНЕТ, ТУЛЫКЕШ КОДШО ПОРТ?
                Любовь Петрова-Камалетдинова
Новелла
Марий ял. Тымык кас. Теле кече моткоч к;чык. Кече лектын шукта ма уке – шинчашыжат жап толын шуэш. Ялысе калык, паша гыч п;ртылын, вольык сомылым т;рла, сурт к;рг; пашам ышта. Чыла шотыш кондымеке, кочмеке-йўмеке, каналташ шинчеш. К;ж; телевизорым ласкан онча, к;ж; кидпашажым кучен шинчеш. Чатлама йўшт; годым южыштын п;ртышт вашке йўкша, сандене уэш олтышат койыт. Коклан-коклан уремыште пий опталтыме й;к шокта…
Урем мучашсе лач ик п;рт гына путырак ш;лыкын койын шинча. Тыште ынде чумыр пел ий наре нимогай йўк-йўан огеш шокто, окна гыч тул волгыдо огеш кой, тўньык гыч шикш огеш лек. Сурт-оралте й;ршеш лыпланен.
А эше вет й;ршеш шукерте огыл тыштат йоча-шамычын юарлымышт, кугурак-влакын муралтен-кушталтен колтымо йўкышт ала-кушко шумеш шергылтын. Ты суртышто вич икшыве шочын, йол ўмбаке шогалын, илыш вийым налын да кажныже шке пўрымаш корныж дене элнан тўрл; кундемышкыже шаланен пытен.
Туге гынат кугурак пайремлан чыланат иквереш погынаш тыршеныт. Тыгайже годым, поснак кен*ежым, шуко гана п;рт воктенсе изирак корем вес велне пайремым ыштымашке, гармонь почеш мурымаш-куштымашке пошкудышт гына огыл, моло урем гычат толеденыт.
Эх, гармонь йўкет! Лыкын-лукын савыртышан сылне марий сем деч с;ралже мо уло гын? А мемнан ялын семже деч с;ралже, товатат, уло тўняштат уке! Тудым колын, кумылет кава помыш мартеак н;лталтеш. Тудым колыштынак уло чонет савырнен шичшашла чучеш, кумылет тодылтеш, шинчавўдет йырге йоген лектеш. Тыгай годым кумыл-кыллан лачшымак кузе чучмым мут дене ойлен моштышашлат огеш чуч. Чыла тидым ик сем ыштен кертеш. А вате-влак муралтен колтат, п;ръен*-шамыч кўжгўрак йўкышт дене такмак-влакым нунылан шуяш полшат гын, мурыжо кузе ямлын йон*га?!
Эше кодшо кен*ежымат Петро пайремлан тулыкеш кодшо тиде п;ртышт;, тушто илыше ешыште лач тыгаяк кугу пайрем лийын. Чыла шочшо-шамыч толыныт, уныка-влак йыр п;рдыныт – п;ртлан, п;рт к;ргыс; озавате авалан тиддеч кугу пиал укеат дыр. Эрдене, мелнам кўэштын, моло чесым поген, машинаш шинчын, кумыланышт шўгарлаваке тоштыен*ым, а эн ончычак ачаштым, коваштым ушташ погынен каеныт. Тушто родо-влакым вашлиймеке,  ындежым кок машина дене пошкудо ялыш унала кудалыныт. Тудо ял мучко мурен, пайремым ыштен ситарымеке, кумшо машинам пеленышт ушен, уна-шамыч дене м;н*геш п;ртылыныт. Изи эн*еран корем воктене шашлыкым к;ктым; пуш тунам ял мучко шарлен. А гармонь сем почеш рўжге муралтыме ала-кушко шумеш шергылтын, ял калыкын чонышкыжо пайрем кумылым пуртен.
Тунам тиде п;ртышт; йўк-йўан эрвелеш гына лыпланен: вет ик уна-шамыч каеныт гын, весе-влак, мурымым колын, толынак шогеныт. Пелйўд эрталтымекат ўстел коклаште муралтен шинчымым, икте-весе дене шыве-шыве мутланымым тиде тулыкеш кодшо п;рт озаже, шон*го ўдырамаш семынак, алят чўчкыдын шарналта.
Такше, озаватыже кызыт олаште, ;дырж; дене ила да шарналтымыж еда шинчавўдшым ўштылалеш. Вич шочшым ончен куштышо ава иктаж-кунам п;ртш; й;ршеш тулык, пуста шинчын кодеш манын шонен кертын мо? Шон*гылыкыштыжо тудо иктаж икшывыж пелен уныкаже-шамычым ончен илем манын ўшанен. Шонымашыже шукталтын, но … Ава эн й;ратыме, эн шерге ялыштыже, марийже дене пырля чон*ымо суртыштыжо огыл, а тора олаште ўдырж; дене ила.
Туге шол, пўрымашын могай татыште кузе савырен шичшашыжым пален шукташ огеш лий. «Мо пўралтмым ужде от код» манын, калык арам огеш ойло тудо.
Тиде весела пайремым шон*го ўдырамаш веле огыл, п;ртат пеш сайын шарна. Вет тунам тудланат веселан чучын. А кызыт?
Кызыт п;рт к;ргышт; п;тынек тып-тымык. Эсогыл шагат умдат жапым ок покто – коштмо йўкшат огеш шокто. Йылман тошто шагат, коеш, озаже кайыме почешак чыгынен шогалын. Тудым угыч колташ манын, тыгыде шинчыр дене киражым н;лталшат, йылмыжым т;калтышат уке ынде. Кужу й;дан теле жаплан п;рт й;ршеш тулыкеш кодын.
А вет лийын тыште тугай пагытат, кунам урем мучко шуйнышо да кудывечыш пурен йомшо йолгорныланат эсогыл каналташ жап лийын огыл. А ынде такырныше корно деч палыжат уке. Тушан ынде кен*ежымжат т;рыснек шаршудо кушкеш. А телым теве лум т;вытак леведын. Тений ала-молан лумжат кўжгўн-кўжгўн возын, капкамат пелыже чоло петырен. П;ртышт; ниг; илыдымылан к;ра, эсогыл пошкудо пий-пырыс кышажат тыште огеш палдырне.
Теве кызыт, теле кыдалне, вич шочшо кокла гыч ик эргыже м;н*гыж;, шочмо суртышкыжо толын. Ончал савырныме шот дене. Но эн чотшо, мутат уке, чонжо йодмо, чонжо шочмо п;ртышкыж; шупшмо почеш. Жаплан тулыкеш кодшо п;ртыш пурен, шыпак йырваш ончен шинчылтеш. Тудат ончычсо весела жапым, пайрем годым гўжлыш; суртым шарналта да кумылжат т;выт тодылтеш. Эше кузе?! Тидыжым мут дене каласен мошташат неле. Тынар шерге шочмо суртым к;г;нен дене почын пурымо годымжо чонлан кузе чытыман? Ты жапыште тудо кўрышталт лекшашла вургыжын.
Лишыл ен* толмылан тунам п;рт тунар куанен! Тек тудо пыртлан, тек икмыняр минутлан гына пурен, но вет толын, пустан*ше п;ртыш илыш шўлышым мыняр-гынат пуртен коден. Але марте тиде п;ртлан ик ганат тынар кужу жап йокрокланашыже пернен огыл, санденак кызыт, пел ий нарыланак й;ршеш шкет кодмекше, тиде ен* тудлан эн кугу унажла чучын. Кертеш гын, товатат, тудым ;ндал-шупшал пытара ыле!
Тиде татыште п;рт куанымыж дене тўжвачынат, к;рг; гычынат кечылак волгалтын! А самырык п;ръен*ын лектын кайымекше, тудо адакат озадыме пий гай шкет шинчен кодын. Шўлыкан*ын. Пустан*ын...
Кызыт чылаштымат: шон*го авам, икшыве, уныка-шамычым да п;ртымат ик шонымаш ырыкта: вашке шошо шуэш. А шошо толмо дене озаватат шке шочмо суртышкыжо п;ртылеш. Тек адакат жаплан гына, но садак! Тунам адакат тиде п;ртышт; илыш т;злана!
Вучалте, чыталте изишак, шочмо п;рт!